Ar dtús, cuirfeam síos gach ainm d'á raibhe ar Éirinn riamh.

An ceud ainm tugadh ar Éirinn, Inis na bh-Fiodhbhadh, eadhon, oiléan na gcoillteadh; agus is é duine do ghair an t-ainm sin di, óglaoch do mhuinntir Nín mic Béil, táinig uaidh do bhraith na h-Éireann, agus iar dteacht innte dhó, fuair 'na haon doire coille í, acht Magh n-Ealta amháin. Trí huaire, iomorro, do bhí Éire 'na haon-choill, do réir an tsean-fhocail seo atá 'san seanchus: “Trí huaire do chuir Éire trí monga agus trí maola dhi.”

An dara hainm, Críoch na bhfuineadhach, ó bheith i bhfuineadh, nó i gcrích na dtrí rann do'n domhan do bhí ar faghbháil an tan soin; ionann, iomorro, “fuin” agus críoch, ó'n bhfocal so Laidne “finis.”

An treas ainm, Inis Ealga, eadhon, oiléan uasal; óir is ionann inis agus oiléan, agus is ionann ealga agus uasal: agus is re linn Fear m-Bolg fá gnáth an t-ainm sin uirre.

An ceathramhadh hainm, Éire, agus adeirthear gurab uime gairthear sin di, do réir úghdair d' áirithe, ó'n bhfocal so Aeria, fá sean-ainm do'n oiléan d'á ngairthear Créta nó Candia anois; agus is uime mheasas an t-úghdar soin sin, do bhrígh gur áitigheadar sliocht Ghaedhil ghlais i san oiléan sin seal aimsire i ndiaidh Shrú mic Easrú micmic Ghaedhil d'ionnarbadh as an Éigipt; agus do-bheirthear fós Aere d'ainm ar an Éigipt ó'r ghluaiseadar Gaedhil. Gidheadh, is í céadfaidh choitcheann na seanchadh gurab uime gairthear Éire dhi, ó ainm na bainríoghna do Thuathaibh Dé Danann, do bhí 'san gcrích re linn clainne Mhíleadh do theacht innte: Éire, inghean Dealbhaoith fá hainm di, agus is í fá bean do Mhac Gréine d'á ngairthí Ceathúr, fá rí Éireann an tan tángadar mic Mhíleadh innte.

An cúigeadh hainm, Fódhla, ó bhainríoghain do Thuathaibh Dé Danann, d'á ngairthí Fódhla: is í fá bean do Mhac Cécht d'ár bh'ainm díleas Teathúr.

An seiseadh hainm, Banbha, ó bhainríoghain do Thuathaibh Dé Danann,  p.100 do bhí 'san gcrích, d'á ngairthí Banbha: is í fá bean do Mhac Cuill d'ár bh'ainm díleas Eathúr. Na trí ríogha so do bhíodh i bhflaitheas Éireann gach ré mbliadhain; agus is é ainm mná gach fír díobh do bhíodh ar an oiléan an bhliadhain do bhíodh féin 'na rígh. Is uime gairthear Éire do'n oiléan nídh-sa-mhionca ioná Fódhla nó Banbha, do bhrígh gurab é fear na mná d'ár bh'ainm Éire, fá rí an bhliadhain tángadar mic Mhíleadh innte.

An seachtmhadh hainm, Inis Fáil, agus is iad Tuatha Dé Danann tug an t-ainm sin uirre, ó chloich tugsad leó innte, d'á ngairthí an Lia Fáil: agus “Saxum fatale”, eadhon, Cloch na Cinneamhna, gaireas Hector Boetius di, i stáir na h-Alban; agus fá cloch í ar a rabhadar geasa, óir do ghéiseadh sí fá an neach d'ár chóra flaitheas Éireann d' fhaghbháil re linn bhfear n-Éireann do bheith i mórdháil i d-Teamhraigh re togha rígh orra. Gidheadh, níor ghéis sí ó aimsir Chonchubhair i leith, óir do balbhuigheadh bréig-dhealbha an domhain an tan rugadh Críost;. Ag so rann deismireachta ag a shuidhiughadh gurab ó'n gcloich so gairthear Inis Fáil d'Éirinn [amhail adubhairt Cionaoth file]:—

1. An chloch atá fóm' dhá sháil,
   uaithe ráidhtear Inis Fáil;
   Idir dhá thráigh thuile theinn,
   Magh Fáil uile for Éirinn.

An t-ochtmhadh hainm, Muicinis; agus is iad Clanna Mhíleadh tug an t-ainm sin uirre, sul rangadar i dtír innte. Mar tángadar, iomorro, go bun Innbheir Sláinghe, d'á ngairthear cuan Locha-garman indiu, tionólaid Tuatha Dé Danann go n-a ndraoithibh 'na gcoinne ann, agus imrid  p.102 draoidheacht orra, ionnus ná'r léir dhóibh an t-oiléan acht ar chosmhaileas muice, gonadh uime sin tugadar Muicinis for Éirinn.

An naomhadh hainm, Scotia; agus is iad mic Míleadh tug an t-ainm sin uirre, ó n-a máthair, d'ár bh'ainm Scota, inghean Pharao Nectonibus; nó is uime tugadar Scotia uirre, do bhrígh gurab iad féin Cineadh Scuit ó'n Scitia.

An deachmhadh hainm, Hibernia; agus is iad mic Míleadh tug an t-ainm sin uirre. Gidheadh, adeirthear gurab ó abhainn atá 'san Spáin d'á ngairthear Hiberus tugthar Hibernia uirre. Adeirthear fós gurab ó Éibhear mac Míleadh gairthear Hibernia dhi; acht cheana, adeir Cormac naomhtha mac Chuileannáin gurab uime adeirthear Hibernia ria, ó'n gcomhfhocal Greugach so “hiberoc”, .i. “occasus” i Laidin, agus “nyaon”, .i. “insula”; ionann sin re a rádh agus “insula occidentalis”, eadhon, oiléan iartharach.

An t-aonmhadh hainm deug, Iernia do réir Ptolomeus, nó Iuerna do réir Solínus, nó Ierna do réir Claudianus, nó Uernia, do réir Eustatius. Measaim nach fuil do chéill 'san deithbhir atá idir na húghdaraibh seo do thaoibh an fhocail seo Hibernia, acht ná'r thuigeadar créad ó dtáinig an focal féin; agus, d'á réir sin, go dtug gach aon fa leith dhíobh, amus uaidh féin air, ionnus gurab de sin táinig an mhalairt seo ar an bhfocal.

An dara hainm deug Irin, do réir Diodorus Siculus.

An treas ainm deug Irlanda; agus measaim gurab é fáth fa dtugadh an t-ainm sin uirre, do bhrígh gurab é  p.104 Ir mac Míleadh ceud duine do hadhnaiceadh fa úir Éireann do chlannaibh Míleadh, agus d'á réir sin do hainmnigheadh an t-oiléan uaidh: ionann, iomorro, Irlanda agus fearann Ir, óir is ionann “land” i m-Beurla, agus fonn nó fearann i n-Gaedheilg. Is móide is measta fírinne an neith seo, mar adeir Leabhar Árda Mácha gurab ainm do'n oiléan so, Ireo, eadhon, uaigh Ir, do bhrígh gurab ann atá feart nó uaigh Ir.

An ceathramhadh hainm deug Ogigia do réir Plutarcus: ionann, trá, Ogigia i n-Gréigis agus “Insula perantiqua”, eadhon, oiléan ró-ársaidh; agus is cneasta an t-ainm d'Éirinn sin, do bhrígh gurab cian ó do háitigheadh ar dtús í, agus gurab foirbhthe an fír-eolas atá ag a seanchadhaibh ar dhálaibh a sean ó thús na n-aimsear, diaidh i ndiaidh.

Ag so síos gach roinn d'á ndéarnadh ar Éirinn

An cheud roinn: is é Partholón do roinn í 'na ceithre míribh, idir a cheathrar mac, darbh' anmanna Er, Orba, Fearon, agus Feargna. Tug an chéidmhír d'Er, mar atá, a bhfuil ó Oileach Néid i dtuaisceart Uladh go h-Áthcliath Laighean. Tug an dara mír do Orba, eadhon, a bhfuil ó Áthcliath go h-Oiléan Árda Neimheadh, d'á ngairthear Oiléan mór an Bharraigh. Tug an treas mír d'Fhearon, ó'n Oiléan mór  p.106 go h-Áthcliath Meadhruidhe ag Gaillimh. Tug an ceathramhadh mír d'Fheargna, eadhon, ó Mheadhruidhe go h-Oileach Néid.

An dara roinn: eadhon, roinn Chlainne Neimheadh. Triur taoiseach do chlannaibh Neimheadh do roinn Éire eadorra i n-a trí míribh: — Beothach, Simeon, agus Briotán a n-anmanna. Gabhais Beothach ó Thóirinis go Bhoinn. Gabhais Simeon ó Bhoinn go Bealach Chonglais láimh re Corcaigh. Gabhais Briotán ó Bealach Chonglais go Tóirinis i dtuaisceart Chonnacht.

An treas roinn ann so: eadhon, roinn Fear m-Bolg. Cúig mic Deala, mic Loich, do rannsad Éire i n-a cúig míribh eadorra, agus is díobh sin gairthear na cúig cúigidh: agus is í sin roinn is buaine do rinneadh ar Éirinn riamh, amhail adéaram go grod d'á éis so. Tig Cambrens leis an roinn seo, 'san leabhar ro scríobh do thuarasgbháil na h-Éireann mar a n-abair: ‘I gcúig míribh, iomorro, beagnach comhthroma, (ar sé) do ronnadh an chríoch so i n-allód, mar atá, an dá Mhúmhain, Tuath-Mhúmha agus Deas-Múmha, Laighin, Ulaidh, agus Connachta. {In quinque enim portiones (inquit) fere aequales antiquitus haec regio divisa fuit; videlicet, in Momoniam duplicem, Borealem et Australem, Lageniam, Ultoniam, et Conaciam.}’ () Ag so na cúig taoisigh d'Fhearaibh Bolg do ghabh ceannas na gcúig gcúigeadh soin: Sláinghe, Seangann, Gann, Geanann, agus Rughruidhe. Do ghabh Sláinghe cúigeadh Laighean, ó Dhroichead Átha go Cumar na dtrí n-uisge; gabhais Gann cúigeadh Eachach Abhradhruaidh, ó Chumar na dtrí n-uisge go Bealach Chonglais; gabhais Seangann cúigeadh Chonraoi mic Dáire,  p.108 ó Bhealach Chonglais go Luimneach; gabhais Geanann cúigeadh Chonnacht ó Luimneach go Drobhaois; gabhais Rughruidhe cúigeadh Uladh ó Drobhaois go Droichead-Átha.

Má tá go n-abraid cuid do na seanchadhaibh gurab roinn tréanach do bhí ar Éirinn idir trí macaibh Chearmada Milbheoil do Thuathaibh Dé Danann, ní mheasaim gur ronnadar Éire eadorra, acht is í mo cheudfaidh gurab sealaidheacht flaithis gach ré mbliadhain do bhí eadorra, do réir mar adubhramar thuas ag a fhoillsiughadh créad as a dtugthar Éire ar an gcrích seo nídh-sa-mhionca ioná Fódhla nó Banbha.

An ceathramhadh roinn: eadhon, roinn Chlainne Míleadh. Is í ceudfaidh droinge re seanchus gurab amhlaidh dó ronnadh Éire idir Éibhear agus Éireamhón: — a bhfuil ó Áthcliath agus ó Ghaillimh budh dheas, agus Eisgir riadha do theorainn eadorra, ag Éibhear; agus a bhfuil as sin budh thuaidh, ag Éireamhón. Gidheadh, ní hí so roinn do rónadh eadorra, amhail chruthócham 'na dhiaidh seo; acht is amhlaidh do rannsad Éire:— dá chúigeadh Mhúmhan ag Éibhear; cúigeadh Chonnacht agus cúigeadh Laighean ag Éireamhón; agus cúigeadh Uladh ag Éibhear mac Ir, eadhon, mac a ndearbhráthar: agus drong do na huaislibh táinig leó, i bhfochair gach aoin díobh i n-a roinn féin do'n chrích.

An cúigeadh roinn: eadhon, roinn Chearmna agus Shobhairce. Do roinn, iomorro, Cearmna agus Sobhairce Éire i ndá leith eadorra, eadhon, ó Innbhear Cholptha ag Droichead-Átha go Luimneach Múmhan, agus an leath budh thuaith ag Sobhairce, agus do rinne dún ar a leith féin, eadhon, Dún Sobhairce.  p.110 Gabhais Cearmna an leath budh dheas, agus do rinne dún láimh re fairrge theas, eadhon, Dún Cearmna, ris a ráidhtear Dún mic Pádraic, i gcrích Cúirseach i ndiu.

An seiseadh roinn: eadhon, roinn Ugaine mhóir. Rannais Ugaine mór Éire i gcúig rannaibh fichead, idir an gcúigear ar fhichid do chlainn do bhí aige, amhail chuirfeam síos i san Réim ríoghruidhe.

An seachtmhadh roinn: eadhon, roinn Chuinn Chéadchathaigh agus Mógha Nuadhat. Do roinn Conn agus Mógh Nuadhat Éire leathach eadorra, mar atá, a bhfuil ó Ghaillimh agus ó Áthcliath budh thuaidh, agus Eisgir riadha do theorainn eadorra, ag Conn; agus is de sin táinig Leath Chuinn do thabhairt ar an taoibh budh thuaidh; agus Leath Mhógha ag Mógh Nuadhat; agus is de sin tugadh Leath Mhógha ar an leith budh dheas.

Tar cheann, cheana, gur chuireas na seacht ranna so do rónadh ar Éirinn síos i n-eagar, do réir uird na ngabháltas agus na n-aimsear, fíllfead ar an ngnáth-roinn atá ar Éirinn ó aimsir Fear m-Bolg i leith, ó's í is mó atá ar bun do shíor, eadhon, cúig cúigidh do dhéanamh dhi amhail adubhramar. Agus is ann bhíodh comhroinn na gcúig gcúigeadh so, ag liag atá i n-Uisneach, go dtáinig Tuathal Teachtmhar i bhflaitheas, agus gur bhean mír do gach cúigeadh mar fhearann buird do gach áirdrigh d'á mbiadh i n-Éirinn; gurab díobh sin do rinneadh an Mhídhe, amail foillseocham i bhflaitheas Thuathail.

Do mhionroinn ar an Mídhe, agus ar na cúigeadhaibh ann so.

Doghéan anois mionroinn ar an Mídhe, agus ar na cúigeadhaibh ar cheana; agus dobhéar tosach na ronna so do'n Mhídhe, go bhfaisnéistear a fearainn, do bhrígh gurab í fearann buird rígh Éireann í, do réir na n-Gaedheal, agus go mbíodh saor gan dligheadh, gan smacht, gan cháin ó neach i n-Éirinn, acht ó rígh Éireann amháin. Ocht d-triocha deug líon a fearainn; triocha baile 'san triocha-chéad díobh; dá sheisrigh deug fearainn i san mbaile, do réir an tseanchusa, agus sé fichid acra 'san tseisrigh. Trí fichid agus trí céad seisreach fearainn i san triocha chéad amhlaidh sin. Ceithre fichid agus ceithre céad agus sé míle seisreach fearainn i san Mídhe uile, do réir an áirimh seo. Is uime gairthear Mídhe dhi, do bhrígh gurab do mhéidhe gach cúigidh do bhean Tuathal Teachtmhar í. Nó is uime gairthear Mídhe dhi, ó Mhídhe mac Bratha, mic Deaghfhatha, príomh-draoi clainne Neimheadh; agus is leis do fadoidheadh an chéid teine i n-Éirinn iar dteacht clainne Neimheadh, agus láimh re h-Uisneach do fhadoidh í. Do bhronnadar clanna Neimheadh an tuaith fearainn bí ann sin dó, agus ó'n draoi sin gairthear Mídhe dhi. Agus ní raibhe d'fhearann 'san Mídhe, mu'n am soin, acht an aon tuaith reamhráidhte, nó gur chuir Tuathal Teachtmhar méidhe nó muinéal gach cúigidh léi, amhail ro ráidhsiom.

Do theorantacht na Mídhe ann so ris na cúigeadhaibh, amhail do orduigh Tuathal Teachtmhar; .i. mar théid ó'n Sionainn soir go h-Áthcliath, ó Áthcliath go habhainn Righe, ó abhainn Righe siar go Cluain Connrach, ó Chluain Connrach go h-Áth an Mhuilinn Fhrancaigh, agus go cumar Chluana h-Ioraird, as sin go Tóchar Cairbre, ó Thóchar Cairbre go Crannaigh Ghéisille, go Druim Cuilinn, go Biorra, gus an abhainn d'á ngairthear Abhainn Chara, gus an Sionainn budh thuaidh, go Loch Ríbh, agus na hoiléin uile is leis an Mídhe iad: agus an tSionann go Loch Bó Dearg, as sin go Maothail, as sin go h-Áth-luain, as sin go Sgairbh uachtaraigh, go Druim leathain, go soiche an Mágh, go cumar Chluana h-Eois, go Loch-dá-eun, go Mágh Cnoghbha, go Duibhir, go Linn-átha-an-Daill ar Sliabh Fuaid, go Mágh an Chosnamhaigh i g-Cill-tSléibhe, go Snámh Eugnachair, go Cumar, agus ó Chumar go Life, amhail adeir an seanchaidh:—

1. Ó Loch Bó Dearg go Biorra,
   ó'n Sionainn soir go fairrge,
   Go cumar Chluana hIoraird,
   's go cumar Chluana hairde.

1. Trí triocha deug 'san Mídhe,
   mar adeir gach aoin-fhile;
   Cúig triocha i m-Breaghmhaigh maith—
   is meamhair é re heolchaibh;
   Críoch Mhídhe inneosad daoibh,
   agus críoch Breagh go mór-ghnaoi;
   Ó Shionainn na n-Garrdha nglan,
   go fairrge—do fheadamar;
   Fir Theathbha ar imeall budh thuaidh,
   agus Cairbre go nglan-bhuaidh;
   Go líon gach saoithe 's gach ndámh,
   fir bhreagh go nuige an Casán.

Do ronnadh an Mhídhe d'á éis so, le h-Aodh Oirdnidhe, rí Éireann idir dhá mhac Donnchaidh mic Dómhnaill, (fá rí Éireann roimh Aodh Oirdnidhe); Conchubhar agus Oilioll a n-anmanna. Tug an leath iartharach d'fhior díobh, agus an leath oirthearach do'n fhior eile, ionnus gur lean an roinn sin di ó sin i leith; agus is innte atá an Ríoghphort, Teamhair.

Do roinn cúigidh Chonnacht ann so.

Cúigeadh Chonnacht ó Luimneach go Drobhaois: naoi gcéad baile biadhtaigh atá innte, agus deich dtriocha fichead sin; agus deich mbaile fichead 'san triocha-chéad díobh, agus dá sheisrigh deug fearainn san mbaile. Sé fichid acra san tseisrigh: ocht gcéad agus deich míle seisreach fearainn i g-Connachtaibh uile. Is uime gairthear Connachta dhi: iomarbhaidh draoidheachta tárla idir dhá draoi do Thuathaibh Dé Danann, Cithneallach agus Conn a n-anmanna. Do rad Conn sneachta mór timchioll an chúigidh tré draoidheacht, gonadh de ro hainmnigheadh Connachta, eadhon, sneachta Chuinn. Nó is uime gairthear Connachta, .i. Conn-iochta, eadhon, clanna Chuinn, óir is ionann iocht agus clann: agus do bhrígh gurab iad clanna Chuinn do áitigh an cúigeadh, mar atáid sliocht Eochach Moighmheadhóin, gairthear Connachta dhíobh. Rannais Eochaidh Feidhleach cúigeadh Chonnacht i n-a thrí cotchaibh idir  p.118 thriar. Tug d'Fhidheach mac Féigh, d'fhearaibh na craoibhe, ó Fhidhic go Luimneach. Tug d'Eochaidh Alath, Iorras Domhnann, ó Ghaillimh go Duibh agus go Drobhaois. Tug do Thinne mac Chonnrach, Magh Sainbh, agus sean-tuatha Taoidhean ó Fhidhic go Teamhair Brogha niadh: is í Cruachain a ríoghphort.

Do roinn cúigidh Uladh ann so

Cúigeadh Uladh ó Dhrobhaois go h-Innbhear Cholptha, cúig triocha deug ar fhichid; nó a sé deug ar fhichid atá ann. Naoi bhfichid agus naoi gcéad baile biadhtaigh ann. Trí fichid naoi gcéad agus dá mhíle deug seisreach fearainn i san gcúigeadh so uile. Is uime gairthear Ulaidh dhíobh, ó'n bhfocal so oll-shaith, .i. mór-ionnmhas, d'á chur i gcéill gur móirionnmhasach Ulaidh do thaoibh éisg agus spréidhe. Dearbhaidh an rann so gurab ionann saith agus ionnmhas:—

1. Ceudaoin luidh Judas tar órd,
   ar lorg deamhan díoghalgharg;
   Ceudaoin ro ghabh saint um shaith;
   Ceudaoin ro bhraith Íosa árd.

Nó is uime ro gaireadh Ulaidh dhíobh, ó Ollamh Fódhla, mac Fiachaidh fionn-scothaigh, amhail dearbhas an rann so:—

1. Ollamh Fódhla feochair-ghail,
   uaidh ro hainmnigheadh Ulaidh,
   Iar bhfír-fheis Teamhrach na dtreabh,
   is leis ar dtús ro hoirneadh.

Do roinn cúigidh Laighean ann so

Cúigeadh Laighean, ó thráigh Innbheir Cholptha go Cumar na dtrí n-Uisge, aoin-triocha deug ar fhichid ann. Deich mbaile  p.120 fichead agus naoi gcéad baile biadhtaigh sin: trí fichid agus céad agus aoin-mhíle deug seisreach i san gcúigeadh so uile. Is uime gairthear Laighin díobh ó na Laighnibh leathan-ghlasa tugsad DubhGhaill leó i n-Éirinn an tan tángadar le Labhraidh Loingseach; ionann, cheana, laighean agus sleagh. Agus do bhrígh go rabhadar na sleagha so go gceannaibh slinn-leathna orra, is uatha ro hainmnigheadh an cúigeadh. Iar marbhadh Chobhthaigh Chaoilmbreágh, rí Éireann i n-Dionnríogh, ro ghabhsad Laighin ainmniughadh. Is d'fhoillsiughadh gurab ó na sleaghaibh seo ro hainmnigheadh Laighin do rinneadh an rann so:—

1. Dá céad ar fhichid céad Gall,
   go Laighnibh leathna leó anall;
   Ó na laighnibh sin, gan oil,
   díobh ro hainmnigheadh Laighin.

Dá phríomhlongphort do bhí i Laighnibh, i n-a gcleachtadaois a ríoghraidh bheith 'na gcomhnuidhe, eadhon, Dionnríogh agus Nás.

Do roinn cúigidh Eochaidh Abhradruaidh ann so

Cúigeadh Eochaidh Abhradruaidh, ó Chorcaigh agus ó Luimneach soir go Cumar na dtrí n-Uisge; cúig triocha deug ar fhichid ann. Deich mbaile seacht bhfichid agus naoi gcéad baile biadhtaigh atá innte. Sé céad agus dá mhíle deug seisreach fearainn atá 'san Múmhain thoir. Dá ríoghphort comhnuighthe do bhíodh ag ríoghaibh an chúigidh seo, eadhon, Dún g-Crot agus Dún Iasgaigh.

Do roinn cúigidh Chonraoi mic Dáire ann so

Cúigeadh Chonraoi mic Dáire ó Bhealach Chonglais [ag Corcaigh] go Luimneach, agus ó Luimneach siar go hiarthar Éireann. Cúig triocha deug ar fhichid ann: a deich, seacht bhfichid, agus naoi gcéad baile biadhtaigh ann sin. Sé céad agus dhá mhíle deug seisreach fearainn atá 'san Múmhain thiar. Dá ríoghphort comhnuighthe do bhíodh ag ríoghaibh an chúigidh seo i n-allód, mar atá, Dún g-Cláire agus Dún Eochair Mháighe.

Dá shliocht do bhíodh i seilbh an dá chúigeadh so Múmhan, mar atá, sliocht Dáirfhine agus sliocht Deirgthine, go haimsir Oiliolla Óloim, do shliocht Deirgthine, do ghabh ceannas an dá chúigeadh, iar n-ionnarbadh Mic Con a h-Éirinn, do bhí do shliocht Dáirfhine. Agus do fhágaibh ceannas an dá chúigeadh ag a shliocht féin ó sin anall; i maille re sealaidheacht, gach re nglún, do bheith ag sliocht Eoghain Mhóir mic Oiliolla Óloim, agus ag sliocht Chorbmaic Cais, (an dara mac d'Oilioll Óloim), i bhflaitheas dá chúigeadh Múmhan.

