unknown

Edited by Cecile O'Rahilly

Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster

1. Incipit Táin Bó Cúalnge

Fecht n-óen do Ailill ⁊ do Meidb íar ndérgud a rígleptha dóib i Crúachanráith Chonnacht, arrecaim comrád chind cherchailli eturru. “Fírbriathar, a ingen,” bar Ailill, “is maith ben ben5  daġfir.” “Maith omm”, bar ind ingen, “cid dia tá lat-su ón?” “Is de atá lim,” bar Ailill, “ar it ferr-su indiu indá in lá thucus-sa thú.” “Ba maith-se remut”, ar Medb. “Is maith nach cúalammar ⁊ nach fetammar,” ar Ailill, “acht do bith-siu ar bantincur mnáa ⁊ bidba na crích ba nessom duit oc breith do slait ⁊ do chrech i fúatach10  úait.” “Ní samlaid bá-sa,” ar Medb, “acht m'athair i n-ardrígi Hérend .i. Eocho Feidlech mac Find meic Findomain meic Findeoin meic Findguill meic Rotha meic Rigéoin meic Blathachta meic Beothechta meic Enna Agnig meic Óengusa Turbig. Bátar aice sé ingena d'ingenaib: Derbriu, Ethi ⁊ Éle, Clothru, Mugain, Medb.15  Messi ba úasliu ⁊ ba urraitiu díb. Bam-sa ferr im rath ⁊ tidnacul díb. Bam-sa ferr im chath ⁊ comrac ⁊ comlund díb. Is acum bátar cóic cét déc rígamus do maccaib deórad dar tír ⁊ a chomméit n-aill do maccaib aurrad ar medón, ⁊ dechenbor cach amuis díbside, ⁊ ochtur ri cach n-amus, mórfessiur cach amuis, sessiur cach20  amais, ⁊ cóiċfiur cach amuis, triur ri cach n-amus, ⁊ días cach amuis, amus cach amuis. Bátar ocom sain ri gnáthteglach,” ar Medb, “conid aire dobert m'athair cúiced de chóicedaib Hérend dam .i. cóiced Crúachna. Conid de asberar Medb Chrúachna frim. T´ncas ó Find mac Rosa Rúaid ríg Lagen dom chungid-sa & ó25  Chairpriu Nia Fer mac Rosa ríg Temrach, ⁊ táncas ó Chonchobur mac Fachtna ríg Ulad, & táncas ó Eochaid Bic. Ocus ní dechad-sa, dáig is mé ra chunnig in coibchi n-ingnaid nára chunnig ben ríam remom ar fer d'̇feraib Hérend .i. fer cen neóit, cen ét, cen omon. Diambad neóit in fer 'gá mbeind, níbad chomadas dún beith30  maróen fo bíth am maith-se  54a im rath ⁊ tidnacul, ⁊ bad cháined p.2 dom ̇fir combadim ferr-sa im rath secha, ⁊ níbad cháined immorro combar commaithe acht combadar maithe díb línaib. Diambad úamain m fer, ní mó bad chomdas dún beith maróen, úair brissim-sea catha ⁊ cumlėnga ⁊ congala m'óenur, ⁊ bad cháined dom ̇fir35  combad beódu a ben indá ⁊ ní cáined a mbeith combeóda acht combat beóda díb línaib. Dámbad étaid in fer 'cá mbeind, níbad chomdas béus. dáig ní raba-sa ríam can ̇fer ar scáth araile ocum. Fuarusa dano in fer sain .i. tussu .i. Ailill mac Rosa Rúaid do Lagnib. Nírsat neóit, nírsat étaid, nírsat déaith. Tucusa cor ⁊40  coibchi duit amal as dech téit do mnaí .i. timthach dá ̇fer déc d'étuch. carpat trí secht cumal, comlethet t'aigthi do dergór, comthrom do riged clí do ̇finddruini. Cipé imress méla ⁊ mertain ⁊ meraigecht fort, ní ̇fuil díri nó eneclann duit-siu ind acht na fil dam-sa,” ar Medb, “dáig fer ar tincur mná atatchomnaic.” “Ní45  amlaid sin bá-sa,” ar Ailill, “acht dá bráthair limm, fer díb for Temraig ⁊ fer for Lagnib .i. Find for Lagnib ⁊ Carpre for Temraig. Léicsius rígi dóib ara sinsirecht ⁊ níp ferra im rath nó thidnacul andú-sa, ⁊ ní chúala chúiced i nHérind ar bantinchur acht in cúiced sa a óenur. Tánac-sa dano, gabsus rígi sund i tunachus mo50  máthar. dáig ar bíth Máta Murisc ingen Mágach mo máthair, ⁊ gia ferr dam-sa rígan no biad ocum andaí-siu, dáig ingen ardríg Hérend atatchomnaic.” “Atá dano,” ar Medb, “is lia mo maith-sea indá do maith-siu.” “Is ingnad linni anísin,” ar Ailill, “ar ní ̇fil nech is lia seóit ⁊ moíne ⁊ indmassa andú-sa, ⁊ rafetar ná fail.”

55 Tucad dóib anba táriu dá sétaib co festais cia díb dámbad lia seóit ⁊ moíne ⁊ indmassa. Tucad chucu a n-éna ⁊ a ndabcha ⁊ a n-iarnlestair, a mílain ⁊ a lóthommair, ⁊ a ndrolmacha. Tucait dano cucu a fánne ⁊ a falge ⁊ a fornasca ⁊ a n-órdúse ⁊ a n-étguda, eter chorcair ⁊ gorm ⁊ dub ⁊ úaine, buide ⁊ brecc ⁊ lachtna, odor, alad60  ⁊ riabach. Tucait a murthréta caírech d'aicthib ⁊ d'urlannaib ⁊ rédib. Ra rímit ⁊ ra hármit ⁊ ra achnít corbatar cutrumma comméti comlínmair. Acht baí raithi sainemail for caírchaib Medba ⁊ ba gabálta i cumail é ⁊ boí rethi a ̇frecartha for caírchaib Ailella. Tucait a n-eich ⁊ a nechrada ⁊ a ̇ngrega d'̇férgeltaib ⁊ scoraib.65  Baí ech sainemail ar graig Medba ⁊ ba gabálta i cumail. Baí ech a ̇frecartha oc Ailill. Tucait dano a murthréta mucc a fedaib ⁊ fánglentaib ⁊ díamairib. Ra rímit ⁊ ra hármit ⁊ ra hachnít. Boí torc sainemail oc Meidb ⁊ araile dano la hAilill. Tucait dano a mbótháinte bó ⁊ a n-alma ⁊ a n-immirge dóib a fedaib ⁊ fásaigib in70  chúicid. Ra rímit ⁊ ra hármit ⁊ ra hachnít,⁊ roptar cutrumma comméti comlínmair dóib. Acht boí tarb sainemail ar búaib Ailella ⁊ ba p.3 lóeg bó do Meidb atacomnaic ⁊ Findbennach a ainm. Acht nírbo miad leis beith for bantinchur, 54b acht dochúaid co mboí for búaib in ríg, ⁊ ba samalta re Meidb ná beth penning a selba lé ar ná baí75  tarb a chomméit lé fora búaib. Is and sain conacrad Mac Roth ind echlach co Meidb ⁊ conscomarc Medb de ar co fessed Mac Roth airm i mbiad tarb a samla sút i cúiciud de chúicedaib Hérend. “Rofetar omm,” bar Mac Roth, “airm i fail tarb as dech ⁊ is ̇ferr dorísi i cúiciud Ulad i tríchait cét Cúalnge i tig Dáre meic Fachtnai80  .i. Dond Cúalnge a ainm.” “Tó duit-siu connici sain, a Meic Roth, ⁊ cunnig dam-sa for Dáre íasacht ̇mbliadna do Dund Cúalnge, ⁊ ragaid lóg a íasachta dó i cind bliadna .i. coíca samaisci ⁊ Dond Cúalnge fadessin. Ocus ber-siu comaid aile latt, a Meic Roth: mad olc ra lucht na críchi ⁊ ind ̇feraind in sét sainemail sin do thabairt85  .i. Dond Cúalnge, taít-sum féin ra tharb. Ragaid comméit a ̇feraind féin do mín Maige Aí dó ⁊ carpat trí secht cumal, ⁊ ragaid cardes mo sliasta-sa fessin.”

Lotar iar sain na echlacha dó co tech Dáre meic Fiachnai. Is é lín luid Mac Roth nónbor echlach. Ra ferad fálti iar tain fri Mac90  Roth i tig Dáre. Deithbir sin, prímechlach uile Mac Roth. Ra iarfacht Dáre do Mac Roth cid dobretha imthecht fair ⁊ cid 'ma tánic. Innisis ind echlach inní imma tánic ⁊ innisid immarbáig eter Meidb & Ailill. “Ocus is do chungid íasachta don Dund Cúalnge i n-agid ind Findbennaig tánac,” arse, “⁊ atetha lóg a íasachta .i.95  coíca samasci ⁊ Dond Cúalnge fessin, ⁊ araill aile dano béus, tair-siu féin lat tarb ⁊ fogéba comméit th'̇feraind féin de mín Maige Aí ⁊ carpat trí secht cumal ⁊ cardes sliasta Medba air sin anechtair.” Ba aitt la Dáre aní sin ⁊ ra mbertaig co raímdetar úammand a cholcthech faí ⁊ atrubairt: “Dar fír ar cubais, cid an ní ra Ultaib,100  bérthair in sét sa in cur sa do Ailill ⁊ do Meidb .i. Dond Cúalnge, i crích Connacht.” Ba maith dano la Mac Roth ra ráde Mac Fiachna.

Ra frithálit iar sain ⁊ ra hecrait aíne ⁊ urlúachra fóthib. Tucad caíne bíd dóib ⁊ ra fordáled fled forro co mbátar búadirmesca,105  ⁊ dorécaim comrád eter dá echlaig díb. “Fírbriathar,” ar indara echlach, “is maith fer in taige i tám.” “Maith omm,” bar araile, “In fuil cid d'Ultaib nech is ̇ferr andás?” ar ind echlach taísech béus. “Atá omm,” bar ind echlach tánaise. “Ferr Conchobor 'cá tá ⁊ cid immi gabtais Ulaid uile ane, níbad nár dóib.” “Mór in110  maith dó aní i mbiad opair cethri n-ollchóiced ̇nHérend do brith a crích Ulad .i. Dond Cúalnge do thabairt dúnni nónbur echlaċh.” p.4 And sain dano conarraid in tres echlach comrád ̇forru. “Ocus cid ráter lib-si?” ar sí. “Ind echlach út atbeir is maith fer fer in taige i táam.” “Maith omm,” bar araile. “In fail cid d'Ultaib nech is ̇ferr115  andá?” ar ind echlach thaísech béus. “Atá omm,” ar ind echlach tánaise. “Ferr Conchobor cá tá ⁊ gid imme gabtais Ulaid uili ane, níbad nár dóib. Mór in maith dó aní i mbiad opair cethri n-ollchóiced ̇nHérend do brith a crích Ulad do thabhairt dúnni nónbor echlach.” “Nírb uráil limm sceith cró ⁊ fola 'sin ̇mbel assa tic sain,120  dáig cenco tucthá 55a ar áis, dobértha ar écin.”

Is and sin doruacht fer uird rainne Dáre meic Fiachnai 'sin tech ⁊ fer fo lind leis ⁊ fer fo bíud, ⁊ atchúala anra chansat, ⁊ táncatar fergga dó ⁊ turnaid a bíad ⁊ a lind dóib, ⁊ ní ebairt riu a chathim ⁊ ní ebairt a nemchathim. Dochúaid assa aithle issin tech i rrabi125  Dáre mac Fiachnai ⁊ ra rádi: “In tú thuc in sét suachnid út dona hechlachaib .i. Dond Cúalnge?” “Is mé omm,” for Dáre. “Ní raib rígi airm i tucad, ar is fír aní rádit, ar cenco tuca-su ar áis, dombéra ar écin fri sochraiti Ailella ⁊ Medba ⁊ ra móreólas Fergusa meic Róig.” “Dothu̇ng mo deo dá n-adraim ná co mberat ar écin130  samlaid nacha mbérat ar áis.” Fessit samlaid co matin. Atragat na echlacha co moch arnabárach ⁊ dochúatar i tech i mbaí Dáre. “Eólas dún, a úasail, co rísem bail a tá in Dond Cúalnge.” “Nithó omm,” ar Dáre, “acht diambad bés dam-sa fell for echlacha nó for aes n-imthechta nó tastil sliged, ní ragad nech úaib i mbethaid.” “Cid135  són?” ar Mac Roth. “Fail a mórabba,” ar Dáire. “Ra ráidsebair cenco tucaind ar áis dobéraind ar écin ra sochraiti Ailella ⁊ Medba ⁊ ra móreólas Fergusa.” “Aile,” ar Mac Roth, “giped no ráditís echlacha dot lind-su ⁊ dot bíud, ní hed ba tabartha do aíg nó do aire nó d'airbire do Ailill ⁊ do Meidb.” “Ní thibér-sa trá, a Meic Roth,140  mo tharb din chur sa dianetur.”

Lotar na echlacha ar cúl dó samlaid ⁊ ráncatar Crúachanráith Connacht. Conscodarc Medb scéla díb. Adféta Mac Roth scéla, ná tucsat a tharb ó Dáre. “Cid fotera són?” ar Medb. Rádis Mac Roth aní dia mbaí. “Ní hécen féth dar fudbu de, a Meic Roth, ar145  rafess,” ar Medb, “ná tibértha ar áis cenco tuctha ar écin, ⁊ dobérthar ón.”

2.

Urthatar techta ó Meidb cosna Manib arco tístaís co Crúachain, na secht Mani cona secht tríchtaib cét .i. Mane Máthremail, Mane Athremail, ⁊ Mane Condagaib Uili, Mane Míngor ⁊150  Mane Mórgor ⁊ Mane Conda Mó Epert. Urthatar techta aile co p.5 maccaib Mágach .i. Cet mac Mágach ⁊ Anlúan mac Mágach ⁊ Mac Corb mac Mágach ⁊ Bascell mac Mágach ⁊ Én mac Mágach ⁊ Dóche mae Mágach, Scandal mac Mágach. Táncatar sain ⁊ ba sed a llín deich cét ar ̇fichit cét fer n-armach. Urthatar techta aile155  úathib co Cormac Cond Longas mac Conchobuir ⁊ co Fergus mac Róig, ⁊ táncatar deich cét ar ̇fichit cét a llín.

In cétna lorg cétamus forthí berrtha forro. Bruit úanidi impu. Delggi argait intib. Lénti órshnaith fria cnessaib ba tórniud do dergór. Claidib gelduirn léo co n-imdurnaib argit. “Inn é Cormac160  sút?” for cách. “Nád é omm,” bar Medb.

In lorg tánaise berrtha núa léo. Bruitt forglassa uli impu. Lénti glégela  55b fria cnessaib. Claidib co muleltaib óir ⁊ co n-imdurnib argait léo. “Inn é Cormac sút?” for cách. “Nád é omm,” bar Medb.

165 In lorg dédenach berrtha lethna léo. Monga findbuide forórda forscaílti forru. Bruitt chorcra cumtaichthi impu. Delgi órdai ecorthi ós ochtaib dóib. Lénti sémi setai sítaidi co tendmedón traiged dóib. I nn-óeṅfecht dostorgbaitis a cossa ⁊ dofairnitis arís. “Inn é Cormac sút?” ar cách. “Is é ón ém,” ar Medb.

170 Ra gabsatar dúnad ⁊ longphort in n-aidchi sin corba dlúim diad ⁊ tened eter chethri áthaib Aí .i. Áth Moga ⁊ Áth mBercna, Áth Slissen ⁊ Áth Coltna, ⁊ tarrassatar ed cían cóicthigis i Crúachanráith Connacht ic ól ⁊ ic ánius ⁊ ic aíbnius combad esaiti léo a fecht ⁊ a slógad. Ocus is and sain rádis Medb fria haraid ar co ngabad a echraid di175  co ndigsed d'acallaim a druad d'iarfaigid fessa ⁊ fástini de.

A ránic Medb airm i mbaí a druí, ra iarfacht fiss ⁊ fástini de. “Sochaide scaras fria chóemu ⁊ fria chairdiu sund indiu,” ar Medb, “⁊ fria chrích ⁊ fria ̇ferand, fria athair ⁊ fria máthair, ⁊ meni thíset uli i n-imslanti, forom-sa combenfat a n-osnaid ⁊ a mmallachtain.180  Araí sin ní théit immach ⁊ ní anand i fus as diliu lind oldámmit fadessin. Ocus finta-ssu dún in tecam fo ná tecam.” Ocus ra ráid in druí: “Cipé tic nó ná tic, ticfa-su fessin.”

Impáis in t-ara in carpat ⁊ dotháet Medb for cúlu. Co n-accai ní rap i̇ngnad lé .i. in n-áenmnaí for fertais in charpait 'na farrad ina185  dochum. Is amlaid boí ind ingen ic figi chorrthairi ⁊ claideb findruini ina láim deiss cona secht n-aslib do dergór ina déssaib. Bratt balla breccúani impi. Bretnas torrach trénchend 'sin brutt ósa brunni. Gnúis chorcra chrúmaínech lé. Rosc glass gáirectach lé. Béoil derga thanaide. Dét níamda némanda. Andar let p.6190  batar frossa findnémand erctais ina cend. Cosmail do núapartaing a beóil. Binnidir téta mendchrot acá seinm a llámaib sírsúad binḋfogur a gotha ⁊ a caínurlabra. Gilidir snechta sniged fri óenaidchi taídlech a cniss ⁊ a colla secha timthach sechtair. Traigthi seta sithgela, i̇ngni corcra córi crundgéra lé. Folt findbudi195  fata forórda furri. Teóra trillsi dá fult imma cend. Trilis aile combenad foscad fria colptha.

Forrécacha Medb furri. “Ocus cid dogní-siu and sain innossa, a ingen?” for Medb. “Ic tairdeilb  56ado lessa-su do lítha. Ic teclaim ⁊ ic tinól cethri n-ollchóiced ̇nHérend lat-su i crích ̇nUlad ar cend200  Tána Bó Cúalnge.” “Cid 'má ndenai-siu dam-sa sain?” ar Medb. “Fail a mórabba dam. Banchumal dit muntir atamchomnaic.” “Cóich dom muntir-sea tussu?” ar Medb. “Ni handsa ém. Feidelm baṅfáid a Síd Chrúachna atamchomnaic-se.” “Maith and sin,”

1. a Feidelm baṅfáid, cia ̇facci ar slúag?

   205 Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. Feidelm banfáid, cia ̇facci ar slúag?

   210 Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. Feidelm banfáid, cia ̇facci ar slúag?

   215 Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. Feidelm banfáid, cia ̇facci ar slúag?

   220 Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. Feidelm banfáid, cia ̇facci ar slúag?

   225 Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

1. 230 Feidelm banfáid, cia ̇facci ar slúag?

   Atchíu forderg forro, atchíu rúad.

Atchíu fer find firfes chless
235 co lín chret ima cháemcnes,
lond láith i n-airthiur a chind,
óenach búada ina thilchind.

Fail secht ngemma láth ̇ngaile
ar lár a dá imcaisne,
240 fail fuidrech fora rinne,
fail leind deirg drolaig imme.

Ro fail gnúis is grátam dó,
dober mod do banchuireo,
gilla óc is delbdu dath
245 tadbait delb drecoin don chath.

Cosmail a ̇find sa gaile
fri Coin Culaind Murthemne,
nocon ̇fetar cóich in Cú
Culaind asa Murthemniu,
250 acht rafetar-sa trá imne
bid forderg in slúag-sa de.

Cethri claidbíni cless n-án
ra fail cechtar a dá lám,
condricfa a n-imbirt for slúag,
255 is sain gním ris téit cech n-aí úad.

 p.8

A gae bulgae mar domber
cenmothá a chlaideb 's a sleg,
fer i furchrus bruitt deirg,
dobeir a choiss for cach leirg.

260 A dá sleig dar fonnad nglé,
ard ás gail in ríastarde,
cruth domarfáit air co se
derb limm no chlóemchlaífed gnée.

Ro gab tascugud don chath,
265 meni faichlither bid brath,
don chomlund is é farsaig,
Cú Chulaind mac Sualtaim.

Slaidfid for slúaga slána,
concurfe far tiugára,
270 faicébthai leis óg for cend;
ní cheil in baṅfaíd Feidelm.

Silfid crú a cnessaib curad,
bud fata bas chianchuman;
 56bbeit cuirp cerbtha, caínfit mná,
275 ó Choin na Cerdda atchíu-sa


A

3.

Sligi na Tána in so ⁊ tossach in tslúagid anmand na sliged280  dochúatar cethri ollchóiced Hérend i crích Ulad .i. I Mag Cruinn, for Tóm Móna, for Turloch Teóra Crích, for Cúl Sílinni, for Dubfid, for Badbna, for Coltain, for Sinaind, for Glúine Gabur, for Mag Trega, for Tethba túascirt, for Tethba in descirt, for Cúil, for Ochain, for Uata fothúaid, for Tiarthechta285  sair, for Ord, for Slaiss, for Inndeóin, for Carn, for Mide, for Ortrach, p.9 for Findglassa Asail, for Drui̇ng, for Delt, for Duelt, for Delaind, for Selaig, for Slabra, for Slechta conselgatar claidib ria Meidb ⁊, Ailill, for Cúil Siblinni, for Dub, for Ochun, for Catha, for Cromma, for Tromma, for Fódromma, for Sláne, for Gort Sláne, for Druim290  Licci, for Áth ̇nGabla, for Ardachad, for Feoraind, for Findabair, for Assi, for Airne, for Aurthuile, for Druim Salaind, for Druim Cáin, for Druim Caímthechta, for Druim mac ̇nDega, for Eódond ̇mBec, for Eódond Mór, for Méide in Togmaill, for Méide ind Eóin, for Baile, for Aile, for Dall Scena, for Ball Scena, for Ros Mór. for295  Scúaip, for Timscúaib, for Cend Ferna, for Ammag. for Fid Mór i Crannaig Cúal̇ngi, for Druirn Caín i Sligid Midlúachra.

Cétna uidi dochúatar na slóig co faítar in n-aidchi sin for Cúil Siblinni ⁊ focress a phupall do Ailill mac Rosa in n-aidchi sin. Pupall Fergusa meic Róich dia láim deiss. Cormac Cond Longas300  mac Conchobuir fora lám-ide. Íth mac Étgaíth fora lám-ide. Fiachu mac Fir Aba fora lám-ide. Gobnend mac Lurgnig fora lám-ide. Suidigud pupaill Ailella dia láim deiss arin tsluagud in sin ⁊ trícha cét fer nUlad dia láim deiss in sin, ⁊ ba aire dobered trícha cét fer nUlad dia láim deiss combad ̇facsiti in cocur ⁊ in comrád305  ⁊ na hairigthi bíd lenna dóib-sium. Medb Chrúachan immorro do chlí Ailella. Findabair fora lám-ide. Flidais Foltcháin ben-side Ailella Find arna feis la Fergus ar Táin Bó Cúalnge ⁊ is sí no bered in sechtmad n-aidchi i̇ngalad d'̇feraib Hérend forin tslúagad do lacht eter ríg ⁊ rígain ⁊ rígdomna ⁊ filid ⁊ foglaimthid. Medb ba310  dédenach dona slúagaib in lá sain ic iarfaigid fessa &, fástini  57a ⁊ eólais ar co fessed cia lasbad lesc ⁊ lasbad laind in slúagad do thecht. Ní arlacair Medb ara turnta a carpat nó ara scorthea a eich co rálad cor di 'sin dúnad.

And sain ra díchurit eich Medba ⁊ ra turnait a carpait ⁊ dessid315  ar láim Ailella meic Mágach. Ocus confóchta Ailill scéla di Meidb ar co fessed Medb cia lasmad laind nó nemlaind nó lasmad lesc in slúagad. “Hespach do neoch a thríall acht dond óeṅfialluch,” ar Medb. “Cia maith fogníat in tan moltair sech cách?” ar Ailill. “Fail dlug molta forro,” ar Medb. “Tráth ro gab cách dúnad ⁊ longphort do dénam, ro scáich dóib-sium botha ⁊ bélscaláin do320  dénam. Tráth ro scáich ra cách botha ⁊ bélscaláin, ro scáich dóib-siurn urgnam bíd ⁊ lenna. Tráth tarnaic do chách urgnom bid ⁊ lenna, scáich dóib-sium praind tomailt. Tráth ro scáich praind ⁊ tomailt do chách, bátar-som 'na cotlud andsaide. Feib p.10325  ra deligetar a ndáer ⁊ a mogaid de dóeraib ⁊ mogadaib fer ̇nHérend, deligfit a ndeglaích ⁊ a ndegóic do deglaíchaib ⁊ de degócaib fer ̇nHérend in chur sa forin tslúagud.” “Ferrde linni sain,” bar Ailill, “dáig is lind imthiagat ⁊ is erund conbágat.” “Níba lind ragait ⁊ níba erund conbágfat.” “Anat i fus didiu,” bar Ailill. “Ní anfat,”330  bar Medb. “Cid dogénat didiu,” bar Findabair, “meni digset ammach ⁊ nád anat i fos?” “Bás ⁊ aided ⁊ airlech is accobor lem-sa dóib,” bar Medb. “Mairg atber ón omm,” bar Ailill, “ar abba dúnad ⁊ longphort do gabáil dóib co hellom ⁊ co héscaid.” “Dar fír ar cubais,” ar Fergus, “ní di̇ngnea bás dóib-siút acht intí dogéna bás dam-sa.” “Ní rim-sa335  is ráite duit-sin sain, a Ferguis,” ar Medb, “dáig itó-sa lín do gona ⁊ t'airlig co tríchait cét Galían immut, dáig atát na secht Mani cona secht tríchtaib cét ⁊ meic Mágach cona tríchait cét ⁊ Ailill cona tríchait cét ⁊ atú-sa com thegluch 'no. Atám and sain lín do gona-su ⁊ t'airlig cot tríchait cét Galáan immut.” “Ní comadas a340  rád frim-sa sain,” ar Fergus. “Dáig atát lim-sa sund na secht n-airríg do Mumnechaib cona secht tríchtaib cét. Failet sund trícha cét a n-as dech di ócaib Ulad. Fail sund a n-as dech dagóc fer ̇nHérend, trícha cét Galían. Messi dano as chor ⁊ as glinni ⁊ trebairi friu ó tháncatar ó críchaib dílsib fadesin, ⁊ lim congébat345  sind ló bága sa. Atá ní,” ar Fergus, “níbat ecra ind ̇fir sin-is inund ón ⁊ ní deceltar dam. Díscaílfet-sa úaim in tríchait cét Galian út fo ̇firu Hérend conná bia cóiciur díb i n-óenbale.” “Fó lim-sa ón,” ar Medb, “case chruth i mbet acht nád bet 'sin chaír chomraic i tát ammáin.” Is and sain ra díscaíl Fergus in tríchait cét sain fo350  ̇feraib Hérend nád boí cóiciur díb i n-óenbaile.

 57bLotar na slóig iar sodain i cend séta ⁊ imthechta. Fa dolig dóib frithairle in tslúaig romóir lotar forsin fecht frisna iltúathaib ⁊ frisna ilmaicnib ⁊ frisna ilmílib dosbertatar leo co 'mmanactís ⁊ co 'mmafessaitis combad chách cona cháemaib ⁊ cona chairdib355  ⁊ cona chomdúalas forin tslúagud. Atbertatar dano ba samlaid bad chóir a thecht. Atbertatar dano béus cinnas bad chomdas in slúagad do thecht. Atbertatar dano ba samlaid bad chóir a thecht: cach drȯng imma ríg, cach réim imma muirech ⁊ cach buiden imma tuísech, cach rí cach rígdomnad'̇feraib Hérend ina360  thulaig fo leith. Ro ráidset béus cia bad chóir do eólus rempu eterna dá chúiced, ⁊ atbertsat combad é Fergus, ar bíth ba slúagad bága dó in slúagad, dáig is é boí secht ̇mblíadna i rrígu Ulad ⁊ iar marbad mac nUsnig fora ̇faísam ⁊ fora chommairgi, tánic estib, “⁊ atá secht ̇mblíadna déc fri Ultu ammuig ar lȯngais ⁊ bidbanas.”

