unknown

Edited by J. G. O'Keeffe

BETHA MO LAGA

1.

Mo Lacca didiu d' Feraibh Muighe Feine a chenél .i. do Uibh Cúscraidh .i. do Cloinn Luchta an ti h-i-sin do sunnradh, ar ro bhattar  p.13 tri fine aireghda do Uibh Cuscraidh an tan-sin .i. Clann Luchta ⁊ Clann Dedhadh ⁊ Clann Dímma, ⁊ as óna finib-sin ro ghenair triar onórach i n-nimh ⁊ i t-talmain .i. Cuana mac Cailchin meic Dimma meic Findbhairr meic Findlogha meic Dece meic Fili meic Cúscraidh ro genair immorro a Cloinn Dímma .i. Cuana. Mo Chuilli mac Diuchuill meic Comain meic Degha meic Buidhi meic Colla meic Cuscraidh ro genair o Cloinn Degha .i. Mo Chuilli. O Cloinn Luchta immorro ro genair Mo Laga .i. Mo Laga mac Duibh Dlighidh meic Duibh Deochain meic Duibh Cuille meic Luchta meic Colla meic Cúscraidh meic Fir Ailche meic Buain meic Mogha Ruith.

2.

I n-Uibh Cumhscraidh didiu ro genair Mo Laga .i. h-i l-Liathmuine uair ro bháttar a thuistighe-siumh i n-aimritteacht go a seann-dataidh .i. Dubh Dlighidh ⁊ Minchollaitt, ben-séin do Cænraighe uair nocha berthi clann doibh ⁊ ro chinnset-somh de sin beith i n-aentaidh bethamhnais chena ⁊ gan beith i n-aentaidh colluidhi ar ro bhensat ceill do cloinn, ⁊ ro bhattar isin t-suidhiuccudh-sin go cenn trichat bliadhan, amhail as-bert an file:

1. Ro bái Minchollaitt ga comhall
   gan coll riaghla
   fo leith gan a ceile caemhda
   tri deich m-bliadhna.

3.

I n-araile ló tra téitt Dubh Dlighid ⁊ a bhen do craobhadh iomaire lín do leth-táibh dess ráin an bhealaigh re h-Ath Cros atuaidh aniú go facattar cuca Cuimmin Foda mac Fiachna ⁊ Comhdhan mac Da Cerda go m-buidhin móir do cleircibh immaille friú. Is annsin as-bert Cummain: A senóir truaigh an tre tochar dhuit fri Día nach fil occat mac no úa not-saorfadh don monar-sin?  p.14 At-bert Dubh Dlighidh nach derna gaitt na gái na eissimul. Usaide linn cairdes frit ar coimhett na firinne duit, ar Cuimín.  130v At-bert Dub Dlicchidh: Ata cena biodba do Dhia i l-leith mo guirt ⁊ seacht mic aicci. Nachat geibhedh formatt fris, ar Cuimín, ar raghait for neimhfní a chlann-sin úair na derna réir n-Dé. Do-ní Dubh Dligidh aentaidh fri Cuimín annsin go ros-bennachsat an dís an lánomhain. Ro thirchan iarumh Cuimín go n-geinfedh mac sainemhail uaidhibh budh cenn ⁊ budh comhairleach do lucht na tíre ⁊ na talman uile, ⁊ adubairt go m-béradh an chailleach do Chaenruidhi seacht mhíosaidh budh laindeach lé ⁊ go madh eisen féin no-bhaistfedh ⁊ ní bá do uiscce dobhráin na lachan ná a fothraccadh ban na laochraidhe Líathmuine ro baistfidhi é acht a hess do shruth Iordanáin ⁊ adubairt go m-biadh fri leighenn iar sin ⁊ go madh h-i Tulaig Mín an Muighe in ard-ruire no bíadh féin. Adubairt an senoir íar sin na ro shaoil geinemhain úadha eter ge ro thairngirset na cleirigh dó ⁊ ro raidh: A cleirigh ror-bennach-ne fein. At-bert Cuimín: Bennachfat-sa an dís ó n-geinfe an mac mór rathmar ata ettorra ⁊ nemh ar at umhla do Dhía iatt ⁊ ad-bert Comdhán:

1. Dubh Dlighidh is Minchollait
   is Cuimín ar c-cenn
   an oinmitt dia lenamain
   i mullach na m-benn.

4.