Na ceithre ríoghphoirt reamhráidhte fá príomh-áruis comhnuighthe do ríoghaibh an dá chúigeadh seo, go haimsir Chuirc mic Luighdheach do bheith i bhflaitheas Múmhan. Óir is re n-a linn frith Caiseal ar dtús; agus is é fá hainm do'n áit re' ráidhtear Carraig Chaisil indiu, Siothdhruim. Do gairthí fós Leac na g-Céad agus Druim Fiodhbhuidhe do'n ionad ceudna, óir do bhádar iomad coillteadh timchioll an  p.124 droma soin i n-aimsir Chuirc. Tangadar, trá, dá mhucaidhe do bhiathadh a dtorc fa choilltibh an droma so mu'n am soin, mar atá mucaidhe rígh Éile, Ciolarn a ainm, agus mucaidhe rígh Mhusgraidhe-tíre, d'á ngairthear Urmhúmha, Duirdre a ainm-siomh, Do bhádar ag aithidhe na tulcha feadh ráithe, gur taisealbhadh dhóibh dealbh budh comhghlan ris an ngréin, agus budh binne ioná gach ceol d'á gcualadar riamh, agus í ag beannachadh na tulcha agus an bhaile, agus ag tairngire Pádraic do theacht ann. Agus is í dealbh do bhí ann, Uictor, aingeal Phádraic féin. Iar bhfilleadh tar a n-ais d'á dtighthibh do na mucaidhibh, nochtaid an nídh seo d'á dtighearnadhaibh féin. Iar rochtain na sceul so go Corc mac Luighdheach, tig gan fuireach go Síothdhruim, agus do rinne longphort ann, d'a ngairthí Lios na laochraidhe; agus ar mbeith 'na rígh Múmhan dó, is ar an gcarraig d'á ngairthear Carraig Phádraic anois do ghlacadh a chíos ríoghdha. Is aire gairthear Caiseal do'n charraig sin, óir is ionann Caiseal agus Cíosáil: áil, iomorro, ainm do charraig; gonadh aire sin gairthear Caiseal, eadhon, carraig an chíosa, do'n áit sin.

Ag so dearbhadh ar an nídh seo, as an duain darab tosach, Caiseal cathair clann Mhógha, do rinne Ua Dubhagáin:—

1. Corc mac Luighdheach laochdha an fear,
   céid-fhear ro shuidh i g-Caiseal;
   Fa mhúich-chiach do bhí an baile,
   go bhfuair é an dá aodhaire.
   Muicidhe rígh Mhusgraidhe i n-óir,
   Duirdre a ainm 's ní heugcóir;
   'S Ciolarn tre réidhe ruibh,
   muicidhe rígh Éile oirdheirc.
   Is iad fuair fáth an bhaile
   ar dtús i n-Druim Fiodhbhuidhe.
   Druim Fiodhbhuidhe gan locht libh,
   ionmhaine le Corc Chaisil.

Do mhionroinn Múmhan ann so

Iar rochtain, iomorro, dá chúigeadh Múmhan do shliocht Oiliolla Óloim, rannaid iad i n-a gcúig rannaibh, ar a dtugthar na Cúig Múmhain. An chéidmhír ar a dtugthar Tuadh-Mhúmha, is é a fad ó Léim Chongculainn go Slighe Dhála, .i. an Bealach mór i n-Osraidhe, agus a tarsna ó Shliabh Eichtghe go Sliabh Eibhlinne. [Agus tar cheann gurab do shean-roinn Chonnacht a bhfuil o Shliabh Eichtghe go Luimneach, maiseadh,] do rinne Lughaidh Meann, mac Aonghusa Tírigh, mic Fir Chuirb, mic Mogha Chuirb, mic Chorbmaic Cais, mic Oiliolla Óloim, fearann claidhimh d'á bhfuil ó Eichtghe go Luimneach agus ó Shionainn siar go Léim Chongculainn, gur chuir leis an Múmhain é: agus is é ainm do gairthí dhe, Gairbh-fhearann Luighdheach, agus do bhíodh sé saor ag Dál g-Cais gan cíos gan cánaigh ó ríoghaibh Éireann. An dara mír Ur-Mhúmha, is é a fad ó Ghabhran go Cnámhchoill ag Tiobruid Árann, agus a tarsna ó Bhéarnan Éile go h-Oiléan Uí Bhric. An treas mír, eadhon Meadhon Múmhan, is é a fad ó Chnámhchoill go Luachair Dheaghaidh, agus a tarsna ó Shliabh Eibhlinne go Sliabh Caoin. An ceathramhadh mír, Deas-Mhúmha, is é a fad ó Shliabh Caoin go fairrge budh dheas. An cúigeadh mír Iar-Mhúmha, is é a fad ó Luachair Dheaghaidh go fairrge siar, agus a tarsna ó Ghleann ua Ruachta go Sionainn.

Do réir Bhreasail Uí Threasaigh, an tan do roinneadh an Mhúmha 'na cúig míribh, do bhíodh cúig aicme 'san mír, agus cúig buidhne 'san aicme, agus cúig céad fear infheadhma 'san mbuidhin. Agus dá meastaoi neart Éireann uile an tan soin, is éigcneasta baramhail na druinge do shaoil go bhféadfadh an Romhánach le “legion” nó le dá “legion”, Éire do chur fa ghion gai agus claidhimh [dó féin]; agus Éireannaigh do shíor 'na ndaoinibh gaisgeamhla.

Is uime gairthear Múmha do'n dá chúigeadh so Múmhan, .i. gurab mó, do bhrígh gurab mó í ioná aon chúigeadh eile d'Éirinn. Óir atáid cúig triocha deug agus fiche i ngach cúigeadh do'n dá chúigeadh so Múmhan, agus gan an oiread soin i n-aon chúigeadh eile i n-Éirinn. Óir, ar son go n-áirmhthear a sé deug agus fiche i gcúigeadh Uladh, ní raibhe acht a trí deug agus fiche innte go haimsir na gcúigeadhach. Óir is é Cairbre Nia Fear rí Laighean do léig trí triocha-chéad do Laighnibh, (mar atá ó Loch an Chóigidh go fairrge), le cúigeadh Uladh, i gcomaoin inghine Chonchubhair mic Neasa d'faghbháil 'na mnaoi dhó, amhail adéaram d'á éis so i gcorp na stáire.

Cúig triocha agus naoi bhfichid triocha céad i n-Éirinn uile: deich mbaile agus dá fhichid, cúig céad agus cúig míle baile biadhtaigh atá innte: sé céad, agus sé míle, agus trí fichid míle seisreach fearainn innte, do réir sean-ronna na nGaedheal. Tuig, a léaghthóir, gurab mó, fa dhó nó fa thrí, acra do thomhas na n-Gaedheal, ioná acra do roinn Gall anois.

Do shuidhiughadh na h-Éireann ann so

Is é suidhiughadh atá ar Éirinn; an Spáin do'n leith thiar-theas di, an Fhrainc do'n leith thoir-theas di, an Bhreatain mhór do'n leith thoir di, Alba do'n leith thoir-thuaidh, agus an t-aigéan do'n leith thiar-thuaidh, agus do'n leith thiar di. Agus ar cuma uighe atá sí dealbhtha, a bonn re h-Albain, soir budh thuaidh, a ceann ris an Spáin, siar budh dheas; agus do réir Mhaginus, ag scríobhadh ar Ptolomeus, is ceithre céime go leith do'n chrios grianda, d'á ngairthear “Zodiacus”, atá i n-a leithead; agus adeir an fear ceudna gurab sé huaire deug agus trí ceathramhna bhíos ar fad 'san ló is faide 'san mbliadhain i san leith is ria budh dheas d'Éirinn, agus ocht n-uaire deug 'san ló is faide i san leith budh thuaidh. Fad na h-Éireann ó Charn Uí Néid go Cloich an Stocáin, agus a tarsna ó'n Innbhear mór go h-Iorrus Domhnann.

Tuig, a léaghthóir, nach tré dhearmad nach luaidhim ann so cuanta, náid cathracha, náid bailte móra Éireann; acht go dtabhair Camden agus na croinicidhe nuadha so a dtuarasgbháil síos go soiléir, agus nach é so áit a gcuirthe síos, acht i dtús gabháltais Gall, lér' horduigheadh iad.

Ag so do chruthughadh an cheud athar ór' fhásamar, eadhon, Ádhamh, agus d'á shliocht go Noe, agus ar sin go clainn clainne Noe, go dtugthar linn craobhsgaoileadh gach aicme d'ár ghabh sealbh Éireann go hiomlán go Noe, agus fós gaol gach druinge dhíobh féin ré' chéile.

Ar dtús do cruthuigheadh Ádhamh an seiseadh lá d'aois an domhain: an cúigeadh bliadhain deug do ré Ádhaimh rugadh Cáin agus a shiur Calmana: an deachmhadh bliadhain fichead do ré Ádhaimh rugadh Abel agus a shiur Delbora: i gcionn céid agus triochad bliadhan do ré Ádhaimh rugadh Séth, do réir na n-Eabhruidheach, amhail léaghtar ag Policronicon.

Ag so d'aois na n-aithreach ó Ádhamh go Noe, agus fad na haimsire ó Ádhamh go dílinn; agus geinealach Noe go h-Ádhamh.

Noe, mac Laimhiach, mic Matusalem, mic Enoch, mic Iareth, mic Malaleel, mic Cainan, mic Enos, mic Shéith, mic Ádhaimh: óir a maireann d'éis na dílinne is do shliocht Shéith iad uile, agus do báitheadh sliocht Cháin uile fa'n dílinn. Agus is é fad ó chruthughadh Ádhaimh go dílinn, do réir na n-Eabhruidheach, sé bliadhna deug a's dá fhichid ar shé céad ar mhíle; gonadh aire sin do ráidh an seanchaidhe an rann so:—

1. Ceud aimsear an bheatha bhinn,
   ó tá Ádhamh go dílinn;
   Sé bliadhna caogad, rádh nglé,
   ar shé céadaibh ar mhíle.

Ag so mar thig seanchaidhe eile leis an áireamh gceudna:—

1. Sé bliadhna agus caoga,
   agus sé céad, mar rímhim,
   A's míle, mar áirmhim,
   ó Ádhamh go dílinn.

Tig fós úghdar eile re seanchus ar an gcomháireamh gceudna:—

1. Deich gcéad bliadhan, sé-chéad cáin,
   ar chaogaid, go sé bliadhnaibh,
   Mar rímhim, is rús gan oil,
   ó dhílinn go tús domhain.

Ag so ré gach nduine ór' fhás Noe i san líne díreach:—Ádhamh, triocha ar naoi gcéad; bliadhan; Séth, dá bhliadhain deug ar naoi gcéad; Enós, cúig bliadhna ar naoi gcéad; Cainan, deich mbliadhna ar naoi gcéad; Malaleel, naoi gcéad acht cúig bliadhna d'á n-easbaidh; Iareth, dá bhliadhain, a's trí fichid ar naoi gcéad; Enoch, cúig bliadhna agus trí fichid ar thrí céad; Matusalem, naoi mbliadhna, trí fichid, ar naoi gcéad; Laimhiach, seacht mbliadhna deug, trí fichid, ar sheacht gcéad; Noe, deich mbliadhna, dá fhichid ar naoi gcéad.

Ag so dearbhadh an tseanchaidhe ar ré gach árdathar díobh, amhail léaghtar 'san duain darab tosach:—Athair cháich choimsigh neimhe, ⁊c.:—

1. Triocha naoi gcéad bliadhan bán,
   Saoghal Ádhaimh re a iomrádh;
   Deich mbliadhna ris sin uile
   Saoghal a mhná mongbhuidhe:
2. Saoghal Shéith is eol dam sin,
   A dhó-dheug ar naoi gcéadaibh;
   Cúig bliadhna naoi gcéad, ro clos,
   Nó go rug an t-eug Enós:
3. Deich mbliadhna naoi gcéad, gan gráin,
   Aois mic Enóis, Caináin:
   Naoi gcéad acht a cúig, go mbloidh,
   Saoghal Mhalaleel mór-ghloin;
4. Dá bhliadain seasgad naoi gcéad,
   Do Iareth ré ndul d'eug; p.136
   Trí céad, seasga, cúig, ro clos,
   D'Enoch ré ndul i bParrthas:
5. Naoi mbliadhna seasgad, go mbloidh,
   Agus naoi gcéad do bhliadnaibh,
   Is é sin an saoghal, seang,
   Tugadh do Mhatusalem;
6. Saoghal Láimhiach, luaidhtear leat,
   Seacht gcéad, seachtmhogha, 'sa seacht:
   Saoghal Nóe, niamhghlan a bhloidh,
   Caoga ar naoi gcéad bliadhan.

Mar do chonnairc Dia, 'iomorro, sliocht Shéith ag dul tar a thiomna féin, mar do aithin díobh gan cumasg ná cleamhnas do dhéanamh re sliocht Cháin cholaigh, agus ná'r choiméad siad an fógradh soin, do chuir dílinn do bháthadh na ndaoine uile, acht Noe agus a bhean d'arbh' ainm Coba, agus a thriar mac, Sem, Cham, agus Iafeth, agus a dtriar ban, Olla, Olibha, agus Olibhana: óir níor chumaisg Noe re sliocht Cháin, agus do bhí sé fíreunta. iar dtrághadh [na] dílinne, rannais Noe trí ranna an domhain idir a thrí macaibh, amhail adeir an seanchaidhe:—

1. Sem ro ghabh i n-Asia n-áit;
   Cham go n-a chlainn 'san Afraic;
   Iafeth uasal agus a mhic,
   Is iad ro ghabh an Eoraip.

Do chraobhscaoileadh an triair mac soin ór' geineadh an dá chinéal deug agus trí fichid do bhí ag tógbháil an tuir.

Seacht mic fichead ag Sem, um Arfaxat, um Asur, um Persius; agus is d'á shíol sin na h-Eabhruidhe. Triocha mac ag Cam, agus is díobh sin Cus agus Canaan. A cúig-deug  p.138 ó Iafeth, agus is díobh sin Gomer agus Magog. Ag so rann ag dearbhadh na gcinéal úd, do chin ó thrí macaibh Noe:—

1. Triocha mac mín, monor nglé,
   Cinsiod ó Cham mac Noe;
   A seacht fichead fil ó Shem,
   A cúig deug ó Iafeth.

Ó Iafeth do chinsiod mórán do lucht na h-Asia, agus lucht na h-Eorpa uile. Do shliocht Mhagog mic Iafeth lucht na Scíthia, agus go háirithe na treabha do ghabh Éire iar ndílinn ria macaibh Mhíleadh, amhail foillseocham i ngabhálaibh Éireann iar ndílinn. Gidheadh, cuirfeam síos ann so ar dtús, do ghabhálaibh Éireann ria ndílinn, do réir droinge re seanchus, sul luaidhfeam na fíor-ghabhála do rinneadh uirre d'éis dílinne.

Do ghabhálaibh Éireann ria ndílinn ann so síor

I. Adeirid drong gurab iad teora hingheana Cháin cholaigh do áitigh í ar dtús; gonadh d'á dhearbhadh sin do chuireas rann as an duain darab tosach fuaras i Saltair Chaisil ann so síos:—

1. Trí hingheana Cháin chain,
   Maraon re Seth mac Ádhaimh,
   Adchonnairc an m-Banbha ar dtús:
   Is meamhair liom a n-iomthús.

Adeir leabhar Droma Sneachta gur bh' Banbha ainm na céid inghine ro ghabh Éire ria ndílinn, agus gurab uaithe gairthear Banbha d'Éirinn. Trí chaoga ban tángadar ann, agus triar fear: Ladhra ainm fir díobh, agus is uaidh ainmnighthear Árd Ladhrann. Dá fhichid bliadhan dóibh 'san inis, go dtárla galar dóibh, gur eugsad uile re haoin-tseachtmhain. Dá chéad bliadhan iar sin Éire fás, folamh, gan aoinneach beo innte, gonadh iar sin táinig an díle.

II. Adeirid drong eile gurab triar iascaireadh do seoladh le hanfadh ngaoithe ó'n Easpáin, go haimhdheonach; agus mar do thaithin an t-oiléan riu gur fhillsiod ar cheann a mban do'n Easpáin; agus iar dteacht ar a n-ais dóibh go h-Éirinn arís, do fearadh an díle dóibh ag Tuaigh-Innbhir, gur báitheadh iad: Capa, Laighne, agus Luasad, a n-anmanna. Is dóibh ro canadh an rann:—

1. Capa, Laighne is Luasad grinn,
   Bhádor bliadhain ria ndílinn,
   For inis Banbha na mbágh,
   Bhádor go calma comhlán.

III. Adeirthear, trá, gurab í Ceasair inghean Bheatha mic Noe, táinig innte ria ndílinn, gonadh dó do rónadh an rann:—

1. Ceasair inghean Bheatha bhuain,
   Dalta Sabhaill mic Nionuaill,
   An chéid bheanchalma ro chinn
   D'inis Banbha ré ndílinn.

Madh áil, iomorro, a fhios d'fhaghbháil creud tug go h-Éirinn í: Bioth do chuir teachta go Noe, d'fhios an bhfuighbheadh féin agus a inghean Cesair ionad i san áirc d'á gcaomhnadh ar dílinn; ráidhis Noe nach fuighbhidís. Fochtais Fionntain an gceudna, agus ro ráiadh Noe nach fuighbheadh. Téid Bioth, Fionntain, Ladhra agus an inghean Cesair i gcómhairle iaramh. “Déantar mo chómhairle-se libh,” ar Cesair. “Do-ghéantar,” ar siad. “Maiseadh,” ar síse, “tabhraidh láimhdhia chugaibh, agus adhraidh dhó, agus tréigidh Dia Noe.” Iar sin tugsad láimhdhia leo, agus adúbhairt [an láimhdhia] riu loingeas do dhéanamh, agus triall ar muir: gidheadh níor bh'fheas dó cá tráth do thiocfadh an díle. Do rinneadh long leo, as a haithle, agus téidhid ar muir. Is é líon do chuadar innte triar fear, eadhon, Bioth, Fionntain, agus Ladhra:— Cesair, Barrann, agus Balbha, agus caoga inghean i maille riu. Seacht mbliadhna agus ráithe dhóibh ar muir, gur ghabhsad cuan i n-Dún na mbárc i gcrích Chorca Dhuibhne, an cúigeadh lá deug d'eusga, amhail adeir an seanchaidhe:—

1. Is ann do ghabhadar port
   Ag Dún na mbárc, an bantracht,
   I g-Cúil Cheasrach i g-Crích Chairn,
   An cúigeadh deug Dia Sathairn.

1. Dá fhichit lá ria ndílinn,
   Táinig Cesair i n-Éirinn,
   Fionntain, Bioth, is Ladhra luinn,
   Is caoga inghean áluinn.

[Tig file eile leis an nidh gceudna mar a n-abair 'san rann so:—

1. Do luidh a n-oir Cesair,
   Inghean Bheatha an bhean,
   Go n-a caogaid inghean,
   Agus go n-a triar fear.]

Lucht [aon] loinge do bhádar ar an eachtra soin go Dún na mbárc. Táinig Cesair, ⁊ líon na loinge sin i dtír ann sin [mar atá caoga ban ⁊ triar fear, .i. Bioth ⁊ Fionntain ⁊ Ladhra, amhail a dubhramar]. Fá hé an Ladhra soin ro ráidhsiom ceud mharbh Éireann do réir na droinge adeir ná'r ghabhsad lucht ar bith Éire ria ndílinn acht Cesair agus a drong táinig lé; agus is uaidh ainmnighthear Árd Ladhrann. Ó Bhioth ainmnighthear Sliabh Beatha, ó Fhionntain ainmnighthear Feart Fionntain ós Tultuinne i n-Dúthaigh Aradh, láimh re Loch Deirgdheirc; ó Cheasair ainmnighthear Carn Ceasrach i g-Connachtaibh. Triallaid ar sin go Bun Suaimhne, eadhon, Cumar-na-dtrí-n-Uisge, áit a bhfuil suaineamh Siuire agus Feorach agus Bearbha. Rannaid ann sin a gcaoga inghean i dtrí rannaibh eatorra. Rug Fionntain Cesair leis, agus seacht mná deug i maille ria: rug Bioth Barran leis, agus seacht mná deug eile 'na farradh: agus rug Ladhra Balbha, go sé mnáibh deug mar an gceudna leis, go ráinig Árd Ladhrann, go bhfuair bás ann. Fillis Balbha agus a sé mná deug go Cesair arís. Cuiris Cesair sceula go Bioth. Tig Bioth d'fhios Fhionntain, gur roinnsiod na sé mná deug soin leathach eatorra. Rug Bioth a chuid féin díobh leis go Sliabh Beatha i dtuaisceart Éireann,  p.146 agus níor chian as a haithle gur eugastair ann. Dála na mban so Beatha, tigid d'fhios Fhionntain iar sin, gidheadh, teithis Fionntain rómpa i Laighnibh, tar Bun Suaimhne, tar Sliabh g-Cua, i g-Ceann Feabhrad Sléibhe Caoin, agus láimh chlé re Sionainn soir go Tultuinne, ós Loch Deirgdheirc. Téid Cesair go n-a bantracht go Cúil Ceasrach i g-Connachtaibh, gur bhris a croidhe tre bheith i n-iongnais a fhir, agus tré eug a hathar agus a bráthar; agus ní raibhe uaithe go dílinn ann sin acht sé láithe. Gonadh d'á dheimhniughadh sin do ráidheadh an rann so:—

1. Is iad sin—iar n-uair bhfeachta—
   A n-oigheadha, a n-imtheachta;
   Ní raibhe acht seachtmhain namá,
   Uatha gus an gceathracha.

IV. Bíodh a fhios agat, a léaghthóir, nach mor stáir fhírinnigh chuirim an gabháil seo síos, ná aon ghabháil d'ár luaidheamar go ró so; acht do bhrígh go bhfuaras scríobhtha i sein-leabhraibh iad. Agus fós ní thuigim cionnus fuaradar na seanchadha sceula na ndrong adeirid do theacht i n-Éirinn ria n-dílinn, acht munab iad na deamhain aerdha do bhíodh 'na leannánaibh sídhe aca re linn a mbeith págánta tug dóibh iad: nó munab i leacaibh cloch fuairsiod scríobhtha iad iar dtrághadh na dílinne, dámadh fíor an sceul; óir ní ionráidh gurab é an Fionntain úd do bhaoi rés an dílinn do mhairfeadh d'á héis, do bhrígh go bhfuil an Scrioptúir 'na aghaidh, mar a n-abair  p.148 nach deachaidh do'n droing daonna gan báthadh, acht ochtar na háirce amháin, agus is follus ná'r dhíobh sin éisean. Is neimhfhíor an suidhiughadh atá ag droing do seanchadhaibh ar Fhionntain do mharthain re linn dílinne, mar a n-abraid gur mhairsiod ceathrar i gceithre háirdibh an domhain re linn na dílinne, mar atá Fionntain, Fearón, Fors, agus Andóid. Gidheadh, a léaghthóir, ná meas gurab í so ceudfaidh na muinntire is úghdardha 'san seanchus. Uime sin, cuiridh úghdar d' áirithe an nidh so romhainn i laoidh, d'á fhoillsiughadh nach tig sé le fírinne an chreidimh a rádh go mairfeadh Fionntain nó ceachtar do'n triar eile iar ndortadh dílinne, agus roimpe. Ag so an laoidh:—

1. Anmann ceathrair ceart ro chinn,
   Do fhágaibh Dia fo dhílinn
   Fionntain, Fearón, Fors caomh cóir,
   Agus Andóid mac Eathóir.
2. Fors i n-oirthear thoir do dhligh;
   Fearón re huardha an éididh;
   Fionntain re fuineadh go beacht,
   Agus Andóid re deisceart.
3. Gé áirmhid seanchadha sin,
   Ní áirmheann Canóin cubhuidh,
   Acht Noe do bhí i n-áirc 's a chlann,
   'S a mná fuair caomhna a n-anman.