365 Is aire sin bad chomadas a dul ria cách do eólas. Luid iarum assa aithli sin Fergus ria cách do eólas, ⁊ tánic ell condailbi im Ultaib dó ⁊ dobretha cor n-imruill fothúaid ⁊ fodess dona slúagaib ⁊ urthatar techta úad co rrobthaib do Ultaib ⁊ ro gab ic fostud ⁊ ic iṁfuiriuch in tslúaig. Rathaigis Medb aní sin ⁊ benais Medb370  béim n-aisce fair ⁊ro chan in laíd:

Medb

A Ferguis, ca rádem de?
Cinnas conaire amse?
Fordul fodess is fothúaid
berma dar cech n-ailethúaith.

Fergus

375 A Medb cid not medra-su?
Ní cosmail fri brath in so.
Is for Ultu, a ben trá,
in tír darsa tiagu-sa.

Medb

Ardattágadar co ngail
380 Ailill án cona slúagaib.
Ní tharddais menmain- comal nglé
fri imthús na conaire.

Fergus

Ní for amlesaib in tslúaig
biurt-sa cach fordul ar n-úair,
385 dús in n-imgabaind iar tain
Coin Culaind mac Sualtaim.

Medb

Écóir duit amles ar slúaig,
a Ferguis meic Rosa Rúaid,
mór de maith fuarais i fus
390 ar do lȯngais, a Fergus.

Bátar cethri ollchóicid Hérend bar Cúil Sílinni in n-aidchi sin. Tánic gérmenma géribrach Con Culaind do Fergus ⁊ ra ráid ra firu395  Hérend fatchius do dénam. Dáig dasficfad in leom letarthach ⁊ in bráth bidbad ⁊ in bidba sochaide ⁊ in cend costuda ⁊ in cirriud mórslúaig ⁊ in lám tidnaicthi ⁊ in chaindel adanta .i. Cú Chulaind mac p.12 Sualtaim. Ocus ro boí icá thaiṙngire samlaid ⁊ doringni in laíd ⁊ ro ̇frecair Medb:

400 Fó dúib fatchius ⁊ fót
co n-ilur arm ⁊ óc.
ticfa intí 'tágammar de,
mórglonnach mór Murthemne.

Condalb sain, condelg nága,
405 duit-siu, a meic Róig rodána. 58a
Óic ⁊ airm limm for laind
do ̇frithálim Con Culaind.

Ro chatir, a Medb don Maig,
óic is airm don immargail,
410 for cind marcaig Léith Mache
cach aidche is cach óenlathe.

Atát acum sund for leith
curaid ri cath is ri creich,
trícha cét di chodnaib gíall
415 do láthaib gaile Galían.

Na curaid a Crúachain chain,
na láeich a Lúachair lendglain,
cethri chóicid Gáedel ̇ngel
dingébait dím in óeṅfer.

420 Buidnech Bairrche ⁊ Banna
consrėngfa crú dar cranna,
concicher ar múr is ar ̇ngrian
in trícha sin fer Galían.

I n-athlaime na fandle,
425 i llúais na gaíthe gairbe,
is amlaid bís mo Chú cháem chain
oc imguin ós análaib.

A Ferguis doroichet raind,
roiched úait do Choin Chulaind,
430 rab é a thúachail beith 'na thost,
atetha a Crúachain crúadchosc.

 p.13

Bid ferda firfitir fuidb
i n-airiur ingine Buidb,
Cú na Cerda, crithrib cró,
435 snigfid fairne ferga fó.

Is hé in lá cétna tánic Cú Chulaind mac Sualtaim ⁊ Sualtach sídech a athair co ngeltatar a n-eich geilt immon corrthe ic Ard Chuillend. Congeltat eich Sualtaim fri coirthi atúaid fér co húir.445  Fogeltat eich Con Culaind fri corthi aness fér co húir ⁊ connici na lecga lomma. “Maith a phopa Sualtaim,” ar Cú Chulaind, “gérmenma in tslóig form-sa, ⁊ urtha-su dún co rrobtha do Ultaib arnád bet ar maigib rédib co ndigset i fedaib ⁊ fásaigib ⁊ fánglentaib in chúicid ar imgabáil fer ̇nHérend.” “Ocus tussu, a daltáin, cid450  amgéna dano?” “Am écen-sa tocht i n-herus inalta Feidilmthi Noíchruthaige fodess co Temraig ram glinni fodessin co matin.” “Mairgg théit ón ám,” ar Sualtaim, “⁊ Ulaid do lécud fo chossaib a nnámat ⁊ a n-echtrand ar thecht i comdáil n-óenmná.” “Amm écen-sa trá techt, dáig meni digius, gúigfitir dála fer ⁊ fírfaitir briathra455  ban.”

Urtha Sualtaim co robthaib do Ultaib. Luid Cú Chulaind fón fid ⁊ tópacht and cétbunni darach d'óenbéim bun barr ⁊ ro sníastar ar óenchois ⁊ ar óenláim ⁊ óensúil ⁊ doringni id de. Ocus tuc ainm n-oguim na mennuc inn eda ⁊ tuc in n-id im cháel in chorthe ic460  Ard Chuillend. Scibis in n-id co ránic remur in chorthe. Luid Cú Chulaind 'na bandáil asa aithle sin.

Imthúsa fer ̇nHérend imráter sund iar tain. Táncatar-saide connici in corthe ic Árd Cullend. Ocus gabsat oc fégad in chúicid aneóil úadib, cúicid Ulad. Ocus dias de muntir Medba no bíd465  rempo do grés i tossuch cach dúnaid ⁊ cach slúagaid, cach átha ⁊ cacha aband  58b⁊ cacha bernad. 'S aire dognítis-sium sain arná tísad díamrugud dia timthaigib na rígmac i n-eturturtugud ná i n-imchumung slúag ná sochaide .i. dá mac Nera meic Nuatair meic Tacáin .i. dá mac rechtairi na Crúachna, Err ⁊ Innell. Fráech470  ⁊ Fochnam anmand a n-arad.

Táncatar mathi Hérend connici in corthi ⁊ gabsat oc fégad na ingelta ro geltsat na eich immon corthi ⁊ gabsat oc fégad ind idi barbarda forácaib in rígnia immun corthi. Ocus gebid Ailill in n-id inna láim & tuc i lláim Fergusa ⁊ airlégais Fergus in n-ainm n-oguim475  baí 'na menuc ind eda ⁊ innisis Fergus d'̇feraib Hérend inní ro chan in t-ainm oguim baí sin menuc. Ocus is amlaid ro gab icá innisin ⁊ doringni laíd:

Id in so, cid sluinnes dún?
In t-id cid imma tá a rún?
480 Is cá lín ra lád co se,
inn úathad nó in sochaide?

Mad dia tístai secha innocht
can anad aice i llȯngphort,
dabarró in Cú cirres cach n-om;
485 táir foraib a sárugod.

Co tabair irchóit don tslúag
mad dia mberthai uide úad;
finnaid, a druíde, and sain
cid imma ndernad in t-id.

490 Crefnas curad cur ro lá,
lánaircess fri ecrata.
Costud ruirech, fer co ndáil,
ras cuir oeṅfer dá óenláim.

Furópair fír ra feirg fúair
495 Con na Cerdda 'sin Chráebrúaid.
Iss naidm níad, ní nasc fir mir,
is é ainm fil isinn id.

Do chur chesta, cétaib drend,
for cethri cóiceda Hérend,
500 nocon ̇fetar-sa acht mad sin
cid imma ndernad in t-id.


Id.

Aithli na laíde sin: “Atbiur-sa mo bréthir frib,” ar Fergus, “mad dia sárgid in n-id sin ⁊ in rígnía doringni can aidchi ̇ndúnaid ⁊ longphuirt sund ná co nderna fer úaib id a mac samla sút ar óenchois505  ⁊ óensúil ⁊ ⁊ óenláim feib doringni-sium, cid airchind bes-sum fó thalmain nó i tig fó dúnud conáirgife guin ⁊ fuligud dúib ria tráth p.15 éirge immbárach diana sárgid.” “Ní hed sain ba háil linni ém,” ar Medb, “nech d'̇fuligud nó ḋfordergad foirn ar tíchtain isin cóiced n-aneóil se .i. i cúiced Úlad. Alcu dún fuligud ⁊ fordergad for nech.” “510 Ní sáráagum itir in n-id se,” bar Ailill, “⁊ ní sáríagum in rígnía danringni, acht ragma i mmunigin ind ̇feda móir se tess co matin. Gebthar dúnad ⁊ longphort acund and.” Lotar na slóig iarum ⁊ baslechtat rempu in fid dia claidbib riana carptib. Conid Slechta comainm ind inaid sin beacute;us airm i táat Partraigi Beca ra Cenannas515  na Ríg aniardess amne bar Cúil Sibrilli.

Ferais tromsnechta dóib in n-aidchi sin ⁊ baí dá met co roiched co formnaib fer ⁊ co slessaib ech ⁊ co fertsib carpat combatar clárenig uile cóiceda Hérend din tsnechtu. Acht níra sádit sosta nó botha nó pupla in n-aidchi sin. Ní dernad  59urgnam bíd nó520  lenna. Ní dernad praind nó tomaltus. Ní ̇fitir nech d'̇feraib Hérend in cara fa náma ba nessam dó co solustráth éirge arnabárach. Is comtig conná fúaratar fir Hérend aidchi ̇ndúnaid nó longphuirt bad mó dód nó doccair dóib indá inn aidchi seo bar Cúil Sibrilli. Táncatar cethri ollchóiceda Hérend co moch arnabárach la turcbáil525  ̇ngréne dar taitnem in tsnechtai ⁊ lotar rempo assin chrích i n-araile.

Imthúsa Con Culaind immorro, ní érrach-saide mochthrád etir co tormalt feiss ⁊ díthait, co foilc ⁊ co fothraic in lá sain. Rádis fria araid ar co ragbad in n-echrad ⁊ ar co n-indled in carpat. Gebis in530  t-ara in n-echraid ⁊ indlis in carpat, ⁊ luid Cú Chulaind ina charpat ⁊ táncatar for slichtlorg in tslúaig. Fúaratar lorġfuilliucht fer ̇nHérend seccu assin chrích i n-araile. “Amae, a phopa Láeig,” ar Cú Chulaind, “ní ma lodmar dar mbandáil arráir. Iss ed is lugu condric ó neoch bís i cocrích égim nó iachtad nó uṙfócra nó a rád cia535  thic sin sligid ní tharnic úan do rád. Lodatar fir Hérend sechund i crích nUlad.” “Forairngert-sa duit-siu, a Chú Chulaind, sain” ar Láag, “cia dochúadais it bandáil co ragad méla a mac samla fort.” “Meith a Láeig, eirgg dún for slichtlurg in tslúaig ⁊ tabair airdmes forro, ⁊ finta dún cá lín dochúatar sechund fir Hérend.” Tánic540  Láeg i slicht in tslúaig ⁊ baluid dia lethagid in luirg ⁊ tánic dia lettaíb ⁊ luid dara ési. “Mesc fri árim fort, a mo phopa Laíg,” ar Cú Chulaind. “Is mesc écin,” for Láeg. “Tair isin carpat didiu ⁊ dóber-sa ardmes forro.” Tánic in t-ara 'sin carpat. Luid Cú Chulaind i slichtlurg in tslúaig ⁊ dobretha airdmes forro, ⁊ tánic545  dia lettáeb ⁊ luid dar' éisi. “Is mesc fri árim fort, a Chúcúc,” bar p.16 Láeg. “Ní mesc,” bar Cú Chulaind, “dáig foṙfetar-sa in lín dochúatar sechund na slúaig .i. ocht tríchait chét déc ⁊ ra ̇fodlad dano in t-ochtmad trícha chét déc fo ̇firu Hérend.” —Ra bátar trá ilbúada ilarda imda for Coin Chulaind: búaid crotha, búaid delba, búaid550  ̇ndénma, búaid snáma, búaid marcachais, búaid fidchilli ⁊ branduib, búaid catha, búaid comraic, búaid comluind, búaid farcsena, búaid n-urlabra, búaid comairle, búaid foraim, búaid ̇mbánaig, búaid crichi a crích comaithig.

“Maith a mo phopa Laíg, innill dún in carpat ⁊ saig brot dún arin555  n-echraid. Cuindscle dún in carpat ⁊ tabair do chlár clé frisna slúagaib dús in tairsimmís tossach nó deired nó medón dona slúagaib, dáig níbam béo meni thaeth cara nó náma limm d'̇feraib Hérend innocht.” 'S and saigthis in t-ara brot forin n-echraid. Dobretha a chlár clé frisna slúagaib co tarlaic i Taurloch Caille Móre fri560  Cnogba na rRíg atúaid frisi ráter Áth ̇nGabla. Luid Cú Chulaind fón fid and sain ⁊ tarmlai̇ng asa charput ⁊ tópacht gabail cethri ̇mbend bun barr dóenbéim. Ros fúacha ⁊ ros fallsce ⁊ dobreth ainm n-oguim 'na táeb, ⁊ dobretha rót n-urchair di a iarthur a charpait do ind a óenláime co ndechaid dá trían i talmain connach565  boí acht óentrían úasa. Is and sin tarthatar in dá gilla chétna .i. dá mac Nera meic Uatair meic Tacáin é icond auropair sin ⁊ ba tetarrachtain dóib cia díb no bérad a chétguine fair ⁊ no benfad a chend de ar tús. Impádar Cú Chulaind friu ⁊ tópacht a cethri cinnu díb colléic ⁊ tuc cend cech ̇fir díb ara beind do bennaib na570  gabla. Ocus léicis Cú Chulaind eocho in ̇fiallaig sin i n-agid fer ̇nHérend i frithdruing na sliged cétna ⁊ a n-ésse airslaicthi ⁊ a méide forderga ⁊ cuirp na curad ic tindsaitin a fola sell sís for crettaib na carpat. Dáig níbá miad nó níba maiss leiss echrad nó fuidb nó airm do brith óna corpaib no marbad. Atchondcatar na slúaig575  dano eich ind ̇fiallaig bátar ríam remán rempu ⁊ na cuirp i n-écmais a cend ⁊ cuirp na curad ic tindsaitin a fola sell sís for crettaib na carpat. Anais tossach in tslúaig fria deired ⁊ focuirethar i n-artbe, cumma ⁊ i n-armgrith uile.

Doroacht Medb ⁊ Fergus ⁊ na Mane ⁊ Meic Mágach. Dáig ar bíth580  is amlaid no imthiged Medb ⁊ noí carpait fóthi a óenur. Dá charpat rempe díb ⁊ dá charpat 'na diaid ⁊ dá charpat cechtar a dá táeb ⁊ carpat eturru ar medón cadessin. Is aire fogníd Medb sin arná rístais fótbaige a crúib greg nó uanfad a glomraib srían nó dendgur mórslúaig nó mórbuiden arná tísad díamrugud don mind óir na 585 rígna. “Cid in so?” for Medb. “Ní handsa,” ar cách. 60 “Eich ind p.17 ̇fiallaig ro bátar ríam remán sund ⁊ a cuirp ina carptib i n-écmais a cend.” Ra cruthaiged comairle occu ⁊ ba demin leó combad slicht sochaide sút ⁊ gomba tadall mórslúaig ⁊ gondat Ulaid ardastánic. Ocus ba sed a comairle ra cruthaiged leó, Cormac590  Cond Lȯnges mac Conchobuir do lécud úadib dá ̇fiss cid baí sind áth, ar bíth ciano betis Ulaid and, ni gonfaitis mac a rríg dílis fodessin. Tánic assa aithli Cormac Cond Longes mac Conchobuir ⁊ bá sed a lín tánic deich cét ar ̇fichit chét fer n-armach dia ̇fis cid baí issind áth, ⁊ á ránic, ní ̇facca ní acht in ̇ngabail ar lár ind átha595  co cethri cennaib furri ic tinnsaitin a fola sell sís fri creitt na gabla i sruthair na haband ⁊ glethe na dá n-ech ⁊ fuilliucht ind óencharptig ⁊ slicht inn óenlaích assind áth sair sechtair.

Táncatar mathi Hérend connici in n-áth ⁊ gabsat oc fégad na gabla uili. Ba machtad ⁊ ba i̇ngnad leó cia ro chuir in600  coscur. “Cá ainm ind átha sa acaib-si gustráthsa, a Ferguis?” ar Ailill. “Áth ̇nGrena” bar Fergus, “⁊ bid Áth ̇nGabla a ainm co bráth din gabuil se ifechtsa,” ar Fergus, ⁊ ra ráid in laíd:

Áth ̇nGrena, claímchlaífid ainm
605 do gním Chon rúanaid rogairb.
Fail sund gabuil cethri ̇mbend
do cheist for feraib Hérend.

Fail ar dá mbeind, mana n-áig,
cend Fráech ⁊ cend Fochnáim.
610 Fail araile ar dá mbeind
cend Eirre ⁊ cend Innill.

Gá ogum sút ina táeb,
finnaid, a druíde co n-áeb,
is cia dorat inti sain,
615 gía lín ros cland i talmain?

In gabul út co ̇ngráin guiss
atchí-siu sund, a Ferguis,
ros tesc óeṅfer, as mo chin,
de builli chrichid chlaidib.

 p.18

620 Ros fúach is ras fuc fria aiss,
gid ed ní hėngnam imthaiss,
is dassarlaic sís ar sain
dá gait d'̇fir úaib-si as talmain.

Áth ̇nGrena a ainm mad co se,
625 méraid ra cách a chumne.
Bid Áth ̇nGabla a ainm co bráth
din gabail atchí sind áth.


A.

Aithli na laídi: “Machdath ⁊ i̇ngnad lim-sa, a Ferguis,” bar Ailill, “cia no thescfad in ̇ngabail ⁊ bífed in cethrur buí remioind i traiti se.” “630 Ba córu machtad ⁊ i̇ngantas dontí ro tesc in ̇ngabail atchí dóenbéim bun barr, ros fuach ⁊ ros faillsce ⁊ tarlaic rȯfut n-urchair di a íarthur a charpait d'ind a óenláime co ndechaid dara dá trían i talmain connach fil acht a óentrían úasom ⁊ nach class cona chlaideb rempe acht is tria glaslec clochi conindsmad ⁊ conid geiss d'̇feraib Hérend635  techt do lár ind átha sa ná co tuca nech díb hí anís do ind a óenláime feib dosfarlaic-sium sís ó chianaib.” “Is dár slúagaib duit-siu, a Ferguis,” ar Medb, “⁊ tabair in ̇ngabail dún do lár ind átha.” “Domroched carpat,” ar Fergus, ⁊ dobretha carpat do Fergus, ⁊ dobretha Fergus frosse forsin ̇ngabail ⁊ dori̇ngni minbrúan  61a ⁊ minscomart640  din charput. “Domroiched carpat,” ar Fergus. Dobretha carpat do Fergus ⁊ dobretha Fergus feirtche forsin ̇ngabail ⁊ dori̇ngni briscbruan ⁊ minscomartach din charput. “Domroched carpat,” ar Fergus. Ocus dobretha Fergus nertad forsin ̇ngabail ⁊ dori̇ngni briscbruan ⁊ minscomartach din charput. Airm i mbátar na secht carpait645  déc do charptib Connacht, doringni Fergus díb uile briscbruan ⁊ minscomartach, ⁊ ní chaemnaic in ̇ngabail do gait do lár ind átha. “Ale léic ass, a Ferguis,” ar Medb, “na bris dúin cairptiu ar túath ní as siriu, dáig ar bíth meni bethe arin tslúagud sa a chur sa doraismis Ultu co n-airnelaib braiti ⁊ bóthánti lind. Rafetamar-ni aní dia650  ndénai-siu sain d'̇fostud ⁊ d'imṁfuiriuch in tslúaig co n-érsat Ulaid assa cess ⁊ co tucat cath dún, cath na Tána.” “Domroiched crim carpat,” ar Fergus. Ocus dobretha a charpat fadessin do Fergus ⁊ dobretha Fergus tepe forsin ̇ngabail, ⁊ níro gnuisistar ⁊ níro gésistar roth nó fonnud nó fertas d'̇fertsib in charpait. Cia655  baí dia chalmacht ⁊ dia churatacht dosfarlaic intí dosfarlaic sís, baí dia nertmaire ⁊ dá óclachas dasfucastar in cathmílid ⁊ in chliathbern chét ⁊ in t-ord essorgni ⁊ in bráthlec bidbad ⁊ in cend costuda ⁊ in bidba sochaide ⁊ in cirriud mórslúaig ⁊ in chaindel adantai ⁊ in toísech mórchatha. Dosfuc anís do ind a óenláime co p.19660  ránic aidlend a gúaland ⁊ dobretha in ̇ngabail i lláim Ailella. Ocus tincais Ailill furri .i. nos fégand. “Crichiditi lim-sa in gabul,” ar Ailill, “dáig is óentescad atchíu-sa bun barr furri.” “Crichiditi omm,” bar Fergus. Ocus ro gab Fergus ara admolad ⁊ dobretha laíd furri:

665 Atá sund in gabul glúair
coa rabi Cú Chulaind chrúaid,
'ga farcgaib ar ulc ri nech
cethri cinnu comaithech.

Is derb ní theichfed úadi
670 ria n-óeṅfer calma crúadi,
giaras fácaib Cú gan chess,
arthá crú 'ma chaladchness.

Mairg ragas in slúagad sair
ar cend Duind Chúailgne chrúadaig.
675 Betit curaid arna raind
fa neim claidib Con Culaind.

Níba hascid a tharb trén
'moa mbia comrac arm ̇ngér,
ar tocrád chloicgne cach cind,
680 gol cacha aicmi i ̇nHérind.

Nuchum thá ní rádim de
im dála meicc Deictire,
concechlafat fir is mná
din gabuil sea mar atá.


A.

685 Aithli na laídi sin: “Sáditer sosta ⁊ pupaill lind,” ar Ailill, “⁊déntar urgnam bíd ⁊ lenna lind ⁊ cantar ceóil ⁊ airfiti lind ⁊ déntar praind ⁊ tomaltus. Dáig is comtig ara fagbaitis fir Hérend ríam nó iarum aidchi ̇ndúnaid nó longphuirt mad mó dód nó doccair dóib andás ind aidchi se arraír.” Ra sádit a sosta ⁊ ra suidigit a690  pupla. Darónad urgnam  61b bíd ⁊ lenna leó ⁊ ra canait ceóil ⁊ airfiti leó ⁊ darónad praind ⁊ tomaltus. Ocus ra iarfacht Ailill do Fergus: “Is machtad ⁊ iss i̇ngantus lim cia ticfad cucaind co hor críchi ⁊ p.20 no bífed in cethrur buí remaind i traiti se. In dóig inar tísed Conchobor mac Fachtna Fáthaig ardrí Ulad?” “Nád dóig ém,”695  ar Fergus, “dáig líach a écnach 'na écmais. Ni fil ní nád gellfad dar cend a enig. Dáig dámbad ésin tísad and, ticfaitis slúaig ⁊ sochaide ⁊ forgla fer ̇nHérend filet maróen ris, ⁊ giada betis fora chind i n-óenbaile ⁊ n-óendáil ⁊ i n-óentochim ⁊ i n-óenlongphurt ⁊ i n-óentulaig fir Hérend ⁊ Alban, Bretain ⁊ Saxain, cath dobérad700  dóib, reme no maissed ⁊ ní fair no raínfithé.” “Ceist didiu, cia bad dóig diar tíachtain? Dóig innar tísed Cúscraid Mend Machae mac Conchobuir ó Inis Cuscraid?” “Nír dóig,” ar Fergus mac ind ardríg. “Ní fil ni nád gellfad dar cend a enig, dáig dámbad é no thiasad and, ticfaitis meic ríg ⁊ rígthuísech failet maróen riss ic reicc a705  n-amsa, ⁊ gana betís ara chind i n-óenbaile ⁊ i n-óendáil ⁊ i n-óentochim ⁊ i n-óenlongphurt ⁊ i n-óentulaig fir Hérend ⁊ fir Alban, Bretain ⁊ Saxain, cath dobérad dóib, reime no maidsed ⁊ ní fair no raínfide.” “Ceist didiu inar tísad Eogan mac Durthacht rí Fernmaige?” “Nár dóig omm, ár diambud ésin tísad and, ticfaitis710  fosta fer Fernmaige leiss, ⁊ cath dobérad ut ante.” “Ceist didiu, cia bad dóig dar tíchtain? Dóig arnar tísad Celtchair mac Uthechair?” “Nár dóig omm. Líach a écnach 'na écmais. Bráthlecc bidbad in chóicid ⁊ cend a costuda uili ⁊ comla chatha Ulad, ⁊ gana betís fora chind i n-óenbaile ut ante ⁊ fir Hérend uile ó iarthur715  co airthiur, ó desciurt co túascert, cath dobérad dóib, reme no maidsed ⁊ ní fair no raínfide.”

“Ceist didiu, cia bad dóig diar tíachtain?” “İnge ém meni thísed in gilla bec, mo dalta-sa ⁊ dalta Conchobuir, Cú Chulaind na Cerdda atberar friss.” “Ia ómm ale,” bar Ailill. “Atchúala lib in mac720  ̇mbec sain fecht n-aill i Crúachain. Ced ón cinnas a áesa-sum in meic bic sin innossa?” “Ní hí a áes is dulgium dó etir,” ar Fergus, “dáig ba ferda a gníma in meic sin inbaid ba só andás in inbaid inan fail.” “Ced ón,” ar Medb, “in fail cid d'Ultaib innossa comlonnaid a áesa is duilgium andásum?” “Ní airgem and fáel bad725  ̇fuilchuiriu nó láth bad luinniu nó comlannaid a áesa raseised co trian nó go cethramad  62a comluind Con Culaind. Ní airge and,” ar Fergus, “caur a chomluind nó ord essorgni nó bráth for borrbuidni nó combág urgaile basad inraicciu andá Cú Chulaind. Ní airge and conmessed a áes ⁊ a ás ⁊ a ̇forbairt ⁊ a ánius ⁊ a uṙfúath ⁊ a730  urlabra, a chrúas ⁊ a chless ⁊ a gasced, a ̇forom ⁊ a ammus ⁊ a ammsigi, a brath ⁊ a búadri ⁊ a búadirsi, ⁊ a déini ⁊ a dechrad ⁊ a tharpige ⁊ a díanchoscur co cliss nónbair ar cach find úasu mar p.21 Choin Culaind.” “Ní dénam robríg de,” ar Medb. “I n-óenchurp atá. Imgeib guin immoamgeib gabáil. Is áes ingini macdacht735  ármthir leis ⁊ ní géba fri féta in serrite óc amulchach atberthe.” “Ní ̇focclam-ne ón,” ar Fergus, “dáig ba ferda a gníma in meicc sin inbaid bad sóó andás inbaid inad fail.”

4.

5.

In scél fodessin is ní and fodechtsa.

Táncatar cethri ollchóicid Hérend arnabárach dar Cruind .i. Sliab sair. Luid Cú Chulaind ríam remáin rempu conarnaic fri1220  araid Órláim meic Ailella ⁊ Medba ro baí oc Tamlachtain Órláib fri Dísert Lochad atúaid. Buí ic bui̇ng na fertas carpait culind issin ̇fid. “Amae, a Láeig,” ar Cú Chulaind, “is tarpech in mod do Ultaib más iat benas in fid fón samlaid se ar cind fer ̇nHérend, ⁊ airis-siu sund bic co fessur-sa cia benas in fid fón samlaid se.”1225  Luid Cú Chulaind iarum conarnaic frisin n-araid. “Cid dogní-siu sund, a gillai?” ar Cú Chulaind. “Itú-sa ém,” ar in gilla, “oc boi̇ng na fertas carpait culind sund dáig ar bíth ro mebtatar ar carpait inné ic taffund na hailiti urdairce út .i. Con Culaind, ⁊ ar bíth t'óclachais-siu, a óclaích, cȯngain lim-sa nacham thair in Cú1230  Chulaind urdairc sin.” “Roga duit, a gillai,” ar Cú Chulaind, “a n-imtheclamad nó a n-imscothad nechtar de.” “Dogén a n-imtheclamad dáig is assu.” Forrópart Cú Chulaind fora n-imscothad,⁊ nos taiṙnged tria ladraib a choss ⁊ a lám i n-agid a fíar ⁊ a fadb co p.34 ndénad a féth ⁊ a snass ⁊ a slemnugud ⁊ a cermad. Nos bláthiged 1235  conná tairised cuil forru tráth nos léiced úad. And sin nod fégand dano in gilla. “Dar lim ám ale, ní h'opair chóir dombiurt-sa fort-su itir. Cóich thussu itir?” bar in gilla. “Is missi in Cú Chulaind airdairc atbertais-siu imbuarach.” “Ro mairc-se ón ém,” ar in gilla, “darochar deside co bruinni ̇mbrátha.” 68b “Nád bia etir, a gillai,”1240  ar Cú Chulaind, “ar ní gonaim aradu nó echlachu nó áes gan armu. Is cia airm i tá do thigerna-su chena ale?” “Aracút tall forin ̇fertai,” ar in gilla. “Dó duit-siu connice ⁊ urtha co robud dó ⁊ ar dogné fatchius, dáig dia condrísam, dofáeth lem-sa.” Luid iar sain in t-ara do saigid a thigerna, ⁊ cid lúath condránic in gilla,1245  lúathiu conarnic Cú Chulaind ⁊ tópacht a chend de Órláb, ⁊ turcbais ⁊ tasbénais do feraib Hérend in cend.