Tiagait iar sin na cleirigh for a c-cuairt i n-deiscert Erenn. Adubairt immorro Dubh Dlighidh fria bhann-sccail: Eircc-si budhes go h-Ath Cairn Chuilind, risa n-abar Ath Cros aniú, ⁊ raghat-sa go h-Ath Ichtair Fhedha, risa n-abar Ath na c-Caérach aniú, dus an tochradh do neachtar de úainn lánamhain fora n-erailfimís coimhriachtain, ar ro thirchan Cuimin an ghein do-dingéntai ind uair-si go madh lán Éiri ⁊ Albu dia clú. Do-ronsat iarumh amhlaidh-sin díblínaibh acht ni tarla doibh lánamhain dia n-earbtais sin ⁊ fa  p.15 doiligh ón leo-somh sin ar ní ro shaoilset itir geinemhain uaidhibh fein ara fhad ro bháttar h-i f-fégmus coimhleaptachais. Ro iompoiset iar sin for cúla gusan ionadh as a t-tangatar  131r et at-bert Dubh Dligidh fria-si: Cia thusa, a ingen? Minchollaitt sunn, ar issi, do chétt-séitigh ó thosach do bhethad. Masa thusa fil ann, ar eissiumh, as beouccudh nó náidhentacht fil fort ar iss edh tuccadh for mh' aire gurbho inghen ócc chorr-chigheach ⁊ a pudrall comh-ard fria clúais tainic cuccam as in raith. Is edh sin, ar issi, tuccadh ar mh' aire-si gurbho gillae amhulcach ócc tusa ⁊ do púdrall comh-ard frit cluais. Is annsin as-bert-somh fria-si:

1. Tairr a chailleach,
   ar Dubh Dligidh,
   re toiscc fia.
   findgart fúa.
   bhes as duinn
   do-ridhnacht Día.
2. Densat naidhin
   forsa roænaid
   gein garta gradhuill.
   ni lag luaidhim
   gurbat lanamhain
   óg alainn.

5.

O 't-cúala tra Cuana mac Cailchin an lánamhain n-aésmair sin do theacht i ndáididh ⁊ an c-cailligh do beith alachta tre rath an spirtu naémh tuccadh chuicci dia lesuccudh íatt ar onóir an mhic ro tirchanadh ann ⁊ do-beirthi cuibhreann coiccir doibh gach n-oidhche dá gach biadh ⁊ da gach lind no caiththe ann ⁊ bó bhalláin os í bith-bliocht tria bithe doibh dia frithailimh ⁊ ro ba da trian muirir do Chúana fir Erenn ag saighidh do dechain na lanamhan ar n-dol i n-óicce dorísi. Et ro ba mór an rath do Mo Laga a airdercugadh amhlaidh-sin riana ghein.

6.

O ro genair tra Mo Laga ruccadh dia bhaistedh do saighidh Mo Chuille ⁊ Dubh Dlighidh lais co rochtattar Áth an Chairn ⁊  p.16 do-chuattar tar an ath budhthúaidh ⁊ is annsin tainic Cuimín Foda mac Fiachna cona cléircibh seach Carn Cuilinn indes ar ammus an átha cétna ⁊ at-bert Cuimin: cuideachta romhainn, ar se, ⁊ timthirecht aingel úasta ó nimh go lár. Dubh Dlighidh sin, ar Comhdán, ⁊ a mhac tairngertaidh aicce. As día bhaisttidh berar, ar Cuimín, d' ionnsaighe Mo Chuilli ⁊ na léigem uainn daigh as sinn ro-thairrngir ⁊ as linn a bhaistedh. Fostaighter iarumh íatt ag Croiss in Tuinidhi  131v i m-beola an róitt fri h-Ath Cros anúas. Et o do-ruachtatar aén-ionadh at-bert Cuimín: Masa mac tairngertidh Dé an mac-so ⁊ ma ata ag Día ferta ⁊ miorbuile do denam dó siredh féin dó uiscce as a m-baistfidher ar ni ba h-uiscce ele raghas tairis amail ro thirchansaim-ne feacht oile. Berar iar sin in náidhe tre forchongra Cuimine gusan torpán luachra at-conncatar na cleirigh isin phurt don leith atuaidh don ath. Et coraigther os é fáon ann é ⁊ ro shín iar sin an naoidhe a lamha amach ⁊ do-ralatar dí shimhin gacha lámha dó ⁊ do-ratt a ghreich as re h-airiuccadh an fhuachta ⁊ ro tógbadh in náidhi do lár iar sin ⁊ at-ract suas.