Is tuigthe as sin nach ceudfaidh choitcheann do na seanchadhaibh uile aon díobh so do mharthain d'éis dílinne: gidheadh, dá n-abradh aon tseanchaidhe, mar chaomhna ar chlaonadh an chreidimh, gur báitheadh Fionntain fear mar chách fó'n dílinn,  p.150 agus gur haithbheodhuigheadh é le Dia, d'á éis sin, do chaomhna agus do choiméad imtheachta na sean, go n-a sceulaibh, go haimsir Phádraic, agus iar sin go haimsir Fhinnéin Maighe Bile; ní thuigim cionnus budh féidir a choimh-iongantach so do nídh do ceilt ar feadh na h-Eorpa, agus a mhionca, re linn Fhinnéin, agus ó sin i leith, do chuadar dronga dearsgnuighthe do dhiadhairibh agus d'fheallsamhnaibh, agus mórán do dhaoinibh eolcha eagnuidhe eile a h-Éirinn fo chríochaibh oirrdhearca Eorpa do mhúnadh cléire agus coimhtonól, agus do theagasg scol gcoitcheann: agus a rádh nach biadh ar a lorg deisciobal éigin le' bhfúigfidhe laoidh nó litir i n-a mbiadh luadh nó iomradh ar Fhionntain, agus a mhionca do scríobhadar neithe eile atá re n-a bhfaicsin indiu; agus fós nach faicim iomradh air i bprímhleabhraibh barántamhla; agus saolim, d'á réir sin, nach fuil acht finnsceul filidheachta i san stáir d'fhaisnéidhfeadh Fionntain do mharthain ria ndílinn, agus 'na diaidh. Gidheadh, ní abraim nach raibhe duine críonna cianaosda ann ria dteacht Phádraic go h-Éirinn, agus gur mhair sé iomad do chéadaibh bliadhan, agus gach nídh budh cuimhneach leis gur fhaisnéid do Phádraic é; agus fós gach beuloideas d'á bhfuair ó n-a shinnsearaibh ar na haimsearaibh do chuaidh roimhe: agus measaim go raibhe a shamhail sin do sheanóir ann d'á ngairthí Tuan mac Cairill do réir droinge re seanchus, agus do réir droinge eile Roanus, eadhon Caoilte mac Rónáin, do mhair tuilleadh agus trí chéad bliadhan, agus do nocht mórán  p.152 seanchusa do Phádraic, amhail is follus i n-Agallaimh na Seanórach; agus is ar Chaoilte is cóir Roanus, nó Ronánus do thabhairt. Óir ní léaghtar i leabhar ar bioth do sheanchus Éireann, go ngairthí Roanus nó Ronánus d'Fhionntain; acht gidh air do bheir Cambrens, mar gach bréig eile d'á chlaoinsheanchus, é: agus amhail do chuir-sean Roanus síos i n-a chroinic i n-áit Ronánus, scríobhaidh gach aon do na Nua-Ghallaibh scríobhas ar Éirinn Roanus ar lorg Chambrens mar ainm ar Fhionntain, do brígh gurab é, Cambrens, is tarbh tána dhóibh le scríobhadh saoibh-sheanchusa ar Éirinn, ar an adhbhar nach fuil a mhalairt do threoraidhe aca. Is córaide a mheas gurab ar Chaoilte do-bheirthear Ronánus, mar chuirid sean-úghdair síos idir oibreachaibh Phádraic gur scríobh sé Historia Hiberniae ex Roano seu Ronáno: is é, iomorro, sloinneadh an úghdair is gnáth do chur ós cionn gach oibre d'á scríobhann neach, mar is follus do gach léaghthóir chleachtas úghdair do léaghadh.

Agus ní fíor do Hanmer i n-a chroinic mar adeir gurab mór an meas atá ag Gaedhealaibh ar sceulaibh Fhionntain, d'á ngaireann seiseann Roanus, mar adeirid gur folchadh fa dhílinn é, agus gur mhair 'na diaidh tuilleadh agus dá mhíle bliadhan go rug ar Phádraic, agus gur ghabh baisdeadh uaidh, agus gur nocht iomad seanchusa dhó, agus go bhfuair bás i gcionn bliadhna iar dteacht Phádraic i n-Éirinn, agus gur hadhnaiceadh láimh re Loch Ríbh i n-Ur-Mhúmhain é, mar a bhfuil teampoll ar n-a ainmniughadh, nó ar n-a bheannughadh i n-a ainm, agus go bhfuil fós ar n-a ainmnuighadh i measg naomh Éireann. Gidheadh, is follus nach dubhairt seanchaidhe riamh, agus fós nachar fhágaibh scríobhtha an nídh seo adeir Dochtúir Hanmer. Óir atáid triar re a luadh ann so i riocht aon  p.154 duine, mar atá Fionntain, d'á ngaireann Cambrens Roanus, .i. Caoilte mac Rónáin do baisdeadh lé Phádraic agus tug iomad seanchusa dhó; agus Ruadhan, d'ár beannuigheadh Lothra i n-Ur-Mhúmhain, láimh re Loch Deirgdheirc, agus ní láimh re Loch Ríbh atá mar adeir Hanmer; agus Tuan mac Cairill. Ní leanfam nídh-sa-mhó do bhreugaibh Hanmer, nó an bharánta atá aige: agus fós measaim gurab i riocht an fhocail seo Ronánus do scríobh Cambrens Roanus ar dtús, agus gur fhágaibh gan leasughadh ag a lorgairidhibh ó sin i leith é.

I. Do'n cheud ghabháil do rinneadh ar Éirinn ann so

Do réir droinge do na seanchadhaibh táinig óglaoch do mhuinntir Nin mic Béil(d'ár bh'ainm Adhna mac Beatha) d'fhios na h-Éireann i dtimchioll seacht bhfichid bliadhan d'éis dílinne, gidheadh ní fada an cómhnuidhe do rinne innte. Luidh ar gcúl d'fhaisnéis an oiléin ad-chonnairc d'á choibhneasaibh, agus páirt nó méid éigin d'fheur na h-Éireann leis, amhail léaghtar i san duain darab tosach, Fuaras i Saltair Chaisil, ⁊c. [ag so mar adeir an duain]:—

1. Adhna mac Beatha go gcéill,
   Laoch do mhuinntir Nin mic Béil,
   Táinig i n-Éirinn d'á fiss,
   Gur bhean fér i bh-Fidh-inis:
2. Rug leis lán a dhuirn d'á fér,
   Téid for gcúl d'innisin sgél,
   Is í sin gabháil ghlan ghrinn,
   Is girre seal fuair Éirinn.

Gidheadh, ní mheasaim go ndleaghair gabháil do thabhairt ar eachtra an fhir seo, do bhrígh nach déarna sé cómhnuidhe innte: agus uime sin gurab í gabháil Phartholóin ceud ghabháil is córa d'aireamh uirre d'éis dílinne.

II. Do'n chéid phríomh-ghabháil do rinneadh ar Éirinn d'éis dílinne, .i. gabháil Phartholóin ann so

Do bhí Éire, iomorro, fás trí chéad bliadhan d'éis dílinne, go dtáinig Partholón mac Sera mic Srú mic Easrú mic Fraimint mic Fáthachta mic Magóg mic Iafeth, d'á gabháil; do réir mar dogheibhthear i san duain darab tosach, Ádhamh athair sruith ár slógh, ⁊c. [amhail asbeart an file]:—

1. Trí chéad bliadhan iar ndílinn,
   Is sgél fíre mar rímhim,
   Ba fás Éire uile ógh,
   Nó go dtáinig Partholón.

Measaim, d'á réir sin, gurab dá bhliadhain ar fhichid sul rugadh Abraham táinig Partholón i n-Éirinn, agus gurab eadh fá haois do'n domhan d'á réir sin mu'n am so, míle, naoi gcéad, agus trí fichid agus ocht mbliadhna deug; amhail adeir an rann so:—

1. A hocht seachtmhoghad céim glan,
   Míle agus naoi gcéad bliadhan,
   Ó ré Ádhaimh chuanna, chain,
   Go gein Abráim ár n-Athair.

Gidheadh, ní fírinneach ceudfaidh na muinntire adeir gurab i gcionn dá bhliadhan ar mhíle d'éis dílinne táinig Partholón i n-Éirinn, agus iad ag a admháil gurab i n-aimsir Abraham táinig innte, agus gurab é Abraham an t-ochtmhadh glún  p.158 amháin ó Shem mac Noe; agus Sem féin d'áireamh. Óir ní cosmhail go gcaithfídhe tuilleadh agus míle bliadhan re linn seacht nglún d'éis na dílinne: uime sin measaim gurab fírinnighe an cheudfaidh thosaigh ioná an cheudfaidh dhéidheanach, agus, d'á réir sin, is inmheasta gurab i gcionn trí chéad bliadhan [d'éis na dílinne] táinig Partholón i n-Éirinn.

As an n-Gréig mheadhonaigh, .i. Migdonia, ro ghluais Partholón. Is é raon i n-ar' ghabh, tré mhuir dToirrian, do Shisilia, agus láimh dheas ris an Easpáin go ráinig Éire. Dá mhí go leith bhí ar fairrge, gur ghabh cuan i n-Innbhear Sgéine i n-iarthar Mhúmhan, an ceathramhadh lá deug i mís Mai. Is dó do ráidheadh an rann so; [amhail adeir an file]:—

1. An ceathramhadh dég for Mháirt,
   Do chuireadar a saor-bháirc
   Isin phurt iath-ghlan ngorm nglé,
   I n-Innbhear sgiath-Ghlan Sgéine.

Ag so an bhuidhean táinig le Partholón go h-Éirinn, agus le n-a mhnaoi, Dealgnaid a hainm: a dtriar mac, .i. Rughruidhe, Slángha agus Laighlinne, go n-a mnáibh, agus míle do shluagh i maille riu, do réir Nennius, amhail leaghtar i Saltair Chaisil.

Is é ionad i n-ar' áitigh Partholón ar dtús i n-Éirinn, i n-Inis Saimhér láimh re h-Éirne. Is aire ro hainmnigheadh Inis Saimhér di; measchú nó coiléan con bhaoi ag Partholón d'ár bh'ainm Saimhér; agus ro marbhasdair í tré eud re n-a mhnaoi, do rinne míghníomh re n-a giolla féin Tódhga; agus  p.160 an tráth do choirigh Partholón í, ní taithleachas do rinne, acht adubhairt gur chóra aithbhior na hainbheirte sin do bheith air féin ioná uirrese; agus ro ráidh na briathra so:—“A Phartholóin,” ar sí, “an saoilir gurab fhéidir bean agus mil do bheith i gcómhghar d'á chéile, leamhnacht agus leanbh, biadh agus fial, feoil agus cat, arm nó oirnéis agus saor, nó fear agus bean i n-uaigneas, gan cumasg ar a chéile dhóibh”; agus ráidhis an rann:—

1. Mil la mnaoi, leamhnacht la mac,
   Biadh la fial, carna la cat,
   Saor istigh agus faobhar,
   Aon la haon is ró-bhaoghal.

Iar gclos an fhreagartha sin do Phartholón, meuduighthear a eud de, gur bhuaileasdair an measchoin fa lár go ros marbh í; gonadh uaithe ainmnighthear an inis-se. Céid eud Éireann sin d'éis dílinne. Gonadh dó do ráidheadh an rann so:—

1. Buailis an rí coin na mná,
   Dia bhois — níor bho béd go mba;
   Marbh an cú fri séidbéd seang,
   Ba hé sin céid éd Éireann.

An seachtmhadh bliadhain iar ngabháil Éireann do Phartholón, fuair an céid fhear d'á mhuinntir bás, .i. Feadha mac Tortan, ó ráidhtear Magh Feadha.

Is í cúis um a dtáinig Partholón i n-Éirinn, tré mar do mharbh sé a athair agus a mháthair, ag iarraidh ríghe d'á  p.162 bhráthair, go dtáinig ar teitheadh a fhionghaile, go ráinig Éire, gonadh aire sin do chuir Dia pláigh ar a shliocht lé'r marbhadh naoi míle re haoin-sheachtmhain díobh i m-Beinn Eadair.

Áirmhid cuid do na húghdaraibh gabháil eile ar Éirinn roimhe Partholón, mar atá gabháil Chíocail mic Nil mic Gairbh mic Ughmhóir a Sliabh Ughmhóir, agus Lot Luaimhneach a mháthair. Dá chéad bliadhan dóibh ar iasgach agus ar eunlaith go teacht Phartholóin i n-Éirinn, gur fearadh cath Mhaighe h-Iotha eatorra; i n-ar' thuit Cíocal, agus i n-ar' díothuigheadh Fomhóraigh le Partholón. I n-Innbhear Domhnann do ghabh Cíocal go n-a mhuinntir cuan i n-Éirinn: sé longa a líon; caoga fear agus caoga ban líon gacha loinge dhíobh. Is dóibh ro ráidhtear:—

1. Seachtmhadh gabháil ro dus gabh
   Airior Éireann na n-árd-mhágh,
   Le Cíocal gcríonchosach gann
   Uas fhaithchibh Innbhir Domhnann:
2. Trí chéad fear líon an tslóigh
   Táinig a hiathaibh Ughmhóir,
   Nó gur scaradh iad iar soin,
   Ar n-a sleachtadh re seachtmhain.

Seacht locha do bhrúcht i n-Éirinn i n-aimsir Phartholóin, eadhon, Loch Measg i g-Connachtaibh, tar Máigh Leargna do mhoidh: i gcionn trí mbliadhan d'éis catha do thabhairt do Chíocal, do bhrúcht Loch Con fá thír, agus Mágh Cró ainm an mháighe tar a dtáinig: Loch Deicheat i gcionn dá bhliadhan deug iar dteacht do Phartholón i n-Éirinn. Bliadhain iar sin fuair an ceathramhadh taoiseach d'á mhuinntir bás, .i.  p.164 Slángha, agus is ag Sliabh Slángha do hadhnaiceadh é. I gcionn bliadhna iar sin tomhaidhm Locha Laighlinne i n-Ua mac Uais Breagh, .i. Laighlinne mac Phartholóin: agus an tan do bhí a fheart ag a thógbháil, do mhoidh an loch [fa thír; is de sin goirthear Loch Laighlinne dhi]. I gcionn bliadhna iar sin, tomhaidhm Locha hEachtra idir Sliabh Modhairn agus Sliabh Fuaidh i n-Oirghiallaibh. Iar sin tomhaidhm Locha Rudhruighe i n-ar' báitheadh é féin: 'san bhliadhain cheudna tomhaidhm Locha Cuan.

Ní fuair Partholón ar a chionn i n-Éirinn acht trí locha agus naoi n-aibhne: anmanna na loch, Loch Luimnigh i n-Deas-Mhúmhain, Loch Foirdhreamhain ag Tráigh Lí ag Sliabh Mis 'san Mumhain, agus Fionnloch Ceara i n-Iorrus Domhnann i g-Connachtaibh. Is dóibh ro ráidheadh an rann so [amhail adeir an file]: —

1. Trí locha aidhbhle ammais,
   Agus naoi n-aibhne n-iomhais;
   Loch Fordhreamhain, Loch Luimnigh,
   Fionnloch iar n-imlibh Iorrais.

Ag so na haibhne: — Buas, idir Dhál n-Áruidhe agus Dál Riada, eadhon an Rúta; Rurthach, .i. Abhann Life, idir Uibh Néill agus Laighnigh; Laoi, i Múmhain tré Mhuscraidhe go Corcaigh; Sligeach; Samhaoir; Muaidh i g-Connachtaibh re  p.166 h-Uibh bhFiachrach an tuaiscirt; Moghorn i d-Tír Eoghain; Fionn idir Chinéal Eoghain agus Tír Chonaill; agus Banna idir Lé; agus Eille: amhail adeirthear i san duain darab tosach, A chaomha Chláir Chuinn chaoimh-fhinn: —

1. Muaidh, Sligeach, Samhaoir sloinne,
   Buas buinne a bladhaoibh beinde,
   Moghorn, Fionn go ngné ngalla,
   Banna idir Lé agus Elle.

1. Laoi, Buas, Banna, Bearbha bhuan,
   Samhaoir, Sligeach, Moghorn, Muaidh,
   Is Life i Laighnibh maille,
   Ag sin iad na sean-aibhne.

I gcionn cheithre mbliadhan iar dtomhaidhm Murthola, fuair Partholón bás ar Sheanmháigh Ealta Eadair, agus is ann ro hadhnaiceadh é. Is uime gairthear Seanmhágh dhe nach fásadh coill riamh air; agus is uime gairthear Mágh n-Ealta dhe fós, gurab ann tigdís eunlaith Éireann d'á ngrianghoradh. I gcionn triochad bliadhan iar dteacht Phartholóin i n-Éirinn, do eug sé. Adeirid drong re seanchus gurab dá mhíle agus sé chéad agus ocht mbliadhna fichead aois domhain an tan fuair Partholón bás; gidheadh, is eadh mheasaim, do réir gach neith d'á ndúbhramar romhainn, gurab sé bliadhna agus ceithre fichid ar naoi gcéad ar mhíle ó thús  p.168 domhain go bás Phartholóin. Adeirid drong eile gurab fiche bliadhan agus cúig chéad ó bhás Phartholóin go támh a mhuinntire; gidheadh, atá ceudfaidh choitcheann na seanchadh 'na aghaidh sin, mar a n-abraid nach raibhe 'na fásach acht deich mbliadhna fichead bhaoi ó bhás muinntire Phartholóin go teacht Neimheadh innte; amhail adeir an [file 'san] rann so:—

1. Ré triochad bliadhan beachta,
   Ba fás fri fianaibh feachta,
   Iar n-eug a sluaigh fri seachtmhain
   'Na n-ealtaibh ar Maigh n-Ealta.

Tig Cormac naomhtha mac Cuileannáin leis an nídh gceudna i Saltair Chaisil, mar a n-abair gurab trí chéad bliadhan bhaoi ó theacht Phartholóin i n-Éirinn go támh a mhuinntire. Tig an file Eochaidh Ua Floinn leis, mar an gceudna, do réir an rainn seo:—

1. Trí céad bliadhan, cia ad féisidh,
   Ós déisibh diamhra duasaigh,
   Do'n ghasraidh ghléibhinn gnásaigh
   For Éirinn fhásaigh, uasail.

As gach nídh dhíobh so, ní hinchreidte an drong adeir go raibhe tuilleadh agus cúig chéad bliadhan ó bhás Phartholóin go támh a mhuinntire; agus ní hinmheasta go mbiadh Éire ar áitiughadh an comhfhad sin, agus gan do dhaoinibh innte acht cúig mhíle fear agus ceithre mhíle ban.

III. Ag so an roinn do rónsad ceithre mic Phartholóin ar Éirinn; agus is í ceud-roinn Éireann í

Er, Orba, Fearón, agus Feargna, a n-anmanna; agus bhádar ceathrar a gcomhanmann so ag macaibh Mhíleadh, amhail chuirfeam síos i n-a ngabháltas féin.

Ó Aileach Néid thuaidh go h-Áthcliath Laighean, cuid Eir.

Ó'n Áthcliath ceudna go h-Oiléan Árda Neimheadh, d'á ngoirthear Oiléan Mór an Barraigh indiu, cuid Orba.

Ó'n Oiléan Mór go Meadhraidhe ag Gaillimh, roinn Fhearóin.

Ó Áthcliath Meadhraidhe go h-Aileach Néid, cuid Fheargna: — amhail adeir Eochaidh Ua Floinn 'sna rannaibh seo; agus fá hé árd-ollamh Éireann re filidheacht é i n-a aimsir:—

1. Ceathrar mac ba gríobhdha glór,
   Do phríomh-chlainn ag Partholón;
   Do ghabh le' chéile fa sheol
   Treabha Éireann gan aithcheodh.
2. Níor shoirbh do'n ríoghraidh a roinn,
   Inis Éireann 'na haon-choill,
   Cnuas gar i ngach lios re a linn;
   Fuair gach fear fios a chuibhrinn.
3. Er a sinnsear ba saor sódh,
   Suairc a chuid, cian gan claochlódh;
   Ó Aileach Néid, iath gan feall,
   Go h-Áthcliath Laighean láin-teann.
4. Ó Áthcliath Laighean, léim lir,
   Go h-Oiléan Árda Neimheadh,
   Gan doghra, níor thais a threoir,
   Cuid Orba, d'iath a chineoil.
 p.172
5. Ó'n áth a bhfuair Neimheadh níoth
   Go Meadhraidhe na móir-chríoch,
   Fáth deagh-shóidh gan aga ann,
   Cuid Fearóin, fada an fearann.
6. Ó Mheadhraidhe, fada fós,
   Go h-Aileach Néid go ndeagh-nós;
   Tórainn da leanam 's gach eing,
   Fuair Feargna, fearann fairseing.
7. I n-Éirinn féin, ní fáth fill,
   Rugadh na tréinfhir tuirbhim,
   Dream saor, fá bunata bládh,
   Ba caomh curata an ceathrar.

IV. Do Mhuinntir Phartholóin ann so.

Ag so anmanna na dtreabhthach do bhí aige, eadhon, Tóthacht, Trén, Iomhas, Aicheachbhél, Cúl, Dorcha, agus Damh. Anmanna na gceithre ndamh do bhí aca, .i. Liag, Leagmhagh, Iomaire, agus Eitrighe. Beoir ainm an fhir tug foighdhe nó aoidheacht uaidh ar dtús i n-Éirinn. Breagha, mac Seanbhotha, do rinne comhrac aoinfhir ar dtús i n-Éirinn. Samaliliath do rinne an ceud ól corma innte. Fios, Eolas, agus Fochmhorc a thriar druadh. Macha, Mearan, agus Muicneachán a trí tréinfhir. Biobhal agus Beabhal a dhá cheannaidhe. Bhádar deich n-ingheana agus deich gcleamhnaidhe ag Partholón.

Do'n dara gabháil do rinneadh ar Éirinn ann so, eadhon, gabháil clainne Neimheadh

Do bhí, iomorro, Éire fás triocha bliadhan d'éis táimh sleachta Phartholóin, go dtáinig Neimheadh mac Agnomain, mic Paimp, mic Tait, mic Seara, mic Srú, mic Easrú,  p.174 mic Fraimint, mic Fathachta, mic Magog, mic Iafeth, d'á háitiughadh. Óir is do chlainn Mhagog gach gabháil d'ár' ghabh Éire iar ndílinn. Ag Srú mac Easrú scaras Partholón agus Clanna Neimheadh re' raile; agus ag Seara scaraid Fir bolg, Tuatha Dé Danann, agus mic Míleadh. Agus is Scoitbheurla do bhí ag gach cineadh dhíobh. Is follus sin as an uair táinig Ioth mac Breogáin i n-Éirinn; óir is tré Scoitbheurla do labhair féin agus Tuatha Dé Danann re' raile, agus adubhradar gurab do shliocht Mhagog iad, leath ar leith. Adeir drong eile gurab do shliocht an mhic do fhágaibh Partholón thoir (Adhla a ainm) do Neimheadh. Is é raon i n-ar' ghabh Neimheadh ag teacht i n-Éirinn dó, ó'n Scitia ar an bhfairrge gcaoil atá ag teacht ó'n aigéan d'á ngairthear Mare Euxinum, is í is teora idir an leath thiar-thuaidh do'n Asia agus an leath thoir-thuaidh do'n Eoraip; agus ar an roinn thiar-thuaidh do'n Asia atáid Sléibhte Riffe, do réir Pomponius Mela, i gcomhroinn na caol-mhara do luaidheamar agus an aigéin tuaisceartaigh. Tug láimh ndeir do Shléibhte Riffe, go ndeachaidh 'san aigéan budh thuaidh; agus láimh chlí do'n Eoraip go ráinig i n-Éirinn. Ceithre longa deug agus fiche líon a chobhlaigh, agus deichneabhar agus fiche i ngach loing díobh.

Starn, Iarbhoinel Fáidh, Ainninn, agus Fearghus Leithdhearg, anmanna ceithre mac Neimheadh.

Ceithre loch-mhadhmanna i n-Éirinn i n-aimsir Neimheadh, eadhon, Loch m-Breunainn ar Magh n-Asail i n-Uibh Nialláin, Loch Muinreamhair ar Magh Sola i Laighnibh: i gcionn deich mbliadhan iar rochtain Éireann do Neimheadh, ro ling Loch Dairbhreach agus Loch Ainninn ar Maigh Mór i Mídhe. Óir an tan do clasadh feart Ainninn, is ann do ling Loch Ainninn. Is do dhearbhadh gurab i n-aimsir Neimheadh ro mhuidhsiod na locha so, do rinneadh an rann so:—

1. Ceithre locha fo linn lóir
   Do bhrucht tar Fhodhla bhfíor-mhóir:—
   Loch Dairbhreach, Loch m-Breunainn mbinn,
   Loch Muinreamhair, Loch n-Ainninn.

Is túsga do eug bean Neimheadh i n-Éirinn ioná Ainninn,— Mácha a hainm; agus an dara bliadhain deug iar dteacht i n-Éirinn dóibh, fuair an Mhácha so bás; agus fá híse ceudmharbh Éireann iar dteacht Neimheadh innte. Agus is uaithe ainmnighthear Árd Mácha, óir is ann do hadhnaiceadh í. Do tógbhadh dá ríoghráith le Neimheadh i n-Éirinn, eadhon Ráith Chinneich i n-Uibh Nialláin, agus Ráith Ciombaoth i Seimhne. Ceithre mic Mhadáin Mhuinreamhair d'Fhomhórchaibh do thógaibh Raith Chinneich i n-aon ló, Bog, Robhog, Ruibhne, agus Rodan a n-anmanna: agus do mharbh Neimheadh ar a bhárach iad i san maidin, i n-Daire Lighe, d'eagla go gcinnfidís ar thógháil na rátha arís; agus do hadhnaiceadh ann sin iad.

Ro sleachtadh dá mhaigh deug a coill le Neimheadh i n-Éirinn, eadhon, Magh Ceara, Magh Neara, Magh Cúile Toladh, Magh Luisg i g-Connachtaibh, Magh Tochair i d-Tír  p.178 Eoghain, Leacmhagh 'san Múmhain, Magh m-Breasa i Laighnibh, Magh Lughadh i n-Uibh Tuirtre, Magh Seiriodh i d-Teathbha, Magh Seimhne i n-Dál nÁruidhe, Magh Muirtheimhne i m-Breaghaibh, agus Magh Mácha i n-Oirghiallaibh.