'S and sin táncatar trí meic Árach barsin n-áth ic Ard Chiannacht i n-herus Con Culaind, Lon ⁊ Úalu ⁊ Díliu. MasLir ⁊ MasLaig ⁊ MasLethair anmand a n-arad. Is aire condeochatar sin i comdáil1250  Con Culaind dáig ba immarcraid gním leó dori̇ngni in lathe reme forro .i. dá mac Nera meic Nuatair meic Thacáin do marbad ic Áth Gabla, Órláb mac Ailella ⁊ Medba do guin dano ⁊ a chend do thaisselbad d'̇feraib Hérend. Coro gontais-sium Coin Culaind fón samlaid sin ⁊ go ructaís a chend leó i taisselbad. Lotar fón fid ⁊1255  ro bensat trí fidslatta findchuill i llámaib a n-arad condrístais a sessiur i n-óeṅfecht gliaid fri Coin Culaind. Impádar Cú Chulaind friu ⁊ benais a sé cinnu díb. Torchratar meic Árach samlaid la Coin Culaind.

Tánic dano Lethan fora áth for Níth i crích Conailli Murthemne do chomruc fri Coin Culaind. Barrópart forsin n-áth. Áth Carpait1260  a chomainm inn átha áit mal connairnechtatar dáig conmebdatar a carpait ic imthrutt isinn áth. Is and sin focera Mulchi forsin taulaig eter na dá n-áth. Conid de dá tá Gúalu Mulchi dano béus. Is and sin dano condránic Cú Chulaind ⁊ Lethan ⁊ dofuit Lethan fri Coin Culaind ⁊ tópacht a chend dia méde forsin áth ⁊ nad1265  n-ácaib leis .i. fácbais a chend la cholaind. Conid de atá in t-ainm forsinn áth ó sain .i. Áth Lethan i crích Conailli Murthemne.

And sain táncatar crutti Caínbili ó Ess Rúaid dá n-airfitiud. Indar leó-som rapo da thascélad forro ó Ultaib ⁊ rucsat in tslúaig tafond dírecra i fat forro co ndechatar i ndelbaib oss n-alta1270  úadib icna corthib ic Lííc Móir, ar giarsa Chruitti Caínbili atberthea friu, batir fir co móṙfiss ⁊ go móṙfástine ⁊ druídecht iat.

And sain bágais Cú Chulaind port i faicfed Meidb dobérad chloich furri ⁊ níbad chían ó lethchind. Fír dó-som. Port indas facca Meidb, focheird chloich assa thabaill furri coros ort in petta1275  ̇n-eóin buí fora gúalaind fri áth aniar. Luid Medb dar áth sair ⁊ dobretha cloich assa thabaill furri béus goro ort in petta togmalláin baí fora gúalaind fri áth anair. Conid Méide in Togmaill ⁊ Méde ind Eóin a n-anmand na n-inad sin béus, conid Áth Srethe comainm ind átha dara sredestar Cú Chulaind in cloich assa thabaill.

6.

1280 Táncatar cethri ollchóiceda Hérend arnabárach. Gabsat ar argain Maigi Breg ⁊ Maigi Murthemne. Ocus tánic gérmenma géribrach 69a Con Culaind dá aiti, do Fergus. Ocus atrubairt fri firu Hérend faitchius in n-aidchi sin dáig ar bíth dosficfad Cú Chulaind, ⁊ a ̇formolad i fus doridisi amal ra scríbsam remaind, ⁊ dorigni laíd:

1285 Damb ró Cú Chulaind Cúal̇nge
ria curadaib Cráebrúade.
Beti fir i fuilib de
d'argain Maige Murthemne.

Dochúaid-sium turus ba sía
1290 go ránic slébi Armenia.
Ralá ág dara aiste,
ra chuir ár na Cíchloiste.

Ba handsu dó meic Nechtain
do chur assa prímlepthaib,
1295 cú na cerda —ba mod n-áig —
do marbad cona óenláim

Nochom thá ní rádim de
im dála meic Deichtere,
is sí mo chobais, ní gó,
1300 co corrossid dob anró.

“Nach fitir dub dusáim. dal na inderb. esnad fiacht. fiacht. fiacht nad cheil. cuardait námait do thuaithbregaib binde ar tánaib tathaib rún. rafiastar dúib danis murthonna fer forglas forláib lilasta áeb agesta in mag meldait. slúaig scothníam buidb1315  bógeimnech febdair fiach fir nairm rád n-i̇nguir crúas Cúal̇nge có icat do bás mórmaicne féc muintir ar n-éc muntire do námait écaib.”

Tánic iarum Dond Cúalnge. Urtha reme go Glend na Samaisce i Sléib Chulind ⁊ coíca samaisce leis dia samascib.

1320 Aill do búadaib Duind Chúalnge and so .i. coíca samaisce no daired cach laí. Bertís láegu riasin tráth arnabárach ⁊ do neoch ná bered lóegu díb, no scaíltis imma lóegu, dáig ní ̇ful̇ngitis compert Duind Chúalnge accu. Ba do búadaib Duind Chúalnge coíca do maccáemaib no bítis ic clessaib cluchi cacha nóna ara cháemdruim1325  Ba do búadaib Duind Chúalnge cét láech no dítned ar thess ⁊ ar uacht ba foscud ⁊ ba imdegail. Ba do búadaib Duind Chúalnge ná laimed bánanach nó bocánach nó genit glinni tascud d'óentríchait chét friss. Ba do búadaib Duind Chúalnge crandord dogníd cacha nóni ic tiachtain ar ammus a liss ⁊ a léis ⁊ a machaid, ba leór ceóil ⁊1330  airfiti dond ̇fir i túasciurd ⁊ i ndesciurd ⁊ in n-etermedón tríchait: chét Cúalnge uili in crandord dogníd cacha nóna ic tiachtain dó ar ammus a liss ⁊ a léis ⁊ a machaid.

Conid ní de búadaib Duind Chúalnge in sin.

7.

Dollotar na slúaig iarum im ailib ⁊ im airtraigib críchi Conaille1335  Murthemne arnabárach, ⁊ rádis Medb ara tarta amdabach do scíathaib ósa cind nachas díburged Cú Chulaind de chnoccaib nó chétib nó thulcaib. Ocus trá ní roacht Cú Chulaind guin nó ath-̇forgab for feraib Hérend im chríchaib im ailib im artraigib Conaille Murthemne in lá sain.

1340 Co foítar cethri ollchóiceda Hérend i rRéde Loche i Cúalnge ⁊ co ragbatar dúnad ⁊ longphort and in n-aidchi sin. Rádis Medb fria cáeminailt comaitechta dá muntir techt ar cend usci oóil ⁊ innalta dochum na haba di. Loche comainm na hingene, ⁊ dotháet iarum Loche ⁊ coíca ban impi ⁊ mind n-óir na rígna ósa cind. Ocus foceird Cú1345  Chulaind 69b cloich assa thabaill furri co rróebriss in mind n-óir í trí ⁊ coro marb in n-ingin inna réid. Conid de atá Réde Loche i Cúalngiu. Ba dóig trá la Coin Culaind i n-écmais a ̇fessa ⁊ a eólusa ba hí Medb boí and.

8.

Lotar na slúaig arnabárach go ráncatar Glaiss Cruind ⁊ barrróbratar1350  in ̇nGlassi ⁊ foṙfémdetar a techt. Ocus Clúain Carpat comainm in chétinaid áit mal connarnectar. Is de dia tá Clúain Carpat forsin dú sin ar bíth cét carpat ruc in Glassi díb co muir. Rádis Medb fria muntir ar co ndigsed láech díb do ̇fromad na haba. Ocus atraacht óenláech prósta mór di muntir Medba, hÚalu a chomainm,1355  ⁊ gebis nertlía cloche fria ais ⁊ dotháet-aide dia fromad na Glassi ⁊ focheird in Glaiss for cúlu é, marb cen anmain, a lía fora druim. Rádis Medb ar co tucthá anís ⁊ ara claitte a ̇fert ⁊ ara túargabtha a lía. Conid de atá Lía Úaland i crích Cúalnge.

Lilis Cú Chulaind co mór dena slúagaib in lá sain ic iarair comraic1360  ⁊ comluind forru ⁊ marbais cét láech díb im Róen ⁊ im Roí, im dá senchaid na Tána.

Rádis Medb fria muntir ara tíastais i comruc ⁊ i comlund fri Coin Culaind. “Níba messi,” ⁊ “níba mé,” ar cách assa magin. “Ní dlegar cimmid dom muntir. Giano dlestea, ní mé no ragad i n-agid Con1365  Culaind dáig ní réid comrac ris.”

Táncatar na slúaig fri táeb na Glassi dáig fosrémdetar a techt go ráncatar airm i táet in Glassi assin tslíab, ⁊ dámbad áil dóib, bacóistís eter in Glassi ⁊ in slíab acht ní arlacair Medb, acht in slíab do chlaidi ⁊ do letrad rempi combad ail ⁊ combad athis for1370  Ultaib, ⁊ conid Bernais Tána Bó Cúalnge ainm in inaid ó sain dáig taris rucad in táin iar tain.

Gabsat cethri ollchóiceda Hérend dúnad ⁊ longphort in n-aidchi sin ic Bélut Aileáin. Bélat Aileáin a ainm connici sain, Glend TáiI immorro a ainm ó sain ara mét ra thálsat na halma ⁊ na immirgi1375  a loim ⁊ a lacht and do ̇feraib Hérend. Ocus Líasa Líac ainm aile dó, ar is de atá in t-ainm fair ar is and ro sáidset fir Hérend léss ⁊ machad dia n-almaib ⁊ dia n-immirgib.

Táncatar cethri ollchóiceda Hérend co ráncatar inní co Sechair. Sechair a ainm na aband co sin. Glass Gatlaig a ainm ó sain. Is p.381380  de dano atá in t-ainm furri úair ba i ̇ngataib ⁊ róoib tucsat fir Hérend a n-alma ⁊ a n-immirgi tarsi ⁊ léicset na slúaig uile a ngait ⁊ a róe lasin ̇nglais iar tíachtain tarsi. Is as sain ainm Glassi Gatlaig.

Táncatar cethri ollchóiceda Hérend co ragbatar dúnad ⁊ longphort i nDruim Én i crích Conaille Murthemne in n-aidchi sin ⁊ gabais1385  Cú Chulaind acond Ferta i lLergga 'na fíṙfocus in n-aidchi sin. Ocus cutlaigis ⁊ bertaigis ⁊ crothais Cú Chulaind a armu in n-aidchi sin co n-ebailt cét láech din tslúag ar gráin ⁊ ar ecla ⁊ ar úamun Con Culaind. Rádis Medb fri Fiachu mac Fir Aba di Ultaib ar co ndigsed d'acallaim Con Culaind do brith choma dó. “Ciarso choma1390  no bértha dó?” for Fiachu mac Fir Aba. “Ní handsa.” ar Medb. “Imdéntar leis do neoch ro milled d'Ultaib coro ícthar friss feib as dech atbérat fir Hérend. Feiss i Crúachain do grés dó, fín, ⁊ mid do dáil 70a fair ⁊ tíchtain im géilsine-se ⁊ i ̇ngélsine Ailella dáig is sochru dó andás beith i ngélsine ind ócthigerna icá tá.”—Conid sí1395  bríathar is mó gén ⁊ tarcassul ro ráided for Táin Bó Cúalnge .i. ócthigern do dénam din chúicedach is dech buí i ̇nHérind .i. di Chonchobur.

Tánic iarum Fiachu mac Fir Aba do acallaim Con Culaind. Ferais Cú Chulaind fáilti fris. “Tarissi limm.” “Tairisi duit-siu1400  ón.” “Dot acallaim tánac ó Meidb.” “Cid dobertais latt?” “Imdéntar latt anro milled d'Ultaib coro ícthar frit feib as dech atbérat fir Hérend. Feiss i Crúachain dait, fín ⁊ mid do dáil fort, ⁊ tíchtain i ngélsine Ailella ⁊ Medba dáig is sochru dait andás bith i ngélsine ind ócthigerna icá taí.” “Nithó omm,” ar Cú Chulaind. “1405 Ní recfaind-se bráthair mo máthar bar ríg n-aile.” “Ocus ar co tís co moch imbárach i n-erus Medba ⁊ Fergusa co Glend Fochaíne.”

Luid iarum Cú Chulaind co moch arnabárach co Glend Fochaíne. Dotháet dano Medb ⁊ Fergus 'na chomdáil. Ocus tincais Medb ar Coin Culaind ⁊ cessis a menma fair in lá sain dáig ar bíth ní mó ná1410  mod maccaím lée atacaemnaic. “Inn é sút in Cú Chulaind airdairc atberi-siu, a Ferguis?” ar Medb. Ocus ra gab Medb ar acallaim Fergusa ⁊ dorigni laíd:

Más é ucain in Cú cain
itirid-si infar nUltaib,
1415 ní thabair a thraig fri tend
ná di̇ngaib d'̇feraib Hérend.

 p.39

Cid óc in Cú sin atchí
imriada Mag Murthemni,
ní tabhair fri talmain traig
1420 ná dingba ar galaib óeṅfir.

Berar coma úan don láech,
mad dia tí taris is báeth,
leth a bó dó is leth a ban
⁊ clóechládh sé a gasced.

1425 Fó lim gana chlóthar úaib
in Cú din Murthemni múaid,
ní hecal ria ̇ngním ̇ngarb ̇nglé
rafetar más éside.


M.

“Acaltar úait Cú Chulaind, a Ferguis,” ar Medb. “Nithó,” ar1430  Fergus, “acht acall-su fessin é,” for Fergus, “dáig ní cían etruib immun glend sund, im Glend Fochaíne.” Ocus foṙfópart Medb for acallaim Con Culaind ⁊ dorigni laíd:

A Chú Chulaind cardda raind,
dingaib dín do chrantabaill,
1435 ron báid-ne do gleó garb glé
ror briss is ror búaidre.

A Medb do Múr mac Mágach,
nídam drochláech dimbágach,
noco tréciub duit frim ré
1440 immáin Tána Bó Cúal̇nge.

Mad dia ̇ngabtha-su úanni,
a Chú chomramach Cúal̇ngi,
leth do bó ⁊ leth do ban
rot biad dáig is ecengal.

1445 Dáig is mi re recht rubad
ársid imdegla Ulad,
noco géb co tartar dam
cach bó blicht, cach ben Gáedel.

 p.40

Is romór a nad-maíde
1450 ar cur áir ar ̇ndegdaíne,
formna ar n-ech is formna ar sét
araí óeṅfir d'imchomét.

A ingen Echach Find Fáil,
nídam maith-se oc immarbáig,
1455 acht cidam láech-sa-líth ̇nglé-
att úaitte mo chomairle.

Ní athis duit na 'tbere,
a meic drȯngaig Dechtere,
is robladach duit-siu in raind,
1460 a Chú chomramach Culaind.


A.

Aithle na laíde sin: Níra gab Cú Chulaind nach comai conaittecht fair. Ra díscaílset immon ̇nglend fón samlaid sin ⁊ balotar ass tria choṁfeirg di leith for leth.

Gabsat cethri ollchóiceda Hérend dúnad ⁊ longphort trí lá ⁊ trí1465  aidche ic Druim Én i Conaille Murthemne. Acht níro sádit sosta nó pupla ⁊ ní dernad praind nó tomaltus leó ⁊ níra canait ceóil ná arfiti leó na trí aidchi sin, ⁊ no marbad Cú Chulaind cét láech cach n-aidchi díb co solustráth n-érgi arnabárach.  70b“Níbat búana ar slúaig fón samlaid seo,” ar Medb, “dia mmarbad Cú Chulaind cét1470  láech cach n-aidche úan. Cid ná berar coma do ⁊ nach acaltar úaind é?” “Ciarso choma sain?” ar Ailill. “Berar 'n-as blicht dond alaid dó ⁊ 'n-as dáer na braiti ⁊ cosced a chranntabaill d'̇feraib Hérend ⁊ léiced écin cotlud dona slúagaib.” “Cia ragas frisin coma sin?” ar Ailill. “Cia,” bar Medb, “acht Mac Roth ind echlach.” “Ní1475  rag omm,” bar Mac Roth, “dáig nírsa eólach etir ⁊ ní ̇fetar gia airm inda fil Cú Chulaind.” “Iarfaig do Fergus,” ar Medb, “is dóig a ̇fiss lais.” “Ní ̇fetar-sa ém,” ar Fergus, “acht óen ba dóig lem a bith eter Fochaín ⁊ muir ic lécud gaíthe ⁊ gréne fóe ar nemchotlud na aidchi arráir ic slaide ⁊ ic áirdbe in tslúaig a óenur.” Fír dó-som sain.

1480 Ferais tromsnechta in n-aidchi sin corbo chláṙfind nó corbo clárenech uili cóiceda Hérend don tsnechtu. Ocus focheird Cú Chulaind de na secht cneslénti fichet cíardai clárda bítis fo thétaib ⁊ rifetaib fria chnes arnacha ndechrad a chond céille tráth doficfad a lúth láthair. Ocus legais in snechta trícha traiged ar cach leth1485  úad ra méit brotha in míled ⁊ ra tessaidecht cuirp Con Culaind, ⁊ p.41 ní chaemnaic in gilla bith i coṁfocus dó itir ra mét na feirge ⁊ bruthmaire in míled ⁊ ra tessaidecht in chuirp.

“Óenláech cucaind, a Chúcúcáin,” for Láeg “Cinnas láech?” ar Cú Chulaind. “Gilla dond drechlethan álaind. Bratt dond1490  derscaigthech immi, bruthgae umaidi 'na brut. Tarbléni trebraid fria chness. Dá bernbróic etera dá choiss is talmain. Mátadlorg ̇findchuill issindara láim. Claideb letḣfáebair co n-eltaib dét 'sind láim anaill dó.” “Aile a gillai,” ar Cú Chulaind, “comartha n-echlaige sin. Cia d'echlachaib Hérend sin do imlúad athisc ⁊ irlabra frim-sa.”

1495 Doroacht Mac Roth iarum co ránic airm i mbáe Láeg. “Ciarsat comainm céli-siu, a gillai?” ar Mac Roth. “Am chéli-se ind óclaíg út túas,” ar in gilla. Tánic Mac Roth cosin magin i mbaí Cú Chulaind. “Ciarso comainm céli-siu, a óclaíg?” ar Mac Roth. “Am céle-se Conchobuir meic Fachtnai Fáthaig.” “In fail ní as derbiu latt ná1500  sain?” “Lór sain itráthsa,” ar Cú Chulaind. “Ar co festa-su dam-sa cia airm i faigbind in Coin Culaind airdirc seo immna n-egat fir Hérend in cur sa barin tslúagud sa.” “Cid atbértha-su friss nad ebertha frim-sa?” ar Cú Chulaind. “Dá acallaim tánac ó Ailill ⁊ ó Meidb ra coma ⁊ ra caínchomrac dó.” “Cid dobertaisiu latt dó?” “1505 A n-as blicht dond alaid dó ⁊ a n-as dáer don brait, ⁊ coisced a chranntabaill dona slúagaib, dáig ní súairc in torandchless dogní-sium forro cacha nóna.” “Cid airchind beth intí connaigi-siu i coṁfocus, ní gébad na comai conattgisiu, dáig mairfit Ulaid a mblechtach do gressaib ⁊ glámmaib ⁊ gríssaib dar cend a n-aenig mani bé sescach1510  occu, ⁊ dano dobérat a mná dáera bar lepthaib dóib ⁊ ásfaid dáermaicne i crích Ulad a lleth ó máthrechaib samlaid.” Luid Mac Roth ar cúl. “Nád fúarais aile?” ar Medb. “Fuar-sa ém gilla grúamda ferggach n-úathmar n-anniaraid eter Fochaín ⁊ muir. Ní ̇fetar ém inn é in Cú Chulaind.” “Inra gaib na comai sin?” “Nád1515  ragaib écin.” Ocus innisis Mac Roth inní donára gaib. “Is ésium ra acallais,” ar Fergus.

“Berar coma aile dó,” ar Medb. “Ciarso choma?” bar Ailill. “Berar 'n-as seisc ind alaid dó ⁊ 'n-as sáer na braiti, ⁊ coisced a chranntabaill dona slúagaib dáig ní súairc in torandchless dogní1520  forro cacha nóna.” “Cia ragas frisin coma sin?” “Cia acht Mac Roth.” “Ragad omm,” ar Mac Roth, “dáig amm eólach don chur sa.” Tánic Mac Roth d'acallaim Con Culaind. “Dot acallaim tánac don chur sa dáig rafetar is tú in Cú Chulaind airdairc.” “Cid dobertais latt samlaid?” “N-as seisc ind alaid ⁊ 'n-as sáer na braiti, ⁊ coisc p.42 do cranntabaill 71a do ̇feraib Herend ⁊ léic cotlud d'̇feraib Hérend nó dona slúagaib, dáig ní súairc in torandchless dogní-siu forro cacha nóna.” “Nád géb-sa na coma sain, dáig mairfit Ulaid a sescach dar cend a n-aenig, ar it fíala Ulaid, ⁊ beit Ulaid can sescach ⁊ can blechtach itir. Dobérat a mnáa sáera ar bróntib ⁊ lostib ⁊ mugsaine1530  ⁊ dáeropair dóib. Ní maith lim-sa ind ail sin d'ácbáil i nUltaib dar m'éis, cumala ⁊ banmogaid do dénam d'ingenaib ríg ⁊ rígthoísech Ulad.” “In fail coma gaba-su itir ifechtsa?” “Fail écin,” ar Cú Chulaind. “In n-epir-ssu frim-sa in coma amlaid?” ar Mac Roth. “Dar mo bréthir,” ar Cú Chulaind, “ní mé adféta dúib.” “Ceist1535  didiu?” ar Mac Roth. “Má tá ocaib 'sin dún ar medón,” ar Cú Chulaind, “rofessad na coma fail ocum-sa, ráded frib. Ocus máni ̇fail, ná tecar dom innaigid-se ní bas mó im choma nó im cháenchomrac, ar cipé tí, bid sé fot a sáeguil.” Luid Mac Roth ar cúl ⁊ imfacht Medb scéla de. “In fúarais?” ar Medb. “Fúar omm écin,”1540  ar Mac Roth. “Inra gab?” ar Medb. “Nád ragab,” ar Mac Roth. “In fail coma gabas?” “Fail dano atbeir.” “In n-ébairt-sium frit-su in choma sain?” “Is hí ém a bríathar,” ar Mac Roth, “nába é dosféta dúib.” “Ceist didiu?” ar Medb. “Acht má tá lind ar medón rofessed na coma fail lais-sium, asberad frim, ⁊ meni ̇fail, ná tecar dá1545  indsaigid níbad siriu nó bas mó. Acht is é seo óenni móedim-se chena,” ar Mac Roth, “cid rígi Hérend dobertha dam, ná rag-sa fessin dá maídib friss.”

Is and sin tincais Medb for Fergus. “Ciarso choma connaig sút, a Ferguis;” ar Medb. “Ní accim maith dúib itir din chomai connaig,”1550  ar Fergus. “Ciarso choma sin?” ar Medb. “Óeṅfer do ̇feraib Hérend do chomruc fris cach dia. In fat bethir icá marbad ind ̇fir sin. imthecht do lécud don tslúag frissin. Mar thairc dano in fer sin do marbad, láech aile for áth dó-som nó nechtar de longphort ⁊ dúnad do gabáil d'̇feraib Hérend and sin co solustráth érge arnabárach,1555  ⁊ a biathad ⁊ a étiud Con Culaind forin tánaid se béus úaib-si.”

“Is í ar cubus,” ar Ailill, “is coma dímaig.” “Is maith an condnaig,” ar Medb, “⁊ atetha-som na comai sin, dáig ar bíth iss assu lind óenláech úaind cach laí dó-som oldás cét láech cach n-aidchi.” “1560 Cia ragas frisnaib comai sin dia innisin do Choin Chulaind?” “Cia dano acht Fergus,” ar Medb. “Nithó,” for Fergus. “Cid són?” for Ailill. “Co tartar cuir ⁊ glinni, rátha ⁊ trebairi imm airisium arna comai sin ⁊ 'ma tabairt di Choin Chulaind.” “Ataimim-si ém,” ar Medb, ⁊ aurnaidmis Fergus fón samlaid cétna foraib.

9.

1565 Ro gabad echrad Fergusa ⁊ ra indled a charpat. Ocus ro gabait a dá ech do Etarcumul mac Feda ⁊ Lethrinni, máethmaccáem di muntir Medba ⁊ Ailella. “Cid imluid-siu?” ar Fergus. “Lodma lat-su,” ar Etarcumul, “d'̇fégad chrotha ⁊ delba Con Culaind ⁊ do thaidbriud fair.” “Día ndeṙnta-su form-sa,” ar Fergus, “ní targtha1570  'manetir.” “Cid són amai?” “Do sobcha ⁊ do saisillecht, a lunni immorro ⁊ a ágmairi ⁊ a ainserci in meic dá tégi innaigid, ⁊ is dóig lim-sa debaid dúib ria n-imscar.” “Nach fétfa-su ar n-etráin?” ar Etarcumul. “Rafétad,” for Fergus, “acht nád chunnis fodessin.” “Nad chunnius ón co brunni ̇mbrátha.”

1575 Lotar iarum rempu iar tain do saigid Con Culaind. A mboí Cú Chulaind eter Fochaín ⁊ muir oc imbirt búanbaig fria araid, ⁊ ní théiged isin mag can arigud do Láeg ⁊ no bered cach ra cluchi for Coin Culaind asin búanbaig béus arapa. “Óenláech cucund, a Chúcúc,” ar Láeg. “Cinnus láeich?” ar Cú Chulaind. “Métithir lim1580  óen na prímslíab is mó bís for mórmachairi 71b in carpat fil fónd óclaig. Métithir lim óen na prímbili bís for faidchi prímdúni in folt craíbach dúalach findbudi forórda forscaílti fail immo chend. Fúan corcra corrtharach inaithi immi. Delg n-órda n-ecortha 'sin brut. Manaís lethanglas ar derglassad 'na láim. Scíath cobradach1585  condúalach co cobraid óir deirg úasu. Claideb fata sithlaí co n-ecrasaib serrda for díb sliastaib sudigthi dond óclaíg móir borrfaid fail isin charput ar medón.” “Ale mo chen a thíchtu inar ̇ndochum-ni ind oíged sin,” ar Cú Chulaind. “Rafetamar-ni in fer sin. Mo phopa-sa Fergus dotháet and sin.” “Atchíu-sa óencharpdech1590  aile 'nar ̇ndochum-ne béus. Is lór n-árgigi ⁊ n-óebinniusa ⁊ n-ániusa amthiagat a eich.” “Cia do maccáemaib fer nHérend sin, a mo phopa Laíg,” ar Cú Chulaind. “D'̇fégad mo chrotha-sa ⁊ mo delba dotháet in fer sain dáig am urdairc-sea leó-som 'na ndún ar medón.” Doriacht Fergus ⁊ tarblaing assin charpat, ⁊ ferais Cú Chulaind1595  fáilti fris. “Tarisi lim,” ar Fergus. “Tarisi duit-siu ón om,” ar Cú Chulaind, “dáig dia tóichle inn iall én 'sin mag, rot bia cadan co lleth araile. Dia tuinne iasc i n-inberaib, rot bia éicni co leith anaill. Rot bia dorn bilair ⁊ dorn femmaig ⁊ dorn fothlochta. Dámsat éicen comrac nó chomlond, missi ragas dit ráith for áth ⁊1600  rot bia foraire ⁊ forcomét co táthais do suan ⁊ do chotlud.” “Maith p.44 amin rofetamar mar atá th'óegedchaire in chur sa for Táin Bó Cúalnge. Acht in cor sa conattecht for firu Hérend, comlund óenfir, atetha. Is dó thánac-sa dia naidm fort, ⁊ geib-siu fort.” “Ataimim omm, ” bar Cú Chulaind, “a mo phopa Ferguis.” Ocus1605  ní baí ní ba siriu ná sain ac comlabra arná ráditis fir Hérend a mbrath nó a trécun do Fergus fria dalta. Ro gabtha a dá ech do Fergus ⁊ ro indled a charpat, ⁊ luid for cúlu.