7.

Feacht da rainic Mo Lacca do Chathair Lemhainchi in Armumain bail i r-raibe moir-sheiser do gheinntibh cona muinntir ag adhradh díabul  132r co n-dechattar bás ar lár a c-cathrach ⁊ go ro h-adhnaicthi innte ⁊ go ros-féimdetar naeimh Erenn a t-taithbeouccudh go t-torracht Mo Laga, amail as-bert an fili:

1. Co taithbeoaigh
   in moir-sheiser
   geinnti granna reimenn
   triallaidh luaidim
   ó ros-feimdetar
   naeimh Erenn.

8.

Feacht didiu do-rala Mo Colmog ⁊ Mo Laga do tigh Cathail mac Aedha Flaind Cathrach rí Muman. As eisidhe lá do-rala ecc mná an righ do breith meic go c-cualattar na cleirigh cai an mheic. Cia do-gní an chái? ar na cleirigh. Mac becc ruccadh don rígh ⁊ as dia breith as marbh a mathair. As cúi meic gan mathair, ar Mo Cholmog. Bidh é a ainm, ar Mo Laga, Cúi Gan Mathair. Conidh de ro len  p.17 Cúi Gan Mathair. Geallaidh Mo Cholmócc annsin nemh don mnai ⁊ tathbeoaighidh Mo Laga h-í on tráth go céile. Gabaidh tra an mac-sin iartain righe Mumhan tria bhennachtain Mo Laga .i. Cúi Gan Mathair mac Cathail, conidh uadh Eoghanacht Glendamhnach.

9.

Feacht ann didiu gabaidh galar trom an ri-sin i medhon a righe go ro díchuir uadha a n-gialla do cach go ro thionolsat fir Muman go h-aén-baile ⁊ ro fiarfaidhset don righ. Cidh ara n-diochrae uait do righe? Secht fingala do-rónus, ar eisiumh, ⁊ maith lim dol dom ailithre. Go ro troiscset fir Muman fair gu ro gabhadh a righe úair dar leó ní fuighbittis rí badh amhra inás. At-bert immorro Cúi Gan Mathair na gebadh uatha go t-tardtha dó a rogha anmcharat. Cia eissein? ar firu Muman. An t-í Mo naemh-Lagga, ar eisium, ar ro-fettamar conidh onorach ag Día an fer dianat umhla na h-aighi allta, amail as-bert an fili:

1. Is maith lem, ar Cúi Gan Mathair,
   moiltha deiblen
   loichi lind-bán
   an fínd-mál
   for-osnai an ednén.

10.

Sléchtaidh tra Cúi Gan Mathair do Mo Laga iar sin ⁊ do-bert almsana dó .i. a dá each ⁊ a erradh ⁊ cuach lán d' arccat ⁊ mías óir thairis ⁊ dealg lán-eccoir ⁊ seisrech gacha bliadhna ⁊ airmitti anmcharat righ Muman do grés for a comharba ⁊ caingen a cluicc do denamh ria gach clog acht clocc Pattraicc. Geallais immorro Mo Laga nemh tar cenn a comhaill-sin do ghrés da gach righ no gebhadh Caisel go brath ⁊ gan dul d' écc gan anmchairdes fair tria rath Mo Laga.

11.