Do bhris Neimheadh trí catha ar Fhomhórchaibh, eadhon, loingsigh do shliocht Chaim ro thriall ó'n Aifric; táinig ar teitheadh go hoiléanaibh iarthair Eorpa, agus do dhéanamh gabháltais dóibh féin, agus ar teitheadh ré sliocht Seim d'eagla go rachadh aca orra, a los na mallachta do fhágaibh Noe ag Cam ó' dtángadar, ionnus gur mheasadar, ó bheith i n-imchian uatha, iad féin do bheith innill ó smacht sleachta Seim: go dtángadar, uime sin, go h-Éirinn, gur briseadh na trí catha reamhráidhte orra; eadhon, cath Sléibhe Bádhna, cath Ruis Fraocháin i g-Connachtaibh, i n-ar' thuit Gann agus Geanann, dá thaoiseach na bh-Fomhórach, agus cath Murbhuilg i n-Dál Riada, eadhon, an Rúta, áit i n-ar' thuit Starn mac Neimheadh le Conaing mac Faobhair a Leitheadh Lachtmhaighe. Do chuir fós cath Cnámhrois i Laighnibh, mar ar' cuireadh ár bhfear Éireann um Artur mac Neimheadh, eadhon, mac rugadh i n-Éirinn dó; agus um Iobcán mac Stairn mic Neimheadh. Gidheadh, is le Neimheadh ro briseadh na trí catha so for Fhomhórchaibh, amhail dearbhaid na rainn seo síos:—

1. Do bhris Neimheadh,—niamhdha a neart,—
   Ro sáitheadh a leacht, dar liom,
   Gann agus Geanann dia ghreis,
   Attrochair leis, ceann a gceann.
 p.180
2. Geanann re Neimheadh ba sgíth
   A leacht fríth, ga leacht is mó
   Le Starn mac Neimheadh anall
   Torchair Gann, agus ní gó.
3. Cath Murbhuilg, é ró chuir,
   Go ro-dluigheadh, ro ba dúr;
   Do mhuidh re Neimheadh na n-arm,
   Gion go dtáinig Starn ar gcúl.
4. Re cath Cnámhrois, do bhí an-all,
   Is mór ann do chíorbhadh cnis;
   Artúr, Iobcán torchair ann
   Acht gidh ann ar Gann do bhris.

Iar sin fuair Neimheadh bás do thámh i n-Oiléan Árda Neimheadh, i g-Crích Liatháin 'san Múmhain, d'á ngoirthear Oiléan Mór an Barraigh: agus dá mhíle do dhaoinibh i maille ris, idir fhear agus mnaoi.

Baoi daoirse agus dochraide mór as a haithle sin ar chlainn Neimheadh ag Fomhórchaibh, ag díoghailt na gcath do bhris Neimheadh orra. Morc, iomorro, mac Deileadh, agus Conaing mac Faobhair, ó' ngairthear Tor Conaing i n-imeal Éireann thuaidh, ag a raibhe loingeas, agus iad 'na gcómhnuidhe i d-Tor Conaing, d'á ngairthear Toirinis, ag tabhach cíosa ar chlannaibh Neimheadh: agus ba hé méid an chíosa soin dá dtrian clainne, eatha, agus bleachta fear n-Éireann do thiodhlacadh dóibh gacha bliadhna Oidhche Samhna go Magh g-Céidne idir Drobhaois agus Éirne. Is uime gairthear Magh gCéidne dhe, ar a mhionca do beirthí an cháin gus an Magh gceudna.

Do bhí tuilleadh daoirse ag Fomhórchaibh ar chlannaibh Neimheadh, eadhon, trí lán-sluaisde as gach aoin-teallach i  p.182 n-Éirinn, d'uachtar bainne, do mhin cruithneachta, agus d'im, do bhreith go Morc agus go Conaing go Toirinis; agus ban-mhaor d'á ngairthí Liagh, ag tabhach na cána soin seachnóin Éireann gonadh do'n cháin sin do ráidheadh an rann so:—

1. An cháin sin ro cumadh ann,
   Trí liacha nocha lán-ghann;
   Liach uachtair bainne bleachta,
   Is liach mine cruithneachta,
   An treas fiach,—linne ba lonn,—
   Liach ime uaisde d'annlann.

Gabhais, tra, fearg agus loinne fir Éireann tré thruime an chiosa agus na cána soin, ionnus go ndeachsad do chathughadh ris na Fomhórchaibh. Is aire do gairthí Fomhóraigh dhíobh, eadhon, ó n-a mbeith ag déanamh fóghla ar muir: Fomhóraigh .i. fomhuiribh.

Bhadar, tra, trí deagh-laoich ag Clannaibh Neimheadh 'san ionbhuidh seo, eadhon, Beothach, mac Iarbhoineoil fháthaigh mic Neimheadh; Fearghus Leithdhearg mac Neimheadh; agus Earglan mac Beoáin mic Stairn mic Neimheadh, go n-a dhá bhráthair, eadhon, Manntán agus Iarthacht: agus ba hé a líon, triocha míle ar muir, agus an uimhir cheudna ar tír, amhail foillsigheas an rann so:—

1. Trí fichid míle, —modh nglé,—
   Ar tír agus ar uisge;
   Is é líon lodor ó a dtoigh,
   Clanna Neimheadh do'n toghail.

Ro toghladh an tor ann sin, agus tuitis Conaing go n-a chlainn le clannaibh Neimheadh. Iar sin tug Morc mac Deileadh lucht trí bhfiche long ó'n Afraic go Toirinis, go  p.184 dtug cath do chlannaibh Neimheadh, gur comhthuitsiod leath ar leith, agus gur báitheadh gach aon ná'r marbhadh dhíobh, acht Morc agus beagán d'á bhuidhin do ghabh sealbh an oiléin; óir níor mhothuighsiod an fhairrge ag teacht fútha re dúire an chathuighthe, ionnus nach teurna do chlannaibh Neimheadh (an mhéid do bhí 'san gcathughadh so dhíobh) acht lucht aon-bháirce i n-a raibhe triocha tréin-fhear, um triar taoiseach, eadhon, Simeon Breac mac Stairn mic Neimheadh; Iobáth mac Beothaigh mic Iarbhoineoil Fáidh, mic Neimheadh, agus Briotán Maol, mac Fhearghusa Leithdheirg mic Neimheadh, amhail adeir an rann:—

1. Acht aon-bhárc go n-a lucht lór,
   Ní theurna dhíobh, líon a slógh,
   Simeon, agus Iobáth bil,
   Is Briotán Maol, 'san loing sin.

Iar dteacht ó'n gcoinbhliocht sin dóibh, is í comhairle ar ar' chinnsiod, triall a h-Éirinn do theitheadh ré hanbhroid na bh-Fomhórach. Bhádar seacht mbliadhna ag a n-ullmhughadh re hucht na heachtra so, agus ullmhuighthear loingeas leis gach taoiseach dhíobh, agus téidhid foireann do'n droing táinig le Neimheadh i n-Éirinn, agus d'á shliocht, leis gach fear do na taoiseachaibh reamhráidhte; agus anaid drong díobh d'á n-éis i n-Éirinn, eadhon, deichneabhar laoch do fhágbhadar ag gabháil ceannais an iarmhoir do chlannaibh Neimheadh do fhágsad fa mhóghsaine na bh-Fomhórach ag a háitiughadh go haimsir Fear m-Bolg.

Téid taoiseach do'n triar thuas [go bhfoirinn leis], mar atá, Simeon Breac mac Stairn, do'n Ghréig, eadhon, go Tracia; is ann bhádar fo dhaoire, agus is uaidh tángadar Fir Bolg, amhail adéaram d'á éis so.

Téid an dara taoiseach, eadhon, Iobáth mac Beothaigh, i gcríochaibh tuaiscirt na h-Eorpa; agus adeirid drong re seanchus gurab go “Boetia” do chuaidh: is uaidh do shíolsad Tuatha Dé Danann.

Téid an treas taoiseach, eadhon, Briotán Maol go bhfoirinn leis go Dobhar agus go h-Iardhobhar i dtuaisceart Alban, gur áitigh féin agus a shliocht 'na dhiaidh ann. Is é líon cobhlaigh bhádar na taoisigh seo clanna Neimheadh ar an eachtra so, idir loing, báirc, curachán, agus naomhóig, triocha ar chéad ar mhíle eathar.

Acht cheana, do bhí Briotán Maol, mac Fhearghusa Leithdheirg, mic Neimheadh, agus a lorg, ag áitiughadh tuaiscirt na h-Alban go ndeachadar Cruithnigh, eadhon Picti, a h-Éirinn d'áitiughadh Alban i n-aimsir Éireamhóin. Adeir Cormac naomhtha mac Cuileannáin i n-a Shaltair, gurab ó Bhriotán gairthear Britannia do'n oiléan d'á ngairthear Breatain Mhór indiu; agus atá seanchus Éireann teacht leis air sin, amhail adeir an duain darab tosach Adhamh athair sruith ár slógh, mar a n-abair:—

1. Luidh Briotán tar muir, gan mheirg,
   Mac fial Fhearghusa leith-dheirg;
   Breathnaigh uile, buaidh go mbloidh,
   Uaidh, gan ghaoi, ro gheinsiodar.

1. Briotán Maol, mac na flatha,
   Saor an sliocht-rámh tar sreatha,
   Mac an Leithdheirg do'n Leagmhoigh
   Ó' dtád Breathnaigh an bheatha.

Is córaide a mheas sin do bheith fírinneach, nach inmheasta gurab ó Brutus gairthear í: óir dámadh uaidh, is cosmhail gurab “Brutania” do gairfidhe dhi; agus fós is mó do múchadh a hainm le clainn Brutus, do réir Monomotensis, mar go dtug Laegrus mac Brutus Laegria d'ainm ar an mír ráinig é féin do'n Bhreatain; Camber, an dara mac do Brutus tug Cambria mar ainm ar an mír ráinig é féin di; agus Albanactus an treas mac do Brutus tug Albania d'ainm ar a chuid féin do'n chrích cheudna.

Dála an iarmhair do chlannaibh Neimheadh, do fhuirigh ag áitiughadh Éireann d'éis na dtaoiseach soin; bhádar ag a gcomhmbuaidhreadh ag Fomhórchaibh ó aimsir go haimsir, go rochtain do shliocht Shimeoin Bric mic Stairn mic Neimheadh i n-Éirinn ó'n n-Gréig. Seacht mbliadhna deug ar dhá chéad ó theacht do Neimheadh i n-Éirinn go dteacht Fhear m-Bolg innte, amhail dearbhas an rann so:—

1. Seacht mbliadhna deug is dá chéad
   Re a n-áireamh, ní hiomairbhrég,
   Ó tháinig Neimheadh a n-oir,
   Tar muir go n-a mhór-mhacaibh
   Go dtángadar clanna Stairn
   As an n-Gréig uathmhair, athghairbh.

Do ghabháil Fhear m-Bolg ann so

Iar mbeith do shliocht Simeoin Bric [mic Stairn mic Neimheadh] 'san n-Gréig, eadhon, Tracia, amhail adubhramar, ro fhásadar gur bho líonmhar an lucht do bhí ann díobh. Gidheadh,  p.190 do chuirsiod Greugaigh daoirse agus dochraide mhór orra, eadhon, a mbeith ag tochailt na talmhan, ag tógbháil úire, agus ag a hiomchar i mbolgaibh nó i sacaibh leathair re a gcur ar chreagaibh cloch, go beith 'na húir ionthorthaigh dhi. Ghabh atuirse mór agus miosgais re Greugaibh iad tre san mbroid a rabhadar aca: agus leis sin ro comhairligheadh aca an dochraide sin d'fágbháil. Gabhaid cúig míle le chéile dhíobh iar gcinneadh ar an gcomhairle sin dóibh, agus do-ghníd bárca do na bolgaibh, nó do na tiachaibh leathair a mbídís ag tarraing na húire: nó is iad loingeas rígh Greug do ghadsad amhail adeir Cin Droma Sneachta, go dtángadar ar a n-ais go h-Éirinn an sliocht so Simeoin Bhric mic Stairn i gcionn seacht mbliadhan ndeug ar dá chéad d'éis Neimheadh do ghabháil Éireann.

Ag so na taoisigh bhádar orra an tan soin, eadhon, Sláinghe, Rughruidhe, Gann, Geanann, agus Seanghann, eadhon, cúig mic Deala, mic Lóich, mic Teachta, mic Triobuait, mic Othoirb, mic Goistean, mic Oirtheachta, mic Simeoin, mic Argláin, mic Beoáin, mic Stairn, mic Neimheadh, mic Aghnamain, ⁊c. A gcúigear ban sin, Fuad, Eudar, Anust, Cnucha, agus Liobhra, a n-anmanna: agus is dóibh do ráidheadh:—

1. Fuad, bean Shláinghe —ní cam libh
   Eadar, bean do Ghann go ngail,
   Anust, bean Sheangháin na sleagh,
   Cnucha, fa bean Gheanoinn ghloinn
   Liobhra bean Rughruidhe ar ród,

⁊c.

Cúig míle líon an tslóigh táinig leo; deich longa fichead ar chéad ar mhíle, idir loing, báirc, curachán, agus  p.192 naomhóig, áireamh a loingis, amhail foillsighid na rainn seanchusa so i n-ár ndiaidh:—

1. Deich longa fichead ar chéad,
   Agus míle—nocha brég—
   Is é líon táinig a n-oir,
   Sláinghe maith go n-a slóghaibh
2. Rob iomdha Fir Bolg, gan bréig,
   Ag toigheacht dóibh as an n-Gréig;
   Maith dream nachar malla amach,
   Nochar bho cranda an cobhlach.
3. Dia ceudaoin do chuadar siar,
   Tar muir dtroimleathain d-Toirrian;
   Reimhios trí lá ar bhliadhain bháin,
   Go riachtadar go h-Easpáin:
4. As sin dóibh go h-Éirinn áin,
   Seoladh iongar a h-Easpáin:
   Méte ann ó chách gan a chleith,
   Reimhios trí dtráth for a deich.

1. Cúig taoisigh i dtús an tsluaigh.
   Rannsad i gcúig Banbha mbuain;
   Geanann, Rughruidhe, réim glé,
   Gann, Seanghann, agus Sláinghe.

Do ghabh Sláinghe (ó ráidhtear Innbhear Sláinghe ag Lochgarman, sóisear na clainne) cúigeadh Laighean ó Innbhear Colptha ag Droicheadátha go Cumar na dtrí n-Uisge, agus míle líon a shluaigh. Gabhais Gann ó Chumar na dtrí n-Uisge go Bealach Chonglais, agus míle líon a shluaigh. Gabhais Seanghann ó Bealach Chonglais go Luimneach, agus míle líon a shluaigh. Gabhais Geanann cúigeadh Chonnacht, ó Luimneach go Drobhaois, agus míle líon a shluaigh. Gabhais Rughruidhe  p.194 cúigeadh Uladh, eadhon, ó Drobhaois go Droicheadátha, agus míle líon a shluaigh.

Is do na taoiseachaibh seo go n-a bhfoirnibh gairthear Fir Bolg, Fir Domhnann, agus Gaileoin. Fir Bolg, iomorro, ó na bolgaibh leathair do bhíodh aca 'san n-Gréig, ag iomchar úire d'á cur ar leacaibh loma go ndéandaois mágha míonscothacha fó bhláth dhíobh. Fir Domhnann ó na doimhne do thochlaidís i n-úir re n-a hiomchar d'Fhearaibh Bolg. Gaileoin, tra, ó na gáibh ro hainmnigheadh iad; do bhrígh gurab iad do bhíodh a n-arm ag cosnamh cháich an tan do bhídís ag déanamh a bhfeadhma; agus ó na gáibh nó ó na sleaghaibh fá hairm dhóibh ro hainmnigheadh iad.

Tuig, a léaghthóir, gurab aon ghabháil [do rinne an cúigear mac sin Deala], agus gurab i n-aoin sheachtmhain tángadar i n-Éirinn, [mar atá] Sláinghe Dia Sathairn i n-Innbhear Sláinghe, Gann agus Seanghann an Mháirt iar sin i n-Iorrus Domhnann, Geanann agus Rughruidhe an Aoine as a haithle, i d-Trácht Rughruidhe. Ar Shláinghe go n-a mhuinntir do beirthear Gaileoin. Ar Ghann agus ar Sheanghann go n-a muinntir do beirthear Fir Bolg; agus ar Gheanann agus ar Rughruidhe do beirthear Fir Domhnann. Agus adeirid cuid do na seanchadhaibh gurab i n-Innbhear Domhnann (i n-iarthuaidh re cúigeadh Chonnacht) tángadar an dias so i dtír go dtrian an tsluaigh, agus gurab uatha gairthear Innbhear Domhnann: gidheadh, gairthear Fir Bolg go coitcheann díobh uile. Sé bliadhna deug ar fhichid fad flaitheasa Fhear m-Bolg ar Éirinn; agus níor ghabh neach  p.196 d'ár' gaireadh ainm áirdrígh i n-inis rómpa; gonadh d'á dhearbhadh sin do rinneadh an rann so i n-ár ndiaidh:—

1. Sé bliadhna dég is dá dheich,
   Fir Bolg ós Banbha d'éin-leith,
   Go toighiocht Tuatha Dé do'n dream,
   Gor ghabhsad uile Éirinn.

Do na céid ríoghaibh ro ghabh flaitheas Éireann; agus do gach righ 'na ndiaidh d'ár ghabh í, do réir oird na n-aimsear agus na ngabháltas, ann so síos.

Do ghabh Sláinghe mac Deala mic Lóich flaitheas Éireann bliadhain, go bhfuair bás i n-Dionn Righ, d'á ngairthear Dumha Sláinghe: agus dob' éisidhe céid rí Éireann riamh; agus fós ba hé ceud mharbh Éireann d'Fhearaibh Bolg é.

Do ghabh Rughruidhe mac Deala mic Lóich ríoghacht Éireann dá bhliadhain, gur thuit i san m-Brugh ós Bóinn.

Do ghabh Gann agus Geanann ríoghacht Éireann ceithre bliadhna, gur eugsad do thámh i bh-Fréamhainn Mídhe.

Do ghabh Seanghann an ríghe cúig bliadhna, gur thuit le Fiachaidh Ceinnfhionnán.

Do ghabh Fiachaidh Ceinnfhionnán mac Stairn mic Rughruidhe mic Deala mic Lóich an ríghe cúig bliadhna, gur thuit le Rionnal mac Geanainn mic Deala mic Lóich. Ceinn-fhionna do bhíodh ar fhearaibh Éireann re n-a linn: is aire ro hainmnigheadh Ceinnfhionnán de.

Do ghabh Rionnal ríoghacht Éireann sé bliadhna, gur thuit le Foidhbghein mac Seanghainn mic Deala mic Lóich.

Do ghabh an Foidhbghein seo an ríghe ceithre bliadhna go dtorchair le h-Eochaidh mac Eirc i Maigh Muirtheimhne.

Do ghabh Eochaidh mac Eirc mic Rionnail mic Geanainn an ríghe deich mbliadhna. Ní raibhe fearthain ná doinionn re a linn, ná bliadhain gan meas agus toradh. Is i n-a aimsir do cuireadh eugcóir agus aindligheadh Éireann ar gcúl, agus do horduigheadh dlighthe dearbhtha dearsgnaighthe innte. Do thuit an t-Eochaidh seo le trí macaibh Neimheadh mic Badhraoi (Ceasarb, Luamh, agus Luachra a n-anmanna) i gcath Maighe Tuireadh. Is é an t-Eochaidh seo fá rí Fhear m-Bolg ré dteacht Tuaithe Dé Danann i n-Éirinn. Is í fá ríoghan dó, Taillte inghean Mhadhmóir rí Easpáine, agus i d-Tailltinn do hadhnaiceadh í, gonadh uaithe ro hainmnigheadh Taillte. Nuadha Airgeadlámh fá rí an tan soin ar Thuathuaibh Dé Danann. Is imchian baoi an cath so Maighe Tuireadh ag a chur idir an dá rígh reamhráidhte. Gidheadh do briseadh ar Eochaidh agus ar Fhearaibh Bolg fa dheoidh, gur marbhadh Eochaidh agus go dtorchair céad míle d'á mhuinntir ó Mhaigh Tuireadh go Tráigh Eothuile. I san gcath so do beanadh a lámh do Nuadha Airgeadlámh, go raibhe ag a léigheas seacht mbliadhna, gur cuireadh lámh n-airgid air, gonadh de ro hainmnigheadh Nuadha Airgeadlámh dhe.

An beagán d'Fhearaibh Bolg teurna as an gcath so, do chuadar ar teitheadh ré Tuathaibh Dé Danann, gur háitigheadh riu Árainn, Íle, Reachrainn, Inse Gall, agus iomad oiléan ar cheana, agus do chomhnuigh siad ionnta go haimsir na gcúigeadhach do bheith i bhflaitheas Éireann gur dhíbirsiod na Cruithnigh, eadhon Picti, as na hoiléanaibh sin iad, go  p.200 dtángadar d'fhios Chairbre Niadh Fir, rí Laighean, go bhfuairsiod fearann ar ghabháltas uaidh. Gidheadh, baoi do throime a gcíosa go ná'r fhéadsad a fhulang. Tiaghaid as sin d'fhios Meadhbha agus Oiliolla, go dtugadar fearann dóibh, gonadh í sin imirce mac n-Ughmhóir. Aonghus mac Ughmhóir fá flaith orra thoir. Is uatha ainmnighthear na fearainn i n-ár' ghabhsad comhnuidhe i n-Éirinn, mar atá Loch Cime ó Chime Ceithircheann, Rinn Thamain i Meadhruidhe, Loch Cútra, Rinn m-Beara Molinn, Dún Aonghusa i n-Árainn, Carn Conaill, i g-crích Aidhne, Magh n-Aghar mic Ughmhóir an fhileadh, Druim n-Asail, Magh Maoin mic Ughmhoir, Loch Uair [ó Uar] mic Ughmhóir. Agus do ghabhsad dúinte [agus inseadha] mar an gceudna i n-Éirinn, gur díbreadh re Coingculainn, re Conall Cearnach, agus re h-Ultaibh ar cheana iad. Ní háirimhthear rátha do thógbháil, locha do thomhaidhm, náid mágha do bhuain a coilltibh i bhflaitheas bh-Fear m-Bolg. Adeirid drong re seanchus gurab díobh na trí haicmeadha so fil i n-Éirinn nach do Gaedhealaibh, eadhon, Gabhraidhe Shuca i g-Connachtaibh, Uí Thairsidh i gcrích Ua bhFailghe, agus Gaileoin Laighean. Is iad sin imtheachta Fhear m-Bolg, do réir an tseanchaidhe, Thanuighe eolaigh Uí Mhaoilchonaire, i san duain darab tosach an rann so:

1. Fir Bholg bhádar sonna seal,
   I n-Inis mhóir mac Míleadh;
   Cúig taoisigh tángadar ann,
   Atá liom iul a n-anmann.

Do ghabháil Thuaithe Dé Danann ann so

Ar shliocht an treas taoisigh do shliocht Neimheadh do chuaidh ar eachtra a h-Éirinn iar dtoghail Thuir Conaing, mar atá Iobáth mac Beothaigh, atáid Tuatha Dé Danann; agus is é áit i n-ar háitigheadh riu do réir droinge re seanchus i m-Boetia i dtuaisceart Eorpa. Adeirid drong eile gurab i gcrích Ateniensis, mar a bhfuil cathair na h-Aithne d'ááitigheadar. Tuig, a léaghthóir, gurab san gcrích do'n Ghréig ré' ráidhtear Achaia do réir Pomponius Mela atá Booetia agus cathair na h-Aithne; agus gurab ann d'fhoghluim siad a ndraoidheacht agus a gcéarda go beith cliste i ngach céird gheintlidhe dhóibh.

Tárla mu'n am soin go dtáinig cobhlach mór ó chrích na Siria, do dhéanamh cogaidh ar lucht críche Ateniensis go mbíadh cathughadh laitheamhail eadorra; agus an drong do marbhtaoi do na h-Ateniensis is iad bhíodh ar a bhárach ag cathughadh re lucht na Siria. Tré dhraoidheacht Tuaithe Dé Danann do-ghníthí an siabhradh soin: óir do chuiridís deamhna is na corpaibh ceudna d'á dtoghluasacht. Agus mar thugadar lucht na Siria sin d'á n-aire, téidhid do dhéanamh comhairle re n-a ndraoi féin. Ráidhis an draoi riu, faire do chur ar láthair nó ar ionad an ármhaigh, agus cuaille do bhior caorthainn do sháthadh tré mheidhe gach mairbh do bhíodh ag aitheirghe  p.204 chuca, agus má's deamhna do-ghníodh a gcoirp do thoghluasacht go gclaochluidhfithí i gcrumhaibh fo cheudóir de sin iad; agus damadh é a n-aithbheodhadh dá ríribh do-ghníthí, nach géabhdaois na coirp truailleadh ná claochlódh chuca. Tigid lucht na Siria do chur an chatha ar a bhárach, agus maoidhtear rompa, agus sáithid na cleatha caorthainn tré sna marbhaibh amhail ro ráidh an draoi riu, agus do rinneadh crumha dhíobh do láthair; agus lingid lucht na Siria fótha iar sin d'á n-óirleach.