Dessid Etarcumul dia éis ic fégad Con Culaind fri ed cían. “Cid fégai-siu, a gillai?” for Cú Chulaind. “Fégaim-se tussu,” for1610  Etarcumul. “Ní fota in rodarc ém duit-siu ón,” ar Cú Chulaind, “immonderca súil i sodain duit. Acht dia festa-su, is andíaraid in míl bec ̇fégai-siu .i. missi. Ocus cinnas atú-sa acut frim ̇fégad didiu?” “Is maith lim ataí immorro. Maccáem tucta amra álaind tú co clessaib ána iṁfacsi ilarda. Mad t'árim immorro bail i mbiat1615  daglaích nó dagoíc nó láith gaile nó ord essoirgne, nít áirmem itir ⁊ nít imrádem.” “Rofetar-sa is commairgi dait immar thánac assin longphort ar einech mo phopa Fergusa. Tȯng-sa mo dee dá n-adraim chena, menbad ar bíth einig Fergusa, ní ricfad acht do chnámi mintai ⁊ t'áigi fodailti arís dochum longphuirt.” “Aile1620  nacham thoma-sa itir ní bas íriu de sodain dáig in cor sa ra chungis for firu Hérend, comlund óeṅfir, ní ̇fil d'̇feraib Hérend tí imbárach dit ̇fópairt acht missi.” “Tair-siu ass ón, ⁊ gid moch thís, fogéba-su missi sund. Ní thechiub-sa riam remut.” Luid Etarcumul ar cúlu ⁊ ro gab ar chomrád fria araid. “Isam écen-sa trá imbárach comrac1625  fri Coin Culaind, a gillai,” bar Etarcumul. “Ra gellais trá,”ar in t-ara. 72a “Ní ̇fetar-sa chena in comella.” “Ocus cia ferr a dénam imbárach nó innocht fo chétóir?” “Is í ar cubus,” ar in gilla, “acht ní búaid a dénam imbárach, is mó is dimbúaid a dénam innocht dáig is nessu do urgail.” “Impá dún in carpat, a gillai, arís for1630  cúlu dáig ar bíth tȯngu-sa na dé dá n-adraim, ní rag-sa ar cúl co brunni ̇mbrátha co rucur cend na herre út lim itasselbad, cend Con Culaind.”

Imsoí in t-ara in carpat arís dochum inn átha. Tucsat a clár clé fri airecht ar amus ind átha. Rathaigis Láeg. “In carpdech1635  dédenach baí sund ó chíanaib, a Chúcúc,” ar Láeg. “Cid de-side?” ar Cú Chulaind. “Dobretha a chlár clé riund ar ammus ind átha.” “Etarcumul sain, a gillai, condaig comrac cucum-sa, ⁊ ní ramaith lim-sa dó ar bíth ainig m'aiti ara tánic assind longphurt ⁊ ní ar bíth a imdegla-som atú-sa itir. Tuc-su latt, a gillai, m'arm p.451640  dam-sa connici in n-áth. Ní miad lim-sa diam túscu dó icond áth ná dam-sa.” Ocus luid iarum Cú Chulaind connice in n-áth ⁊ nochtais a chlaideb ósa gelgúalandchor ⁊ baí urlam forsinn áth for cind Etarcomla. Dorocht dano Etarcumul. “Cid iarrai, a gillai?” ar Cú Chulaind. “Comrac frit-su iarraim-se,” bar Etarcumul. “Na1645  dernta form, ní thargtha itir,” ar Cú Chulaind, “ar bíth ainig Fergusa ara tánac assin longphurt ⁊ ní ar bíth t'imdegla-su itir itú-sa.” Tuc trá Cú Chulaind fotalbéim dó goro thesc in fót boí fo bund a chossi conid tarla bolġfáen is a ̇fót fora broind. Dámbad áil dó is dá orddain dogénad de. “Dó duit ifechtsa ar dobiurt-sa1650  robud dait.” “Ní rag-sa condrísam béus,” bar Etarcumul. Tuc Cú Chulaind fáebarbéim co commus dó. Tópacht a ̇folt ó chúl có étan de ón chlúais co araile marbad do altain áith étruim nad berrtha. Níro ̇fulig tráchtad fola fair. “Dó duit ifechtsa” for Cú Chulaind, “ar dobiurt-sa gén fort.” “Ní rag-sa condrísam béus1655  ón co rucur-sa do chend-su ⁊ do choscur ⁊ do chommaídim nó co ruccu-ssu mo chend-sa ⁊ mo choscur ⁊ mo chommaídim.” “'S ed trá bias de a n-atberi-siu fo deóid, missi béras do chend-su ⁊ do choscur ⁊ do chommaídim.” Tucastar Cú Chulaind múadalbéim dó i comard a chind co rocht a imlind. Tucastar béim tánaise dó1660  urtharsna conid i n-óeṅfecht rángatar a trí gáibti rainti co talmain úad. Dorochair Etarcomul mac Feda ⁊ Lethrinne samlaid.

Ocus ní ̇fitir Fergus in comrac do dénam, dáig ba deithbir són ar níro ̇fég Fergus dara ais ríam ic suidi nó ic érgi nó ic astar nó ic imthecht ⁊ chléith ⁊ chath nó chomlund ar nád ráided nech ba1665  fatchius dó fégad dara éiss, acht na mbíd ríam remi ⁊ aird fri haird friss. Rasiacht gilla Etarcomla aird i n-aird fri Fergus. “Cá airm inda ̇fil do thigerna-su immanitir, a gillai?” ar Fergus. “Dorochair ó chíanaib forsinn áth la Coin Culaind,” ar in gilla. “Nírbu chóir ém,” ar Fergus, “don serriti síabarda mo sárgud immontí thánic1670  for m'̇foísam. Impá dún in carpat, a gillai,” ar Fergus, “ar condrísam immacallaim fri Coin Culaind.”

Imsoí iarum in t-ara in carpat. Lotar dó rempo a dochum ind átha. “Cid latt mo sárgud, a serriti síabarda,” ar Fergus, “immontí tánic for m'̇foísam ⁊ for mo chommairgi?” 72b “Dond altram ⁊ dond1675  iarfaigid dobertaisiu form-sa, ráid dam cia de bad ̇ferr lat-su, mo choscur-sa ⁊ mo chommaídim-se dó-som oldás a choscur-som ⁊ a chommaídim-sium dam-sa. Ocus anaill béus, iarfaig-siu a gilla-som cia bad chintach úan fri araili.” “Ferr lemm na ndernais. Bendacht forin láim dofárraill.”

1680 And sin trá ra cėnglait dá n-id im chaílaib choss Etarcomla ⁊ ra srėngad i ndegaid a ech ⁊ a charpait. Cach all ba amréid dó no fácbaitis a scaim ⁊ a thrommai im ailib ⁊ im airtdrochib. Cach bali ba réid dó na chomraictis a gabti rainti 'mon echraid. Ra srėngad samlaid dar fiartharsna longphuirt co dorus pupla Ailella1685  ⁊ Medba. “Fail and sain trá,” bar Fergus, “far maccaím dúib, ar cach assec cona thassec is téchta.” Dotháet Medb immach co dorus a pupla ⁊ dobreth a hardguth for aird. “Dar lind ém,” bar Medb, “ba mór bruth ⁊ barand in chuliúin-se tús laí dia ndechaid assin longphurt. Andar lind ní ainech atḣfir in t-ainech forsa ndechaid,1690  ainech Fergusa.” “Cid ra mer in cali ⁊ in banaccaid?” bar Fergus. “Cid ón, ciarso dúal don athiuchmatud saigid forsin n-árchoin ná lamat cethri ollchóiceda Hérend tascud nó tairisin dó? Cid mi fadéin, ba maith limm tíchtain imslán úad.” Torchair trá Etarcumul fón samlaid sin.

Conid Comrac Etarcomla fri Coin Culaind sin.

10.

And sin atraacht láech prósta mór do muntir Medba, Nath Crantail a chomainm, ⁊ tánic do ̇fúapairt Chon Culaind. Nír fiú leis airm do thabairt leis itir acht trí noí mbera culind at é fúachda follscaide forloiscthi. Ocus is and boí Cú Chulaind1700  forsin lind fora chind.-Ocus níba fáesam cid sí ⁊ bátar noí ̇mbera trethi. Ní bíd esbaid Con Culaind for nach óenbir díb. -And sain focheird-sium bir for Coin Culaind. Cingis Cú Chulaind co mbaí for ind úachtarach in bera contarlaic, ⁊ tarlaic Nath Crantail béus in bir tánaise. Tarlaic Nath Crantail in tres ̇mbir ⁊ ci̇ngis1705  Cú Chulaind do ind in bera tánaise co mbaí for ind in bera dédenaig. Is and sin techis inn íall én 'sin mag. Luid Cú Chulaind 'na ndíaid mar cach n-én conná ragtaís úad co fargdais cuit na aidchi dádaig. Dáig iss ed arfurad ⁊ arfognad Coin Culaind iascach ⁊ énach ⁊ oṡfeóil for Táin Bó Cúalnge. Acht atá ní, fo glé ra Nath1710  Crantail iss i roí madma ⁊ techid dochúaid Cú Chulaind úad, ⁊ luid reme co dorus pupla Ailella ⁊ Medba ⁊ dobretha a ardguth ar aird. “In Cú Chulaind airdairc-se atberthai-si,” ar Nath Crantail, “dochúaid i rroí madma ⁊ techid riam reme ambuarach.” “Rȧfetammar,” ar Medb, “rapad fír, acht condarístaís daglaích ⁊ dagóic,1715  ní gébad fri féta in serriti óc amulchach sain, ár in am dosfarraid dagláech, ní riss ra gabastar acht is riam reme ro madmastar.” Ocus rachúala Fergus anísin ⁊ ba níth mór la Fergus óen do maídim p.47 thechid fri Coin Culaind, ⁊ rádis Fergus fri Fiachu mac Fir Aba ar co ndigsed do acallaim Con Culaind. “Ocus ráid-siu 73a friss fíal1720  dó bith forsna slúagaib cian gar dorigéni gnímrada gaile forro ⁊ ba féile dó a imṁfolach oldás teched ria n-óenláech díb.” Dotháet iarum Fiachu do acallaim Con Culaind. Ferais Cú Chulaind fáilte fris. “Tarissi lim-sa ind ̇fálti sin, acht dot acallaim tánac ót aiti ó Fergus, ⁊ atbert fíal duit bith forsna slúagaib cian gar doringnis1725  gnímrada gaile ⁊ ba féliu duit th'imṁfoluch oldás teiched ria n-óenláech díb.” “Cid ón, cia nod maíd acaib-si sin?” bar Cú Chulaind. “Nath Crantail ém,” bar Fiachu. “Cid ón, ná fetar-su ⁊ Fergus ⁊ mathi Ulad ná gonaim-se aradu nó echlacha nó áes gan armu, ⁊ ní airm baí lais-sium acht bir craind, ⁊ ní gonfaind-se1730  Nath Crantail co mbeth arm leiss. Ocus ráid-siu friss arcom thé co moch imbárach sund ⁊ ní thechiub-sa riam reme.” Ocus ba fata ra Nath Crantail corbo lá cona sollsi dó do ̇fúapairt Con Culaind. Tánic co moch arnabárach do ̇fópairt Con Culaind. Atraig Cú Chulaind co moch ⁊ dofáncatar a ̇ferga laiss in lá sain ⁊ focheird1735  fáthi ferge dia brutt taris co tarla darin corthi clochi ⁊ co tópacht in corthe clochi a talmain eturru 's a bratt, ⁊ ní fitir sin itir ar méit na ferggi dofánic ⁊ ra síabrad immi. And sain trá dotháet Nath Crantail ⁊ atbert: “Cia airm i tá in Cú Chulaind se?” for Nath Crantail. “Aracút tall aile,” ar Cormac Cond Longas mac Conchobuir. “1740 Ní hé sút cruth ardoṁfarfaid.se indé,” ar Nath Crantail. “Di̇ngaibsiu trá in láech út,” bar Cormac, ⁊ “is samalta duit ⁊ feib no di̇ngébtha Coin Culaind.”

Tánic iarum Nath Crantail ⁊ focheird rót n-urchair dia chlaidiub úad for Coin Culaind conda tarla immun corthi boí eter Coin1745  Culaind ⁊ a bratt co róebriss in claideb immon corthi. Ci̇ngid Cú Chulaind do lár thalman co mbaí for úachtar cobraidi scéith Nath Crantail ⁊ dobretha táthbéim dó sech barrúachtur in scéith co tópacht a chend dia médi. Túargab a lám co immathlam darís ⁊ dothuc bulli n-aill i mmulluch in méthi co ndergeni dá gabait1750  rainti co talmain. Torchair Nath Crantail fón samlaid sin la Coin Culaind. Atbert Cú Chulaind assa aithle:

Má dorochair Nath Crantail,
bid formach dond imargail.
Apraind can chath isind úair
1755 do Meidb co tríun in tslúaig.

11.

Dolluid iarum Medb co tríun in tslúaig fer ̇nHérend impi co ránic inní co Dún Sobairchi fathúaid. Ocus lilis Cú Chulaind co mór do Meidb in lá sain co luid Medb i nGuiph ria Coin Culaind comdar techt fathúaith marbais Cú Chulaind Fer Taidle1760  dia tát Taidle, ⁊ marbais Maccu Buachalla dia tá Carn Mac ̇mBuachalla, ⁊ marbais Lúasce i lLettri dia tát Lettre Lúasce, ⁊ marbais Bó Bulge ina grellaig dia tá Grellach Bó Bulge, ⁊ Murthemne fora dind dia tá Delga Murthemne.

Conid iar sain da tarraid Cú Chulaind atúaid dorísi do imdegail1765  ⁊ do imdítin a chrích ⁊ a fheraind fodessin, dáig ba handsa lais andá crích ⁊ ferand neich n-aile.

Is and sin trá forecmangaid Firu Crandce .i. dá Artinne ⁊ dá mac Licce, dá mac Durcridi, dá mac Gabla ⁊ Drúcht ⁊ Delt ⁊ Dathen, Te ⁊ Tualȧng ⁊ Turscur ⁊ Torc Glaisse ⁊ Glass ⁊1770  Glassne, inund sain ⁊ fiche Fer Fochard. Basnetarraid Cú Chulaind ic gabáil 73b longphuirt ria cách co torchratar lais.

Is and sin dorecmai̇ng do Choin Chulaind Buide mac Báin Blai de chrích Ailella ⁊ Medba ⁊ do sainmuntir Medba. Cethror ar ̇fichet láech. Bratt i filliud im cach fer. Dond Cúalnge i rrithur ⁊ i1775  fúatuch rempu iarna thabairt a Glind na Samaisci i Sléib Chulind, ⁊ coíca samaisci dia samascib imme. “Can doberid in n-alaid?” for Cú Chulaind. “Asin tsléib út amne,” ar Buide. “Cá do chomainmsiu badessin?” bar Cú Chulaind. “Nít charadar, nítt ágedar,” ar Buide, “'Buide mac Báin Blai missi do chrích Ailella ⁊ Medba.” “1780 Asso fort in certgae so didiu,” bar Cú Chulaind, ⁊ focheird in sleig fair. Forecmaing 'sin scíath ósa broind coro brúi trí asna 'sin táeb ba siriu úad iar tregtad a chridi 'na chlíab. Ocus dorochair Buidi mac Báin Blai. Conid de atá Áth mBuide i crích Ross ó sain.

Cian gar ro bátar forinn uropair sin ic clóechlód na dá chertgae,1785  dáig ní fo chétóir conarnic úadib, rucad in Dond Cúalnge irrithur ⁊ i fúatach úadib dochum longphuirt uadib amal as dech berair mart longphuirt. Conid ésin méla ⁊ mertain ⁊ meraigecht is mó tucad for Coin Culaind forsin tslúagud sa.

Imthúsa Medbi cach áth forsa mbaí, Áth Medbi a chomainm.1790  Cach bail ro sáid a pupaill, is Pupall Medba a ainm. Cach bail ro sáid a echlaisc, is Bili Medba a chomainm.

Ra chuir trá Medb din chúaird sin cath fri Findmóir mnaí Celtchair for dorus Dúni Sobairchi ⁊ ro marb Findmóir ⁊ ra airg Dún Sobairchi.

12.

1795 Táncatar trá cethri ollchóiceda Hérend i cind chían chóicthigis dochum dúnaid ⁊ longphuirt eter Meidb ⁊ Ailill ⁊ fiallach tabartha in tairb, ⁊ ní arlaic a búachaill dóibide Dond Cúalnge, co ndasrimmartatar co cruind for scíath fair conda mbertatar i mbernaid cumai̇ng, co ndaralastar na halma i talmain a chorp1800  tríchait traiged co ndernsat minscomartaig ⁊ minbruan dia churp. Forgemen a chomainm.

Conid Bás Forgaimin in sin for Táin Bó Cúalnge.

13.

Odariachtatar fir Hérend go óenbaile, eter Meidb ⁊ Ailill ⁊ fiallach tabartha in tairb, dochum in dúnaid ⁊ longphuirt,1805  atbertatar uili nábud chalmu chách Cú Chulaind menibeth in clessín i̇ngantach baí aice, clettín Con Culaind. Conid and sin foídset fir Hérend úadib Redg cánti Medbi do chungid in chlettín. Conattecht Redg in clettín ⁊ nád tard daith Cú Chulaind in clettín dó. Ní sain ⁊ nád éscaid laiss a thabairt. Rádis Redg no bérad1810  ainech Con Culaind. And sin tarlaic Cú Chulaind in clettín dó 'na díaid conid tharlathar i classaib a dá chúlad co ndechaid dara bél a dochum talman. Ocus ní tharnaic úad acht a rád: “Is sólom dún in sét sa,” tráth conroscar a anim fria chorp forsin áth. Conid de asberar in t-áth sin ó sin Áth Sólomsét. Ocus fochuridar a uma1815  don chlettín forsin sruth, conid de atá Umansruth ó sin.

14.

Atrubratur fir Hérend cia bad chóir d'̇fúapairt Con Cúlaind 74a accu, ⁊ atbertatar uile combad é Cúr mac Dá Lóth bad chóir dá ̇fúapairt, dáig amlaid buí Cúr níba súairc comlepaid nó comáentu friss. Ocus atbertatar cid sé Cúr táetsad, ba di̇ngbáil1820  trommad dona slúagaib; diambad é Cú Chulaind, bá ferr són. Conácart Cúr i pupaill Medba. “Cid táthar dam-sa?” ar Cúr. “Do ̇fúapairt Con Culaind,” ar Medb. “Is cert ár mbúaid lib, is amra lib tráth is ro máethmaccáem a samla sain nom samlaid. Dia fessaind-se fessin, ní thicfaind la sodain. Bad leór lim gilla a1825  chomaís dim muntir do thecht 'na agid for áth.” “Ale is acca a rád samlaid sin,” ar Cormac Cond Longas mac Conchobuir. “Rabad amra bríg duit fadessin mad dia tóetsad latt Cú Chulaind.” “Dénaidsi arrgraige n-imthechta frí úare na matne i mmucha imbárach, dáig suba sliged dogníu-sa de. Ní hed nobar furgfe sib guin na1830  hailiti út, Con Culaind.” And sin atraacht co moch arnabárach p.50 Cúr mac Da Lóth. Tucad aire feóin leis do threlam gascid do ̇fópairt Con Culaind ⁊ barópairt ac folmasi a gona. Dochúaid Cú Chulaind trá fora chlessaib co mmoch in lá sain. At eat a n-uli anmand .i. ubullchless ⁊ fóenchless ⁊ cless clettínech ⁊ tétchless ⁊1835  corpchless ⁊ cless caitt ⁊ ích n-errid ⁊ cor ̇ndelend ⁊ léim dar néim ⁊ filliud eirred náir ⁊ gai bulgga ⁊ baí brassi ⁊ rothchless ⁊ gless for análaib ⁊ brúud gine ⁊ sían curad ⁊ béim co fommus ⁊ táthbéim ⁊ réim fri fogaist co ndírgud chretti fora rind co fornaidm níad. Ar is aire dogníd Cú Chulainn cacha maitne ar mucha cach cless1840  díb ar lus na lethláim amal as dech téit catt cróich ná digsitís ar dermat nó díchumni úad. Ocus tarrasair mac Da Lóth co trían in laí i túaim a scéith ic folmaisse gona Con Culaind. Is and sain rádestar Láeg fri Coin Culaind: “Maith a Chúcúc, frithálti in láech fail ic folmaisi do gona.” Is and sin tincais Cú Chulaind fair —is1845  inund ón ⁊ no fégand — ⁊ is and sain tórgaib ⁊ tarlaic na hocht n-ubla i n-airddi. Dolléci in nómad uball róot n-urchair úad do Chúr mac Da Lóth co tarla i llaind a scéith ⁊ a étain, co ruc comthromm inn ubaill dia inchind triana chúladaib. Co torchair dano Cúr mac Da Lóth fón samlaid sin ra Coin Culaind.

“1850 Dán fargabat far cuir ⁊ far rátha ifechtsa” bar Fergus, “láech aile for áth dó sút, nó gabaid dúnad ⁊ longphort sund co solustráth n-éirge imbárach, dáig darochair Cúr mac Da Lóth.” “Arapa a fáth táncammar,” ar Medb, “is cubés dún cid isna puplaib cétnaib bemmit.” Dessid dóib issin longphort sain co torchair Cúr mac Da1855  Lóth ⁊ Lath mac Da Bró ⁊ Srub Dare mac Fedaig .i. mac teóra Maignech. Torchratar sain trá ra Coin Culaind ar galaib óeṅfir. Acht is emilt engnam cach ̇fir fo leith díb d'innisin.

15.

Is and sin rádis Cú Chulaind fria araid fri Láeg: “Dó duit, a phopa Laig,” ar Cú Chulaind, “i llongphort fer nÉrend ⁊ beir a1860  n-imchomarc 74b úaim-se dom áes chomtha ⁊ dom chomaltaib ⁊ dom chomdínib. Beir a imchomarc do Fir Diad mac Damáin ⁊ do Fir Dét mac Damáin ⁊ do Bress mac Firb, do Lugaid mac Nóis ⁊ do Lugaid mac Solamaig, do Fir Báeth mac Baetáin ⁊ do Fir Báeth mac Fir Bend, ⁊ a imchomarc féin béus dom derbchomalta,1865  do Lugaid mac Nóis, dáig is é óeṅfer cȯngeib commond ⁊ caratrad frim-sa don chur sa forin tslúagud, ⁊ beir bennachtain ar co n-eperta-som frit-su cia dotháet dom ̇fúapairt-se imbárach.”

Luid iarum Láeg reme i llongphort fer ̇nHérend ⁊ ruc a n-imchomarc dáes chumtha ⁊ do chomaltaib Con Culaind ⁊ dano dochúaid1870  i pupaill Lugdach meic Nóis. Ferais Lugaid fálte fris. “Tarissi lim,” ar Lóeg. “Tarissi duit-siu ón,” bar Lugaid. “Dot acallaim tánac ó Choin Chulaind,” ar Láeg, “⁊ tucad t'imchomarc do glaine ⁊ do léire úad duit, ⁊ ar co n-epertha-su frim-sa cia dotháet dá ̇fúapairt Con Culaind indiu.” “Mallacht a chommaind ⁊ a chomaltais ⁊1875  a charatraid ⁊ a chardessa fair, a derbchomalta díless dúthaig fadessin .i. Fer Báeth mac Fir Bend. Rucad i pupaill Medba ó chíanaib. Tucad ind ingen Findabair ara lethláim. Is í dortes curnu fair. Is í dobeir phóic la cech n-óendig dó. Is í gaibes láim fora chuit. Ní do chách la Meidb in lind dálter for Fer ̇mBáeth. Ní1880  thucad acht aire coícat féin de dochum longphuirt.”

Luid iarum Láeg ar cúl do saigid Con Culaind co cendtromm n-imthursech n-anfálid n-osnadach. “Is cendtromm n-imthursech n-anfálid n-osnadach dotháet mo phopa Láeg dom indsaigid-se,” bar Cú Chulaind. “Is nech trá écin dom chomaltaib dotháet dom1885  ̇fúapairt.—” Ar ba messu lais-sium fer a chomgascid andá láech anaill.— “Maith and, a mo phopa Laíg.” ar Cú Chulaind, “cia dotháet dom ̇fúapairt-se indiu?” “Mallacht a chommaind ⁊ a chomaltais ⁊ a charatraid ⁊ a chardessa fair, do chomalta díles dúthaig fadessin .i. Fer Báeth mac Fir Bend. Rucad i pupaill Medba ó chíanaib.1890  Tucad ind ingen fora lethláim. Is sí dortes curnu fair. 'S í dobeir phóic la cech n-óendig dó. Is í geibes láim fora chuit. Ní do chách la Meidb in lind dáilter for Fer ̇mBáeth. Ní tucad acht aire coícat fén de dochum longphuirt.”

Ní tharrasair Fer Báeth co mmatin itir acht luid fo chétóir1895  d'athchur a charatraid for Coin Culaind. Ocus conattecht Cú Chulaind in caratrad ⁊ in commund ⁊ in comaltus friss, ⁊ nír fáemastar Fer Báeth cen in comrac do dénam. Luid Cú Chulaind tria ̇feirg úad ⁊ fosnessa sleig culind ina bond traiged coras fothraic eter feóil ⁊ chnám ⁊ chroicend. Tarngid Cú Chulaind in sleig arís ar1900  cúlu assa frémaib ⁊ dosfarlaic dara gúalaind i ndegaid Fir Baíth, ⁊ fó leis gid no ríssed ⁊ ba fó leis ginco ríssed. Dotarlaic in sleg i classaib a chúlaid co ndechaid trina bél dochum talman co torchair Fer Báeth amlaid. “Maith trá in fhocherd, a Chúcúc,” bar Fiacha mac Fir Aba, ar ba focherd lais in cathmílid do marbad den bir1905  culind.

Conid de atá Focherd Murthemne béus arin inad i mbátar.

16.

Airg-siu dam-sa, a mo phopa Láeig, da acallaim Lugdach i llongphort fer ̇nHérend ⁊ finta latt in ránic ní Fer Báeth fo ná ránic{⬌}⁊ fiarfaid de cia tig im aghaidh-si amárach. Tét Láog roime go pupaill Lugdach. Ferais Lugaidh fáilte fris. “Tairisi liom in1910  fáilte sin,” ar Láog. “Tairisi duit ón,” ar Lugaidh. “Dot hagallai̇m táncus-sa ót chomalta co nn-innisi dam in ráinic Fer Báoth (an longphort).” “Ráinic ón,” ar Lughaidh, “⁊ bendacht arin láim dusfaraill úair torchair marb isin gleand ó chianaibh.” “Indis dam-sa cia tic imárach i n-aghaidh Con Culainn do chomrac (fris).” “1915 Atáthar agá rádha fri bráthair fil agam-sa toidhecht ina aghaidh, drúthóglach sotal soisil & bailcbémnech buanaisech, ⁊ is uime curthar do chomrac fris é da thuitim les (⁊) co ndechaind-si dá dhíogail fair-siomh, ⁊ ní rach-sa ann go bruinne mbrátha. Láiríne mac Í Blaitmic in bráthair sin. Rachat-sa d'agallaimh Con1920  Culainn uime sin,” ar Lugaidh. Ro gapadh a dhá ech do Lugaidh ⁊ ro hindledh a charpat forra. Táinic i ccomdáil Con Culainn co ráinic imagallȧmh eatorra. Is ann sin itbert Lughaidh: “Atáthaar agá rádha re bráthair fil agam-sa techt do chomrac frit-sa .i. drúthóclach borb barbarda bailc búadnasach é ⁊ as uime curthar1925  do chomrac frit-sa é dá thuitiom-siom leat ⁊ dá fhéchain an rachainn-si dá díogail fort, ⁊ ní rach-sa ann sin go bruinne mbrátha. Ocus arin ccompántas fil edrainn aróen, ná marb-sa mo bráthair-si. Dar ar ccubus ámh,” ar sé, “cid tánaisde báis dusbéra dó, as ced liom, úair dar mo shárugadh téid it haghaidh-si.” Luid1930  iarȧm Cú Chulainn ar cúl ⁊ tét Lughaidh don longphort.