Isin aimsir-sin didiu tainicc Flann mac Eirc ri Gabhra do acallaimh Con Gan Mathair co socraitte móir lais go Tulaigh Airthir i t-termonn Mo Lagga gur gabh longport ann ⁊ ba fercc la Mo Laga sin. Madh íar m' écc-sa, ar sé, ni comaillfidher anní ro gealladh frim. Teid Mo Laga iar sin forsna h-aigibh alltai do díchur an t-sluaigh. O ro-síacht iarumh Mo Laga ro criotnaigh an talamh fon sluagh ⁊ ro gabh eccla Flann go ro luigh fó charpat Mo Laga ⁊ go t-tainic fo seacht an carpat thairis. Bennachais tra Mo Laga annsin Flann mac Eirc ⁊ fáccbaidh seacht riogha dia shiol for Mumhain ⁊ a fhlaithes fein aga shíl do grés ⁊ gerait ghaisccidh for a feraibh coidhche.

12.

Luid didiu Mo Laga iar sin do Charn Sidai h-i Corca Baiscinn.  133r Is annsin tairnic lasin m-Buidhe Conaill lucht an tire do dith acht ceithre nonbair d' feraibh ⁊ ceithre móir-sheisir do mnaibh. Et ro aincestair Día íatt ar dáigh Mo Laga don teidm-sin gan nech dib d' écc go rócht a síl go naoi cétaibh ⁊ ro moradh ainm Dé ⁊ Mo Laga don firt-sin.

13.

Is h-i immorro cathair as mó do bí ar sccath Mo Laga isin aimsir-sin  p.19 .i. Carn Cuillenn gurab an tan-sin tangattar tri druidh Guaire mic Colmain righ Connacht cona c-cliaraibh do chuingidh neich for Cuana mac Cailcin .i. laoch Liathmuine, co nar gabsat ní úadh acht an baile d' argain doibh nó a glámhadh. Deonaighidh tra Cúana crodh an bhaile dona druidhibh-sin .i. do macuib Lir .i. Fiach et Erriach et Eniach. Móa immorro do-ronsat-somh ina amail do deonaigedh doibh ar ro múrsat uile an baile et ro loisccseat et ro marbhsat a dhaeine acht aen-bhen ro élo uaithibh ⁊ lámh a leinimh triana taobh iarna guin. Slánaighis Mo Laga an mnaoi-sin ⁊ cuiridh lamh an leinib anunn et geallaidh gomadh h-í an lamh-sin no muirfedh Cuana iarttain, et is edh ón ro comhallnadh.

14.

Is iar sin tra ro comhalladh gach tairingire do-rinne an drai .i. Grona Ilceolach mac Buain sen Corca Mogha, do Mo Laga fada riana gheinemhain. Co n-ebert:

1. Ticfa buanadach
   do Síl mor-Mogha
   a cind ceirt-fhichet
   's dá cet ceirt-bliadan
   tar ar n-eisi-ne
   caindel cosnamha
   cach fó chumachta
   cumdach (?) caemh-relig
   im Charn Cuillindglas p.20
   fer non-díchuirfe
   mac Eoin il-crothaid
   go trí caém-drúthaibh
   mic Lir ledartaigh
   olca iartaighe
   do chuain chumhachtaigh
   cethrair conntrachtaigh
   dichur deg-Tailgind
   don luaim laitine
   Grona Il-ceolach
   mac Buain bríathar-gloin
   is e thirchanus
   gein an Táilginn-so
   acht co tocomla
   bim fo cumachtaib
   luag a tharrngire
   glais becc bunadh-glan
   ticc seach garbh-thulaigh
   ría athuaidh thairisfes
   is chumass a caémh-reilecc
   ainm tri codarsna
   trid bús onorach
   iar c-cuairt cæmh-relic
   da chuairt choimlíonfas
   a tír feisine
   fó fer nos-tig.
   Ticfa.

15.

 133v Iar losccadh tra an baile dona druidhibh et iarna múradh amail ro raidhsemar romhainn tainicc díghal cíach forsan tír .i. ro mheabaidh saighnen a h-ifern for lar Liathmuine .i. sruam teinedh ag losccadh an talman go c-cluinte a fuaim fon tír ⁊ ro bái go fatta amhlaidh-sin go n-dernadh sith fri Mo Laga.

16.