Dála Thuaithe Dé Danann, mar do chonncadar lucht na Siria ag buadhughadh ar lucht na críche, triallaid ar a n-eagla d'aon bhuidhin as an gcrích sin, agus ní dhearnadar comhnuidhe go rángadar do chrích Lochlonn, eadhon, Fionn-Lochlonnaigh, mar atá lucht na Noruegia, mar a bhfuairsiod fáilte ó lucht na críche ar iomad a n-ealadhan agus a n-ilchéard. Is é fá taoiseach orra 'san am soin, Nuadha Airgeadlámh mac Euchtaigh mic Edarláimh do shliocht Neimheadh. Fuaradar, iomorro, ceithre cathracha re bheith ag múnadh aosa óig na críche sin ionnta. Anmanna na gcathrach ann so: Fáilias, Gorias, Finias, agus Murias. Cuirid Tuatha Dé Danann ceithre saoithe do theagasg na n-ealadhan agus na n-ilchéard baoi aca d'ógaibh na tíre i sna cathrachaibh sin: Semias i Murias, agus Arias i bh-Finias, agus Úrus i n-Gorias, agus Morias i bh-Fáilias. Iar mbeith sealad d'á n-aimsir dóibh i sna cathrachaibh seo, triallaid go tuaisceart Alban, go mbádar seacht mbliadhna ag Dobhor agus ag Iardobhor. Bhádar  p.206 ceithre seoid uaisle aca tugsad as na cathrachaibh sin, mar atá, cloch buadha ó Fháilias; is di gairthear an Lia Fáil: [Agus is í do ghéimeadh fa gach rígh Éireann re mbeith ag a thogha dóibh go haimsir Chonchubhair, agus is do'n chloich sin gairthear i Laidin Saxum fatale. Is uaithe fós gairthear Inis Fáil d'Éirinn; conadh uime sin do rinne seanchaidhe d' áirithe an rann so:—

1. An chloch atá fám' dhá sháil,
   Uaithe ráidhtear Inis Fáil;
   Idir dhá thráigh thuile thinn,
   Mágh Fáil uile ar Éirinn.]

1. Cineadh Scoit, saor an fine,
   Mun ba breug an fháisdine,
   Mar a bhfuighid an Lia Fáil,
   Dlighid flaitheas do ghabháil.

Iar n-a chlos do Chineadh Scoit an bhuaidh seo do bheith ar an gcloich, iar ngabháil neirt Alban d'Fhearghus mór mac Earca, agus iar n-a chur roimhe rí Alban do ghairm de féin, cuiris fios i ndáil a dhearbhráthar Muircheartach mac Earca (do shíol Eireamhóin) fá rí Éireann an tan soin, d'á iarraidh air an chloch so do chur chuige re suidhe uirre, re hucht “rí Alban” do ghairm de. Cuiris Muircheartach an chloch chuige, agus do gaireadh “rí Alban” de ar an gcloich gceudna, agus fá héisidhe céid rí Alban do Chineadh Scoit: agus bíodh go  p.208 dtugthaoi ríogha Alban ar chuid do Chruithneachaibh, eadhon, na Picti, sul do ríoghadh Fearghus, ní raibhe aon rí iomlán díobh, gan bheith fó chíos agus fó chánaigh ag ríoghaibh Éireann ó aimsir go haimsir: agus go háiridhe ó aimsir Éireamhóin mic Míleadh i leith, ler' cuireadh na Picti d' áitiughadh na h-Alban as Laighnibh (amhail adéaram i bhflaitheas Éireamhóin) go flaitheas an Fhearghusa so. Dála na cloiche, baoi aca amhlaidh sin sealad aimsire diaidh i ndiaidh go ráinig d'á éis sin go Sacsain, go bhfuil ann anois 'san gcathaoir i n-a ngairthear rí Sacsan, iar n-a tabhairt as Albain go haimhdheonach as mainistir Scón; agus an céid Eadbhard, rí Sacsan tug leis í, ionnus gur fíoradh tairrngire na cloiche sin i san rígh seo againn anois, eadon, an céid rí Séarlus, agus i n-a athair an rí Séamus (táinig do Chineadh Scoit, mar atá, do shliocht Mháine mic Chuirc mic Luighdheach, táinig ó Éibhear mac Míleadh Easpáine), d'ár' ghabhadar gairm ríogh na Sacsan ar an gcloich reamhráidhte.

An dara seod tugsad Tuatha Dé Danann i n-Éirinn an tan soin, eadhon, an claidheamh do chleachtadh Lúgh Lámhfhada, agus a Gorias tugadh é. An treas seod, eadhon, an tsleagh do bhíodh ag an Lúgh gceudna re haghaidh comhloinn, agus a Finias tugadh í. An ceathramhadh seod, coire an Dághdha: ní theidheadh dámh diomdhach uaidh, agus a Murias tugadh. Ag so laoidh as Leabhar Gabhála d' áirithe do shuidhiughadh ar na neithibh ceudna ['san duainse i n-ár ndiaidh]:—

1. Tuatha Dé Danann na séd suim,
   Áit a bhfuaradar foghluim,
   Rángadar a saoidheacht slán, p.210
   A ndraoidheacht, a ndiabhaltán.
2. Iarbhoinél fionn, fáidh go bhfeibh,
   Mac Neimheadh mic Agnomáin,
   D'ár' mhac baoth Beothach beartach,
   Fá laoch leothach láinfeartach;
3. Clanna Beothaigh, beodha a mbládh,
   Rángadar sluagh niadh neartmhar,
   Iar sníomh is iar dtuirrsi dtroim,
   Líon a loingse go Lochlainn.
4. Ceithre cathracha clú ceart,
   Gabhsad i léim go rói-neart,
   Do chuirdís comhlonn go cas
   Ar fhoghluim, ar fhinneolas.
5. Fáilias agus Gorias glan,
   Finias, Murias na mór-ghal,
   Do mhaoidheamh madhmann amach,
   Anmanna na mór-chathrach.
6. Morias agus Euras árd,
   Arias, Simias síor-gharg—
   A ngarmann is luadh leasa—
   Anmann suadh na saoir-leasa.
7. Morias file Fáilias féin,
   Euras i n-Gorias, maith méin;
   Simias i Murias, dionn deas,
   Arias file fionn Finias.
8. Ceithre haisgeadha leo anall,
   D'uaislibh Tuaithe Dé Danann:—
   Claidheamh, cloch, coire cumadh,
   Sleagh re haghaidh árd-churadh;
9. Lia Fáil a Fáilias anall,
   Do gheiseadh fó rígh Éireann;
   Claidheamh lámha Lógha luidh
   A Gorias, rogha rochruidh;
10. A Finias, tar fairrge i bhfad,
    Tugadh sleagh Lógha ná'r lag;
    A Murias, maoin adhbhal, oll,
    Coire an Daghdha na n-árd-ghlonn.
 p.212
11. Rí neimhe, Rí na bhfear bhfann,
    Rom' aince, Rí na ríghreann,
    Flaith, 'ga bhfuil fulang na bhfuath,
    Agus cumhong na gcaomh-thuath.

Iomthusa Thuaithe Dé Danann, iar gcaitheamh seacht mbliadhan dóibh i dtuaisceart Alban, tángadar i n-Éirinn; agus iar dteacht i dtír dóibh, Luan Béaltaine, i dtuaisceart Éireann loisgid a longa, gonadh, d'á dhearbhadh sin, do rinneadh an rann so:—

1. Do loisg gach laoch dhíobh a loing
   Ó do riocht Éire adhmhoill:
   Do budh gleo trom ag a chor
   Ceo na long ag a losgadh.

D'á éis sin cuirid ceo draoidheachta i n-a dtimcheall feadh trí lá go ná'r léir d'aon duine d'Fhearaibh Bolg iad, go rángadar Sliabh an Iarainn. Cuirid as sin teachta uatha go h-Eochaidh mac Eirc agus go maithibh Fhear m-Bolg d'iarraidh ríoghachta Éireann nó catha tar a ceann. Comhmórthar uime sin cath Mhaighe Tuireadh theas idir Fhearaibh Bolg agus Tuatha Dé Danann, gur briseadh an cath ar Fhearaibh Bolg, agus gur marbhadh céad míle dhíobh do réir mar adubhramar thuas.

Deich mbliadhna fichead ó chath Mhaighe Tuireadh theas go cath Mhaighe Tuireadh thuaidh, mar adeir an rann:—

1. Deich mbliadhna fichead, ro feas,
   Ó chath Mhoighe Tuireadh theas.
   Go cath Mhoighe Tuireadh thuaidh.
   I n-ar thuit Balar an mhór-shluaigh.

Adeirid drong re seanchus gurab ó'n triar mac rug Danann, inghean Dealbhaoith, eadhon, Brian, Iuchar, agus Iucharbha, eadhon, triar do chlainn Dealbhaoith mic Ealathan mic Néid, mic Iondaoi, mic Allaoi, mic Tait, mic Tabhairn, mic Enna, mic Bathaigh, mic Iobaith, mic Beothaigh, mic Iarbhoineoil Fháidh, mic Neimheadh, gairthear Tuatha Dé Danann, do bhrígh go rabhadar an triar reamhráidhte coimh-dhearsgnaighthe a's sin i gcéardaibh geintlidhe, gur thoil leis na tuathaibh seo ag a rabhadar dée do ghairm díobh, agus iad féin d'ainmniughadh uatha. Ag so rann deismireachta ag a dheimhniughadh gurab iad an triar so na trí Dée Danann, amhail adeir an duain darab tosach Éistigh a eolcha gan on ⁊c.:—

1. Brian, Iucharbha, is Iuchar ann,
   Trí dée Tuaithe Dé Danann;
   Marbh iad ag Mana os muir meann,
   Do láimh Lógha, mic Eithneann.

Is ó'n Danann, fá mháthair do'n triar so, gairthear dá chích Dhanann do'n dá chnoch bhfuil i Luachair Dheaghaidh i n-Deas Mhúmhain. Adeirid araile gurab uime gairthear Tuatha Dé Danann díobh, do bhrígh gurab i n-a dtrí ndrongaibh do bhádar ar an eachtra so da ndeachsad a h-Éirinn. An cheud drong díobh, d'á ngairthear Tuath, do bhíodh ar leisg uaisle agus ceannais féadhna: ionann, iomorro, “tuathach” agus “tighearna”, amhail is ionann “tuath” agus “tighearnas”. Is córaide sin do chreideamhain, mar do beirthear dá bhantuathaigh ar Bheuchuill  p.216 agus ar Dhanainn, do bhí 'na mbaintighearnaibh aca: gonadh d'á chur sin i gcéill atá an rann so:—

1. Beuchuill agus Danann dil,
   Fá marbh an dá bhantuathaigh;
   Feasgor a ndraoidheacht fo dheoigh,
   Le deamhnaibh odhra aieoir.

An dara drong d'á ngairthí dée, mar atáid a ndraoithe, is uime sin adeirthí na trí Dée Danann ris an triar thuas. Is uime do gairthí dée dhíobh ar iongantas a ngníomh ndraoidheachta. An treas drong d'á ngairthí Danann, eadhon, an drong do bhíodh re dánaibh nó re céardaibh, óir is ionann dán agus céard.

Do ghabhlughadh na droinge fá huaisle do Thuathaibh Dé Danann ann so síos

Eochaidh Ollathar, eadhon, an Daghdha, Oghma, Eallóid, Breas, agus Dealbhaoith, cúig mic Ealathain, mic Néid, mic Iondaoi, mic Allaoi, mic Tait, mic Tabhairn, mic Enna, mic Báthadh, mic Iobáth, mic Beothaigh, mic Iarbhuineoil Fháidh, mic Neimheadh, mic Aghnomoin.

Manannán mac Allóid, mic Ealathan, mic Dealbhaoith.

Sé mic Dealbhaoith mic Oghma, Fiachaidh, Ollamh, Iondaoi, Brian, Iuchar, agus Iucharbha.

Aonghus, Aodh, Cearmad, agus Mídhir, ceithre mic an Dághdha.

Lúgh mac Céin mic Dianchecht mic Easairg mic Néid mic Iondaoi.

Goibhneann [an gabha], Creidhne [an céard], Dianchecht [an liaigh], Luchtaine [an saor], Coirbre an file mac Tara mic Tuirrill.

Beigreó mac Coirbre Chaitchinn mic Tabhairn.

Fiachaidh mac Dealbhaoith agus Ollamh mac Dealbhaoith.

Caichér agus Neachtain dá mhac Namhat mic Eochaidh ghairbh mic Duachdoill.

Siodhmall mac Cairbre chruim, mic Ealcmhair, mic Dealbhaoith.

Éire agus Fódhla agus Banbha, trí hingheana Fhiachach, mic Dealbhaoith, mic Oghma. [Eirnin inghean Eadarláimh, máthair na mban sin.]

Bádhbh, Mácha, agus Móirríoghan a dtrí baindée.

Danann agus Beuchuill an dá bhantuathaigh, agus Brighit bainfhile.

Ag na bantuathaibh seo bhádar an dá ríoghdhámh, eadhon Fé agus Meann a n-anmanna: is uatha ainmnighthear Mágh Feimhin i san Mumhan. Is aca fós baoi Triath-rí-thorc ó ráidhtear Treitheirne Mumhan.

[Is Cridhinbhéal, Bruinne, agus Casmhaoil na trí cháinte.]

Is iad ro bhris cath Maighe Tuireadh thuaidh ar Fhomhórchaibh, agus [an] cath [roimhe sin i] Maighe Tuireadh theas ar Fhearaibh Bolg. I san gceud chath do beanadh a lámh do Nuadhait, agus a cheann i san gcath ndéidheanach.

Do ríoghaibh Tuaithe Dé Danann ann so, agus d'fhad a bhflaithis ar Éirinn

Do ghabh Nuadha Airgeadlámh mac Euchtaig, mic Edarláimh, mic Ordan, mic Allaoi, mic Tait, mic Tabhairn, mic Euna, mic Iobáth, mic Beothaigh, mic Iarbhuineoil Fháidh, mic Neimheadh, ríoghacht Éireann triocha bliadhan, gur thuit i gcath Mhaighe Tuireadh thuaidh.

Do ghabh Breas mac Ealathan, mic Néid, mic Iondaoi, mic Allaoi, mic Tait, an ríghe seacht mbliadhna.

Do ghabh Lúgh Lámhfada mac Céin, mic Diancecht, mic Easairg bhric, mic Néid, mic Iondaoi, mic Allaoi, ríoghacht Éireann ceathracha bliadhan. Is é an Lúgh so d'orduigh Aonach Taillteann ó thús, mar chuimhniughadh bliadhna ar Tailltinn inghin Madhmóir, eadhon, rí Easpáine, fá bean d'Eochaidh mac Eirc, rí déidheanach Fhear m-Bolg, agus fá bean iar sin d'Eochaidh Garbh mac Duaich Doill, taoiseach do Thuathaibh Dé Danann. Is leis an mnaoi seo do hoileadh, agus do leasuigheadh Lúgh Lámhfada go beith ionairm dó; agus is mar chuimhniughadh onóra uirre-se d'orduigh Lúgh cluitheadha Aonaigh Taillteann, cóigdhís ré Lúghnasadh, agus cóigdhís d'á héis, i gcosmhaileacht an chluithe d'á ngairthí “Olimpiades”; agus is ó'n gcuimhne sin do-ghníodh Lúgh, gairthear Lúghnasadh do'n cheud lá do challuin “August”, eadhon, násadh nó cuimhniughadh Lúgha,

Do ghabh an Daghdha Mór mac Ealatha, mic Dealbhaoith, mic Néid ríoghacht Éireann deich mbliadhna ar thrí fhichid, .

Do ghabh Dealbhaoth mac Oghma Griain Éigis, mic Ealathan, mic Dealbhaoith, mic Néid an ríghe deich mbliadhna, gur thuit le Fiachaidh mac Dealbhaoith.

Do ghabh Fiachaidh mac Dealbhaoith, mic Ealathan an ríghe deich mbliadhna, gur thuit le h-Eoghan i n-Árd m-Bric.

Do ghabhsad trí mic Chearmada Milbheoil mic an Daghdha, eadhon, Mac Cuill, Mac Cécht, agus Mac Gréine a n-anmanna, ríoghacht Eireann triocha mbliadhan; agus adeirid drong re seanchus gurab roinn tréanach do rónsad ar Éirinn, amhail adeirthear i san rann so:—

1. Gidh Éire iolar míle,
   Rannaid an tír a dtreidhe;
   Airigh uill na n-echt n-uaille,
   Mac Cuill, Mac Cécht, Mac Gréine.

Gidheadh, ní roinn tréanach do bhí eadorra, acht sealuidheacht flaithis, eadhon, gach re mbliadhan ag gach aon díobh ar uainibh, amhail adubhramar thuas i n-anmannaibh na críche seo, . Is uime do gaireadh na hanmanna so do'n triar ríogh soin, do bhrígh gurab Coll, Cécht, agus Grian fá déé adartha dhóibh. Coll, iomorro, fá dia do Mhac Cuill, agus Eathúr a ainm díleas, agus Banbha a bhean. Mac Cécht, tra, Cécht a dhia, Teathúr a ainm, agus Fódhla a bhean. Mac Gréine, iaramh, Grian a dhia, Ceathúr a ainm, agus Éire a bhean.

Oirbsean ainm díleas Mhanannáin: is uaidh ráidhtear Loch n-Oirbsean. Óir an tan do tochladh a fheart, is ann do mhoidh an loch fó thír. Is d'fhoillsiughadh an neith seo, do rinneadh na roinn seo síos:—

1. Eathúr árd fo fuair miodh, garg an fear,
   Coll a dhia, ua an Daghdha 'nar dubh, Banbha a bhean;
   Teathur teann, trén a throid, gér a ghreith,
   Fódhla a bhean mór-n-écht ro druidh, Cécht ro chreid;
   Ceathúr caomh, caomh a lí,fá saor é;
   Éire a bhean, bean fhial í, Grian a dhé.
   Mhanannáin mac Lir ó'n loch, ro sír sreath,
   Oirbsean a ainm, iar gcéd gcloth ég adbhath.

Do réir Saltrach Chaisil, is trí bliadhna teasta do dhá chéd, fad flaithis Tuaithe Dé Danann ar Éirinn. Tig an rann so leis sin:—

1. Seacht mbliadhna nóchad is céd—
   An t-aireamh sin nocha brég,
   Do Thuaith Dé Danann go ngus
   Ar Éirinn i n-árdfhlaitheas.

Do bhunadhas Chlainne Míleadh, d'á n-imtheachtaibh, agus d'á ndálaibh, d'á ngeinealaigh, agus do gach toisg d'á dtárla dhóibh ó Fhéinius Farsaidh anuas go gabháil Éireann dóibh, ann so síos.

Ionnus, iomorro, go dtiocfadh linn bunadhas cinidh Scoit do lorgaireacht go préimh, eadhon, go Iafeth: an dias mac is oirrdhearca do bhí ag Iafeth, mar atá, Gomer agus Magóg.  p.226 Cuiridh Maoise i san deachmhadh caibidil do Ghenesis, mar a ndéin craobhsgaoileadh ar shliocht Iafeth, eadhon, go rabhadar trí mic ag Gomer, mar atá, Ascenez, Riphat agus Togorma: gidheadh, ní ainmnigheann go cinnte clann Mhagóg do réir a n-anmann. Thairis sin, do bhrígh gurab ar sheanchadhaibh cinidh Scoit atá d'fhiachaibh craobhsgaoileadh cinnte na n-uasal do ghein ó Mhagóg do leanmhain, agus go háirithe sleachta Fhéiniusa Farsaidh, cuirfeam síos ann so craobhsgaoileadh sleachta Mhagóg, do réir an Leabhair Gabhála d'á ngairthear Cin Droma Sneachta, agus sul táinig Pádraic i n-Éirinn do bhí an t-úghdar soin ann. Is eadh adeir, go rabhadar triar mac ag Magóg, mar atá, Báath, Iobáth agus Fáthachta. Ó Bháath táinig Féinius Farsaidh, sinnsear sleachta Ghaedhil: ó Iobáth tángadar Amazones, Bactriani agus Parti: ó Fháthachta táinig Partholón , agus Neimheadh mac Agnomain, agus, d'á réir sin, Fir Bolg agus Tuatha Dé Danann Is ar shliocht an Fháthachta so táinig Attila mór, do chuir Pannonia fa n-a smacht, agus baoi cian d'aimsir ag coimhmeasgadh flaithis na Rómha, do scrios agus do dhíbir Aquileia, agus tug iomad ruathar fó'n n-Gearmáin. Is ó'n Scitia fós, do shliocht Mhagóg do réir a mbunadhasa, Zeliorbes, rí na Hunnorum do bhí i gcogadh ar Iustinian Impir. Is ó'n Scitia, trá, tángadar Langobardi, Hungari agus Goti uile. Is ó'n Scitia, mar an gceudna, Dauni ó ráidhtear Daunia 'san Iotáile, agus is é ainm na tíre sin indiu, Apulia. Is ó'n Scitia fós tángadar na Túrcaigh. Cá dtáim ris? adeir Bucananus, lorgaire seandachta  p.228 craobhsgaoilidh an domhain ar aithris Epiphanius gur ghabhadar lucht na Scitia árdfhlaitheas go grod i ndiaidh dílinne, agus go raibhe a bhflaitheas ar marthain go hanfhlaitheas na Babilóine. Adeirid na húghdair ceudna gurab ó'n Scitia dogheibhdís na críocha eile reachta agus dlighthe agus orduighthe, agus fós gurab iad céid chineadh do thionsgain bheith onórach d'éis dílinne iad. Adeir Joannes Boemus 'san naomhadh caibidil do'n dara leabhar ro scríobh do bheusaibh an uile chinidh, ná'r' clódh lucht na Scitia le hárdfhlaitheas ar bioth. Adeir Josephus gurab Magógai ghairid na Greugaigh do lucht na Scitia. Adeir Joannes Nauclerus go dtángadar daoine ar shliocht na Scitia lé' ndéarnadh gníomha rómhóra. Bíodh a fhiadhnaise sin ar Herodotus, 'san gceathramhadh leabhar, mar a n-abair gur dhíbreadar lucht na Scitia Darius rí na Persia as an Scitia go maslaightheach. Bíodh, mar an gceudna, a fhiadhnaise ar Justin i n-a stáir, mar a nochtann d'árrachtas na ngníomh do rónsad lucht na Scitia; ag so briathra an úghdair seo: ‘Do bhádar, (ar sé), do ghnáth lucht na Scitia gan cúmhacht coigcríoch do bhuain riu, ná do bhreith a mbuadh: do dhíbirsiod go maslaightheach Darius rí na Persia as an Scitia; do mharbhsad Círus go líon a shluaigh; do léirscriosadh leó Zopiron taoiseach sluaigh Alexander Mhóir go n-a shluagh; do chualadar neart na Rómhánach, agus níor mhothuigh siad riamh é. {Scythae ipsi perpetuo ab alieno imperio aut intacti aut invicti mansere: Darium regem Persarum turpi a Scythia submovere fuga; Cyrum cum omni exercitu trucidarunt; Alexandri magni ducem Zophyron a pari ratione cum copiis universis deleverunt; Romanorum audivere sed non sensere arma.}’ () As na briathraibh seo is iontuigthe gurab mór an chalmacht agus an chródhacht do bhí i bhfoirinn na Scitia go haimsir an úghdair seo.

Adeir Policronicon i san seachtmhadh caibidil deug ar fhichid do'n chéid leabhar gurab ó'n bhfocal so “Scitia” gairthear  p.230 Scoit do shliocht Ghaedhil Ghlais, agus go bhfios dam ní córa Gaill do thabhairt ar an droing atá ag áitiughadh i n-Éirinn anois, d'á ngairthear Gaill, , eadhon, ó'n bhFrainc do réir a mbunadhasa, ioná Scoit do thabhairt ar Ghaedhealaibh ó Scitia ó' dtángadar féin do réir a mbunadhasa: agus is uime sin gairthear Greugaigh Sciti do shliocht Fáthachta mic Magóg do ghabh flaitheas i n-Gotia, i d-Tracia agus i n-Achaia, , Neimheadh, mac Agnomain, ó' ráidhtear Clanna Neimheadh, Fir Bolg, agus Tuatha Dé Danann, do bhrígh gurab ó'n Scitia do réir a mbunadhasa iad uile: agus measaim gurab uime gairthear Scoit go cinnte do shliocht Ghaedhil mic Niuil mic Féiniusa Farsaidh d'á ráinig árdfhlaitheas na Scitia, agus d'á shliocht 'na dhiaidh, agus gurab é Niul mac tánaise Féiniusa, agus nach fuair comhroinn críche ar bioth, amhail fuaradar comhmbráithre Féiniusa críocha as ar' hainmnigheadh iad féin agus a sliocht. Uime sin d'orduigh Niul d'á shliocht, iad féin d'ainmniughadh as an Scitia, agus Scoit do thabhairt [d'ainm] orra do shior, do bhrigh nach raibhe fearann ar bith 'na sheilbh; agus ná'r fhágaibh a athair acht sochar na n-ealadhan agus na n-ilbheurla mar inmhe aige, iar bhfágbháil ríoghachta na Scitia gan roinn ag Neanual, an mac fá sine ioná Niul.

Ag so síos fo leith go cinnte do'n fhíor-bhun ór' fhásadar aicme Ghaedhil, agus d'á n-imtheachtaib go teacht do Mhacaibh Míleadh i n-Éirinn.