Is ann sin do goiredh Láiríne mac Nóis i pupaill Oilella ⁊ Medba, ⁊ tucadh Fionnabair fora láim. As í no dáiledh corna fair ⁊ doberedh póic la gach n-áondig dhó ⁊ do gabhadh lám fora chuid. “Ní do chách berar la Meidb an lionn dáilter for Láiríne,” ar Fionnabair. “1935 Ní tucc acht eri cáogat fén de dochum an loncphuirt.” “Cia ráidhi?” ar Oilill. “An fer út thall” ar sí. “Cidh ésidhe?” ar Oilill. “Minic lat h'aire do thabairt do ní nábadh coimdigh. Ba córa duit h'aire do thabairt don láneamain as mó maith, mied ⁊ maisi dá bfuil ar énslige i nÉrinn .i. Fionnabair ⁊ Láiríne mac1940  Nóis.” “Docím-si iat mar sin,” ar Oilill. Is ann sin tuc Láiríne bogadh ⁊ bertnugadh fair gur maídedar úamanna na ccoilcech bátar faoí curbo brec faithchi an longphuirt dia cclúmaibh.

Fada les gurbo lá cona lánsoillsi ann dochum Con Culainn p.53 d'fúabairt. Táinic i mucha na maidne arnamárach ⁊ tuc eri feóin1945  do threalmaibh gaiscidh les ⁊ táinic forsan áth i ccomdáil Con Culainn. Níba fiú la dagláochaibh in dúnaidh nó an longphuirt techt d'féchain chomraic Láiríni acht mná ⁊ giollanradh ⁊ ingena d'fochaidbedh ⁊ d'fanamad ima eomrac. Táinic Cú Chulainn ina chomdáil conici in áth ⁊ níorb fíu les airm do thabairt les acht1950  táinic diairm ina dháil. Benais Cú Chulainn a airm uile asa láim mar benas neaoh a aidme áineasa a láim mhic bhic. Ro mel ⁊ ro cumail Cú Chulainn itir a lámhaibh é, non cúrond ⁊ non ceanclonn, non carcrann ⁊ nos crothonn co seabaind a chaindebar uile as gurbo ceó aéerda an ceatharaird i mboí. Telgis úada é iar1955  sin do lár in átha fíartharsna in longphuirt go dorus puible a bráthar. Cid trá acht níor érig riam gan éccaíne ⁊ níro loing gan airchiseacht ⁊ ní raibi riamh ó sin amach gan maíthe medóin ⁊ gan cumga cléb ⁊ gan bronngalar ⁊ gan tathaige amach ar mince. Is é sin trá aoinfer térna iar ccomrac fri Coin Culainn ar Táin Bó1960  Cúailnge, ⁊ táinic ris fós iersma an galair sin conadh é bás ruc ier sin.

Conad comrac Láiríne ann sin for Táin Bó Cúailnge.

17.

Is ann sin do goiredh Lóch Mór mac Mo Febhis i bpubaill Oilella ⁊ Medpa. “Cid fa bfuilter dam-sa lib?” ar Lóch. “Do chomrac duit fri Coin Culainn,” ar Medhb. “Ní rach-sa don turas sin1965  úair ní miedh nó maisi liom móethmaccóemh óg gan ulchain gan fhésóig d'ionnsaige ⁊ ní do bém aisge fair, acht atá agam fer a ionnsaighthe .i. Long mac Emónis, ⁊ gébaidh coma uaib-si.” Do gairedh Loncc i bpubaill Oilella ⁊ Medba, ⁊ geallais Medb mórchomadha dhó .i. timtacht dá fher déc d'éudgadh gacha datha ⁊1970  carpat ceithri sheacht cumal ⁊ Finnabair d'óenmnaoi, ⁊ fes i cCrúachain do grés ⁊ fíon do dháil fair. Táinic ieram Long d'ionnsaige Con Culainn ⁊ marbais Cú Chulainn é.

Ráidis Medb fria banchuire teacht do agallai̇m Con Culainn da rádha fris ulcha smérthain do dénam fair. Tángatar in bantracht1975  rempa ar amus Con Culainn co n-ebertitar fris ulcha smérthain do gabáil fair: “Úair ní fiú la dagláoch isin loncphort techt do chomrac frit ⁊ tú gan ulchain.” Do chuir ieramh Cú Chulainn ulcha smérthain fair ⁊ táinic arin tulaigh ós cionn bfer nÉrenn ⁊ taisbénais in ulcha sin dóib uile i ccoitchinne.

1980 Atchonnairc Lóch mac Mo Febhis sin ⁊ is edh adubairt: “Ulcha sút ar Coin Culainn.” “As edh ón atchíu,” ar Medp. Geallais Medb na mórchomadha cétna do Lóch ar coscc Con Culainn. “Rachat-sa dá ionnsaige,” ar Lóch. p.54 Tic Lóch d'ionnsaighe Con Culainn go dtarla dá chéle iet icin1985  áth inar thuit Long. “Tair romainn arin áth n-úachtarachh,” ar Lóch, “úair ní comraicfem arin áth so.” Ar ba háth heascoman les-siom in t-áth fora dtorchair a bhráthair. Iar sin ro comraicsit forsan áth úachtarach.

Is ann sin táinic in Morrígan ingen Ernmais a síodaibh do1990  admilledh Con Culainn, ar ro gellastair for Táin Bó Regamna go dtiocfad do aidhmilledh Con Culainn in tráth do beith ig comrac fri degláoch for Táin Bó Cúailnge.Tainic ieramh in Morrígan ann sin i rriocht sȧmaisci finne óderge co coícait samasc uimpi ⁊ ronn fiondruine itir gach dá samaisc díoph. Dobertsat in banntracht gesa ⁊1995  airmberta for Coin cCulainn dá ttísadh úadh gan fhosdadh gan aidmilledh fuirre. Dobert Cú Chulainn rót n-urchuir di gur bris lethrosc na Morrígna. Táinic dano in Morríghan ann sin i rriocht escuinge slemne duibi lasan sruth. Tét ieramh forsan lind gurrus iomnaisg fo chosaibh Con Culainn. An fad boí Cú Chulainn agá2000  díchur de, ro ghon Lóch urtharsna é tre chompar a chléb. Táinic ieramh in Morrígan i riocht saidhi gairbi glasrúaidhi. Cien goirit boí Cú Chulainn igá díchur dhe, ro ghon Lóch é. Iar sin ro érigh fercc Con Culainn ris (⁊) 75a gonais Cú Chulaind Lóch din gai bulga coro thregda a chridi 'na chlíab. “Ascid dam ifechtsa, a2005  Chú Chulaind,” bar Lóch. “Gia ascid connaige?” “Ní ascid anacail nó midlachais iarraim-se fort,” bar Lóch. “Teilg traigid dam corop ar m'agid sair tóethus ⁊ nárap dar m'aiss síar co firu Hérend, arná rádea nech díb is roí madma nó techid dam remut-sa, dáig torchar din gae bulga.” “Teilcfet,” bar Cú Chulaind, “dáig is láechda ind ascid2010  connaigi.” Ocus teilgis Cú Chulaind traigid ar cúl dó. Conid de fil in t-ainm forsind áth ó sin .i. Áth Traiged i cind Tíri Móir.

18.

Ocus gebis athrechus mór Coin Culaind in lá sin .i. bith forin Táin itir a óenur, ⁊ rádis Cú Chulaind fria araid fri Láeg techt do innaigid Ulad ar con tístaís do chosnam a tána. Ocus ro2015  gab-sum merten ⁊ athscís forru ⁊ dori̇ngni rand:

Airg úaim, a Laíg, laíder slúaig.
Cain dam i nEmain adrúaid
am tursech cach dia 'sin chath
condam créchtach crólinnech.

 p.55

2020 Mo tháeb dess is mo tháeb clé
andsa mess for cechtar de.
Ní lám Fíngin roda slaid,
dirgid fola fiḋfaebraib.

Apair fri Conchobor cáem
2025 atú tursech tiachairtháeb.
Trén ra chlóechla chruth amne
mac dil drȯngach Dechtire.

M'óenurán dam ar éitib
acht nís léicim, nís étaim.
2030 Atú im ulc, ním fuil im maith,
m'óenur dam ar iláthaib.

Feraid bróen fola for m'arm
go ndamrala créchtach ̇ngarb.
Ním thic cara ar báig nó ar blait
2035 acht mad ara óencharpait.

Mad úathad dochanat form,
ní airfitiud nach n-óenchorn.
Mad ilar ceól a cornaib,
iss ed is binniu din choblaig.

2040 Seṅfocal so, srethaib cland,
ní lassamain cech n-óenchrand
Dá mbetis a dó nó a trí,
lasfaitis a n-athinni.

In t-óenchrand ni hassu a chlód
2045 meni fagba a ̇frithadód;
ar úathad imrither gó
noco modmar cach n-óenbró.

Nach cúala tú in cach than
clóentar gó ar úathad, fír dam.
2050 Iss ed ná fulȧngar de
turscolbad na sochaide.

 p.56

Gidúathad lín in chaire
dochaitter menma aire.
Cuit in tslóig, isé a samail,
2055 ní berbther é ar óengabail.

M'óenur dam i cind in tslóig
'gund áth i cind Tíri Móir.
Ba lía Lóch co lleith Bodba
go reṁfoclaib Regomna.

2060 Ra lettair Lóch mo dá lón,
rom tesc in tsód garb glasród;
ro geguin Lóch mo thromma,
rom tresgair in esconga.

Is rem chlettín-se a cosc,
2065 an tsód ó ro mill a rosc,
ro brisses a gerr gara
do thosuch na hégrada.

Ó indill Láeg in gae Aífe
risin sruth, ba seól faethe.
2070 Ro theilgesa in ngae ̇ngér guis
dar thóeth Lóch mac Emonis.

Cid d'Ultaib nach fegat cath
d'Ailill is d'ingin Echach?
Tráth atú-sa sund i n-ach
2075 is mé créchtach crólinnech.

 75b

Apair ri Ultu ána
tecat i ndiaid a tána.
Rucsat meic Mágach a mbu
⁊ ros raindset eturru.

2080 Bágim-se báig airdgella
⁊ ra comall chena,
bágim-se a heniuch caem chon
nacham tair-se óen m'óenor. p.57

Acht is fálid brain berna.
2085 i llongphurt Ailella ⁊ Medba.
Tursig núallana reme
rena ngáir i mMaig Murthemne.

Conchobor ní thic immach
náco raib a lín 'sin chath.
2090 tráth nach fálid é amne
ansu árim a fergge.


Airg.

Conid Comrac Lóich Móir meic Ma Femis fri Coin Cúlaind sin for Táin Bó Cúalnge.

19.

2095 And sain faítti Medb in sessiur úadi i n-óeṅfecht do ̇fúapairt Con Culaind .i. Traig ⁊ Dorn ⁊ Dernu, Col ⁊ Accuis ⁊ Eraísi. Tri ferdruíd ⁊ trí bandruíd. Basrópart Cú Chulaind síat co torchratar lais. Ára brissed fír breth for Coin Culaind ⁊ comlund óeṅfir, gebis Cú Chulaind a chrantabaill ⁊ basrópart in slúag do2100  díburgun a Delggain andess in lá sain. Giambtar liri fir Hérend in lá sin, barémid nech díb a aged do soud fodess in lá sin do choin nó ech nó duine.

And sin tánic in Mórrígu ingen Ernmais a sídib i rricht sentainne co rrabi ic blegun bó trí sine na fiadnaisse. Is immi tánic-si2105  mar sin ar bíth a fórithen do Choin Chulaind. Dáig ní gonad Cú Chulaind nech ara térnád co mbeith cuit dó féin 'na legius. Conattech Cú Chulaind blegon furri iarna dechrad d'ittaid. Dobretha-si blegon sini dó. “Rop slán a n-éim dam-sa so.” Ba slán a lethrosc na rígna. Conattech-som blegon sini furri. Dobretha-si dó. “2110 I n-éim rop slán intí doridnacht.” Conaittecht-som in tres ̇ndig ⁊ dobretha-si blegon sine dó. “Bendacht dee ⁊ andee fort, a ingen.” — Batar é a ndee in t-áes cumachta. ⁊ andee in t-áes trebaire. -Ocus ba slán ind rígan.

And sain faítte Medb in cét láech i n-óeṅfecht do ̇fúapairt Con2115  Culaind. Basrópart Cú Chulaind siat uili co torchratar leiss. “Is cuillend dúin guin ar muntiri samlaid,” ar Medb. “Níp sé sút a chétchuillend dúin ind ̇fir chétna,” bar Ailill. Conid Cuillend Cind Dúni comainm béus ind inaid i mbátar ó sin ⁊ conid Áth Cró ainm p.58 ind átha fors mbátar. Dethbir ara méit dá crú ⁊ dá fuil dochúaid2120  fo sruthair na haband.

20. Breslech Maige Murthemne so sís

RO gabsat cethri chóicid Hérend dúnad ⁊ longphort isin Breslig Móir hi Maig Murthemne. Ro láiset a n-ernail búair ⁊ braite secco fodes i Clithar Bó Ulad.  76a Gabais Cú Chulaind icon2125  Fert i lLerggaib i coṁfocus ⁊ i coṁfochraib dóib ⁊ atáis a ara tenid dó tráth nóna na haidchi sin .i. Lóeg mac Riangabra. Atchonnairc-seom úad grístaitnem na n-arm ̇nglanórda úas chind chethri n-ollchóiced nÉrend re fuiniud néll na nóna. Dofánic ferg ⁊ luinni mór icá n-aiscin re ilar a bidbad, re immad a námat. Ro2130  gab a dá sleig ⁊ a scíath ⁊ a chlaideb. Crothais a scíath ⁊ cressaigis a slega ⁊ bertnaigis a chlaidem, ⁊ dobert rém curad asa brágit coro ̇frecratar bánanaig ⁊ boccánaig ⁊ geniti glinni ⁊ demna aeóir re úathgráin na gáre dosbertatar ar aird, coro mesc ind Neamain forsin tslóg. Dollotar i n-armgrith cethri chóicid Hérend im2135  rennaib a sleg ⁊ a n-arm fadessin co n-erbaltatar cét láech díb di úathbás ⁊ chridemnas ar lár in dúnaid ⁊ in lȯngphairt in n-aidchi sin.

Dia mbaí Lóeg and co n-acca ní, in n-óenfer dar fiartharsna in dúnaid cethri n-ollchóiced ̇nHérend anairtúaith cach ̇ndíriuch ina dochum. “Óeṅfer sund chucund innossa, a Chúcúcán,” ar Lóeg. “2140 Cinnas fir and sin ale?” or Cú Chulaind. “Ní handsa. Fer caín mór dano. Berrad lethan lais. Folt casbuide fair. Bratt úanide i forcipul imme. Cassán gelargit isin brutt úasa bruinne. Léne de sról ríg fo derggindliud do derggór i custul fri gelchness co glúnib dó. Dubscíath co calathbúali ̇finndruini fair. Sleg cóicrind2145  ina láim. Foga fogablaigi ina ̇farrad. İngnad ém reb ⁊ ábairt ⁊ adabair dogní. Acht ní saig nech fair ⁊ ní saig-som dano for nech feib nacha n-aicced nech issin dúnud chethri n-ollchóiced nHérend.” “Is fír anísin, a daltán,” for sé, “cia dom chardib sídchaire-sa sein dom airchisecht-sa dáig ar bíth foretatar-som in t-imned mór2150  anam ̇fuil-sea m'óenurán i n-agid chethri n-ollchóiced ̇nHérend ar Táin Bó Cúal̇ngi don chur sa.” Ba fír ém do Choin Culaind anísin. A nad-ránic in t-óclách airm i mboí Cú Chulaind, argladais ⁊ airchisis de. “Cotail-siu ém bic, a Chú Chulaind,” or in t-ócláech, p.59 “do thromthoirthim chotulta icon Ferta Lergga co cend trí láa ⁊2155  teóra n-aidchi, ⁊ firbat-sa forna slógaib in n-airet sin.”

Is and sin cotlais Cú Chulaind a thromthairthim cotulta icond Ferta i lLergaib co cend teóra láa ⁊ teóra n- aidche. Bá deithbir són céro boí do mét in chotulta boí do mét na athscísi. Ón lúan re samain sainriuth cossin cétaín iar n-imbulc níra chotail Cú2160  Chulaind risin ré sin acht mani chotlad fithisin ̇mbic fria gaí iar medón midlaí ⁊ a chend ara dorn ⁊ a dorn imma gaí ⁊ a gaí ara glún  76b acht ic slaidi ⁊ ic slechtad, ic airlech ⁊ ic essorgain chethri n-ollchóiced ̇nHérend frisin re sin. Is and sin focheird in láech lossa síde ⁊ lubi ícci ⁊ slánsén i cnedaib ⁊ i créchtaib, i n-áladaib2165  ⁊ i n-ilgonaib Chon Culaind co térno Cú Chulaind ina chotlud cen rathugud dó etir.

Is hí sin amser dollotar in maccrad atúaid ó hEmain Macha, tri choícait mac do maccaib ríg Ulad im Follomain mac Conchobuir, ⁊ dosbertsat teóra catha dona slúagaib co torchratar a trí comlín2170  leó ⁊ torchratar in macrad dano acht Follomain mac Conchobuir. Bágais Follomain ná ragad ar cúlu co hEmain co brunni ̇mbrátha ⁊ betha co mberad cend Ailella leis cosin mind óir boí úaso. Nírbo réid dó-som anísin úair dofárthetar dá mac Beithe meic Báin, dá mac mumme ⁊ aite do Ailill, ⁊ rod gonat co torchair leo. Conid2175  Aided na Maccraide Ulad in sin ⁊ Follomna meic Conchobuir.

Cú Chulaind immorro buí ina súanthairthim cotulta co cend teóra láa ⁊ teóra n-aidche icon Ferta i lLerggaib. Itraacht Cú Chulaind iar sin assa chotlud ⁊ dobert lám dara agid, ⁊ dori̇ngni rothnúall corcra de ó mulluch co talmain, ⁊ ba nert leis a menma2180  ⁊ tíasad i n-óenach nó i toichim nó i mbandáil nó i coirmthech nó i prímóenach do prímóenaigib Hérend. “Cia ̇fot itú-sa isin chotlud sa innossi, a ócláich?” ar Cú Chulaind. “Trí láa ⁊ trí aidche,” for in t-óclách. “Ron marg-sa de-side,” or Cú Chulaind. “Cide ón?” or in t-ócláech. “Na slóig cen ̇fópairt frisin ré sin,” ar Cú2185  Chulaind. “Ní ̇filet-som ón etir,” or in t-óclách. “Ceist cia rodas fópair?” ar Cú Chulaind. “Lotar in macrad atúaid ó Emain Macha trí choícait mac im Follomain mac Conchobuir do macaib ríg Ulad ⁊ dobertsat teóra catha dona slúagaib ri hed na trí láa ⁊ na trí n-aidche i taí-siu it chotlud innossa, ⁊ torchratar a trí comlín leó ⁊2190  torchratar in macrad acht Follomain mac Conchobuir. Bágais Follomain ⁊rl.” “Apraind ná bá-sa for mo nirt de-side úair dia mbendsea for mo nirt, ní thóethsaitis in macrad feib dorochratar ⁊ ní thóethsad Fallomain.”

“Cosain archena, a Chúcán, ní haisc dot inchaib ⁊ ní táir dot2195  gaisciud.” “Airis-siu sund inocht dún, a ócláig,” ar Cú Chulaind, “ar co ndíglom 'malle in maccraid forsna slúagaib.” “Nád anaeb ém ale,” ol in t-óclách, “úair cid mór do chomramaib gaile ⁊ gaiscid dogné nech it arrad-su, ní fair bias a nós nach a allud nach a airdercus acht is fort-so. Is aire-sin nád anub-sa, acht imbir féin2200  do gním gaiscid th'óenur forsna slúagaib úair ní leó atá commus t'anma don chur so.”

“Ocus in carpat serda, a mo phopa Lóeg,” ar Cú Chulaind, “in coemnacar a innell? Má cotnici a innell ⁊ má dotá a threlom, non inill, ⁊ mani fil a threlom, nacha inill.”

21.

2205 IS and sin atracht in t-ara ⁊ ro gab a ̇fíaneirred araidechta immi. Ba dond  77ȧfíaneirriud aradachta sin ro gabastar-som imbi a inar bláith bíannaide, is é étrom aérda, is é súata srebnaide, is é úaigthe osslethair, conná gebeth ar lúamairecht lám dó anechtair. Ro gabastar-som forbratt fai̇ng taris-sein anechtair dori̇ngni Simón2210  Druí do ríg Rómán conda tarad Dair do Chonchobur conda tarat Conchobor do Choin Culaind co tarat Cú Chulaind dá araid. Ro gabastar in t-ara cétna a chathbarr círach clárach cetharchoir co n-ilur cech datha ⁊ cacha delba dara midgúallib sechtair. Ba somaissi dó-som sin ⁊ nírbo thortrommad. Tarraill a lám leis in2215  gipni ̇ndergbuide marbad land dergóir do bronnór bruthi dar or n-indeóna re étan do indchomartha araidechta secha thigerna. Ro gab idata aurslaicthi a ech ⁊ a del intlaissi ina desra. Ro gabastar a éssi astuda ech ina thúasri .i. aradna a ech ina láim chlí, re imchommus a araidechta.

2220 Is and sin focheird a lúrecha iarnaidi intlaissi immo echraid congebethar dóib ó thaul co aurdorn do gaínib ⁊ birínib ⁊ slegínib ⁊ birchrúadib corbo biṙfocus cach fonnud issin charput sin corbo chonair letartha cach n-uille ⁊ cach n-ind ⁊ cach n-aird ⁊ cach n-airchind don charput sin. Is and sin focheird bricht comga2225  tara echraid ⁊ tara chomalta connárbo léir do neoch issin dúnud íat ⁊ corbo léir dóib-sium cách issin dúnud sin. Ba deithbir ém cé focheirded-som innísin dáig ar bíth bátar teóra búada araidechta p.61 forind araid in lá sin .i. léim dar boilg ⁊ foscul ̇ndíriuch ⁊ immorchor ̇ndelind.

2230 Is and sin ro gab in caur ⁊ in cathmílid ⁊ in t-innellchró Bodba fer talman, Cú Chulaind mac Sualtaim, ro gab a chatheirred catha ⁊ comraic ⁊ comlaind imbi. Ba don chatheirred catha sin ⁊ comraic ⁊ comlaind ro gab-som imbi secht cneslénti fichet cíartha clárda comdlúta bítís ba thétaib ⁊ rothaib ⁊ refedaib i custul ri gelchnes dó arnacha2235  ndechrad a chond nach a chiall ó doficed a lúth láthair. Ro gabastar a chathchriss curad taris anechtair do chotutlethar crúaid coirtchide do ̇formna secht ̇ndamseiched ̇ndartada congabad dó ó thana a thaíb co tiug a oxaille. Ro bíth imbi ic díchur gaí ⁊ rend ⁊ iaernn ⁊ sleg ⁊ saiget, dáig is cumma focherdditis de ⁊2240  marbad de chloich nó charraic nó chȯngna ro chiulaitis. Is and sin ro gabastar a ̇fúathbróic srebnaide sróil cona cimais de bánór bricc friá fri móethíchtur a medóin. Ro gabastar a donḋfúathbróic ̇ndondlethair ̇ndegsúata do formna cethri ̇ndamseiched ̇ndartada cona chathchris do cholomnaib ferb fua dara ̇fúathróic2245  srebnaide sróil sechtair. Iss and sin ro gabastar in rígníath  77b a chatharm catha ⁊ comraic ⁊ comlaind. Ba don chatharm chatha sin ro gabastar a ocht claidbíni ima cholg ̇ndét ̇ndrechsolus. Ro gabastar a ocht sleigíni imma sleig cóicrind. Ro gabastar a ocht ngothnata 'ma gothnait ̇ndét. Ro gabastar a ocht2250  clettíni 'ma deil chliss. Ro gabastar a ocht scíathu cliss imma chrommscíath ̇ndubderg ina téiged torc taisselbtha ina thaul tárla cona bil aithgéir ailtnidi imgéir ina urthimchiull contescfad finna i n-agid srotha ar áithi ⁊ ailtnidecht ⁊ imgéiri. Inbaid fogníth in t-óclách fáeborchless di, is cumma imthescad dia scíath ⁊ dia sleig2255  ⁊ dá chlaideb. Is and sin ro gab a chírchathbarr catha ⁊ comlaind ⁊ comraic imma chend asa ̇ngáired gáir cét n-óclách do síréigim cecha cúli ⁊ cecha cerna de, dáig is cumma congáiritis de bánanaig ⁊ bocánaig ⁊ geiniti glinne ⁊ demna aeóir ríam ⁊ úasu ⁊ ina thimchuill cach ed immatéiged re tesitin fola na míled na n-ȧnglond sechtair. Ro2260  chres a cheltar chomga tharis don tlachtdíllat Tíre Taiṙngire dobretha dó ó Manannán mac Lír ó ríg Thíre na Sorcha.

Is and sin cétríastarda im Choin Culaind co nderna úathbásach n-ilrechtach n-i̇ngantach n-anachnid de. Crithnaigset a chairíni imbi immar chrand re sruth nó immar bocsimind ri sruth cach ball2265  ⁊ cach n-alt ⁊ cach n-inn ⁊ cach n-áge de ó mulluch co talmain. Ro lá sáebchless díbirge dia churp i mmedón a chracaind. Táncatar a thraigthe ⁊ a luirgne ⁊ a glúne co mbátar dá éis. Táncatar a sala ⁊ p.62 a orccni ⁊ a escata co mbátar riam remi. Táncatar tull̇féthi a orcan co mbátar for tul a lurggan comba méitithir muldorn míled cech2270  meccon dermár díbide. Srėngtha toll̇féithe a mullaig co mbátar for cóich a muneóil combá métithir cend meic mís cach mulchnoc dímór dírím dírecra dímesraigthe díbide.

And sin dori̇ngni cúach cera dia gnúis ⁊ dá agaid fair. Imsloic indara súil dó ina chend; iss ed mod dánas tarsed fíadchorr tagraim2275  do lár a grúade a iarthor a chlocaind. Sescei̇ng a séitig co mboí fora grúad sechtair. Ríastarda a bél co urthrachda. Srėngais in n-ól don fidba chnáma comtar inécnaig a inchróes. Táncatar a scoim ⁊ a thromma co mbátar ar eittelaig ina bél ⁊ ina brágit. Benais béim n-ulgaib leómain don charput úachtarach fora ̇forcli2280  comba métithir moltcracand teóra ̇mblíadan cech slamsrúam teined doniged ina bél asa brágit. Roclos bloscbéimnech a chride re chlíab immar glimnaig árchon i fotha nó mar leóman ic techta fo mathgamnaib. 78a Atchessa na coinnle Bodba ⁊ na cidnélla nime ⁊ na haíble teined trichemrúaid i nnéllaib ⁊ i n-áeraib úasa2285  chind re fiuchud na fergge fírgairbe itrácht úaso. Ra chasnig a ̇folt imma chend imar craíbred ̇ndercscíath i mbernaid athálta. Céro craiteá rígaball fo rígthorud immi, is ed mod dá rísad ubull díb dochum talman taris acht ro sesed ubull for cach n-óeṅfinna and re frithchassad na ferge atracht da ̇folt úaso. Atracht in lónd2290  láith asa étun comba sithethir remithir áirnem n-ócláig. Airddithir remithir tailcithir tressithir sithithir seólchrand prímlu̇ngi móre in bunne díriuch donḋfola atracht a fírchléithe a chendmullaig i certairddi co nderna dubchíaich ̇ndruídechta de amal chíaich de rígbruidin in tan tic rí dia tenecur hi fescur lathi gemreta.

2295 Iarsin ríastrad sin ríastarda im Choin Culaind iss and sin dorroeblai̇ng ind err gaiscid ina chathcharpat serda cona erraib iarnaidib, cona ̇fáebraib tanaidib, cona baccánaib ⁊ cona birchrúadib, cona thairbirib níath, cona glés aursloicthi, cona thaṙngib gaíthe bítis ar fertsib ⁊ iallaib ⁊ fithisib ⁊ ̇folomnaib dun charput sin.