Do-chúaidh tra Mo Laga for deabhaidh ⁊ ar imghabail a criche trena argain amlaidh-sin go rocht go Coindire i n-Ulltoibh co n-deachaid lá ann fri toiscc tar Fertais Camsa ⁊ ní fhuair curach acht  p.21 cliabh gan seiche. Teitt-siumh ind, et téitt tairis cosaibh tiormaibh ⁊ sóais for cula fon ionnas cedna. Faccbais tra Mo Laga clocc dia cloccaibh annsin i n-dermat et tainicc tri míle ceimenn úadh an tan ro cuimhnigh et is e-sin termonn an cluicc o shin ille in cech mudh a m-bi.

17.

Luidh Mo Laga i nd-Albain iar sin go t-tuccadh balbh shecht m-bliadan n-dég cuicce. Bennachais Mo Laga iar sin é et ticc a erlabra dó.

18.

Teitt iar sin Mo Lacca do saighidh Dauid Cille Muine et luidh dalta do Dauid dia fritholamh et as-bert-séin mí-fhocla fri Mo Laga. Benaidh aignedh Mo Laga fris et téitt bás eter an cuchtair et an aracal. Foda la Dauid ro bai et foillsighther dó oididh a dalta et ticc féin do fherthain fáilti fri Laithin. Bidh an dalta-so aga bhar frithalamh. Nibu h-e itir bhías, ar Laithin, ag ar frestal acht an fer táinic ar tús. As i an cóir, ar Dauid. Is h-í, ar Laichin. Bás acc adhnacol an dalta annsin et araidhe tathbeoaighis Laichin é et bái occ frithailimh Laichín go mattain et tétt bás íar mattain. Do-ghniatt iar sin an aéntaidh Dauid et Laichin et rob e Mo Laga. Brethnach immorro ainm an dalta at-bath ann et tuccadh an t-ainm-sin for Laichin do comalladh na h-aéntadh etturra et Dauid, conidh de sin rod-len Mo Laga Laichin o sin ille é.

19.

Do-rad didiu Dauid clocc do Mo Laga annsin .i. Boban Mo Laga ⁊ at-bert an t-aingel risiumh tiachtain go Cluain Mic Nois ⁊ go madh ass  134r do-ghniadh sith fria bunadh-cenel féin. Tainicc iar sin roimhe go Dun Duibhlinne go h-Ath Cliath. Is annsin do-ratt-somh an Boban frisan aillsi bai for gruaidh righ an dúine go ros-íc et ro len an aillsi don clucc. Ro chinn iarumh an rí pinginn gacha srona i n-Ath Cliath gacha tres bliadhan do Mo Laga annsin et baile h-i Fine Gall .i. Land Bechaire uair is innte-sin ro fost Mo Laga na beocha do-rad Mo Domhnócc lais tairis anall dochum n-Erenn ⁊ for-feimidh féin a fastadh.

20.

Do-riacht tra Mo Laga go Cluain Mic Nóis iar sin ⁊ ro-chualatar Fir Muighe anní-sin ⁊ do-chuattar a firu ara chenn et ro ghealsat comhadha móra dó et ni tainic leó et do-chuatar a macaimh ⁊ ni tainic leó et do-chuatar a mna iar sin et nochtait a cíche fris ⁊ ro ghabhsat-sein forra gach ní ro geallsat na buidhne rompa do comhall ⁊ a c-cuid féin .i. sgrepall gach aén-duine gacha bliadhna et caoga bó a c-coitcennus uaithibh uile le taobh almsan et duthracht cena amail ass-bert an file:

1. Dlighidh Mo Laga d' Feraibh Muighe
   mine riaghla
   caecca bo bith-bliocht bána
   gacha bliadhna.

@article{G201004,
  editor 	 = {J. G. O'Keeffe},
  title 	 = {Betha Molaga},
  journal 	 = {Irish Texts},
  editor 	 = {J. Fraser and Paul Grosjean and J. G. O'Keeffe},
  address 	 = {London },
  publisher 	 = {Sheed and Ward, 31 Paternoster Row},
  date 	 = {1931},
  number 	 = {3 },
  pages 	 = {11–22}
}
 G201004.bib