Adeirid cuid do na húghdaraibh Laidne, gurab mac do Argus nó do Cecrops do ghabh flaitheas Argivorum Gaedheal; gidheadh, ní féidir sin do bheith fírinneach, do bhrígh go n-abair S. Augustin gur b' é am do thionnsgain flaitheas na droinge sin an tan rugadh Iacob, i gcionn dá bhliadhan deug agus fiche ar cheithre chéad d'éis dílinne; agus fós, do réir an úghdair cheudna, nach raibhe flaitheas a shleachta sin ar bun acht cúig bliadhna deug ar dhá chéad, agus d'á réir sin, gurab i gcionn seacht mbliadhan ar trí fichid ar sé céad d'éis dílinne do críochnuigheadh flaitheas na haicme sin. Acht cheana, ní féidir sin do bheith fírinneach agus a rádh gurab ó Argus nó Cecrops do thiocfadh Gaedheal, óir adeir Hector Boetius i stáir na h-Alban, agus fós Leabhair Gabhála Éireann uile gurab re linn Mhaoise do bheith 'san Éigipt i gceannas Clainne Israel do bhí Gaedheal 'san Éigipt. Adeirid, iomorro, na Leabhair Gabhála gurab fo'n am soin rug Scota, inghean Pharao Cincris Gaedheal do Niul mac Féiniusa Farsaidh mic Baath mic Magóg; agus is é am fa'r thionnsgain Maoise ceannas feadhna do dhéanamh ar Chlannaibh Israel 'san Éigipt, i gcionn seacht mbliadhan ndeug agus ceithre fichid ar seacht gcéad, ionnus do réir an áirimh aimsire sin go raibhe tuairim trí chéad bliadhan agus cúig bliadhna agus dá fhichid re a gcois, ó aimsir Argus nó Cecrops go rugadh Gaedheal, agus, d'á réir sin, níor bh'féidir a bheith 'na mhac ag Argus nó ag Cecrops dó.

Cibé adéaradh gurab ó'n n-Gréig do ghluais Gaedheal do'n Éigipt, agus gurab uime adeirthear gurab ó'n Scitia do chuaidh do'n Éigipt, do bhrígh gurab ó thalamh Cetim (mar shaoileas úghdar d' áirithe) do thriall, agus, d'á réir sin, go n-abair gurab ionann Scitia agus iath na sceach: “iath”, iomorro, an tan tuigthear ar son an fhocail seo “fearonn” é, bídh 'th' nó 'dh' 'na dheireadh, mar atáid iath nó iadh, gidheadh, an tan scríobhthar an focal so, Scitia, ní bhí 'c' i n-a lár mar badh cóir 'na shamhail do chomhfhocal, agus fós, ní bhí 'th' nó 'dh' i n-a dheireadh: agus, d'á réir sin, ní fhuil acht baramhail gan barántas a mheas gurab ionann Scitia, do réir sanasáin Gaedhilge, agus talamh na sceach.

Is lag, mar an gceudna, an suidhiughadh ar Ghaedheal do theacht ó'n n-Gréig do réir a bhunadhasa, a rádh go mbíodh chosmhaileas ag sliocht Ghaedhil, i mbeusaibh, i nósaibh, agus i gcluithidhibh re Greugaibh, agus, uime sin, go n-aibeorthaoi gurab ó Ghreugaibh tángadar. Óir gach gabháltas táinig i n-Éirinn d'éis dílinne, acht Fine Gaedheal agus Clanna Neimheadh amháin, is ó'n n-Gréig tángadar, do réir mar d'fhoillsigheamar thuas i n-a ngabháltas fo seach ainm gach áite as ar' thriallsad i n-Gréig.

Ar an adhbhar soin, gion go rabhadar na nóis nó na beusa úd na n-Greugach ag Fine Gaedheal ré dteacht i n-Éirinn dóibh, dob' fhéidir leó a bhfóghluim ó iarmhar Fhear m-Bolg agus Tuatha Dé Danann, do bhí rómpa i n-Éirinn; agus a bhfágbháil ar aithidhe ag a sliocht d'á n-éis, gion go rabhadar féin 'san n-Gréig riamh, ná Gaedheal, ná neach eile d'á dtáinig rómpa.

Ag so síos do dhálaibh Féiniusa Farsaidh seanathair Ghaedhil go teacht tar a ais ó Mhaigh Seanáir dó agus go bhfuair bás.

Ar mbeith d'Fhéinius Farsaidh 'n-a rígh ar an Scitia do mheas bheith go rói-eolach sna hilbhéarlaibh tar éis an choimhmheasctha tarla cian roimhe sin ar na teangthaibh ag tor na Baibiolóine do bhí dá thógbháil tré uabhar ré ré dá fhichid bliadhan ag Nemroth go n-a ranntaibh. Óir sul táinig an coimhmheascadh soin ar na teangthaibh ag an tor, is aoin teanga amháin choitcheann do bhí ag na daoinibh uile do bhí ar marthain aca ó Ádhamh anuas. Agus is é ainm ghairmeas an Leabhar Gabhála dhi Goirtighern, amhail adeir an file:

1. Gortighern ainm an bhéarla
   Do bhí ag mac Dé deagheargna,
   Agus ag síol Ádhaimh uair,
   Ré gcumhdach an tuir Neamhruaidh.

Is é adhbhar iomorro is mó fá ndeachaidh Féinius Farsaidh go Maigh Seanáir mar aon ré n-a scoil mar cheannach ar bheith i bhfochair na druinge dar theanga dhíleas an Eabhra, ionnus go dtiocfadh dhe sin fíreolas forusta do bheith aige féin is ag a scoil san teangaidh Eabhra.

Dála Féiniusa, ar mbeith do rún aige bheith eolach sna hilbhéarlaibh, amhail a dubhramar, cuiris dá dheisciobal déag is trí fichid ar a chostas féin fá chríochaibh éagsamhla na dtrí rann-so don domhan do bhí ar áitiughadh an tan soin; agus tug orra anmhain amuigh seacht mbliadhna go bhfoghlamadh gach aon díobh teanga na críche 'n-a mbiadh féin an feadh soin. Agus i gcionn seacht mbliadhan tillid tar a n-ais go Féinius don Scitia; agus téid Féinius leo go Maigh Seanáir mar aon ré hiomad d'ógaibh na Scitia iar bhfágbháil an mhic fá sine aige .i. Neanúl i gceannas na Scitia, amhail adeir file d'áirithe san duain darab tosach, Canam bunadhas na n-Gaedheal:

1. Do luidh Féinius as an Scitia
   For an sluaghadh;
   Fear oireadha eagnuidh eolach,
   Bruthmhar buadhach.
 p.6
2. Ba haoinbhéarla baoi san domhan
   Mar do ghabhsad;
   Dá bhéarla déag is trí fichid
   Tan ro scarsad.
3. Scol mhór la Féinius ag foghluim
   As gach eargna;
   Fear adhamhra eagnuidh eolach
   I ngach béarla.

1. Trí fichid bliadhan go mblaidh,
   Is eadh adféd gach seanchaidh,
   Go dtáinig Féinius adtuaidh,
   Iar gcumhdach an tuir Neamhruaidh.

Cuiris Féinius scola 'n-a suidhe ré múnadh na n-ilbhéarladh ar Maigh Seanáir san gcathraigh da ngairmeann Cin Droma Sneachta Eathéna, amhail adeir an file san rann-so síos:

1. I Maigh Seanáir, iars an dtor,
   Ro tionóileadh an chéadscol,
   I gcathair Eathéna,
   Do fhoghluim na n-ilbhéarla.

1. Ag so anmanna na suadh,
   Atbhéar-sa ribh go róluath;
   Gaedheal mac Eathóir go n-ius,
   Iar mac Neama is Féinius.

1. Féinius an saoi sreathach,
   Gaedheal is Caoi Caoinbhreathach;
   Triar do threibh scríbhinn na scol,
   Do lean d'fhíreing na n-ughdor.

Do bhrígh gurab i gcionn dá bhliadhan is dá fhichid do fhlaitheas Nion mic Béil adeirid drong ré seanchus do suidh eadh scol ar Maigh Seanáir lé Féinius Farsaidh, measaim gur chaith sé deich mbliadhna do fhlaitheas Nion mic Béil is deich mbliadhna da éis sin ar Maigh Seanáir sul do thill ón scoil don Scitia. Óir adeirid na seanchaidhe uile gurab fiche bliadhan do chaith ós cionn na scoile ré dteacht tar a ais dó. Measaim fós gurab i gcionn dá bhliadhan is dá fhichidh ar dhá chéad d'éis na díleann do suidheadh an scol lé Féinius ar Maigh Seanáir, do réir an áirimh aimsire do-ní Bellarminus 'n-a chroinic, mar a n-abair gurab é aos an domhain míle is ocht gcéad is sé bliadhna déag is dá fhichid an tan do thionnscain Nion mac Béil ardfhlaitheas do ghabháil.

Ionann sin do réir áirimh na n-Eabhraidheach leantar lé Bellarminus agus gurab dá chéad bliadhan d'éis díleann do thionnscain flaitheas Nion. Do bhrígh do réir na n-Eabhraidheach gurab míle is sé céad is sé bliadhna déag is dá fhichid do bhí ó thús domhain go dílinn; cuirthear leis sin dá bhliadhain is dá fhichid do fhlaitheas Nion do caitheadh sul do thionnscain Féinius an scol, ionnus da réir sin gurab i gcionn dá bhliadhan is dá fhichid ar dhá chéad d'éis na díleann do thionnscain í, agus gur chaith fiche bliadhan ós a cionn, mar atá na deich mbliadhna do bhí roimhe do fhlaitheas Nion is deich mbliadhna da éis.

Acht cheana i gcionn fhichead bliadhan tig Féinius tar a ais don Scitia is cuiris scola 'n-a suidhe innte is do rinne taoiseach do Ghaedheal mac Eathóir ós a gcionn. Is ann sin tug Féinius fá deara ar Ghaedheal an Ghaedhealg do chur i n-eagar is i n-ordughadh do réir mar atá sí 'n-a cúig codchaibh, mar atá Béarla na Féine, Béarla na bhFileadh, Béarla an Eadarscartha, Béarla Teibidhe is Gnáithbhéarla; agus a hainmniughadh go cinnte uaidh féin, da réir sin gonadh ó Ghaedheal mac Eathóir ghairmthear Gaedhealg di agus nach ó Ghaedheal Ghlas, amhail adeirid drong oile; agus fós is tré bháidh ré Gaedheal mac Eathóir tug Niúl mac Féiniusa Farsaidh Gaedheal ar a mhac féin rug Scota inghean Pharao Cincris dó, amhail adeir Ceannfaolaidh na Foghluma san Uraicheapt.

Gidheadh is ceist ar ughdaraibh créad ó bhfuil an focal-so Gaedheal. Adeir Becanus gurab ón fhocal-so goedin .i. goethin .i. uasal, is ón fhocal-so all .i. uile adeirthear Gaedheal .i. uasal uile; nó ón fhocal Eabhraidheach gadhal .i. mór, do bhrígh go raibhe Gaedheal mac Eathóir ré ndubhradh Gaedheal ar dtús mór i bhfoghluim is i n-eagna is ann sna teangthaibh. Gidheadh adeirid na seanchaidhe gurab uime ghairthear Gaedheal de ón gcomhfhocal-so gaoith dhil .i. grádh uightheoir na heagna. Óir is ionann gaoith is eagnaidhe agus is ionann dil is grádhach, amhail adeir an Gréigeach philosophos .i. grádhuightheoir na heagna ré duine eagnaidhe.

Dála Féiniusa Farsaidh ní haithristear do chloinn do bheith aige acht dias mac, mar atá Neanúl is Niúl, amhail adeir an file san rann-so:

1. Dá mhac ag Féinius, fíor dhamh,
   Neanúl is Niúl ba hághmhar;
   Rugadh Niúl ag an dtor thoir,
   Neanúl san Scitia sciathghloin.

Ar mbeith dá bhliadhain is fiche d'Fhéinius i bhflaitheas na Scitia, iar dtilleadh ó Mhaigh Seanáir dó, do thiomain, agus é  p.12 ré hucht bháis, flaitheas na Scitia do Neanúl an mac fá sine aige; is níor fhágaibh ag Niúl an mac fá hóige acht sochar na n-ealadhan is na n-ilbhéarladh do bhíodh aige 'ga seoladh do scolaibh coitcheanna na críche.

Ag so síos do thriall Niuil don Éigipt ón Scitia agus da dhálaibh innte go bhfuair bás:

Sul laibheoram ar thriall Niuil ón Scitia don Éigipt, féach mar adeir Herodotus gurab ón m-Baibiolóin, táinig fios airde réaltann an taoibhe thuaidh is roinn na n-uaireann gus na Gréagaibh; agus adeir Solon nach raibhe fios seanchusa ag na Gréagaibh nó gur fhoghluimsiod ó lucht na Éigipte é. Adeir Iosephus san chéidleabhar da Sheanchus nach raibhe leitre ag na Gréagaibh go haimsir Homer. As na hughdaraibh-se is iontuigthe nach ón n-Gréig ré ráidhtear an Ghréig anois do chuaidh Isis ná neach oile do sheoladh na n-ealadhan do shliocht na Éigipte, acht Niúl mac Féiniusa Farsaidh do chuaidh ón Scitia do sheoladh na n-ealadhan ann. Agus cibé adéaradh nach túsca do bhí foghluim san Scitia, ór thriall Niúl, ioná san Éigipt, ní fíor dó é, do réir Polidorus san chéidleabhar ro scríobh De Rerum Inventoribus, mar a n-abair: ‘Is fada an t-imreasan do bhí idir lucht na Éigipte is lucht na Scitia, agus san ghleic sin do chonnarcas, ar mbeith claoidhte do lucht na Éigipte, gur cianaosta lucht na Scitia ioná iad. {Magna diu inter Aegyptios et Scythas contentio fuit in quo certamine superatis Aegyptis Scythae antiquiores visi sunt.}’ () As so is iontuigthe gurab túsca do bhí seoladh is foghluim ag lucht na Scitia ioná ag lucht na Éigipte agus do bhrígh, do réir na n-ughdar thuas, gurab túsca do bhí foghluim san Éigipt ioná san Ghréig, ní hé Isis ón n-Gréig ná neach oile da shamhail do chuaidh ón n-Gréig do sheoladh scol don Éigipt acht Niúl mac  p.14 Féiniusa Farsaidh ón Scitia rugadh ar Maigh Seanáir is tugadh suas i bhfoghluim ann san chéadscoil do suidheadh i gcrích na Baibiolóine, agus fá hí an chéadscol i ndiaidh choimhmheasctha na dteangtha san domhan, amhail adubhramar thuas.

Ar mbeith do Niúl aimsear imchian ag seoladh scol gcoitcheann san Scitia do chuaidh a chlú do leith eolasa is eagna fá na críochaibh i gcoitchinne, ionnus ar mhéid na tuarasgbhála do bhí air gur chuir Pharao Cincris rí Éigipte teachta 'n-a dháil 'ga iarraidh don Éigipt ré seoladh na n-ealadhan is na n-ilbhéarladh d'ógaibh na Éigipte. Do thriall Niúl don Éigipt mar sin, amhail adeir an file san rann-so do beanadh as an duain darab tosach, Canam bunadhas na n-Gaedheal:

1. Rángadar scéala go Forann,
   Go méid ngreatha,
   Nél mac Féiniusa 'ga bhfuilid
   Béarla an bheatha.

1. Do chuaidh san Éigipt iar soin,
   Go riacht Forann fortamhail;
   Go dtug Scota gan scéimh ngainn
   Inghean fhialghasta Fhorainn.

Iar bpósadh Scota do Niúl cuiris scola 'n-a suidhe ag Campus Circit do sheoladh na n-ealadhan is na n-ilbhéarladh d'ógaibh na Éigipte; agus is ann sin do rug Scota Gaedheal mac Niuil. Do féadfaidhe go gcuirfeadh neach éigin i n-iongantas cionnus budh éidir Niúl, an cúigeadh glún ó Iaphet, do bheith i gcomhaimsir ré Maoise ann, agus gurab seacht mbliadhna déag is cheithre fichid ar sheacht gcéad ó  p.16 dhílinn gus an am fár ghabh Maoise ceannas Chloinne Israel. Mo fhreagra ar sin, nach doichreidthe go mairfeadh Niúl iomad do chéadaibh bliadhan, óir do-gheibhdís na daoine ré fhada fán am soin; bíodh a fhiadhnaise sin ar Éibhear mac Sáile, an ceathramhadh glún ó Shéim anuas, do mhair cheithre bliadhna is trí fichid ar cheithre chéad, agus ar Shéim do mhair cúig céad bliadhan d'éis mar rugadh Arfaxad dó, amhail léaghthar san aonmhadh caibidil déag in Genesi; uime sin nach cuirthe i gconntabhairt go bhféadfadh Niúl marthain ón dara bliadhain is dá fhichid do fhlaitheas Nion mic Béil, amhail adubhramar, go haimsir Mhaoise. Agus fós is lughaide is ionchuirthe i n-iongantas an ré fuair Niúl agus go mbéaradh ar aimsir Mhaoise san Éigipt, ma's fíor an ní adeir Marianus Scotus mar go n-abair gurab i gcionn aoin bhliadhna déag ar fhichid ar thrí chéad d'éis díleann táinig coimhmheascadh na dteangthadh san Bhaibiolóin agus do réir mar adubhramar thuas gurab cian d'éis comhmbuaidheartha na Baibiolóine rughadh Niúl. Do réir a ndubhramar is inchreidthe ughdair seanchusa chinidh Scuit do leith aoise Niuil mic Féiniusa Farsaidh, agus go raibhe 'n-a fhior comhaimsire ag Maoise san Éigipt.

Dála Niuil ar mbeith ag áitiughadh ag Capacyront láimh lé Muir Ruaidh, agus ar mbeith do Ghaedheal ar n-a bhreith ó Scota, is ann sin do éalodar mic Israel ó Pharao is do thrialladar go bruach Mara Ruaidhe, go ndearnadar foslongphort láimh ré Capacyront mar a n-áitigheadh Niúl. Ar n-a chlos sin iomorro do Niúl, téid 'n-a ndáil da n-agallamh is da fhios cia do bhí ann. Tarla Aaron do leathtaoibh an tsluaigh air agus do innis scéala mac nIsrael is Mhaoise dhó agus na míorbhaile fiadhnaiseacha do imir Dia ar Pharao is ar a shluagh tré dhaoirse chloinne Israel. Do cheangail iomorro Niúl is Aaron cumann is caradradh ré chéile; agus do fhiafruigh Niúl do Aaron an rabhadar biadha náid lóinte aca; agus adubhairt fós an raibhe do chruithneacht is do mhaitheas aige féin go mbiadh uile ar a gcumas-san. Fá  p.18 buidheach Aaron de tríd sin. Táinig iomorro an oidhche iar soin, is téid Aaron go Maoise agus do innis dó na tairgsiona tug Niúl dó, agus fá buidheach Maoise is Aaron de tríd sin.

Iomthúsa Niuil ráinig go n-a mhuinntir féin iar sin, agus do innis dóibh mic Israel do bheith láimh riú; agus do innis gach ní do dhálaibh mac nIsrael dóibh. Agus an oidhche chéadna tarla nathair neimhe do Ghaedheal mac Niuil is é ag snámh, gur chréachtnuigh é, go raibhe i nguais bháis. Agus adeirid drong oile gurab ón bhfásach táinig da chréachnughadh 'n-a leabaidh. Adubhradar a mhuinntear ré Niúl an mac do bhreith i ndáil Mhaoise; agus beiris leis Gaedheal do láthair Mhaoise. Do rinne Maoise guidhe go Dia agus do tháith an slait do bhí 'n-a láimh ris an gcréacht gur shlánuigh mar sin é. Agus adubhairt Maoise an áit a mbiadh treabh bhunaidh an mhic sin, nach biadh brígh i nathair neimhe ann go bráth; agus atá sin follus ar Chreta, oiléan atá san n-Gréig mar a bhfuil cuid da shliocht, ní bhfuil nathair neimhe ann acht mar Éirinn. Agus tar ceann go rabhadar nathracha neimhe i n-Éirinn go teacht Phádraig, ní shaoilim go raibhe neimh ionnta; nó saoilim gurab do na deamhnaibh ghairmthear nathracha neimhe i m-Beathaidh Phádraig.

Adeirid cuid do na seanchaidhibh gur chuir Maoise glas ar an bhfleisc do bhí fá n-a láimh féin ar bhrághaid Ghaedhil, agus gurab uime sin ghairthear Gaedheal Glas de. Do bhíodh iomorro an tan soin fleasc fá láimh gacha taoisigh mar chomhartha ceannais feadhna, agus is uaidh sin adeirthear fleascach uasal ré ceann buidhne anois. Is da fhaisnéis gurab ó shnas na nathrach neimhe do lean do bhrághaid Ghaedhil ghairthear Gaedheal Glas de, is da fhoillsiughadh gurab é Maoise do fhóir é, atáid na rainn-se síos:

1. Gaedheal Glas cionnus do rádh
   Ris in bhfear gcrithir gcomhlán?
   An ní ó bhfuil Gaedheal Glas,
   Is tearc ga bhfuil a sheanchas.
 p.20
2. Dar fhothruigh ar an dtuinn dtréin
   Gaedheal mac Niuil go ndeighmhéin;
   Gur iadh an nathair 'n-a chneas,
   Níor bh'furus é do leigheas.
3. An tí ghlas ní dheachaidh de
   Nó gur fhóir go maith Maoise;
   Is eadh thuigid eolaigh as
   Gonadh de atá Gaedheal Glas.

1. Rug Scota mac do Niúl nár
   Ór chin mór gcineadh gcomhlán;
   Fá Gaedheal Glas ainm an fhir
   Ó ghlaise a airm 's a éididh.

1. Féine ó Fhéinius atbearta,
   Brígh gan dochta;
   Gaedhil ó Ghaedheal Ghlas gharta,
   Scuit ó Scota.

Iomthúsa Niuil iomorro adubhairt ré Maoise go mbiadh fala Pharao Cincris ris féin tré fháilte do thabhairt dó. “Maseadh,” ar Maoise, “triall-sa linne, agus dá roicheam an tír do tharngair Dia dhúinn do-ghéabhair-se roinn di; nó madh maith leat, do-bhéaram loingeas Pharao ar  p.22 do chumas féin duit, agus éirigh ionnta ar muir go bhfeasair cionnus scarfam is Pharao ré chéile.” Is í sin iomorro comhairle ar ar chinn Niúl. Do cuireadh trá míle fear n-armach i ndáil na long leis agus tugadh dó iad ar a chumas féin, agus téid ionnta go bhfacaidh gníomhradh an laoi ar n-a mhárach, mar atá oscladh na mara ré g-cloinn Israel, is a dluidheadh 'n-a ndiaidh ar Pharao is ar a shluagh, da mbáthadh, amhail adeir an file san rann-so do beanadh as an duain darab tosach: A dhuine nach creid iar gcóir:

1. Seascad míle dhíobh da gcois,
   Caogad míle marcachois;
   Anfa mara Romhair Ruaidh
   Ros foluigh uile i n-aonuair.

Dála shluaigh na Éigipte, iomorro, gabhais da éis sin Pharao Intuir flaitheas na n-Éigipte d'éis Pharao Cincris do bháthadh. Do gairthí cheana Pharao da gach rígh ro ghabh an Éigipt ó Pharao Cincris do báthadh san Muir Ruaidh go Pharao Nectonibus an cúigeadh rí déag i ndiaidh Pharao Cincris.

Ag so síos don ionnarbadh do rinne Pharao Intuir ar shliocht Ghaedhil as an Éigipt.

Iomthúsa Pharao Intuir iar sin agus shluaigh na h-Eigipte ar mbeith tréan san tír dhóibh do chuimhnigheadar an tseanfhala do chlannaibh Niuil is d'fhine Ghaedhil .i. an cáirdeas do rónsad ré clannaibh Israel agus loingeas Pharao Cincris do bhreith leis do Niúl, an tan do éalodar mic Israel. Do commóradh uime sin cogadh leo i gcoinne aicme Ghaedhil gur hionnarbadh go haimhdheonach a h-Éigipt iad. Tig Tomas Ualsingham leis an ní sin i n-Ipodigmate mar a n-abair: ‘Iar mbáthadh luchta na Éigipte, an drong don tír do mhair da n-éis do ruaigsiod duine uasal d'áirithe, Sciteadheach do bhí n-a chomhnuidhe eatorra, go nach géabhadh flaitheas ós a gcionn. Ar mbeith dó ar n-a dhíbirt go n-a threibh, táinig gus an Spáinn, mar ar áitigh sé iomad bliadhan agus mar a ndeachadar a shliocht i líonmhaireacht go mór, agus tángadar as sin go h-Éirinn. {Aegyptiis in Mari Rubro submersis, illi qui superfuerunt expulerunt a se quemdam nobilem Scyticum qui degebat apud eos ne dominium super eos invaderet; expulsus ille cum familia pervenit ad Hispaniam ubi et habitavit per annos multos et progenies ipsius familiae multae multiplicata est nimis et inde venerunt in Hiberniam.}’ ()

Bíodh a fhios agat, a léaghthóir, gurab é Srú mac Easrú mic Gaedhil an duine uasal-so agus nach é Gaedheal féin, gan chead do Hector Boetius, is fós gan chead do bharamhlaibh na nuaGhall scríobhas ar Éirinn shaoileas gurab é Gaedheal féin táinig don Spáinn. Óir do réir fhírinne sheanchusa na h-Éireann, darab cóir creideamhain san ní-se, is ann san Éigipt rug Scota, inghean Pharao Cincris, Gaedhal agus is innte do chomhnuigh go bhfuair bás; agus ní hón n-Gréig, mar adeirid drong oile, táinig, acht a athair darbh ainm Niúl táinig ón Scitia. Agus tar ceann go n-abair an t-ughdar-so do haithléaghadh againn gurab don Spáinn  p.26 táinig an duine uasal do luaidheamar, ní headh, acht don Scitia do chuaidh, agus is é an cúigeadh glún déag uaidh anuas da ngairthí Brátha mac Deaghátha ráinig don Spáinn ar dtús. Ag so suidheamh an tseanchaidh air gurab é Srú mac Easrú fá taoiseach ag triall ón Éigipt ar an eachtra so, amhail adeir Giolla Caomháin san duain darab tosach, Gaedheal Glas ó dtáid Gaedhil:

1. Srú mac Easrú mic Gaoidhil,
   Ar seanathair sluagh-fhaoilidh;
   É do luidh fá dtuaidh ó a thoigh
   Ar fud mhara Ruaidh Romhoir.
2. Lucht cheithre long líon a shluaigh
   Ar fud mhara Romhair Ruaidh;
   Thall i ngach cláradhbha is cead
   Cheithre lánamhna fichead.