2300 Is and sin focheirt torandchless cét ⁊ torandchles dá cét ⁊ torandchless trí cét ⁊ torandchless cethri cét, ⁊ tarassair aice for torandchless cóic cét úair nírbo ̇furáil leis in comlín sin do thuitim leis ina chétchumscli ⁊ ina chétchomli̇ng catha for cethri chóicedaib Hérend. Ocus dotháet ass fón cumma sin do innsaigid a námat ⁊ dobreth a p.632305  charpat mórthimchell cethri n-ollchóiced ̇nHérend amaig anechtair, ⁊dosbert seól trom fora charpat. Dollotar rotha iarnaidi in charpait hi talmain corbo leór do dún ⁊ do dai̇ngen feib dollotar rotha iarnaide in charpait i talmain, úair is cumma atraachtatar cluid ⁊ coirthe ⁊ carrge ⁊ táthlecca ⁊ murgrian in talman aird i n-aird2310  frisna rothaib iarnaidib súas sell sechtair. Is airi focheird in circul ̇mBodba sin mórthimchell chethri n-ollchóiced ̇nHérend ammaig anechtair arná teichtis úad ⁊ arná scaíltís immi co tórsed forro re tenta fritharggain na maccraide forro. Ocus dotháet issin cath innond ar medón ⁊ fálgis fálbaigi móra de chollaib a bidbad2315  mórthimchell in tslóig ammaig annechtair, ⁊ dobert fóbairt bidbad fo bidbadaib forro co torcratar bond fri bond ⁊ méide fri méide, ba sé tiget a colla. Dosrimchell aridisi fa thrí in chruth sin co farggaib cossair sessir impu fá mórthimchell .i. bonn tríir fri méide tríir fócúairt timchell immon dúnad. Conid Seisrech Bresslige a2320  ainm issin Táin, ⁊ iss ed tres ̇ndírime na Tána .i. Sesrech Breslige ⁊ Imslige Glennamnach ⁊ in cath for Gárich  78b ⁊ Irgáirich, acht ba cumma cú ⁊ ech ⁊ duine and. Iss ed atberat araile ro fích Lug mac Eithlend la Coin Culaind Sesrig ̇mBresslige.

Nicon ̇fess a árim ⁊ ní chumȧngar a rím cia lín dorochair and do2325  dáescarslóg acht ro rímthé a tigerna nammá. It é in so sís a n-anmand-side .i. Dá Chrúaid, dá Chalad, dá Chir, dá Chíar, dá Éicell, trí Cruimm, trí Curaid, tri Combirgi, cethri Feochair, cethri Furachair, cethri Caiss, cethri Fotai, cóic Caurith, cóic Cermain, cóic Cobthaig, sé Saxain, sé Dauich, sé Dáiri, secht Rochaid, secht2330  Rónáin, secht Raurthig, ocht Rochlaid, ocht Rochthauid, ocht Rinnaich, ocht Mulaig, noí ̇nDaigith, noí ̇nDáiri, noí ̇nDamaich, deich Féic, deich Fiachaig, deich Feidlimid. Deich ríg ar sé fichtib ríg ro bí Cú Chulaind issin Bresslig Móir Maige Murthemne. Díríme imorro archena di chonaib ⁊ echaib ⁊ mnáib ⁊ maccaib ⁊2335  mindóenib ⁊ drabarslóg, ar nír érna in tres fer do ̇feraib Hérend cen chnáim leissi nó lethchind nó lethsúil do brissiud nó cen bithanim tria bithu betha.

22.

DOtháet Cú Chulaind arnabárach do thaidbriud in tslóig ⁊ do thasbénad a chrotha álgin álaind do mnáib ⁊ bantrochtaib ⁊2340  andrib ⁊ ingenaib ⁊ ̇filedaib ⁊ áes dána, uair nír miad ná mais leis in dúaburdelb druídechta tárfás dóib fair in adaig sin riam reme. Is aire sin dano tánic do thasselbad a chrotha álgin álaind in lá sin.

Álaind ém in mac tánic and sin do thaisselbad a chrotha dona2345  slúagaib .i. Cú Chulaind mac Sualtaim. Trí fuilt bátar fair: dond fri toinn, cróderg ar medón, mind órbuide ardatuigethar. Caín cocáirisi ind ̇fuilt sin concuirend teóra imsrotha im chlaiss a chúlaid combo samalta ⁊ snáth órsnáith cachi finna faithmainech forscaílte forórda dígrais dúal̇fota derscaigthech dathálaind dara formna2350  síar sell sechtair. Cét cairches corcorglan do derggór órlasrach imma bráigit. Cét snáthéicne do charrmocul chummascda i timthacht fria chend. Cethri tibri cechtar a dá grúad .i. tibre buide ⁊ tibre úane ⁊ tibre gorm ⁊ tibre corcra. Secht ̇ngemma de ruithin ruisc cechtar a dá rígrosc. Secht meóir cechtar a dá2355  choss. Secht meóir cechtar a dá lám co ̇ngabáil i̇ngni sebaicc, co forgabáil i̇ngne griúin ar cach n-aí fo leith díb.

Gabaid-som dano a díllut óenaig immi in láa sin. Baí dá étgud immi .i. fúan caín cóir corcra cortharach cóicdíabuil. Delgg find findarggait arna ecor d'ór intlaisse úasa bánbruinni gel immar2360  bad lócharnn lánsolusta nád chumgaitis  79a súli dóeni déscin ar gleórdacht ⁊ ar glainidecht. Cliabinar siric fria chness arna imthacmȧng massi de chimsaib ⁊ chressaib ⁊ chorrtharaib óir ⁊ argit ⁊ ̇findruni, condriced go barrúachtur a donḋfúathbróci donderggi míleta imme de sról ríg. Scíath dígrais dondchorcra2365  fair co mbil argit óengil ina imthimchiull. Claideb órduirn intlassi bara chlíu. Gae fata fáeburglass re faga féig fóbarta co súanemnaib loga, 'co semmannaib findruine issin charput ina ̇farrad. Noí cind isindara láim dó ⁊ deich cind isin láim anaill, ⁊ ros croth úad risna slúagaib do chomartha a gascid ⁊ a ėngnama. Laigis Medb a heinech2370  fa damdabaich scíath arnáras díbairged Cú Chulaind in lá sin.

Is and sin ra attchetar in ingenrad ̇firu Hérend 'ma tócbáil bar lébennaib scíath ás gúallib feróclách do thaidbriud chrotha Con Culaind. Ár rap i̇ngnad leó-som in delb álaind álgen atchondcatar in lá sin fair ic atḣféscain na duabordelbi dóescairi druídechta ra2375  condcas fair inn adaig ríam reme.

Is and sin ra gab ét ⁊ elcmaire ⁊ imṁfarmat Dubthach Dáel Ulad imma mnaí ⁊ dabert comairle braith ⁊ trécthi Con Culaind dona slúagaib .i. cathetarnaid imme far cach leth ar co táetsad leó. Ocus rabert na briathra sa: p.65

2380 Másu é in riastarde,
betit colla dóene de,
betit éigme de im lissu,
betit buind ri harissu,
betit brain ri brainessu.

2385 Betit corrthe de im lechta,
bud fórmach do rigmartra.
Ní maith fararlith in cath
ar leirg risin fóendelach.

Atchíu chruth inn ̇fóendelaich,
2390 nóe cind leis i foendelaib,
atchíu fadb leis 'na brétaig,
deich cind ina rosétaib.

Atchíu forthócbat far mná
a n-aidche ósna urgalá,
2395 atchíu-sa far rígain máir
ná hérig dond iṁforráin.

Dámbad mé bad chomarlid
da betís óic di cach leith,
coro gartigtis a ré,
2400 mása é in riastarde.


M.

Atchúala Fergus mac Róig aní sein ⁊ ba dimbág leis comairle braith Con Culaind do thabairt do Dubthach dona slúagaib, ⁊ rabretha trénlúa tarpech dá choiss úad riss co tarla darráib ra budin anechtair. Ocus ra ̇faismis ̇fair na huli ulcu ⁊ écóra ⁊ ̇fell ⁊ mebol2405  dori̇ngni ríam ⁊ íarum ra Ultaib ⁊ rabert na briathra and:

Más é Dubthach Dóeltėnga
ar cúl na slúag bosrėnga,
nocho dergena nach maith
ó geguin in n-ingenraid.

 p.66

2410 Ferais écht ̇ndochla ̇ndogair,
guin Fiachach meic Conchobuir,
nocho cáeme rachlas dó,
guin Charpri meic Fedilmtheo.

Ní ̇flaith Ulad nod chosna
2415 mac Lugdach meic Casruba,
iss ed ragní ra dóenib,
cách nas ruba ris faidib

Ní maith ra lȯngis Ulad
guin a meic nach allulach,
2420 costud Ulad danfor tí,
consaífet far n-immirgi.

Scérdait far n-óendili i fat
re nUltaib acht co n-éirset,
betit échta sceoil mára,
2425 betit rígna dérmára.

Biait collai fó chossaib,
Betit buind fri brannusa,
Betit fáenscéith fri lerga,
Bid tórmach na ndíberga.

2430 Atchíu ras furcbat far mná
a ̇ngnúis ásna hirgala,
Atchíu bar rígain in máir,
ní érig don imṁforráin

 79b

Ní dergían gaisced nó gart
2435 a meic Lugdach gan nach láechdacht,
ría ríg ní rúamnat renna
más é Dubthach Dóeltėnga.'

Carpat Serda connice sin.

23.

Is and sin ras fárraid óclách rodána do Ultu na slúagu dárbo2440  chomainm Óengus mac Óenláime Gábe, ⁊ imsóe reme na slúagu a Modaib Loga risi ráter Lugmud in tan sa co Áth Da Fert i Sléib Fúait. Iss ed marímat eólaig dámmad ar galaib óeṅfir dosfístá Óengus mac Óenláime Gaibe ar co táetsaitis leis riam remáin reme ar galaib óeṅfir. Ní hed ón dogníset-som itir acht dogníth2445  cathetarnaid imme bar cach leth go torchair accu ac Áth Da Fert i Sléib Fúait.

24. Imroll Belaig Eóin and so innossa

IS and sin radechaid chucu-som Fiacha Fíaldána do Ultaib d'acallaim meic sethar a máthar, Mane Andóe de Chonnachtaib.2450  Ocus is amlaid tánic-som ⁊ Dubthach Dóel Ulad maróen riss. Is amlaid tánic in Mane Andóe 'no ⁊ Dóche mac Mágach aróen riss. Á danaccaig in Dóche mac Mágach in Fiacha Fíaldána, tarlaic sleig fair fá chétóir co mboí tríana charait fadessin, tri Dubthach Dáel Ulad. Tarlaic in Fiacha Fíaldána sleig for Dóche mac Mágach2455  co mbaí tríana charait badessin, tri Mane Andóe de Chonnachtaib. And sin atrubratar fir Hérend: “Is imroll díbairgthi,” bar íat-som, “a tarla dona feraib, cách díb do guin a charat ⁊ a choibnesaim badessin.”

Conid Imroll Belaig Eóin and sin. Ocus Imroll aile Belaig Eóin ainm aile dó 'no.

25. Tuige im Thamon and so innossa

ANd sin ra ráidsetar fir Hérend ri Tamun drúth étgud Ailill ⁊ a imscimm n-órda do gabáil immi ⁊ techt farin n-áth bad ̇fiadnaissi dóib. Ra gabastar-som 'no étgud nAilella ⁊ a immscimm órda immi ⁊ tánic barin n-áth bad ̇fiadnaisi dóib. Ra2465  gabsat fir Hérend ac cluchi ⁊ ac gredan is ac fochuitbiud imme. “Is tuige im thamon duit-siu ám, a Thamuin drúith,” bar íat-som, “étgud nAilella ⁊ a imscim n-órda immut.” Corop Tuigi im Thamon and sain. Dachonnaic Cú Chulaind é ⁊ indar leis i n-écmais a ̇fessa ⁊ a eólais ba sé Ailill baí and fadessin, ⁊bosreóthi cloich assa2470  chrantabaill úad fair co n-art Tamun drúth can anmain barsinn áth i rrabi.

Corop Áth Tamuin and sin ⁊ Tugi im Thamon.

26.

RA gabsat cethri ollchóicid Hérend dúnad ⁊ longphort acon chorthe i Crích Ross in n-aidchi sin. And sin conattecht2475  Medb ̇firu Hérend im nech díb do chomlond ⁊ do chomrac ra Coin Culaind arnabárach. Iss ed atdeired cach fer: “Níba missi,” ⁊ “Níba mé as mo magin. Ní dlegar cimbid dom chenéol.”

And sin conattecht Medb Fergus do chomlund ⁊ do chomrac ra Coin Culaind ar ros fémmid ̇firu Hérend. “Nírbo chomadas dam-sa2480  sain,” bar Fergus, “comrac ra gilla n-óc n-amulchach gan ulcha itir ⁊ ram dalta badessin,” Cid trá acht a facessa Medb Fergus co tromm, da ̇fémmid gana comrac ⁊ gana comlund do gabáil do láim. Dessetar in n-aidchi sin and. Atraacht Fergus co moch arnabárach ⁊ tánic reme co áth in chomraic co airm i mbáe Cú Chulaind.2485  Atchonnairc Cú Chulaind dá saigid é. “Is fóenglinne  80a dotháet mo phopa Fergus dom saigid-se. Ní ̇fuil claideb i n-intiuch na lúe móre leis. ”- Fír dó-som. Bliadain riasin sceol sa tarraid Ailill Fergus ic techt i n-óentaid Medba arsind lettir i Crúachain ⁊ a chlaideb arsind lettir 'na ̇farrad, ⁊ tópacht Ailill in claideb assa2490  intig ⁊ dobretha claideb craind dia inud, ⁊ dobert a bréthir ná tibred dó co tucad lá in chatha móir. -“Cumma limm itir, a daltáin,” bar Fergus, “dáig giana beth claideb and so, nít ricfad-su ⁊ ní himmértha fort. Acht arinn airer ⁊ arinn altrom rabertus-sa fort ⁊ rabertatar Ulaid ⁊ Conchobor, teich romum-sa indiu i fiadnaisi2495  fer ̇nHérend.” “Is lesc lim-sa innísin ám,” bar Cú Chulaind, “teiched ria n-óeṅfer for Táin Bó Cúalnge.” “Ní lesc ám duit-siu ón,” bar Fergus, “dáig techfet-sa remut-sa inbaid bus chréchtach crólinnech tretholl tú bar cath na Tána, ⁊ á theichfet-sa m'óenur, teichfit fir Hérend uile.” Da baí dá mét rap áil do Choin Chulaind less2500  Ulad do dénam co tucad a charpat d'indsaigid Con Culaind ⁊ co lluid na charat ⁊ tánic i mmadmaim ⁊ i teiched ó ̇feraib Hérend. Atchondcatar fir Hérend anísin. “Ra theich romut! Ra theich remut, a Ferguis!” bar cách. “A lenmain! A lenmain, a Ferguis!” bar Medb. “Ná táet dít!” “Aicce ón omm.” bar Fergus, “nachas2505  linub-sa secha so, dáig cid bec lib-si in cutrumma techid út rabertus-sa fair, ní thuc óeṅfer do ̇feraib Hérend in neoch conarnecar ris ar Táin Bó Cúalnge. Is aire-sin ná co rísat fir Hérend timchell ar galaib óeṅfir, ní ricub-sa arís in fer cétna.”

Conid Comrac Fergusa and sin.

27. Cinnit Ferchon and so innossa

FErchú Lȯngsech ésen do Chonnachtaib, baí-side bar gail ⁊ bar fogail Ailella ⁊ Medba. Án ló ra gabsatar ríge ní thánic fecht 'na ndúnud ná slúagad ná hairc ná écen ná écendál acht ac argain ⁊ ac indred a críchi ⁊ a feraind dia n-éis. Is and barrecaibsium2515  i n-airthiur Aí in tan sain. Dá ̇fer déc bá ssed a lín. Racúas dó-som óeṅfer ac fostúd ⁊ ac imṁfuirech cethri n-ollchóiced Hérend ó lúan taite samna co taite n-imbuilc ac marbad ̇fir ar áth cach laí díb ⁊ cét láech cach n-aidchi. Da mídair-sium a chomairle aice ra muntir. “Cid bad ̇ferr dún in chomairle dagénmais,” bar ésium, “2520 ná dul d'̇fópairt ind ̇fir út fail ic fostúd ⁊ ac iṁfuirech cethri n-ollchóiced Hérend ⁊ a chend ⁊ a choscor do breith lind d'indsaigid Ailella ⁊ Medba. Cid mór d'olcaib ⁊ d'écóraib dari̇ngsem ri hAilill ⁊ ra Meidb, dagébam ar síd fair acht co táeth in fer sain lind.” Is hí-sein comairle ba nirt leó-som, ⁊ táncatar rempo go airm i mbaí2525  Cú Chulaind, ⁊ and úair tháncatar, ní fír fer ná comlond óeṅfir ra damsatar dó acht imsáiset na dá feraib déc fóe fa chétóir. Imsóe Cú Chulaind friu-som 'no ⁊ eiscis a dá cend déc díb fá chétóir ⁊ sádis dá lia déc leó i talmain. Acus atbert cend cach fir díb bara lííc ⁊ atbert cend Ferchon Longsig 'no bara lííc.

Conid Cinnit2530  Ferchon Longsig áit i fargab Ferchú Longsech a chend .i. Cennáit Ferchon.

28.

IS and sin ra himráided ac feraib Hérend cia bad chóir do chomruc ⁊ do chomlund ra Coin Culaind ra húair na maitne muche arnabárach. Iss ed ra ráidsetar uile combad é Calatín Dána2535  cona secht maccaib fichet ⁊ a úa Glass mac Delga. Is amlaid ra bátar-saide neim ar cach ̇fir díb ⁊ neim ar cach arm dá n-armaib, ⁊ ní theilged nech díb urchor n-imraill, ⁊ ní ̇fuil bara fuliged nech díb, manbad marb a chétóir, rabad marb ria cind nómaide. Doragelta comada móra dóib arin comlund ⁊ arin comruc  80b do2540  dénam, ⁊ ra gabsat do láim a dénam ⁊ bad ̇fiadnaisi d'Fergus ra naidmthea sain, ⁊ ra ̇fémmid tiachtain taris. Dáig iss ed ra ráidsetar corbo chomlund óeṅfir leó Calatín Dána cona secht maccaib fichet ⁊ a úa Glass mac Delga, dáig iss ed ra ráidset corbo ball dá ballaib a mac ⁊ corbo irrand dá irrandaib ⁊ combad ra Calatín2545  Dána sochraiti a chuirp fadessin.

Tánic Fergus reme dochum a phupla ⁊ a muntiri ⁊ rabert a osnad scísi bar aird. “Is trúag lind in gním doníther imbárach and,” bar Fergus. “Garsa gním sain?” bar a munter. “Cú Chulaind do marbad,” bar ésium. “Uch!” bar íat-som, “cia marbas?” “Calatín Dána,” bar2550  ésium, “cona secht maccaib ̇fichet ⁊ a úa Glass mac Delga. Is amlaid atát neim ar cach ̇fir díb ⁊ neim ar cach arm dá n-armaib, ⁊ ní ̇fuil bara fuliged nech díb, munub marb a chétóir, nába marb ria cind nómaide, ⁊ ní ̇fuil digsed dá ̇fiss dam-sa bad ̇fiadnaisi don chomlund ⁊ don chomroc ⁊ da berad a ̇fiss dam mar da mairbfithea Cú Chulaind,2555  ná tibrind mo bennachtain ⁊ m'eirred.” “Rachat-sa and,” bar Fiachu mac Fir Aba. Dessetar and in n-aidchi sin. Atraacht Calatín Dána co moch arnabárach cona secht maccaib fichet ⁊ a úa Glass mac Delga, ⁊ táncatar rempo co hairm i mbáe Cú Chulaind, ⁊ tánic 'no Fiacho mac Fir Aba. Ocus án úair ránic Calatín co2560  airm i mbáe Cú Chulaind, tarlaicset a nnóe ̇ngae fichet fair a chétóir ⁊ ní dechaid urchur n-imruill díb secha. Dori̇ngni Cú Chulaind fáebarchless don scíath comdas ralatar uile coa mbolgánaib 'sin scíath. Acht nírb urchur n-imruill dóib-sium sain, nír ̇fulig ⁊ nír ̇forderg gae díb fair-sium. Is and sin barróisc Cú Chulaind in2565  claidiub assa intiuch Bodba d'imscothad na n-arm ⁊ d'immétrommugud in scéith fair. I céin ra buí-seom aice-sain, ra ethsat-som chuce ⁊ ra sáidsetar na nóe ̇ndeṡndurnu fichet i nn-óeṅfecht ina chend. Da chúrsatar-sun ⁊ ra chrommsatar leó é co tarla a gnúis ⁊ a aged ⁊ a einech ra grian ⁊ ra ganem inn átha. Rabert-sun a2570  rucht míled bar aird ⁊ a iachtad n-écomlaind connach baí d'Ultaib i mbethaid do neoch donárbo chotlud ná cúala. And-saic dariacht Fiacha mac Fir Aba dá saigid ⁊ atconnairc aní sin, ⁊ tánic a ell chondailbi ̇fair, ⁊ barróisc in claideb asa intiuch Bodba ⁊ rabert béim dóib coro scoth a nóe ̇ndeṡndurnu fichet d'óenbulli díb co2575  torchratar uile dara n-aiss ra dichracht ind ̇fedma ⁊ in gremma i rrabatar.

Túargaib Cú Chulaind a chend ⁊ ra theilg a anáil ⁊ rabert a osnaid scísi fair anechtair ⁊ rachonnaic intí ra ̇fóir é. “Is teóir i n-éim, a derbchomalta,” bar Cú Chulaind. “Cid teóir i n-éim duit-siu é,2580  níba teóir a n-éim dúnni, dóig ra fuilemm trichait chét i n-as dech clainne Rudraige i ndúnud ⁊ i llongphurt fer ̇nHérend ⁊ rarbérthar uile fa gin gae ⁊ chlaidib, cid bec lat-su in béim ra benas-sa, mad dia festar forund é.” “Tiur-sa bréthir,” bar Cú Chulaind, “ó thúargabusa mo chend ⁊ ára thelggius m'anál, acht mana derna badessin2585  scél fort, nach nech díb-siút dagéna fadesta.” Is and sin imsóe Cú Chulaind friu ⁊ ra gab bara slaide ⁊ bara slechtad coros cuir  81a p.71 úad 'na n-ágib minta ⁊ 'na cethramthanaib fodalta ar fut inn átha sair ⁊ siar. Ra étlá óeṅfer díb úad i mmunigin a retha i céin ra buí-sium ac díchennad cháich .i. Glas mac Delga. Ocus2590  rabert Cú Chulaind sidi friss ⁊ tánic reme timchell pupla Ailella ⁊ Medba, ⁊ ní arnecair úad a ráda acht “Fiach! fiach!” tráth rabert Cú Chulaind béim dó co tópacht a chend de.

“Is troit ra báss risin fer út,” bar Medb. “Gá fíach sút ra imráid, a Ferguis?” “Nád ̇fetar,” bar Fergus, “acht meni dlessad ̇fíachu do2595  neoch 'sin dúnud ⁊ 'sin longphurt. Is íat ra boí ara ari. Acht atá ní chena,” bar Fergus, “is fíach fola ⁊ feóla dó-som é. Atiur-sa bréthir chena,” bar Fergus, “is innossa ra íctha a ̇féich uile i n-óeṅfecht riss.”

Darochair Calatín Dána bán cóir sin ra Coin Culaind cona secht2600  maccaib fichet ⁊ a úa Glass mac Delga. Conid marthanach ar lár inn átha fóss in chloch 'ma ndernsat a sróengal ⁊ a n-imresón. Inad elta a claideb inti ⁊ a ̇nglúni ⁊ a n-ullend ⁊ erlanna a sleg. Conid Fuil Iairn ra Áth Fir Diad aníar ainm inn átha. Is aire atberar Fuil Iairn ris dáig báe fuil dar fáebor and.

Conid Comrac Clainne Calatín connice sin.

29. Comrac Fir Dead in so

IS and sin ra imráided oc feraib Hérend cia bad chóir do chomlond ⁊ do chomrac ra Coin Culaind ra húair na maitni muchi arnabárach. Iss ed ra ráidsetar uile combad é Fer Diad mac Damáin2610  meic Dáre, in mílid mórchalma d'̇feraib Domnand. Dáig ba cosmail ⁊ ba comadas a comlond ⁊ a comrac. Ac óenmummib darónsat gnímrada gaile ⁊ gascid do ̇foglaim, ac Scáthaig ⁊ ac Úathaig ⁊ ac Aífe. Ocus ní baí immarcraid neich díb ac araile acht cless in gae bulga ac Coin Culaind. Cid ed ón ba cȯnganchnessach2615  Fer Diad ac comlund ⁊ ac comrac ra láech ar áth 'na agid-side.

Is and sin ra faíttea fessa ⁊ techtaireda ar cend Fir Diad. Ra érastar ⁊ ra éittchestar ⁊ ra repestar Fer Diad na techta sin ⁊ ní thánic leó dáig rȧfitir aní 'ma rabatar dó, do chomlond ⁊ do p.722620  chomrac re charait, re chocle ⁊ re chomalta, re Coin Culaind mac Sualtaim, ⁊ ní thánic leó. Is and sin faítte Medb na drúith ⁊ na glámma ⁊ na crúadgressa ar cend Fir Diad ar co nderntaís teóra áera sossaigthe dó ⁊ teóra glámma dícend go tócbaitís teóra bolga bara agid, ail ⁊ anim ⁊ athis, murbud marb a chétóir combad marb2625  re cind nómaide, munu thísed. Tánic Fer Diad leó dar cend a enig, dáig ba hussu les-sium a thuttim do gaib gaile ⁊ gascid ⁊ ėngnama ná a thuttim de gaaib aíre ⁊ écnaig ⁊ imdergtha. Ocus á daríacht, ra fíadaiged ⁊ ra fritháled é ⁊ ra dáled lind soóla sochaín somesc fair gurbo mesc medarchaín é, ⁊ ra gelta comada móra dó2630  arin comlond ⁊ arin comrac do dénam .i. carpat cethri secht cumal ⁊ timthacht dá fer déc d'étgud cacha datha ⁊ comméit a ̇feraind de mín Maige hAí gan cháin gan chobach, gan dúnad, gan slúagad  81b gan écendáil dá mac ⁊ dá úa ⁊ dá iarmúa go brunni ̇mbrátha ⁊ betha, ⁊ Findabair d'óenmnaí ⁊ in t-eó óir báe i mbrutt2635  Medba fair anúas.

Is amlaid ra baí Medb 'gá ráda ⁊ rabert na briathra and ⁊ ra ̇frecair Fer Diad:

[M.:]Rat fia lúach mór ̇mbuinne,
rat chuit maige is chaille,
2640 ra saíre do chlainne
á 'ndiu co tí bráth.
A Fir Diad meic Damáin,
eirggi guin is gabail,
'tetha ás cech anáil,
2645 cid duit gana gabáil
aní gabas cách?

[F.D.:]Ní géb-sa gan árach
dáig ním láech gan lámach,
bud tromm form imbárach,
2650 bud fortrén in feidm.
Cú dán comainm Culand,
is amnas in urrand,
ní ̇furusa a ̇fulang,
bud tairpech in teidm.

 p.73

2655 [M.:]Rat fíat laích rat láma.
noco raga ar dála,
sréin ⁊ eich ána
dabertatar rit láim.
A Fir Diad inn ága,
2660 dáig isat duni dána,
dam-sa bat fer gráda
sech cách gan nach cáin.

[F.Dead:]Ní rag-sa gan rátha
do chluchi na n-átha,
2665 méraid co llá ̇mbrátha
go mbruth is co mbríg.
Noco géb ge ésti,
gera beth dom résci,
gan gréin ⁊ ésci
l2670 a muir ⁊ tír.

[M.:]Gá chan duit a ̇fuirech,
naisc-siu gorbat buidech
for deiss ríg is ruirech,
doragat rat láim.
2675 Fuil sund nachat tuilfea,
rat ̇fia cach ní chungfea.
dáig rafess co mairbfea
in fer thic it dáil.

[F.D.:]Ní géb gan sé curu,
2680 níba ní bas lugu,
sul donéor mo mudu
i mbail i mbíat slúaig.
Dánam thorrsed m'ardarc.
cinnfet cuncup comnart,
2685 co ndernur in comrac
ra Coin Culaind crúaid.

 p.74

[M.:]Cid Domnall ná Charpre
ná Níamán án airgne,
gid íat lucht na bairddne,
2690 rot fíat-su gid acht.
Fonasc latt ar Morand,
mad áill latt a chomall,
naisc Carpre mín Manand,
is naisc ar dá macc.