Tuig, amhail adubhramar, gurab é Srú mac Easrú fá taoiseach san eachtra soin go rángadar go hoiléan Creta, go bhfuair bás ann sin, gur ghabh a mhac Éibhear Scot ceannas feadhna cáich go rochtain don Scitia dhóibh. Gonadh uime sin adeir ughdar d'áirithe gurab é Éibhear Scot fá taoiseach orra san turas soin agus gurab ón fhorainm do bhí air .i. Scot ghairmthear cine Scuit do Ghaedhealaibh. Ionann iomorro Scot do réir ughdair d'áirithe is saighdeoir. Óir ní raibhe 'n-a chomhaimsir fear bogha do b' fhearr ioná é, agus ón bhforainm sin ráinig é do slonnadh an sliocht táinig uaidh; agus do cleachtadh leo bogha mar arm ar aithris na sean gus an aimsir ndéidheanaigh leath istigh dar gcuimhne féin. Gidheadh ní leanfam baramhail an ughdair-se do bhrígh gurab í céadfaidh choithcheann na seanchadh gurab uime ghairthear cine Scuit do shliocht Gaedhil tré bheith ar dteacht ón Scitia dhóibh do réir a mbunadhasa.

Tuig, a léaghthóir, gurbh fear comhaimsire do Mhaoise Gaedheal, agus da réir sin go raibhe cheithre fichid bliadhan d'aois an tan do báthadh Pharao, agus go raibhe an ceathramhadh glún uaidh féin síos ar n-a bhreith mar atá Éibhear  p.28 Scot mac Srú mic Easrú mic Gaedhil sul do thrialladar mic Israel trés an Muir Ruaidh agus Maoise i gceannas feadhna ós a gcionn. Measaid drong do na seanchaidhibh gurab cheithre céad is dá fhichid bliadhan ó bháthadh Pharao san Muir Ruaidh go tigheacht chloinne Míleadh i n-Éirinn, agus da dhearbhughadh sin ag so mar adeir ughdar dhíobh san rann-so:

1. Ceathracha is cheithre chéad
   Do bhliadhnaibh, ní hiomairbhréag,
   Ó do luidh Tuaith Dé, dearbh dhuibh,
   Tar muincheann mhara Romhair.
   Gur ghabhsad sceinn don Mhuir Meann
   Mic Míleadh i dtír n-Éireann.

Acht cheana do réir an áirimh do-ní an Leabhar Gabhála ní fhuil acht seacht mbliadhna déag teasta do thrí chéad ón tráth fár ghabh Maoise ceannas chloinne Israel san Éigipt go teacht chloinne Míleadh i n-Éirinn. Óir i gcionn seacht gcéad is seacht mbliadhan déag ar cheithre fichid d'éis díleann do ghabh Maoise ceannas mac nIsrael san Éigipt, agus do réir na haimsire do-bheir seanchus Éireann do Ghabhálaibh Éireann, is i gcionn míle ar cheitre fichid bliadhan d'éis díleann do ghabhadar mic Mhíleadh sealbh Éireann. Ag so mar adeir an Leabhar Gabhála gurab i gcionn trí céad bliadhan iar ndílinn táinig Parthalón, agus gurab trí chéad bliadhan do bhádar a shliocht i seilbh Éireann, agus gurab deich mbliadhna fichead do bhí Éire 'n-a fásach go teacht chloinne Neimhidh innte, agus gurab seacht mbliadhna déag ar dhá chéad fad flaitheasa na cloinne sin ar Éirinn, agus sé bliadhna déag ar fhichid do bhádar Fir Bolg i bhflaitheas, agus Tuatha Dé Danann trí bliadhna teasta do dhá chéad; agus ré cur an áirimh-se uile i n-aontsuim is cheithre fichid ar mhíle bliadhan an nuimhir iomlán do-níd ó dhílinn go tigheacht mac Míleadh i n-Éirinn. Agus dá bhféachtar an t-áireamh-so ris na seacht mbliadhnaibh déag is cheithre fichid ar sheacht gcéad do bhí ó dhílinn go barántas Maoise ar chloinn Israel,  p.30 is follus nach fuil ón am soin go teacht chloinne Míleadh i n-Éirinn acht seacht mbliadhna déag teasta do thrí céad, agus da réir sin gurab bréagach an chéadfaidh thuas adeir gurab i gcionn dá fhichid ar cheithre céad bliadhan d'éis mac nIsrael do dhul trés an Muir Ruaidh rángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn.

Adeirid drong ré seanchus gurab é raon 'n-ar ghabh Srú mac Easrú go n-a fhuirinn ar an Muir Ruaidh agus soir budh dheas san aigéan, láimh dheas ré Taprobana, is láimh chlé ris an Asia soir, agus láimh chlé timcheall budh thuaidh dhi, agus as sin go rinn Sléibhe Rife san leith thiar thuaidh don Asia, agus san chaolmhuir ó dheas scaras an Eoruip is an Asia ré chéile, agus as sin don Scitia. Gidheadh ní hé sin raon do ghabh Srú ag triall ón Éigipt don Scitia go lucht cheithre long is tríochad i ngach luing díobh; acht a bun srotha Níl ar Muir dTorainn go Creta ris a ráidhtear Candia aniú, áit ar chomhnuigh sé sealad aimsire go bhfuair bás ann agus 'n-ar fhágaibh cuid da shliocht diaidh i ndiaidh; gonadh da bhithin sin do réir ughdar an tseanchusa nach bí nathair neimhe i g-Creta acht mar Éirinn; agus triallaid as sin don Scitia agus Éibhear Scot 'n-a thaoiseach orra; agus gibé adéaradh nar bh'éidir dul ón Éigipt don Scitia i luing nó i n-eathar do réir na ronna do bhí ar an Scitia an tan soin, ní fíor do é, do bhrígh gur follus as gach aonstaruidhe thráchtas ar thuarasgbháil na gcríoch go bhfuil an t-innbhear da ngoirthear Tanais ag snighe go Muir Lárthalmhan agus an mhuir sin ag snighe gus an Éigipt mar a bhfuil sruth Níl; agus do réir na ronna do bhí ar an Scitia an tan soin áirmhighthear sruth Tanais ar aibhnibh na Scitia do réir sheanughdair bharántamhail Herodotus san cheathramhadh leabhar mar a n-abair: ‘Sruth Tanais chomhroinneas an Asia ón Eoruip áirmhighthear é idir na srothaibh atá ag lucht na Scitia. {Tanais fluvius dividens Asiam ab Europa enumeratur inter flumina quae apud Scitas sunt.}’ () Agus ar rochtain don Scitia dhóibh tarla cogadh is coinbhliocht eatorra féin is a  p.32 gcomhmbráithre, mar atá sliocht Neanúil mic Féiniusa Farsaidh agus do bhí imreasan eatorra fá iomchosnamh na críche go dtarla d'Aghnón mac Táit, an cúigeadh glún ó Éibhear Scot anuas, a bhráthair féin, Reaflóir mac Rifill do shliocht Neanúil, do mharbhadh agus é 'n-a rígh ar an Scitia an tan soin, amhail adeir Giolla Caomháin san duain darab tosach: Gaedheal Glas ó dtáid Gaedhil:

1. Reaflóir is Aghnón gan on,
   Seacht mbliadhna fá iomchosnomh;
   Go dtorchair Reaflóir go nglóir
   Do láimh áitheasaigh Aghnóin.

Don ionnarbadh do rinneadh ar sliocht Ghaedhil as an Scitia.

Iomthúsa chloinne Reaflóir mic Rifill, tarla dias mac aige, mar atá Neanúl is Rifill is tionóilid sluagh i gcoinne sleachta Gaedhil da n-ionnarbadh as an dtír uile; agus coimhthionóilid fine Ghaedhil is triallaid d'aonbhuidhin as an gcrích tré thír na g-Cíochloisceach da ngairthear Amazones go himeall mhara Caisp; is gabhaid loingeas ann sin go ndeachadar ar an muir amach gur ghabhadar tír i n-oiléan atá ar muir Chaisp áit ar comhnuighsiod feadh bliadhna; agus is iad fá taoisigh dóibh ar an eachtra soin Aghnón is Éibhear , dá mhac Táit mic Aghnamain mic Beodhamain mic Éibhir Scuit mic Srú mic Easrú mic Gaedhil.

Do bhádar triúr mac ag Aghnón ar an eachtra soin, mar atá Eallóit Láimhfhionn is Lámhghlas. Do bhádar dias mac ag Éibhear mac Táit, mar atá Caichér is Cing; agus fuair Aghnón bás san oiléan soin; agus triallaid cách i gcionn bliadhna as an oiléan soin lucht trí long, is trí fichid i ngach luing díobh, agus bean ag an treas fear díobh. Seisear taoiseach dhóibh ar an eachtra soin; go dtugadar ucht ar an gcaolmhuir atá ó mhuir Chaisp siar gus an bhfairrge gcaoil tig ón aigéan adtuaidh agus mar rángadar an mhuir sin  p.34 do éirigh anfadh orra gur seoladh i n-oiléan iad ré ráidhtear Caronia i Muir Phontic gur chomhnuighsiod bliadhain is ráithe ann; agus san oiléan soin fuair Éibhear mac Táit is Lámhghlas mac Aghnóin bás. Triallaid as soin, ceathrar taoiseach dóibh .i. Eallóit Láimhfhionn Cing is Caichér a n-anmanna, agus tarla murrdhúchainn ar an muir rompa is do chandaois ceol do na loingseachaibh do bhíodh ag triall tarsna go gcuirdís codladh orra is go lingdís féin orra da marbhadh; agus is é leigheas do rinne Caichér Draoi air sin, céir do leaghadh 'n-a gcluasaibh go nach gcluindís an ceol d'eagla codalta ris; mar sin dóibh gur ghabhadar cuan ag rinn Sléibhe Rife thuaidh; agus is ann sin do rinne Caichér fáistine dhóibh nar bh'ionadh comnuidhe dhóibh aonáit go rochtain Éireann dóibh, agus nach iad féin do roichfeadh í, acht a sliocht. Triallaid as sin go rángadar go Gotia agus tarla go raibhe mac oirdheirc ag Láimhfhionn da ngairthí Éibhear Glúinfhionn agus do chomhnuigheadar sliocht Gaedhil san tír sin deich mbliadhna fichead is do anadar lucht díobh ann ó shoin i le; gonadh da dhearbhadh sin adeir Giolla Caomháin an rann-so:

1. Fine Ghaoidhil ghasta dhil,
   Triochad bliadhan san tir-sin;
   Anaid lucht díobh ann ó shain,
   Go dtí deireadh an domhain.

Measaid drong oile ré seanchus gurab caogad ar chéad bliadhan do chomhnuighsiod sliocht Gaedhil san Ghotia, agus is í sin céadfaidh is fírinnighe. Óir is follus gur chaitheadar aicme Ghaedhil ocht nglúine da ngeinealaigh san Ghotia mar atá ó Éibhear Ghlúinfhionn go Brátha. Ag so iomorro an geinealach ghlún sin: Brátha mac Deaghátha mic Earchadha mic Eallóit mic Nuadhat mic Neanúil mic Eibric mic Éibhir Ghlúinfhinn rugadh san Ghotia féin mic Láimhfhinn an céadtaoiseach táinig don chrích sin d'aicme Ghaedhil; agus do bhrígh nachar bh'éidir an oiread soin glún do theacht don leith istigh  p.36 do thríochad bliadhan is dearbh liom gurab í an chéadfaidh dhéidheanach atá fírinneach.

Adeirid drong oile ré seanchus gurab trí chéad bliadhan do chomhnuighsiod sliocht Gaedhil san Ghotia. Gidheadh ní héidir sin do bheith fírinneach, do bhrígh, do réir na ngabháltas, do réir mar adubhramar thuas, nach raibhe iomlán trí chéad bliadhan ón tráth fár báthadh Pharao san Muir Ruaidh go tigheacht mhac Míleadh i n-Éirinn. Uime sin ní héidir an chéadfaidh sin do bheith fírinneach, do bhrígh gurab don leith istigh don aimsir sin do rinneadar fine Ghaedhil gach turas da ndearnadar ón Éigipt go Creta, agus ó Creta don Scitia, is ón Scitia go Gotia, ón Ghotia gus an Spáinn, ón Spáinn don Scitia, is ón Scitia go h-Éigipt, is ón Éigipt go Tracia, ón Tracia go Gotia, is ón Ghotia go h-Easpáinn, is ón Easpáinn i n-Éirinn.

Ag so síos do thriall fhine Ghaedhil as an n-Gotia go hEaspáinn.

Brátha iomorro mac Deaghátha an t-ochtmhadh glún ó Éibhear Ghlúinfhionn anuas, is é do thriall as an n-Gotia láimh ré Creta is ré Sicilia deiseal Eorpa go h-Easpáinn, go lucht cheithre long leis, amhail adeir Giolla Caomháin san rann-so:

1. Brátha mac Deaghátha dil
   Táinig do Chreit do Shicil;
   Lucht cheithre long seolta slán
   Deiseal Eorpa go h-Easpán.

Adeir croinic choitcheann na Spáinne do scríobhadh lé duine uasal Frangcach dar bh'ainm Lobhaois, do réir mar léaghthar ag Éadbhard Grimston san treas leathanach, gurab é céidrí do ghabh ceannas iomlán na Spáinne an tí da ngairthí Brigus lér tógbhadh iomad caisléan; agus is é sin an tí da ngoirthear san Leabhar Gabhála Breoghan, seanathair Mhíleadh Easpáinne, agus is uaidh ráidhtear Brigantes; agus is uaidh, do réir na croinice céadna, do gairthí Brigia i n-allod don chrích ré ráidhtear anois Castilia; agus is caislean fá suaitheantas 'n-a scéith, amhail atá aniú ag rígh na Spáinne.

Is é fós an Breoghan soin do bhris iomad cath ar an Easpáinn, agus is é do chumhduigh nó do thógaibh Brigansia láimh ris an g-Cruinne, agus tor Breoghain san g-Cruinne féin; gonadh uime sin do rinne Giolla Caomháin an rann-so:

1. Do bhris mór gcomhlann is gcath
   Ar shluagh Easpáinne uallach,
   Breoghan na ngleoghal 's na ngliadh,
   Lé n-a ndearnadh Brigansia.

Do bhádar deich mic ag an m-Breoghan soin .i. Breogha Fuad Muirtheimhne Cuailgne Cuala Bladh Eibhle Nár Íoth is Bile; gonadh aire sin do rinne an t-ughdar céadna an rann-so:

1. Deich mic Breoghain gan meirbhe,
   Breogha Fuad is Muirtheimhne
   Cuailgne Cuala Bladh amne
   Eibhle Nár Íoth is Bile.

Ar bhfás iomorro do shliocht Breoghain agus ar ngabháil neirt urmhóir na Spáinne dhóibh, tarla mac arrachta oirbheartach ag Bile mac Breoghain da ngairthí Galamh, agus is ris ráidhtear Mílidh Easpáinne; agus do ghabh mian é dul líon cabhlaigh d' ógbhaidh na Spáinne don Scitia d' fhios a bhraithreach is do dhéanamh feadhma dhóibh. Agus iar gcinneadh ar an gcomhairle sin dó, cóirighthear tríochad long leis, is do chuir a bhforthainn laochruidhe ionnta agus téid ar Muir dToirrian, is do thriall go réimdhíreach soir budh thuaidh do Shicilia is do Chreta go ráinig an Scitia; agus ar rochtain i dtir ann sin dó do chuir scéala uaidh go Reaflóir mac Neomainn .i. an rí do bhí ar an Scitia an tan soin; agus fá do shliocht Reaflóir mic Rifill do luaidheamar thuas an Reaflóir-se mac Neomainn. Mar ráinig iomorro Mílidh  p.42 do láthair Reaflóir, fáiltighis roimhe; agus i gcionn athaidh da éis sin do rinne an rí taoiseach ar shluagh na Scitia dhe; agus do phós a inghean féin ris dar bh'ainm Seang inghean Reaflóir, agus rug sí dias mac dó mar atá Donn is Airioch Feabhruadh.

Iar gcaitheamh cheana sealad aimsire do Mhílidh san Scitia do éirigh iomad áithis leis i n-aghaidh díbhfeargach is luchta foghla do dhéanamh san gcrích, ionnus tríd sin gur ghrádhuigheadar lucht na críche go mór é. Agus mar do mhothuigh an rí Reaflóir sin do ghabh eagla é go dtiocfadh Mílidh 'n-a aghaidh ré buain ríoghachta na Scitia dhe; agus do chogair da bhíthin sin Mílidh do mharbhadh tar ceann go raibhe sé 'n-a chliamhain aige; agus mar do chualaidh Mílidh sin iarrais árach ar an rígh Reaflóir gur marbhadh leis é; agus leis sin cuiris cruinniughadh is coimhthionól ar a mhuinntir dílis féin, agus tig ar muir go líon trí bhfichid long agus do thriall go réimdhíreach ar Muir dToirrian go ráinig bun srotha Níl; agus ar dteacht i dtír ann sin dó, do chuir teachta go Pharao Nectonibus 'ga fhaisnéis dó é féin do theacht don tír; agus cuiris an rí teachta i gcoinne Míleadh, agus ar rochtain da láthair dó, fáiltighis roimhe, agus tug fearann dó féin is da mhuinntir ré áitiughadh san tír; gonadh ag faisnéis an turais sin Mhíleadh ón Scitia go h-Éigipt atá Giolla Caomháin san rann-so:

1. Ro ghoin Mílidh fá maith clann
   Refelóir nochar bh'anbhfann;
   Ro scuch go cruaidh ón tír thall
   Go sruth Níl go bhfuair fearann.

Tuig, a léaghthóir, go rabhadar an dias mac rug Seang inghean Reaflóir do Mhílidh, mar atá Donn is Airioch Feabhruadh, mar aon ris ag teacht don Éigipt iar n-éag a máthar san Scitia.

Tarla fán am soin cogadh mór idir an rígh Pharao is rígh na Aetiopia. Do-ní Pharao taoiseach sluaigh do Mhílidh, iar meas a chródhachta is a chalmachta dó, i gcoinne shluaigh na  p.44 Aetiopia, agus tug féin is sluagh na Aetiopia iomad cath is coinbhliocht da chéile gur éirigh iomad áithis lé Mílidh is go ndeachaidh a chlú is a oirdhearcas fá na críochaibh; ionnus go dtáinig dhe sin go dtug Pharao a inghean féin 'n-a mnaoi dhó; agus Scota ghairthear di ar mbeith 'n-a mnaoi ag Mílidh do bhí do chine Scuit. Agus rug sí dias mac dó san Éigipt mar atá Éibhear Fionn is Aimhirgin; agus do láthair iar rochtain na Éigipte do Mhílidh do chuir dá fhear dhéag do na hógaibh do bhí 'n-a fhochair d' fhoghluim prímhcheard na Éigipte go beith da gach aon díobh cliste 'n-a cheird féin i gcionn na seacht mbliadhan do chomhnuigh sé san Éigipt.

Iomthúsa Míleadh do smuain 'n-a mheanmain gur thairrngir Caichér Draoi cian roimhe sin da shinnsear, do Láimhfhionn, gurab i n-Éirinn do-ghéabhdaois a shliocht flaitheas go bunadhasach, agus ollmhuighthear trí fichid long leis gur chuir forthainn sluagh ionnta, agus ceileabhrais do Pharao. Triallais iomorro leis sin ó bhun srotha Níl ar Muir dToirrian go ráinig i dtír i n-oiléan atá láimh ré Tracia, Irena ghoirthear dhe; agus is ann rugadh Ír mac Míleadh. Triallais as sin go hoiléan da ngairthear Gotia atá san bhfairrge chaoil téid san aigéan budh thuaidh, agus do rinne seal comhnuighthe ann sin, gonadh ann rug Scota mac dó da ngairthí Colpa an Chloidhimh. Triallaid as sin san gcaolmhuir budh thuaidh scaras an Asia is an Eoraip ré chéile, agus láimh chlé ris an Eoraip siar, go ráinig Cruitheantuaith ré ráidhtear Alba. Airgthear iomorro imeall na críche sin leo agus triallaid da éis sin láimh dheas ris an m-Breatain Mhóir, go rángadar bun srotha Réin, agus láimh chlé ris an b-Fraingc siar budh dheas, gur ghabhsad cuan da éis sin san Bhioscáin.

Ar rochtain iomorro san chrích sin dóibh, tigid a bhráithre d' fháiltiughadh ré Mílidh; agus nochtaid dó na Goti go  p.46 n-iomad eachtrann oile do bheith ag comhmbuaidhreamh na chríce sin is na h-Easpáinne uile. Ar na chlos sin iomorro do Mhílidh, do chuir tionól ar a ranntaibh féin feadh na h-Easpáinne; agus ar gcruinniughadh ar aonláthair dóibh, triallais leo agus lé líon an chabhlaigh do chuaidh ris féin san tír i n-aghaidh na n-Goti is na n-eachtrann, go dtug cheithre madhmanna déag is dá fhichid orra, gur thathfainn as an Easpáinn iad agus gur ghabh féin go n-a bhráithribh, mar atáid Clann Bhreoghain mic Brátha, urmhór na h-Easpáinne dhóibh féin. Do bhí iomorro fán am-so dá mhac dhéag is fiche ag Mílidh, amhail adeir an file:

1. Tríochad mac agus dá mhac
   Ag Mílidh go ngile nglac;
   Ní ráinig dhíobh, deimhin linn,
   Acht aonochtar go h-Éirinn.

1. Ocht mic Ghalaimh na ngáire,
   Darbh ainm Mílidh Easpáine,
   Ro shleachtadar míle magh;
   Cidne tíre a ngeinsiodar?
2. Airioch Feabhruadh 's Donn go ngliadh,
   Ro geineadh iad san Scitia;
   Rugadh san Éigipt aibhnigh
   Éibhear Fionn is Aimhirgin.
 p.48
3. Ír, ní raibhe laoch ba lia,
   Ro genair i dtaobh Tracia;
   Ro genair Colpa an Chlaidhimh
   I n-Glionn Colpa i n-Gaothlaidhibh.
4. Ruga ag Tur Breoghain gan brón
   Arannán is Éireamhón ,
   Dá shóisear na laoch gan locht,
   Mac Dé ro thraoth a dtothocht.

Ocht.

Do ghabháil mhac míleadh ar Éirinn annso, agus da ndálaibh, agus cia an chríoch as a dtángadar go h-Éirinn.

Adeir Hector Boetius, san treas caibidil do stáir na h-Alban, gurab clann do Ghaedheal Éibhear is Éireamhón . Gidheadh ní héidir sin do bheith fírinneach, do bhrígh, do réir Chormaic mic Cuileannáin 'n-a chroinic, gur bh' fhear comhaimsire do Mhaoise Gaedheal; agus adeir mar an gcéadna do réir an Leabhair Ghabhála gurab i gcionn trí mbliadhan ar cheithre fichid ar dhá chéad iar mbáthadh Pharao tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn, agus da réir sin nar bh'éidir Gaedheal do bheith 'n-a athair ag Éibhear ná ag Éireamhón . Is sollus fós do réir Chormaic san áireamh glún do-ní ó Ghalamh da ngairthí Mílidh Easpáinne fá hathair d'Éibhear is d'Éireamhón , go Noe, nar bh'é Gaedheal fá hathair dóibh. Ag so, do réir Chormaic, an geinealach go Noe: Galamh mac Bile mic Breoghain mic Brátha mic Deaghátha mic Earchadha mic Eallóit mic Nuadhat mic Neanúil mic Eibric Ghlais mic Éibhir Ghlúinfhinn mic Láimhfhinn mic Aghnóin mic Táit mic Ogamain mic Beodhamain mic Éibhir Scuit mic Srú mic Easrú mic Gaedhil Ghlais mic Niuil mic Féiniusa Farsaidh mic Baath mic Magog mic Iafet mic Noe.