2695 [F.D.:]A Medb co mét ̇mbúafaid,
nít chredb caíne núachair,
is derb is tú is búachail
ar Crúachain na clad.
Ard glór is art gargnert,
2700 domroiched sról santbrecc,
tuc dam th'ór is t'arget
dáig ro fairgged dam.

[M.:]Nach tussu in caur codnach
dá tiber delgg ̇ndrolmach?
2705 Ó'ndiu co tí domnach
níba dál bas sía.
A laích blatnig bladmair,
cach sét cáem ar talmain
dabérthar duit amlaid,
2710 is uili rot fía.
R.

Finnabair na fergga,
rígan íarthair Elgga,
ar ̇ndíth Chon na Cerdda,
a Fir Diad, rot fía.


R.

2715 Is and sain rasiacht Medb máeth n-áraig bar Fer ̇nDiad im chomlond ⁊ im chomrac ra sessiur curad arnabárach ná im chomlond ⁊ im chomrac ra Coin Culaind a óenur dámbad assu leiss. Rasiacht Fer Diad máeth n-áraig ̇furri-si, nó andar leis, im chur in tsessir chétna imna comadaib ra gellad dó do chomallud riss mad dá2720  tóetsad Cú Chulaind leiss.

And sain ra gabait a eich d'Fergus ⁊ ra hindled a charpat, ⁊ tánic reme co airm i mbaí Cú Chulaind dá innisin dó sain. Firiss p.75 Cú Chulaind fálti riss.  82a “Mo chen do thíchtu, a mo phopa Ferguis,” bar Cú Chulaind. “Tarissi lim inní inn fálti, a daltáin,” bar Fergus, “2725 acht is dó radechad-sa dá innisin duit intí rotháet do chomlond ⁊ do chomruc rutt re húair na maitne muche imbárach.” “Clunem-ni latt didiu,” bar Cú Chulaind. “Do chara féin ⁊ do chocle ⁊ do chomalta, t'̇fer comchliss ⁊ comgascid ⁊ comgníma, Fer Diad mac Damáin meic Dáre, in mílid mórchalma d'̇feraib Domnand.” “Attear ar cobais”,2730  bar Cú Chulaind, “ní 'na dáil dúthracmar ar cara do thuidecht.” “Is aire-sein iarum ale,” bar Fergus, “ara n-airichlea ⁊ ara n-airelma, dáig ní mar chách conarnecar comlund ⁊ comrac riut for Táin Bó Cúalnge don chur sa Fer Diad mac Damáin meic Dáre.” “Attú-sa sund ám,” bar Cú Chulaind, “ac fostud ⁊ ac iṁfurech cethri n-ollchóiced2735  ̇nHérend ó lúan taite samna co tate imbuilg, ⁊ ní rucus traig techid re n-óeṅfer risin ré sin ⁊ is dóig lim ní mó bérat remi-sium.” Acus is samlaid ra baí Fergus gá rád 'gá báeglugud ⁊ rabert na briathra ⁊ ra ̇frecair Cú Chulaind:

[F.:]A Chú Chulaind, comal ̇nglé,
2740 atchíu is mithig duit éirge,
atá sund chucut ra feirg
Fer Diad mac Damáin drechdeirg.

[C.C.:]Atú-sa sund, ní seól sėng,
ac trénastud fer ̇nHérend.
2745 Ní rucus for teched traig
ar apa chomlund óeṅfir.

[F.:]Amnas in fer dalae feirg
as luss a chlaidib cródeirg,
cnes cȯngna im Fer ̇nDiad na ndrȯng,
2750 ris ní geib cath ná comlond.

[C.C.:]Bí tost, ná tacair do scél,
a Ferguis na n-arm n-imthrén,
dar cach ferand, dar cach fond
dam-sa nochon écomlond.

[F.:]A2755 mnas in fer, fichtib gal,
nochon ̇furusa a thróethad,
nert cét 'na churp, calma in mod,
nín geib rind, nín tesc fáebor.

 p.76

[C.C.:]Mad dia comairsem bar áth,
2760 missi is Fer Diad gascidgnáth.
níba é in scarad gan sceó,
bud ferggach ar fáebargleó.

[F.:]Rapad ̇ferr lem andá lúag,
a Chú Chulaind chlaidebrúad.
2765 combad tú raberad sair
coscur Fir Diad díummasaig.

[C.C.:]Atiur-sa bréthir co mbáig
gen com maith-se oc immarbáig.
is missi búadaigfes de
2770 bar mac ̇nDamáin meic Dáre.

[F.:]Is mé targlaim na slúagu sair,
lúag mo sáraigthe d'Ultaib,
lim tháncatar á tírib
a curaid, a cathmílid.

2775 [C.C.:]Munbud Chonchobor 'na chess,
rápad chrúaid in comadchess,
ní thánic Medb Maige in Scáil
turus ríam bad mó congáir.

[F.:]Ra fail gním is mó bard láim,
2780 gleó ra Fer ̇nDiad mac ̇nDamáin.
Arm cruaid catut cardda raind
bíd acut, a Chú Chulaind.


A.

Tánic Fergus reme dochum ̇ndúnaid ⁊ longphuirt. Luid Fer Diad dochum a pupla ⁊ a muntiri ⁊ rachúaid dóib máeth n-áraig2785  do tharrachtain do Meidb fair im chomlond ⁊ im chomrac ra sessiur curad arnabárach ná im chomlund ⁊ im chomrac ra Coin Culaind a óenur diambad assu leiss. Dachúaid dóib 'no máeth n-áraig do tharrachtain dó-som for Meidb im chuir in tsessir churad  p.77 chétna imna comadaib ra gellad dó do chomallad riss mad dá2790  táetsad Cú Chulaind leiss.

Nírdar subaig sámaig sobbrónaig somenmnaig lucht puible Fir Diad in n-aidhchi sin  82b acht rapsat dubaig dobbrónaig domenmnaig, dóig rafetatar airm condricfaitis na dá curaid ⁊ na dá chliathbernaid chét co táetsad cechtar díb and nó co táetsaitís a2795  ndís, ⁊ dám nechtar díb, dóig leó-som gombad é a tigerna féin. Dáig níba réid comlond nó comrac ra Coin Culaind for Táin Bó Cúalnge.

Ra chotail Fer Diad tossach na haidchi co rothromm, ⁊ á thánic deired na haidchi rachúaid a chotlud úad ⁊ raluid a mesci de.2800  Ocus da baí ceist in chomlaind ⁊ in chomraic fair, ⁊ ra gab láim ara araid ara ̇ngabad a eocho ⁊ ara n-indled a charpat. Ra gab in t-ara 'gá imthairmesc imme.“Rapad ̇ferr dúib anad iná dul and sin,” ar se in gilla. “Bí tost dín, a gillai,” ar Fer Diad. Ocus is samlaid ra boí 'gá rád ⁊ rabert na bríathra and ⁊ ra frecair in gilla:

2805 Tiagam issin dáil-sea
do chosnam ind ̇fir-sea
go rrísem in n-áth-sa,
áth fors ̇ngéra in Badb.
I comdáil Con Culaind,
2810 dá guin tre chreitt cumai̇ng
go rruca thrít urraind
corop de bus marb.

Rapad ̇ferr dúib anad,
níba mín far magar,
2815 biaid nech diamba galar,
bar scarad bud snéid.
Techt i ndáil ailt Ulad,
is dál dia mbia pudar,
is fata bas chuman,
2820 mairg ragas in réim.

 p.78

Ní cóir ana rádi,
ní hopair niad náre,
ní dlegar dín ále,
ní anfam fad dáig.
2825 Bí tost dín, a gillai.
Bid calma ár síst sinni,
ferr teinni ná timmi,
tiagam isin dáil.

Ra gabait a eich Fir Diad ⁊ ra indled a charpat ⁊ tánic reme co2830  áth in chomraic, ⁊ ní thánic lá cona lánsoilsi dó and itir. “Maith a gillai,” bar Fer Diad, “scar dam fortcha ⁊ forgemen mo charpait fóm and so coro tholiur mo thromthairthim súain ⁊ chotulta and so, dáig níra chotlus deired na haidchi ra ceist in chomlaind ⁊ in chomraic.” Ra scoir in gilla na eich. Ra díscuir in carpat fóe.2835  Toilis a thromthairthim cotulta fair.

Imthúsa Con Culaind sunda innossa: ní erracht-side itir co tánic láa cona lánsoilse dó dáig ná hapraitis fir Hérend is ecla nó is úamun dobérad ̇fair mad dá n-éirged. Ocus ó thánic láa cona lánsolsi, ra gab láim ara araid ara ̇ngabad a eocho ⁊ ara n-indled a charpat. “2840 Maith a gillai,” bar Cú Chulaind, “geib ar n-eich dún ⁊ innill ar carpat dáig is mochérgech in láech ra dáil 'nar ̇ndáil, Fer Diad mac Damáin meic Dáre.” “Is gabtha na eich, iss innilti in carpat. Cind-siu and ⁊ ní tár dot gasciud.”

Is and sin cininis in cur cetach clessamnach cathbúadach claidebderg,2845  Cú Chulaind mac Sualtaim, ina charpat. Gura gáirsetar imme boccánaig ⁊ bánanaig ⁊ geniti glinne ⁊ demna aeóir, dáig dabertis Túatha Dé Danand a ̇ngáriud immi-sium combad móti a gráin ⁊ a ecla ⁊ a urúad ⁊ a urúamain in cach cath ⁊ in cach cathroí, in cach comlund ⁊ in cach comruc i téiged.

2850 Nírbo chian d'araid Fir Diad co cúala inní in fúaim ⁊ an fothram ⁊ in fidrén ⁊ in toirm ⁊ in torann ⁊  83a in sestanib ⁊ in sésilbi .i. sceldgur na scíath cliss ⁊ slicrech na sleg ⁊ glondbéimnech na claideb ⁊ bressimnech in chathbarr ⁊ drongar na lúrigi ⁊ imchommilt na n-arm, dechraidecht na cless, téteinmnech na tét ⁊ núallgrith2855  na roth ⁊ culgaire in charpait ⁊ basschaire na n-ech ⁊ trommchoblach in churad ⁊ in chathmíled dochum inn átha dá saigid.

Tánic in gilla ⁊ forromair a láim fora thigerna. “Maith a Fir p.79 Diad,” bar in gilla, “comérig ⁊ atáthar sund chucut dochum inn átha.” Ocus rabert in gilla na briathra and:

2860 Atchlunim cul carpait
ra cui̇ng n-álaind n-argait,
is fúath fir co forbairt
ás droich carpait chrúaid.
Dar Bregross, dar Braine,
2865 fochėngat in slige,
sech bun Baile in Bile
is búadach a mbúaid.

Is cú airgdech aiges,
is carptech glan geibes,
2870 is seboc sáer slaidess
a eocho fadess.
Is cródatta in cua,
is demin donrua,
rafess, níba tua,
2875 dobeir dún in tress.

Mairg bías isin tulaig
ar cind in chon cubaid,
barraṙngert-sa ánuraid
ticfad giped chuin.
2880 Cú na hEmna Macha,
cú co ndeilb cach datha,
cú crichi, cú catha,
dochlunim, rar cluin.


At.

“Maith a gillai,” bar Fer Diad, “gá fáth ma ra molais in fer sain2885  ó thánac ót tig? Ocus is súail nach fatha conais dait a romét ros molais, ⁊ baraiṙngert Ailill ⁊ Medb dam-sa go táetsad in fer sain lemm, ⁊ dáig is dar cend lúage lochērthair lem-sa co llúath é ⁊ is mithig in chobair.” Ocus rabert na briathra and ⁊ ra ̇frecair in gilla: p.80

2890 Is mithig in chabair,
bí tost dín, nach ̇mbladaig,
nárbu gním ar codail
dáig ní bráth dar brúach.
Má 'tchí churaid Cúal̇nge
2895 co n-adabraib úalle,
dáig is dar cend lúage
lochērthair co llúath.

Má 'tchím curaid Cúal̇nge
co n-adabraib úalle,
2900 ní 'r teiched téit úanne
acht is cucaind tic.
Reithid is ní romall,
gid rogáeth ní rogand,
mar usci d'̇forall
2905 ná mar thoraind tricc.

Súail nach fotha conais
a romét ras molaiss,
gá fáth 'ma ra thogais
ó thánac ót tig?
2910 Iss innossa thócbait,
atát acá ̇fúacairt,
ní thecat dá ̇fúapairt
acht mad athig mith.


M.

Nírbo chían d'araid Fir Diad dia mboí and co facca ní, in carpat2915  caín cúicrind cethirrind go llúth go llúais go lángliccus, go pupaill úanide, go creit chráestana chráestírim chlessaird cholġfata churata, ar dá n-echaib lúatha lémnecha ómair bulid bedgaig bolgsróin uchtlethna beochridi blénarda basslethna cosscháela forttréna forráncha fúa. Ech líath leslethan lugléimnech lebormȯngach2920  fándara chui̇ng don charput. Ech dub dúalach dulbrass druimlethan fán chui̇ng anaill. Ba samalta ra sebacc dá chlaiss i lló chrúadgaíthi ná ra sidi répgaíthi erraig i lló mártai dar muni machairi ná ra tétag n-allaid arna chétglúasacht  83b do chonaib do chétroí dá ech Con Culaind immon carpat, marbad ar licc áin2925  tentidi co crothsat ⁊ co mbertsat in talmain ra tricci na dírma.

Acus daríacht Cú Chulaind dochum inn átha. Tarassair Fer Diad barsan leith descertach ind átha. Dessid Cú Chulaind barsan leith túascertach. Firis Fer Diad fáilte fri Coin Culaind. “Mo chen do thíchtu, a Chú Chulaind,” bar Fer Diad. “Tarissi lim2930  ní ind ̇fálti mad costráthsa,” bar Cú Chulaind, “⁊ indiu ní dénaim tarissi de chena. Acus a Fir Diad.” bar Cú Chulaind, “rapo chóru dam-sa fálti d'̇ferthain frit-su ná dait-siu a ̇ferthain rum-sa, dáig is tú daríacht in crích ⁊ in cóiced i tú-sa, ⁊ níra chóir duit-siu tíchtain do chomlund ⁊ do chomrac rim-sa ⁊ rapa chóru dam-sa2935  dol do chomlond ⁊ do chomrac rut-sa, dáig is romut-sa atát mo mná-sa ⁊ mo meic ⁊ mo maccáemi, m'eich ⁊ m'echrada, m'albi ⁊ m'éiti ⁊ m'indili.” “Maith a Chú Chulaind,” bar Fer Diad, “cid rot tuc-su do chomlund ⁊ do chomrac rim-sa itir? Dáig dá mbámmar ac Scáthaig ⁊ ac Úathaig ⁊ ac Aífi, is tussu ba forbfer frithálma2940  dam-sa .i. ra armad mo slega ⁊ ra déirged mo lepaid.” “Is fír ám sain ale,” bar Cú Chulaind. “Ar óice ⁊ ar oítidchi donín-sea duit-siu, ⁊ ní hí sin tuarascbáil bá tú-sa indiu itir, acht ní ̇fil barsin bith láech nach di̇ngéb-sa indiu.”

Acus iss and sin ferais cechtar n-aí díb athchossán n-athgér2945  n-athcharatraid ráraile. Acus rabert Fer Diad na briathra and ⁊ ra ̇frecair Cú Chulaind:

Cid rat tuc, a Chúa,
do throit ra níaid núa?
Bud cróderg da chrúa
2950 ás análaib th'ech.
Mairg tánic do thurus,
bud atód ra haires,
ricfa a less do legess,
mad dá rís do thech.

2955 Dodechad ré n-ócaib
im torc trethan trétaig,
re cathaib, re cétaib,
dot chur-su fán lind,
d'̇feirg rut is dot ̇fromad
2960 bar comrac cét conar
corop dait bas fogal
do chosnom do chind.

 p.82

Fail sund nech rat méla,
is missi rat géna
2965 dáig is dím facríth.
Cronugud a curad
i fiadnassi Ulad,
gorop cian bas chuman,
gorop dóib bus díth.

2970 Car cinnas condricfam?
In ar collaib cneittfem?
Gid leind rarrficfam
do chomrac ar áth?
Inn ar claidbib crúadaib,
2975 ná 'n ar rennaib rúadaib,
dot slaidi rit slúagaib
má thánic a thráth?

Re funiud re n-aidche
mádit éicen airrthe,
2980 comrac dait re Bairche
níba bán in gleó.
Ulaid acot gairm-siu,
ra ̇ngabastar aillsiu,
bud olc dóib in taidbsiu,
2985 rachthair thairsiu is treó.

Datrála i mbeirn ̇mbáegail,
tánic cend do sáegail,
imbérthair ̇fort fáebair,
níba fóill in fáth.
2990 Bud mórglonnach bías,
condricfa cach días,
níba tóesech trías
tú á' ndiu go tí bráth.

 p.83

Beir ass dín do robud,
2995 is tú is brassi for domon,
nít fía lúag ná logud,
nídat doss ós duss.
Is missi raṫfitir,
a chride ind eóin ittig,
3000 at gilla co ̇ngicgil,
gan gasced, gan gus.

Dá, mbámmar ac Scáthaig
a llus gascid gnáthaig,
is aróen imréidmís,
3005 imthéigmís cach fích.
Tú mo chocne cride,
tú m'aiccme, tú m'̇fine,
ní ̇fúar riam bad dile,
ba dursan do díth.

 84a

3010 Romór fácbai th'einech
conná dernam deibech,
siul gairmes in cailech
biaid do chend ar bir.
A Chú Chulaind Cúal̇nge,
3015 rot gab baile is búadre,
rot fía cach olc úanne,
dáig is dait a chin.


C.

“Maith a Fir Diad,” bar Cú Chulaind, “nír chóir duit-siu tíachtain do chomlund ⁊ do chomrac rum-sa trí indlach ⁊ etarchossaít Ailella3020  ⁊ Medba, ⁊ cach óen tánic, ní ruc búaid ná bissech dóib ⁊ darochratar limm-sa. Acus ní mó béras búaid ná, bissech duit-siu ⁊ rafáethaisiu limm.”

Is amlaid ra baí 'gá rád ⁊ rabert na briathra ⁊ ra gab Fer Diad clostecht fris:

3025 Ná, tair chucum a laích láin,
a Fir Diad, a meic Damáin,
is messu duit na mbía de
contirfe brón sochaide.

 p.84

Ná tair chucum dar fír cert,
3030 is lim-sa atá do thiglecht,
cid ná breth and dait nammá
mo gleó-sa ra míleda?

Nachat mucled ilar cless
girsat corcra cȯnganchness,
3035 inn ingen asa taí oc báig,
níba lett, a meic Damáin.

Findabair ingea Medba,
gé beith d'̇febas a delba,
in ingen gid cáem a cruth
3040 nochos tibrea re cétluth.

Fi̇ndabair ingen in ríg,
in dráth atberar a fír,
sochaide 'ma tart bréic
⁊ do loitt do lethéit.

3045 Ná briss ̇form lugi gan ̇fess,
ná bris chíg, ná briss cairdess,
ná briss bréthir báig,
ná tair chucum, a laích láin. N.

Ra dáled do choícait láech
3050 in ingen, ní dál dimbáeth;
is limm-sa ra faíd a llecht,
ní rucsat úaim acht crandchert.

Giara maess menmnach Fer Báeth
acá mbaí teglach dagláech,
3055 gar úar gur ̇furmius a bruth,
ra marbus din óenurchur.

Srubdaire serb seirge a gal,
ba rúnbale na cét ̇mban,
mór a bladalt ra baí than,
3060 nír anacht ór ná étgad.

 p.85

Dámbad dam ra naidmthea in bein
rís tib cend na cóiced cain,
nocho dergfaind-se do chlíab
tess ná túaid ná thíar ná tair.


N.

“3065 Maith a Fir Diad,” bar Cú Chulaind, “is aire sin nára chóir duit-siu tíachtain do chomlund ⁊ do chomruc rim-sa dáig dá mbámmar ac Scáthaig ⁊ ac Úathaig ⁊ ac Aífe, is aróen imthéigmís cach cath ⁊ cach cathroí, cach comlund ⁊ cach comrac, cach fid ⁊ cach fásach, cach dorcha ⁊ cach díamair.” Acus is amlaid ra baí 'gá ráda ⁊3070  rabert na briathra and:

r. Ropar cocle cridi,
ropar cáemthe caille,
ropar fir chomdéirgide,
contulmis tromchotlud
3075 ar trommníthaib
i críchaib ilib echtrannaib;
aróen imréidmís,
imthéigmís cach fid,
forcetul fri Scáthaig.

“Rȯfata atám amlaid seo badesta,” bar Fer Diad, “⁊ gá gasced ara ragam indiu, a Chú Chulaind?” “Lat-su do roga gascid chaidchi indiu,” bar Cú Chulaind, “dáig is tú daríacht in n-áth ar tús.” “Indat3090  mebair-siu itir,” bar Fer Diad, “isna airigthib gascid danímmís ac Scáthaig ⁊ ac Úathaig ⁊ ac Aífe?” “Isamm mebair ám écin,” bar Cú Chulaind. “Masa mebair, tecam.”

Dachúatar bara n-airigthib gascid. Ra gabsatar dá scíath chliss chomardathacha ̇forro ⁊ a n-ocht ocharchliss ⁊ a n-ocht clettíni ⁊3095  a n-ocht cuilg ̇ndét ⁊ a n-ocht ̇ngothnatta néit. Imréitis úathu ⁊ p.86 chuccu mar beocho  84b áinle. Ní thelgtis nád amsitis. Ra gab cách díb ac díburgun araile dina clesradaib sin á dorblas na matne muche go mide medóin laí gora chlóesetar a n-ilchlessarda ra tilib ⁊ chobradaib na scíath cliss. Giara baí d'̇febas in imdíburcthi ra3100  boí d'̇febas na himdegla nára fulig ⁊ nára ̇forderg cách díb bar araile risin ré sin. “Scurem din gaisced sa fodesta, a Chú Chulaind,” bar Fer Diad, “dáig ní de seo tic ar n-etergléod.” “Scurem ám écin má thánic a thráth,” bar Cú Chulaind. Ra scoirsetar. Focherdsetar a clesrada úathaib i llámaib a n-arad.

“3105 Gá gasced i rragam ifesta, a Chú Chulaind?” bar Fer Diad. “Let-su do roga gascid chaidche,” bar Cú Chulaind, “dáig is tú doríacht in n-áth ar tús.” “Tiagam iarum,” bar Fer Diad, “barar slegaib sneitti snasta slemunchrúadi go súanemnaib lín lánchatut indi.” “Tecam ám écin,” bar Cú Chulaind. Is and sin ra gabsatar3110  dá chotutscíath chomdai̇ngni ̇forro. Dachúatar bara slegaib snaitti snasta slemunchrúadi go súanemnaib lín lanchotut indi. Ra gab cách díb ac díburgun araile dina slegaib á mide medóin laí go tráth funid nóna. Giara baí d'̇febas na himdegla ra buí d'̇febas ind imdíbairgthi goro ̇fuilig ⁊ goro ̇forderg ⁊ goro chréchtnaig cách3115  díb bar araile risin ré sin. “Scurem de sodain badesta, a Chú Chulaind,” bar Fer Diad. “Scurem ám écin má thánic a thráth,” bar Cú Chulaind. Ra scoirsetar. Bacheirdset a n-airm úathu i llámaib a n-arad.

Tánic cách díb d'indsaigid araile assa aithle ⁊ rabert cách díb3120  lám dar brágit araile ⁊ ra thairbir teóra póc. Ra bátar a n-eich i n-óenscur in n-aidchi sin ⁊ a n-araid ic óentenid, ⁊ bognísetar a n-araid cossairleptha úrlúachra dóib go frithadartaib fer ̇ngona friu. Táncatar fiallach ícci ⁊ legis dá n-ícc ⁊ dá leiges, ⁊ focherdetar lubi ⁊ lossa ícci ⁊ slánsén ra cnedaib ⁊ ra créchtaib, rá n-áltaib3125  ⁊ ra n-ilgonaib. Cach luib ⁊ cach lossa ícci ⁊ slánsén raberthea ra cnedaib ⁊ créchtaib, áltaib ⁊ ilgonaib Con Culaind, ra idnaicthea comraind úad díb dar áth siar d'Fir Diad, nár abbraitis fir Hérend, dá tuitted Fer Diad leisium, ba himmarcraid legis dabérad fair. Cach bíad ⁊ cach lind soóla socharchaín somesc daberthea ó ̇feraib3130  Hérend d'Fir Diad, da idnaicthea comraind úad díb dar áth fathúaith do Choin Chulaind, dáig raptar lia bíattaig Fir Diad andá bíattaig Con Culaind. Raptar bíattaig fir Hérend uli d'Fir Diad ar Choin Culaind do di̇ngbáil díb. Raptar bíattaig Brega dano do Choin Culaind. Tictis dá acaldaim fri dé .i. cach n-aidche.

3135 Dessetar and in n-aidchi sin. Atráchtatar go moch arnabárach ⁊ táncatar rompu co áth in chomraic. “Gá gasced ara ragam indiu, a Fir Diad?” bar Cú Chulaind. 85a “Lett-su do roga ̇ngascid chaidchi,” bar Fer Diad, “dáig is missi barróega mo roga ̇ngascid isind lathi luid.” “Tiagam iarum,” bar Cú Chulaind, “barar manaísib móra murniucha3140  indiu, dáig is foicsiu lind don ág in t-imrubad indiu andá dond imdíburgun inné. Gabtar ar n-eich dún ⁊ indliter ar carpait co ndernam cathugud dar n-echaib ⁊ dar carptib indiu.” “Tecam ám écin,” bar Fer Diad. Is and sin ra gabsatar dá lethanscíath lándȧngni forro in lá sin. Dachúatar bara manaísib móra murnecha3145  in lá sin. Ra gab cách díb bar tollad ⁊ bar tregdad, bar ruth ⁊ bar regtad araile á dorblas na matne muchi go tráth funid nóna. Dámbad bés eóin ar lúamain do thecht tri chorpaib dóene, doragtaís trina corpaib in lá sin, go mbértais na tóchta fola ⁊ feóla trina cnedaib ⁊ trina créchtaib i nnélaib ⁊ i n-áeraib sechtair. Acus á3150  thánic tráth funid nóna, raptar scítha a n-eich ⁊ raptar mertnig a n-araid ⁊ raptar scítha-som fadessin na curaid ⁊ na láith gaile. “Scurem de sodain badesta, a Fir Diad,” bar Cú Chulaind, “dáig isat scítha ar n-eich ⁊ it mertnig ar n-araid, ⁊ in tráth ata scítha íat, cid dúnni nábad scítha sind dano.” Acus is amlaid ra buí 'gá rád3155  ⁊ rabert na briathra and:

Ní dlegar dín cuclaigi,(—bar ésiun—)
ra fomórchaib feidm;
curther fóthu a n-urchomail
áro scáich a ndeilm.

“3160 Scoirem ám écin má thánic a thráth,” bar Fer Diad. Ra scorsetar. Facheirdset a n-airm úathu i llámaib a n-arad. Tánic cách díb d'innaigid a chéile. Rabert cách lám dar brágit araile ⁊ ra thairbir teora póc. Ra bátar a n-eich i n-óenscur in aidchi sin ⁊ a n-araid oc óentenid. Bógníset a n-araid cossairleptha úrlúachra dóib go3165  frithadartaib fer ̇ngona friu. Táncatar fiallach ícci ⁊ leigis dá fethium ⁊ dá fégad ⁊ dá forcomét in n-aidchi sin, dáig ní ní aile ra chumgetar dóib ra hacbéile a cned ⁊ a créchta, a n-álta ⁊ a n-ilgona acht iptha ⁊ éle ⁊ arthana do chur riu do thairmesc a fola ⁊ a fulliugu ⁊ a ngae cró. Cach iptha ⁊ gach éle ⁊ gach orthana doberthea ra3170  cnedaib ⁊ ra créchtaib Con Culaind, ra idnaicthea comraind úad díb dar áth síar d'Fir Diad. Cach bíad ⁊ cach lind soóla socharchaín p.88 somesc raberthea ó ̇feraib Hérend do Fir Diad, ra hidnaicthea comraind úad díb dar áth fothúaith do Choin Chulaind, dáig raptar lia bíataig Fir Diad andá bíataig Con Culaind, dáig raptar3175  bíattaig fir Hérend uile d'Fir Diad ar di̇ngbáil Con Culaind díb. Raptar bíataig Brega 'no do Choin Chulaind. Tictis dá acallaim fri dé .i. cach n-aidche.