Gibé do léaghfadh stair Hector Boetius do mheasfadh go saoileann sé gurab ó Ghaedheal éigin oile tángadar Gaedhil Alban seoch an Gaedheal ó dtángadar Éireannaigh. Gidheadh is leor liom ughdar barántamhail Albanach, da ngairthear Ioannes Maior, ag a rádh gurab ó Ghaedhealaibh Éireann tángadar Gaedhil Alban. Ag so mar adeir: ‘Adeirim ar an adhbhar soin (ar sé) gibé dream ó bhfuil bunadhas na n-Éireannach, gurab ón ndruing gcéadna tángadar Albanaigh. {Dico ergo a quibuscunque Hibernici originem duxere ab iisdem Scoti exordium capiunt.}’ () Tig Beda leis an ní-se i Stair Eaglaise na Sacsan mar a n-abair, (Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum, libro primo, cap. primo,)‘I gcionn sealad aimsire do ghlac an Bhreatain, i ndiaidh na m-Breathnach is na b-Pict, an treas cine i gcuid nó i mír na b-Pict, cine do thriall a h-Éirinn mar aon ré na dtaoiseach Rhéada, do ghreamuigh i measc na b-Pict ionadh suidhe dóibh féin, lé cáirdeas nó lé harm, atá 'n-a seilbh gus an am so. {Procedente autem tempore Britannia post Britones et Pictos tertiam Scotorum nationem in Pictorum parte recepit qui duce Rheada de Hibernia egressi vel amicitia vel ferro sibimet inter eos sedes quas hactenus habent vindicarunt.}’

As so is iontuigthe do réir Bheda gurab a h-Éirinn do chuadar cine Scuit lé Rhéada a dtaoiseach féin go h-Albain, agus go bhfuilid a sliocht ann ó shoin agus gurab díobh ghairmthear Scuit. Ag so mar adeir Humfredus, ughdar Breathnach, ‘Atá a dhearbh aca féin is ag cách gurab clann d'Éireannchaibh na Scuit is gurab aonainm amháin ghairmid lucht ar dtíre-ne (.i. na Breathnaigh ) dhíobh mar atá Gaedhil. {Scotos Hibernorum proles et ipsi et omnes optime norunt eodemque nomine a nostratibus scilicet Gaidhil appellantur.}’ () Atá fós Cambrens san seiseadh caibidil déag don treas distinct don leabhar do scríobh ar thuarasgbháil na h-Éireann, da fhoillsiughadh gurab ré linn Néill Naoighiallaigh do bheith i bhflaitheas Éireann do chuaidh seisear mac Mhuireadhaigh ríogh Uladh go h-Albain gur ghabhadar neart is arrachtas ann; agus gurab fán am soin tugadh Scotia d'ainm ar Albain ar dtús, agus gurab ón gcloinn sin ríogh Uladh ghairmthear cine Scuit d' Albanchaibh. Ag so mar adeir, ag labhairt ar  p.60 an gcloinn sin, ‘Agus as sin, (ar sé), is uatha do craobhscaoileadh is do gairmeadh go speisialta cine Scuit do Ghaedhealaibh Alban ón am soin gus aniú. {Unde et gens ab his propagata et specificato vocabulo Scotica vocata usque in hodiernum.}’ ()

Do réir a ndubhramar is bréagach an dá ní mheasas Hector Boetius i Stair na h-Alban: an chéadní dhíobh, mar saoileas gurab é Gaedheal fá hathair do chloinn Mhíleadh; agus an dara ní mar mheasas gurab ó Ghaedheal éigin ar leith tángadar fine Ghaedhil na h-Alban seoch an Gaedheal ó dtángadar mic Mhíleadh lér gabhadh Éire.

Adeir Buccananus ughdar Albanach san Stair ro scríobh ar Albain gurab ón bh-Fraingc tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn; agus do-bheir, dar leis féin, trí réasúin ris sin; an céidreasún díobh, mar a n-abair go raibhe an Fhraingc cómh daoineach soin go ndéineadh an chuid don Fhraingc ré ráidhtear Gallia Lugdunensis trí chéad míle fear infheadhma; agus uime sin gur chosmhail gur bhrúcht sí foirne uaithe d' áitiughadh críoch oile, agus da réir sin gur chuir sí fuireann d'áitiughadh na h-Éireann, mar atáid fine Ghaedhil. Mo fhreagra ar an réasún-so, nar bh'fheas don ughdar-so cá tráth tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn, agus mar sin nar bh'fheas dó ar dhaoineach nó ar bh'uaigneach don Fhraingc an tan tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn. Dá mbeith fós go mbiadh an Fhraingc comh líonmhar is adeir seisean a beith fá dhaoinibh an tan tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn, ní hiontuigthe go héigeantach as sin gurab ón bh-Fraingc tiocfadaois mic Mhíleadh. Óir ciodh fár chóra don Fhraingc bheith líonmhar fá dhaoinibh an tráth soin ioná don Spáinn ó dtángadar mic Mhíleadh? Dá bhrígh sin is iontuigthe gurab suarach an réasún-so chuireas Buccananus síos ag a chruthughadh gurab ón bh-Fraingc tángadar mic Mhíleadh do réir a mbunadhasa.

An dara baramhail baothánta do-bheir gurab ón bh-Fraingc tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn, do bhrígh go bhfuilid focail Fhraingcise is Ghaedhilge ionann, mar atá dris agus dún atá  p.62 ionann i bhFraingcis is i n-Gaedhilg, agus beagán oile da gcosmhaileas. Mo fhreagra ar an réasún-so go bhfuilid focail as gach aointeangaidh ar airleagadh san cheathramhadh mír don Ghaedhilg ré ráidhtear Béarla Teibidhe ó aimsir Féiniusa Farsaidh anuas; agus mar sin amhail atáid focail ón bhFraingcis innte atáid focail ón Spáinnis ón Eadáilis ón n-Gréigis ón Eabhra ón Laidin is ó gach prímhtheangaidh oile innte. Agus uime sin ní suidhiughadh ar Ghaedhealaibh do thigheacht ón bh-Fraingc go mbiadh beagán focal ionann i n-Gaedhilg is i bhFraingcis. Agus fós an beagán focal atá ionann eatorra, measaim gurab ó Éirinn rugadh don Fhraingc iad, agus is móide mheasaim sin mar adeir Caesar san seiseadh leabhar da Stair gurab ó oiléanaibh na Breatan do chuadar draoithe don Fhraingc do bhíodh 'n-a mbreitheamhnaibh aca, agus ag a mbíodh tearmann is saoirse is cádhas ó uaislibh na Fraingce.

Ag so síos do thigheacht mhac Míleadh i n-Éirinn:

Ar n-a chlos do mhacaibh Míleadh is do shliocht Breoghain uile go ndearnadar clann Chearmada feall ar Íoth mac Breoghain is ar a mhuinntir, agus ar bhfaicsin a chuirp créachtnuighthe marbh, do mheasadar teacht da dhíoghail i n-Éirinn ar chloinn Chearmada, agus tionóiltear sluagh leo ré teacht i n-Éirinn da gabháil ar Thuathaibh Dé Danann i ndíoghail na feilbheirte do rinneadar ar Íoth mac Breoghain is ar a mhuinntir. Adeirid cuid do na seanchaidhibh gurab ón m-Bioscáin do thrialladar mic Mhíleadh i n-Éirinn as an áit ré ráidhtear Mondaca láimh ré hInnbhear Uerindo; agus is uime mheasaid sin, do bhrígh go raibhe Mílidh 'n-a rígh ar an m-Bioscáin tar éis mar do ruagadh lé foirneart iomad eachtrann a ceartlár na Spáinne é don Bhioscáin, mar a rabhadar iomad coillteadh is cnoc is daingneach ré cosnamh na Bioscáine ar anfhorlann eachtrann. Gidheadh ní hí so céadfaidh choitcheann na seanchadh, acht is eadh adeirid gurab ó Thor Breoghain san Galisia do thrialladar i n-Éirinn; agus is í sin céadfaidh is mó mheasaim do bheith fírinneach. Óir léaghthar san Leabhar Gabhála gurab ag Thor Breoghain do chinneadar ar Íoth mac Breoghain do chur do bhraith na h-Éireann, agus gurab ann táinig Lughaidh mac Íotha iar dtilleadh a h-Éirinn dó lé corp a athar da thaispeánadh do chloinn Mhíleadh is do mhacaibh Breoghain; agus measaim da réir sin gurab as an áit chéadna do thrialladar i n-Éirinn iar n-éag do Mhílidh go grod roimhe sin, agus do bhíthin bháis Mhíleadh, táinig Scota mar aon ré n-a chloinn i n-Éirinn, ar mbeith don Spáinn an tráth soin 'n-a cnáimh choinghleaca idir an bhfuirinn do bhí san Spáinn féin agus iomad eachtrann táinig a tuaisceart na h-Eorpa do ghabháil neirt orra.

Dála chloinne Míleadh, tionóiltear sluagh leo ré teacht i n-Éirinn do dhíoghail Íotha ar Thuathaibh Dé Danann is ar chloinn Chearmada, is do ghabháil na h-Éireann orra; agus is é líon taoiseach do bhí aca ré ceannas feadhna do dhéanamh, dá fhichid, do réir mar léaghthar san duain darab tosach: Tóisigh na luingse tar lear, do rinne Eochaidh Ó Floinn:

1. Tóisigh na luingse tar lear
   'N-a dtángadar mic Mhíleadh;
   Budh meabhair liom-sa rém lá
   A n-anmann, a n-oidheadha.
2. Eibhle Fuad Breagha Bladh binn
   Lughaidh Muirtheimhne ón muirlinn;
   Buas Breas Buaidhne na mbríogh mór,
   Donn Ír Éibhear Éireamhón .
3. Aimhirgin Colpa gan chrádh
   Éibhear Airioch Arannán;
   Cuala Cuailgne Nár amne,
   Muimhne Luighne is Laighne,
4. Fulmán Manntán Bile séimh
   Ér Orba Fearón Feirghéin;
   Én Ún Eatan Goistean gle
   Séadgha Sobhairce Suirghe.
5. Palap mac Éireamhóin áin
   Agus Caichér mac Manntáin;
   Do dhíoghail Íotha na n-each
   Tríochad deichneabhar tóiseach.

Tóisigh.

Tríochad long líon an chabhlaigh do bhí aca, agus tríochad laoch i ngach luing díobh, gan áireamh a mban ná a ndaoscarshluagh. Ag so a n-anmanna: Breagha mac Breoghain ó ráidhtear Magh Breagh i Midhe; Cuala mac Breoghain ó ráidhtear Sliabh Cuala; Cuailgne mac Breoghain ó ráidhtear Sliabh Cuailgne; Fuad mac Breoghain ó bhfuil Sliabh Fuaid; Muirtheimhne mac Breoghain ó ráidhtear Magh Muirtheimhne; Lughaidh mac Íotha táinig i n-Éirinn do dhíoghail a athar is  p.82 uaidh adeirthear Corca Laighe i n-deisceart Mumhan; Eibhlinne mac Breoghain ó bhfuil Sliabh nÉibhlinne san Mhumhain; Buas Breas is Buaidhne trí mic Tighearnbhaird mic Brighe; Nár ó ráidhtear Ros Náir i Sliabh Bladhma; Séadgha Fulmán Manntán Caichér is Suirghe mac Caichér; Ér Orba Fearón is Feargna cheithre mic Éibhir; Én Ún Eatan is Goistean; Sobhairce, ní feas dúinn a athair; Bile mac Brighe mic Breoghain; ocht mic Mhíleadh Easpáinne, mar atá Donn is Airioch Feabhruadh Éibhear Fionn is Aimhirgin Ír is Colpa an Chloidhimh Éireamhón is Arannán an sóisear agus cheithre mic Éireamhóin, mar atá Muimhne Luighne is Laighne is Palap, agus aonmhac Ír .i. Éibhear . Is iad soin iomorro an dá fhichid taoiseach tángadar mic Mhíleadh i n-Éirinn. Irial Fháidh mac Éireamhóin, cheana, i n-Éirinn féin rugadh é.

Dála chloinne Míleadh is a gcabhlaigh, ní haithristear aoinní da scéalaibh gur ghabhadar cuan ag Innbhear Sláinghe i n-íochtar Laighean, áit ris a ráidhtear Cuan Locha Garman aniú. Cruinnighid is coimhthionóilid Tuatha Dé Danann 'n-a dtimcheall gur chuireadar ceo draoidheachta ós a gcionn, ionnus gur taidhbhrigheadh dóibh gur dhruim muice an t-oiléan ar a gcionn, agus is de sin ráidhtear Muicinis ré h-Éirinn. Ruaigthear iomorro lé draoidheacht Thuatha Dé Danann mic Mhíleadh ón dtír amach, gur ghabhadar timcheall Éireann, agus do ghabhsad cuan i n-Innbhear Scéine i n-iarthar Mhumhan; agus ar dteacht i dtír dhóibh triallaid go Sliabh Mis go dtarla Banbha go n-a bantracht is go n-a draoithibh orra ann. Fiafruighis Aimhirgin a hainm dhi. “Banbha mh'ainm” ar sí “agus is uaim ráidhtear Inis Banbha ris an oiléan-so.” Triallaid as sin i Sliabh Eibhlinne go dtarla Fódla dhóibh ann, agus fiafruighis Aimhirgin a hainm dhi. “Fódla mh'ainm” ar sí “agus is uaim ráidhtear Fódla ris an  p.84 gcrích-se.” Triallaid as sin go h-Uisneach Midhe, go dtarla Éire dhóibh san áit sin agus fiafruighis an file a hainm dhi. “Éire mh'ainm” ar sí “agus is uaim ráidhtear Éire ris an oiléan-so.” Agus is ag faisnéis an neithe-se thuas atá an rann-so as an duain darab tosach: Canam bunadhas na n-Gaedheal:

1. Banbha i Sliabh Mis go slóghaibh
   Séithreach tuisleach;
   Fódla i Sliabh Eibhlinne asnach,
   Éire i n-Uisneach.

1. Gach ré mbliadhain do bhíodh soin
   An ríghe ag na flathaibh,
   Éire Fódla is Banbha
   Triúr ban na laoch lánchalma.

Triallaid mic Mhíleadh as sin go Teamhair go dtarladar trí mic Chearmada .i. Eathúr Ceathúr Teathúr go n-a sluagh draoidheachta orra ann; agus iarraid mic Mhíleadh cath nó ceart um cheann na críche ar chloinn Chearmada, agus adubhradar-san go dtiubhradaois breath Aimhirgin a ndearbhráthar féin dhóibh agus dá mbeireadh breath éagcóir orra, go muirbhfidís tré dhraoidheacht é. Is í breath rug Aimhirgin ar chloinn Mhíleadh triall tar a n-ais go h-Innbhear Scéine, is iad féin go líon a sluagh do dhul 'n-a longaibh agus dul feadh naoi dtonn san muir amach, agus dá roicheadh leo teacht i dtír  p.86 d'aimhdheoin Tuatha Dé Danann ceart na críche do bheith aca. Agus do ba lór lé Tuathaibh Dé Danann sin, óir do mheasadar go dtiocfadh da ndraoidheacht féin gan a léigean tar a n-ais don chrích chéadna go bráth.

Do ríoghaibh chloinne Míleadh ria g-Créideamh annso, agus fad a bhflaitheasa i n-Éirinn.

Do ghabh Éireamhón , iar mbeith i gcomhfhlaitheas Éireann ré h-Éibhear feadh bliadhna, flaitheas iomlán Éireann cheithre bliadhna déag d' éis mharbhtha Éibhir i g-Cath Airgeadrois, do réir dhruinge ré seanchus, amhail adeir an rann-so:

1. Cheithre bliadhna déag rodfeas
   D'Éireamhón i n-ardfhlaitheas;
   Iar g-Cath Airgeadrois go n-ágh
   Mar ar thuit Éibhear iomlán.

Adeirid drong ré seanchus gurab é Éireamhón do roinn cúig cúigeadha Éireann d' éis bháis Éibhir ar chuid do na taoiseachaibh do bhí aige. Tug ar dtús Cúigeadh Laighean do Criomhthann Sciathbhéal do Dhomhnannchaibh, duine uasal d' iarmhar bh-Fear m-Bolg. Tug fós dá Chúigeadh Mumhan do cheithre macaibh Éibhir, mar atá Ér Orba Fearón is Feargna. Tug arís Cúigeadh Connacht d' Ún mac Oige agus do Eatan, dias taoiseach da dtáinig leis ón Easpáinn. Mar an gcéadna do fhágaibh Cúigeadh Uladh ag Éibhear mac Ír .i. mac a dhearbhráthar féin.

Is i bhflaitheas Éireamhóin iomorro tángadar Cruithnigh .i. Picti, sluagh do thriall ón Tracia, go h-Éirinn; agus do réir Chormaic mic Cuileannáin 'n-a Psaltair is é fáth fár fhágbhadar an Tracia tré mar do thogair Policornus, rí na Tracia, inghean álainn aontumha do bhí ag Gud ardtaoiseach na g-Cruithneach d' éigniughadh, agus iad féin i seilbh bhuannachta na críche. Ar n-a bhraith cheana do Ghud agus da Chruithneachaibh go raibhe an rí ar tí na hinghine d' éigniughadh, marbhthar leo é, agus tréigid an tír uime sin, agus triallaid ó chrích go crích go rochtain na Fraingce dhóibh mar a bhfuaradar congbháil buannachta agus fearann ó rígh Frangc áit ar thógbhadar cathair ris a ráidhtear Pictauium ó na Pictibh .i. Cruithnigh lér tógbhadh í. Agus mar do chualaidh rí Frangc teist scéimhe na hinghne do thogair a beith 'n-a leannan leaptha  p.110 aige féin. Ar n-a chlos sin do Ghud triallais go líon a mhuinntire ar teitheadh leis an inghin go h-Éirinn, agus ar mbeith ar muir dhóibh, éagais an inghean aca; agus gabhaid féin da éis sin cuan i n-Innbhear Sláinghe. Tig Beda leis an ní-se san chéadchaibidil don chéidleabhar do Stair Eagailse na Sacsan, acht amháin go n-abair gurab san taobh thuaidh d' Éirinn tángadar i dtír, mar a n-abair: ‘Tarla do chine na b-Pict teacht ón Scitia, amhail adeirthear, i mbeagan do luingeas fhada san oigian lé seoladh nó lé séideadh na ngaoth, tigheacht leath amuigh do uile-theorannaibh na Breataine, teacht i n-Éirinn, agus ar bhfagháil chinidh na Scot rompa do iarradar ionadh comhnuidhthe dhóibh féin ann sin, agus ní bhfuaradar. {Contigit gentem Pictorum de Scythia (ut perhibent) longis navibus non multis oceanum ingressam, circumagente flatu ventorum, extra fines omnes Britanniae Hiberniam pervenisse, eiusque septemtrionales oras intrasse, atque inventa ibi gente Scotorum sibi quoque in partibus illius sedes petiisse nec impetrare potuisse.}’ () Gidheadh ní i dtuaisceart Éireann tángadar i dtír, acht ag bun Innbhir Sláinghe i gcuan Locha Garman, amhail adubhramar. Agus táinig Criomhthann Sciathbhéal, do bhí i gceannas Laighean ó Éireamhón an uair sin, 'n-a ndáil ann sin agus do rinne cáirdeas riú.

Is iad fá taoisigh don chabhlach soin Gud agus a mhac Cathluan; agus is uime do cheangail Criomhthann cáirdeas riú, do bhrígh go rabhadar dronga d' uaislibh na Breataine da ngairthí Tuatha Fiodhgha ag gabháil neirt i bh-Fothartaibh do gach leith do bhun na Sláinghe. Is amhlaidh do bhádar an drong soin agus neimh ar arm gach aoin aca, ionnus madh beag nó mór an chréacht do-níthí leo ní ghabhadh leigheas ar bith greim don othar go bhfaghadh bás. Agus do chualaidh Criomhthann go raibhe draoi deigheolach da ngairthí Trostán i bhfochair na g-Cruithneach do-bhéaradh leigheas dó féin agus da mhuinntir i gcoinne na neimhe do bhíodh ar armaibh Tuaithe Fiodhgha; agus do fhiafruigh do Throstán créad an leigheas do dhéanadh i n-aghaidh neimhe arm na druinge úd do luaidheamar. “Cuirthear leat,” ar Trostán, “trí caogad bó mhaol fhionn da gcrúdh is cuirthear an lacht do géabhthar uatha i log ar  p.112 lár an mhachaire 'n-a gcleachtar libh bheith ag comhrac riú, agus fógair cath orra ar an machaire gcéadna; agus gach aon dod mhuinntir loitfidhear leo, téidheadh don log da fhothrugadh, agus budh slán ó ghoimh na neimhe é”. Do rinneadh lé Criomhthann a ndubhairt an draoi, agus fógrais Cath Arda Leamhnachta ar Tuathaibh Fiodhgha, agus brisis díobh go dtug a ndeargár ann. Is ón ngníomh agus ón gcath ghairthear Cath Arda Leamhnachta don chath soin ó shoin i le; gonadh ag dearbhadh an sceoil do rinne an file an laoidh seanchusa-so síos:

1. Ard Leamhnachta san tír theas,
   Fionnadh gach án is éigeas;
   Créad ó ngairthear ainm an fhuinn
   Do ghabh ó aimsir Chriomhthuinn;
2. Criomhthann Sciaithbhéal é ro ghabh,
   Do shaoradh ár a churadh;
   Da ndídean ar ghéirneimh arm
   Na n-athach n-uathmhar n-athgharbh.
3. Seisear Cruithneach, ro chinn Dia,
   Tángadar a tír Thracia;
   Soilen Ulpia Neachtain nár
   Aonghus Leathan is Trostán.
4. Ro thiodhnuic Dia dhóibh tré ghus
   Da n-íoc ar ghéarghoimh othrus,
   'S da ndídean ar ghéirneimh arm
   Na n-athach reachtmhar rógharg.
5. Is é fíreolas fuair dóibh
   Draoi na g-Cruithneach, fá chéadóir
   Trí chaogad bó mhaol don mhaigh
   Do bhleodhan i n-aon chuthaigh.
6. Do cuireadh an cath go cacht
   Mu'n log a raibhe an leamhnacht;
   Do mhuidh an cath go calma
   Ar athachaibh Ardbhanbha.

Dála na g-Cruithneach ann sin, mar atá Gud is Cathluan a mhac, cuirid rompa neart Laighean do ghabháil; agus mar  p.114 do chualaidh Éireamhón sin, tionóilis sluagh líonmhar agus tig da n-ionnsuighe; agus mar do chonncadar na Cruithnigh gan iad féin líon cathuighthe ris, ceanglaid síoth is cáirdeas ré h-Éireamhón . Nochtais Éireamhón dóibh go raibhe dúthaigh don leith thoir thuaidh d'Éirinn agus adubhairt riú dul da háitiughadh. Is ann sin do iarradar na Cruitnigh ar Éireamhón cuid do na mnáibh uaisle do bhí i n-aontumha aige féin, do mhnáibh na dtaoiseach táinig leis on Easpáinn ag ar marbhadh a bhfir, do thabhairt dóibh féin, do reir Beda san chéadchaibidil don chéadleabhar do Stair na Sacsan; agus do cheangladar rátha gréine agus éasca orra féin gurab mó do bhiadh ríoghacht Cruitheantuaithe, ris a ráidhtear Alba aniú, aga sealbhughadh ó bharántas sleachta na mban ioná ó bharántas sleachta na bhfear, go crích an bheatha. Agus tug Éireamhón ar na heachtaibh sin triúr ban dóibh, mar atá bean Bhreise, bean Bhuais is bean Bhuaidhne; agus gabhais Cathluan fá hardtaoiseach dhóibh bean díobh dó féin; agus triallaid ainn séin go Cruitheantuath, is do ghabh Cathluan neart na críche agus fá hé céidrí Alban do Chruithneachaibh é. Do bhádar deich rígh is trí fichid do Cruitneachaibh .i. na Picti i bhflaitheas na h-Alban da éis, amhail léaghthar i Psaltair Chaisil, san duain darab tosach: A eolcha Alban uile. Ag so mar adeir ar an ní-se:

1. Cruithnigh do ghabhsad iardtain
   Ar dtigheacht a h-Éireannmhaigh;
   Deich rígh is seascad ríoghrán
   Do ghabh díobh an Cruitheanchlár.
2. Cathluan an céidrí dhíobh sain,
   Inneosad daoibh go cumair;
   Ro b'é an rí déidheanach díobh
   An cur calma Constaintín.

Acht cheana anais Trostán Draoi is an cúigear Cruithneach oile luaidhtear san laoidh thuas i n-Éirinn d'éis Chathluain,  p.116 go bhfuaradar fearann i m-Breaghmhaigh i Midhe ó Éireamhón . An ceathramhadh bliadhain déag d'éis bháis Éibhir fuair Éireamhón bás i n-Airgeadros i Ráith Beitheach láimh ré Feoir, agus is ann do hadhnaiceadh é. San bhliadhain chéadna do ling an abhainn darab ainm an Eithne fá thír i n-Uibh Néill; is do ling an abhainn da ngairthear Freaghobhal fá thír idir Dhál nAruidhe is Dhál Riada.