Dessetar in n-aidchi sin and. Atraachtatar co moch arnabárach, ⁊ táncatar rempo co áth in chomraic. Rachondaic Cú Chulaind3180  mídelb ⁊ míthemel mór in lá sin bar Fer Diad. “Is olc ataí-siu indiu, a F˙ir Diad” bar Cú Chulaind. “Ra dorchaig th'̇folt indiu ⁊ ra suamnig do rosc ⁊ dachúaid do chruth  85b ⁊ do delb ⁊ do dénam dít.” “Ní 'r th'ecla-su ná ar th'úamain ̇form-sa sain indiu ám,” bar Fer Diad, “dáig ní ̇fuil i ̇nHérind indiu láech ná di̇ngéb-sa.” Acus3185  ra buí Cú Chulaind ac écaíni ⁊ ac airchisecht Fir Diad ⁊ rabert na briathra and ⁊ ra frecair Fer Diad:

A Fir Dïad, mása thú,
demin limm isat lomthrú,
tidacht ar comairli mná
3190 do chomlund rit chomalta.

A Chú Chulaind, comall ̇ngaíth,
a ̇fíránraith, a ̇fírlaích,
is éicen do neoch a thecht
cosin fót forsa mbí a thiglecht.

3195 Findabair ingea Medba,
gia beith d'̇febas a delba,
a tabairt dait ní ar do seirc
acht do ̇fromad do rígneirt.

Fromtha mo nert á chíanaib,
3200 a Chú cosin cáemríagail,
nech bad chalmu noco closs,
cosindiu nocon ̇fuaross.

Tú fodera a fail de,
a meic Damain meic Dáre,
3205 tiachtain ar comairle mná
d'imchlaidbed rit chomalta.

 p.89

Dá scaraind gan troit is tú,
gidar comaltai, a cháemChú,
bud olc mo briathar is mo blad
3210 ic Ailill is ac Meidb Chrúachan.

Noco tard bíad dá bélaib
⁊ noco móo ro génair
do ríg ná rígain can chess
bara ndernaind-sea th'amles.

3215 A Chú Chulaind, tólaib gal,
ní tú acht Medb rar marnestar,
béra-su búaid ⁊ blaid,
ní ̇fort atát ar cinaid.

Is cáep cró mo chride cain,
3220 bec nach rascloss ram anmain,
ní comnairt limm, línib gal,
comrac rit, a Fir Dïad.


A.

“Méid ataí-siu ac cessacht ̇form-sa indiu,” bar Fer Diad, “gá gasced fora ragam indiu?” “Lett-su do roga gascid chaidchi indiu,”3225  bar Cú Chulaind, “dáig is missi barróega in lathe luid.” “Tiagam iaram,” bar Fer Diad, “barar claidbib tromma tortbullecha indiu dáig is facsiu lind dond ág inn imslaidi indiu andá dond imrubad indé.” “Tecam ám écin,” bar Cú Chulaind. Is and sain ra gabsatar dá leborscíath lánmóra forro in lá sain. Dochúatar bara claidbib3230  tromma tortbullecha. Ra gab cách díb bar slaide ⁊ bar slechtad, bar airlech ⁊ bar slechtad, bar airlech ⁊ bar essorgain araile gomba métithir ri cend meic mís cach thothocht ⁊ gach thinmi dobeired cách díb de gúallib ⁊ de slíastaib ⁊de slinneócaib araile. Ra gab cách díb ac slaide araile mán cóir sin á dorblass na matni muchi3235  co tráth funid nóna. “Scurem do sodain badesta, a Chú Chulaind,” bar Fer Diad. “Scorem ám écin má thánic a thráth,” bar CúCúulaind. Ra scorsetar. Facheirdsetar a n-airm úadaib i llámaib a n-arad. Girbo chomraicthi dá subach sámach sobbrónach somenmmach, rapa scarthain dá ndubach ̇ndobbrónach ̇ndomenmnach a scarthain3240  in n-adichi sin. Ní rabatar a n-eich i n-óenscur in n-aidchi sin. Ní rabatar a n-araid oc óentenid.

Dessetar in n-aidchi sin and. Is and sin atraacht Fer Diad go moch arnabárach ⁊ tánic reme a óenur co áth in chomraic, dáig rȧfitir rap ésin lá etergleóid in chomlaind ⁊ in chomraic, ⁊ rȧfitir3245  co táetsad nechtar de díb in lá sain and nó co táetsaitis a ndís. Is and sin ra gabastar-som a chatherriud catha ⁊ comlaind ⁊ comraic immi  86a re tíachtain do Choin Chulaind dá saigid. Acus ba don chatherriud chatha ⁊ chomlaind ⁊ comraic ra gabastar a ̇fúathbróic srebnaide sróil cona cimais d' ór bricc fria gelchness. Ra gabastar a3250  ̇fúathbróic ̇ndondlethair ̇ndegsúata tairrside immaich anechtair. Ra gabastar múadchloich móir méti clochi mulind tarrsi-side immuich anechtair. Ra gabastar a ̇fúathbróic n-imdȧngin n-imdomain n-iarnaide do iurn athlegtha darin múadchloich móir méti clochi mulind ar ecla ⁊ ar úamun in gae bulga in lá sin. Ragabastar a chírchathbarr3255  catha ⁊ comlaind ⁊ comraic imma chend barsa mbátar cethracha gemm carrmocail acá cháenchumtuch, arna ecur de chrúan ⁊ christaill ⁊ carrmocul ⁊ de lubib soillsi airthir bethad. Ra gabastar a sleig ̇mbarnig ̇mbairendbailc ina desláim. Ra gabastar a chlaideb camthúagach catha bara chlíu cona imdorn óir ⁊ cona muleltaib de3260  dergór. Ra gabastar a scíath mór ̇mbúabalchaín bara túagleirg a dromma barsa mbátar coíca cobrad bara taillfed torc taisselbtha bar cach comraid díb cenmothá in comraid móir medónaig do dergór. Bacheird Fer Diad clesrada ána ilerda i̇ngantacha imda bar aird in lá sain nád róeglaind ac nech aile ríam, ac mumme ná3265  ac aite ná ac Scáthaig nach ac Úathaig ná ac Aífe, acht a ndénum úad féin in lá sain i n-agid Con Culaind.

Daríacht Cú Chulaind dochum inn átha 'no ⁊ rachonnaic na clesrada ána ilerda i̇ngantacha imda bacheird Fer Diad bar aird. “Atchí-siu sút, a mo phopa Laíg, na clesrada ána ilerda i̇ngantacha3270  imda focheird Fer Diad bar aird, ⁊ bocotáidfer dam-sa ar n-úair innossa na clesrada út, ⁊ is aire sin mad ̇forum-sa bus róen indiu, ara nderna-su mo grísad ⁊ mo glámad ⁊ olc do ráda rim gorop móite éir m'̇fír ⁊ m'̇fergg ̇foromm. Mad romum bus róen 'no, ara nderna-su mo múnod ⁊ mo molod maithius do rád frim gorop móti lim mo3275  menma.” “Dagéntar ám écin, a Chúcúc,” bar Láeg.

Is and sin ra gabastar Cú Chulaind dno a chatherriud chatha ⁊ chomlaind ⁊ comraic imbi ⁊ focheird clesrada ána ilerda i̇ngantacha imda bar aird in lá sain nád róeglaind ac neoch aile ríam, ac Scáthaig ná ac Úathaig ná ac Aífe.

3280 Atchondairc Fer Diad na clesrada sain ⁊ rȧfitir go fuigbithea dó ar n-úair iat. “Gá gasced ara ragam, a Fir Diad?” bar Cú Chulaind. “Lett-su do roga gascid chaidchi,” bar Fer Diad. “Tiagam far cluchi inn átha iarum,” bar Cú Chulaind. “Tecam ám,” bar Fer Diad. Gi 'tubairt Fer Diad inní sein, is air is doilgiu leis daragad, dáig3285  rafitir iss ass ra ̇forrged Cú Chulaind cach caur ⁊ cach cathmílid condriced friss bar cluchi inn átha. Ba mór in gním ám dari̇ngned barsind áth in lá sain, na dá niad, na dá ánruith, dá eirrgi íarthair Eórpa, dá ánchaindil gascid Gáedel, dá láim thidnaicthi ratha ⁊ tairberta ⁊ túarastail íarthairthúascirt in domain,  86b dá ánchaindil3290  gascid Gáedel ⁊ dá eochair gascid Gáedel, a comraicthi do chéin máir tri indlach ⁊ etarchossaít Ailella ⁊ Medba. Da gab cách díb ac díburgun araile dona clesraidib sin á dorbblass na matni muchi go midi medóin laí and. Ó thánic medón laí, ra ̇feochraigsetar fergga na fer ⁊ ra choṁfaicsigestar cách díb d'araile.

3295 Is and sin cindis Cú Chulaind fecht n-óen and do ur inn átha go mbaí far cobraid scéith Fir Diad meic Damáin do thetractain a chind do búalad dar bil in scéith ar n-úachtur. Is and sin rabert Fer Diad béim dá ullind clé 'sin scíath comdas rala Coin Culaind úad mar én bar ur inn átha. Cindis Cú Chulaind d'ur inn átha3300  arís co mbaí far cobraid scéith Fir Diad meic Damáin do thetarrachtain a chind do búalad dar bil in scéith ar n-úachtur. Rabert Fer Diad béim dá glún chlé 'sin scíath gomdas rala Coin, Culaind úad mar mac ̇mbecc bar ur inn átha. Arigis Láeg inní sein. “Amae ale,” bar Láeg, “rat chúr in cathmílid ̇fail itt agid mar chúras3305  ben baíd a mac. Rot snigestar mar snegair cuip a lundu. Rat melestar mar miles mulend múadbraich. Rat tregdastar mar thregdas fodb omnaid. Rat nascestar mar nasces féith fidu. Ras léic fort feib ras léic séig for mintu, connach fail do dluig ná do dúal ná do díl ri gail ná ra gaisced go brunni ̇mbrátha ⁊ betha badesta,3310  a siriti síabarthi bic,” bar Lóeg.

Is and sain atraacht Cú Chulaind i llúas na gaíthi ⁊ i n-athlaimi na fandli ⁊ i ndremni in drecain ⁊ i nnirt inn aeóir in tres fecht go mbaí far comraid scéith Fir Diad meic Damáin do thetarrachtain a chind da búalad dar bil a scéith ar n-úachtur. Is and sin rabert3315  in cathmílid crothad barsin scíath comdas rala Coin Culaind úad bar lár inn átha marbad é nach arlebad ríam itir.

Is and sin ra chétríastrad im Choin Culaind goros lín att ⁊ infithsi mar anáil i llés co nderna thúaig n-úathmair n-acbéil n-ildathaig n-ingantaig de, gomba métithir ra fomóir ná ra fer mara in mílid3320  mórchalma ós chind Fir Diad i certarddi.

Ba sé dlús n-imairic darónsatar gora chomraicsetar a cind ar n-úachtur ⁊ a cossa ar n-íchtur ⁊ a lláma ar n-irmedón dar bilib ⁊ chobradaib na scíath. Ba sé dlús n-imaric darónsatar goro dluigset ⁊ goro dloi̇ngset a scéith á ̇mbilib goa mbróntib. Ba sé dlús3325  n-immaric darónsatar goro ̇fillsetar ⁊ goro lúpsatar ⁊ goro gúasaigsetar a slega óa rennaib goa semannaib. Ba sé dlús n-imaric darónsatar gora gársetar boccánaig ⁊ bánanaig ⁊ geniti glinni ⁊ demna aeóir do bilib a scíath ⁊ d'imdornaib a claideb ⁊ d'erlonnaib a sleg. Ba sé dlús n-imaric darónsatar gora lásetar in n-abaind assa curp ⁊3330  assa cumachta gomba imda dérgthi  87a do ríg nó rígain ar lár inn átha connach baí banna d'usci and acht muni siled ind risin súathfadaig ⁊ risin slóetradaig dari̇ngsetar na dá curaid ⁊ na dá cathmílid bar lár inn átha. Ba sé dlús n-imaric darónsatar goro memaid do graigib Gáedel for sceóin ⁊ sceinmnig, diallaib3335  ⁊ dásacht, goro maidset a n-idi ⁊ a n-erchomail, a llomna ⁊ a llethrenna, goro memaid de mnáib ⁊ maccáemaib ⁊ mindóenib, midlaigib ⁊ meraigib fer ̇nHérend trisin dúnud síardess.

Bátar-sun ar fáebarchless claideb risin ré sin. Is and sin rasíacht Fer Diad úair báeguil and fecht far Coin Culaind, ⁊ rabert béim3340  din chulg dét dó gora ̇folaig 'na chlíab go torchair a chrú 'na chriss corb ̇forrúammanda in t-áth do chrú a chuirp in chathmíled. Ní ̇faerlȧngair Cú Chulaind aní sein ára gab Fer Diad bara bráthbalcbémmnennaib ⁊ fótalbémmennaib ⁊ múadalbémmennaib móra fair, ⁊ conattacht in ̇ngae ̇mbulga bar Láeg mac Riangabra. —Is amlaid3345  ra baí-side ra sruth ra indiltea ⁊ i lladair ra teilgthea. Álad óengae leis ac techt i nduni ⁊ tríchu farrindi ri taithmech, ⁊ ní gatta a curp duni go coscairthea immi.

Acus á'tchúala Fer Diad in ̇ngae mbolga d'imrád, rabert béim din scíath sís d'anacul íchtair a chuirp. Boruaraid Cú Chulaind3350  in certgae delgthi do lár a demainni dar bil in scéith ⁊ dar brollach in chȯnganchnis gorbo róen in leth n-alltarach de ar tregtad a chride 'na chlíab. Rabert Fer Diad béim din scíath súas d'anacul úachtair a chuirp giarb í in chobair iar n-assu. Da indill in gilla in ̇ngae ̇mbolga risin sruth ⁊ ra fritháil Cú Chulaind i lladair a chossi, p.933355  ⁊ tarlaic róut n-urchoir de bar Fer ̇nDiad co ndechaid trisin fúathbróic n-imdȧngin n-imdomain n-iarnaide do iurn athlegtha go rróebris in múadchloich máir méiti clochi mulind i trí, co ndechaid dar timthirecht a chuirp and gorbo lán cach n-alt ⁊ cach n-áge de dá ̇forrindíb. “Leór sain badesta ale,” bar Fer Diad, “darochar-sa3360  de sein. Acht atá ní chena, is trén unnsi asdo deiss. Acus nírbo chóir dait mo thuttim-sea dot láim.” Is amlaid ra boí 'gá rád ⁊ rabert na briathra:

A Chú na cless cain,
nír dess dait mo guin.
3365 Lett in locht rom len,
is ̇fort ra ̇fer m'̇fuil.

Ní lossat na troich,
recait bernaid ̇mbraith.
Is galar mo guth,
3370 uch! doscarad scaith.

Mebait m'asnae fuidb,
mo chride-se is crú.
Ní mad d'̇ferus báig,
darochar, a Chú.


A.

3375 Rabert Cú Chulaind sidi dá saigid assa aithle ⁊ ra iad a dá láim tharis, ⁊ túargaib leiss cona arm ⁊ cona erriud ⁊ cona étgud dar áth fathúaid é gombad ra áth atúaid ra beth in coscur ⁊ nábad ra áth aníar ac feraib Hérend.  87b Da léic Cú Chulaind ar lár Fer ̇nDiad and ⁊ darochair nél ⁊ tám ⁊ tassi bar Coin Culaind ás chind Fir Diad and.3380  Atchonnaic Láeg anísin ⁊ atráigestar fir Hérend uile do thíchtain dá saigid. “Maith a Chúcúc,” bar Láeg, “comérig badesta ⁊ daroisset fir Hérend dar saigid ⁊ níba cumland óeṅfir démait dúinn á darochair Fer Diad mac Damáin meic Dáre lat-su.” “Can dam-sa éirgi, a gillai,” bar ésium, “⁊ intí darochair limm.” Is amlaid ra baí in gilla3385  'gá rád ⁊ rabert na briathra and ⁊ ra ̇frecair Cú Chulaind:

Érig, a árchu Emna,
córu a chách duit mórmenma.
Ra láis dít Fer ̇nDiad na ndrȯng,
debrad! is crúaid do chomlond.

 p.94

3390 Gá chana dam menma mór?
Ram immart báeis ⁊ brón
aithle inn échta doringnius
iss in chuirp ra chrúadchlaidbius.

Níra chóir dait a chaíniud,
3395 córu dait a chommaídium.
Rat rácaib in rúad rinnech
caíntech créchtach crólindech.

Dá mbenad mo lethchoiss sláin
dím is cor benad mo lethláim,
3400 trúag nach Fer Diad boí ar echaib
tri bithu 'na bithbethaid.

Ferr leó-som na ndernad de
ra ingenaib Cráebrúade,
sessium d'éc, tussu d'anad,
3405 leó ní bec bar ̇mbithscarad.

Án ló thánac a Cúal̇nge
i ndiaid Medba mórglúare.
is ár daíni lé co mblaid
ra marbais dá míledaib.

3410 Níra chotlais i ssáma
i ndegaid da mórthána;
giarb úathed do dám malle
mór maitne ba moch th'éirge.


E.

Ra gab Cú Chulaind ac écaíne ⁊ ac airchisecht Fir Diad and ⁊3415  rabert na briathra:

Maith a Fir Diad, bá dursan dait nach nech dind ̇fiallaig rȧfitir mo chertgnímrada-sa gaile ⁊ gascid ra acallais re coimríachtain dúin comrac n-immairic.
Ba dirsan dait nach Láeg mac Riangabra rúamnastar comairle3420  ar comaltais.
Ba dirsan duit nách athesc fírglan Ferugsa forémais.
Ba dirsan duit nach Conall cáem coscarach commaídmech cathbúadach cobrastar comairle ar comaltais.

Dáig ní adiartaís ind ̇fir sein de ̇fessaib ná dúlib ná dálib ná3425  briathraib brécingill ban cenḋfind Connacht. Dáig rȧfetatar ind ̇fir sin ná gigne géin gabas gnímrada cutrumma commóra Connachtaig rut-su go brunni ̇mbrátha ⁊ betha, eter imbeirt scell ⁊ scíath, eter imbeirt gae ⁊ chlaideb, eter imbeirt ̇mbrandub ⁊ ̇fidchell, eter imbeirt ech ⁊ charpat.

“3430 Níba lám laích lethas cárna caurad mar Fer ̇nDiad nelinn ̇ndatha. Níba búriud berna Baidbi béldergi do scoraib sciathcha scáthbricci. Níba Crúachain cossénas nó gébas curu cutrumma rut-sa go brunni ̇mbrátha ⁊ betha badesta, a meic drechdeirg Damáin,” bar Cú Chulaind.

3435 Is and sin ra érig Cú Chulaind ás chind Fir Diad. “Maith a Fir Diad,” bar Cú Chulaind, “is mór in brath ⁊ in trécun dabertatar fir Hérend fort do thabairt do chomlund ⁊ do chomruc  88a rum-sa dáig ní réid comlund ná comrac rum-sa bar Táin Bó Cúalnge.”

Is amlaid ra baí 'gá rád ⁊ rabert na briathra:

3440 A Fir Diad, ardotchlóe brath,
dursan do dál dédenach,
tussu d'éc, missi d'anad,
sírdursan ar sírscarad.

Mad dá mmámar alla anall
3445 ac Scáthaig búadaig búanand,
indar lind go bruthe bras
nocho bíad ar n-athchardes.

Inmain lemm do ruidiud rán,
inmain do chruth cáem comlán,
3450 inmain do rosc glass glanba,
inmain t'álaig is t'irlabra.

Nír chi̇ng din tress tinbi chness,
nír gab feirg ra ferachas,
níra chȯngaib scíath ás leirg láin
3455 th'aidgin-siu, a meic deirg Damáin.

 p.96

Ní tharla rumm sund co se
á bacear Óenfer Aífe,
da mac samla - galaib gliad -
ní ̇fuaras sund, a Fir Diad. A.

3460 Findabair ingea Medba,
gé beith d'̇febas a delba,
is gat im ganem ná im grían
a taidbsiu duit-siu, a Fir Diad.


A.

Ra gab Cú Chulaind ac fégad Fir Diad and. “Maith a mo phopa3465  Laíg,” bar Cú Chulaind, “fadbaig Fer ̇nDiad badesta ⁊ ben a erriud ⁊ a étgud de go faccur-sa in delg ara nderna in comlund ⁊ in comrac.” Táinic Láeg ⁊ ra ̇fadbaig Fer ̇nDiad. Ra ben a erriud ⁊ a étgud de, ⁊ rachonnaic Cú Chulaind in delg. Acus ra gab 'gá écaíne ⁊ 'gá airchisecht ⁊ rabert na briathra:

3470 Dursan a eó óir,
a Fir Diad na ndám,
a balcbémnig búain,
ba búadach do lám.

Do barr bude brass
3475 ba cass, ba caín sét,
do chriss duillech máeth
immut táeb gut éc.

Ar comaltus caín
radarc súla saír,
3480 do scíath go mbil óir,
th' ̇fidchell ba fíu maín.

Do thuittim dom láim
tucim nárb é chóir,
nírba chomsund chaín,
3485 dursan a eó óir.


D.

“Maith a mo phopa Laíg,” bar Cú Chulaind, “coscair Fer ̇nDiad fadesta ⁊ ben in ̇ngae ̇mbolga ass, dáig ní ̇fétaim-se beith i n-écmais p.97 m'airm.” Tánic Láeg ⁊ ra choscair Fer ̇nDiad ⁊ ra ben in ̇ngae ̇mbolga ass. Acus rachonnaic-sium a arm fuilech forderg ra táeb3490  Fir Diad ⁊ rabert na briathra:

A Fir Diad, is trúag in dál
t'acsin dam go rúad robán,
missi gan m'arm do nigi,
tussu it chossair chróligi.

3495 Mád dá mmámar allá anair
ac Scáthaig is ac Úathaig,
nocho betis beóil bána
etraind is airm ilága.

Atubairt Scáthach go scenb
3500 a athesc rúanaid roderb:
Érgid uli don chath chass,
barficfa Germán Garbglass.

Atubart-sa ra Fer ̇nDiad
⁊ ra Lugaid láṅfíal
3505 ⁊ ra mac ̇mBaetáin ̇mbáin
techt dún i n-agid Germáin.

Lodmar go haille in chomraic
ás leirg Locha Linḋformait,
tucsam chethri chét immach
3510 a indsib na n-áthissech.

Dá mbá-sa is Fer Diad inn áig
i ndorus dúne Germáin,  88b
ro marbusa Rind mac Níuil,
ro marb-som Rúad mac Forníuil.

3515 Ra marb Fer Báeth arin leirg
Bláth mac Colbai chlaidebdeirg,
ro marb Lugaid, fer duairc dían,
Mugairne Mara Torrían.

Ro marbusa ar ̇ndula innund
3520 cethri choícait férn ferglond,
ro marb Fer Diad, duairc in drem,
Dam ̇nDreimed is Dam ̇nDílend.

 p.98

Ra airgsem dún ̇nGermáin ̇nglicc
ás ̇fargi lethain lindbricc,
3525 tucsam Germán i mbethaid
lind go Scáthaig scíathlethain.

Da naisc ár mummi go mblad
ar cró cotaig is óentad,
conná betis ar ferga
3530 eter fini findElga.

Trúag in maten maten máirt
ros bí mac Damáin díthráicht,
uchán! do chara in cara
dara dálius dig ̇ndergfala.

3535 Dámbad and atcheind-sea th'éc
eter míledaib mórGréc,
ní beind-se i mbethaid dar th'éis,
gombad aróen atbailméis.

Is trúag aní nar tá de,
3540 'nar ndot;daltánaib Scáthaiche,
missi créchtach ba chrú rúad,
tussu gan charptiu d'imlúad.

Is trúag aní nar tá de,
'nar ̇ndaltánaib Scáthaiche,
3545 missi créchtach ba chrú garb,
⁊ tussu ulimarb.

Is trúag aní nar tá de,
'̇nar ndaltánaib Scáthaige,
tussu d'éc, missi beó brass,
3550 is gleó ferge in ferachas.


A.

“Maith a Chúcúc,” bar Láeg, “fácbam in n-áth sa fadesta. Is rȯfata atám and.” “Fáicfimmít ám écin, a mo phopa Laíg,” bar Cú Chulaind. “Acht is cluchi ⁊ is gaíni lem-sa cach comlond ⁊ cach comrac darónus i farrad chomlaind ⁊ comraic Fir Diad.” Acus is amlaid ra baí3555  'gá rád ⁊ rabert na briathra: p.99

Cluchi cách, gaíne cách
co roich Fer ̇nDiad issin n-áth.
Inund foglaim fríth dúinn,
innund rograim ráth,
3560 inund mummi máeth
ras slainni sech cách.

Cluchi cách, gaíne cách
go roich Fer Diad issin n-áth.
Inund aisti arúath dúinn,
3565 inund gasced gnáth.
Scáthach tuc dá scíath
dam-sa is Fer Diad tráth.

Cluchi cách, gaíne cách
go roich Fer Diad issin n-áth.
3570 Inmain úatni óir
ra ̇furmius ar áth.
A tarbga na túath,
ba calma ná cách.

Cluchi cách, gaíne cách
3575 go roich Fer Diad issin n-áth.
In leóman lassamain lond,
in tond báeth borr immar bráth.

Cluchi cách, gaíne cách
go roich Fer Diad issin n-áth.
3580 Indar lim-sa Fer dil Diad
is am díaid ra bíad go bráth.
Indé ba métithir slíab,
indiu ní ̇fuil de acht a scáth.

Trí díríme na Tána
3585 darochratar dom láma,
formna bó fer ⁊ ech
roda slaidius ar cech leth.

Girbat línmara na slúaig
táncatar ón Chrúachain chrúaid,
3590 mó trín is lugu lethi
ro marbus dom garbchluchi.

 p.100

Nocho tarla co cath cró
níra alt Banba dá brú,
níra chind de muir ná thír
3595 de maccaib ríg bud ̇ferr clú.


C.

Aided Fir Diad gonnici sin.

30.

 89aANd sain daríachtatar óendóene d'Ultaib and so innossa d'̇fortacht ⁊ d'̇fórithin Con Culaind .i. Senall Uathach ⁊ dá mac Gégge .i. Muridach ⁊ Cotreb, ⁊ rucsatar leó é go glassib ⁊3600  go aibnib críchi Conaille Murthemne do thúargain ⁊ do ̇nige a chneda ⁊ a chréchta, a álaid ⁊ a ilgona i n-agthib na srotha sain ⁊ na n-aband. Dáig dabertis Túatha Dé Danand lubi ⁊ lossa ícce ⁊ slánsén for glassib ⁊ aibnib críchi Conailli Murthemne do ̇fortacht ⁊ do ̇fórithin Con Culaind comtís brecca barrúani na srotha díb.

Conid ed and so anmanda na n-aband legis sain Con Culaind: Sáis, Búain, Bithláin, Findglais, Gleóir, Glenamain, Bedg, Tadg, Telaméit, Rind, Bir, Brenide, Dichaem, Muach, Miliuc, Cumu̇ng, Cuilend, Gáinemain, Drȯng, Delt, Dubglass.

31.

IS and sain ra ráidset fir Hérend ri Mac Roth risin prímechlaig3610  techta d'̇foraire ⁊ do ̇freccomét dóib go Slíab Fúait arná tíastais Ulaid gen robud gen rathugud dá saigid. Tánaic Mac Roth reme 'no go Slíab Fúait. Nírbo chían do Mac Roth dia mbaí and co n-̇facca ní in óencharptech i Slíab Fúait atúaid cach ̇ndíriuch dá saigid. Fer díscir derglomnocht isin charput dá saigid gan nach3615  n-arm gan nach n-étgud itir acht bir iairn ina láim. Is cumma congonad a araid ⁊ a eocho. Acus indar leis ní hé rafársed na slúago 'na mbethaid itir. Acus tánic Mac Roth co n-innisin in sceóil sin go airm i mbáe Ailill ⁊ Medb ⁊ Fergus ⁊ mathe fer ̇nHérend. Atfócht Ailill scéla de ar rochtain. “Maith a Meic Roth,” bar Ailill, “in3620  faccasa nech d'Ultaib ar slicht in tslúaig seo indiu?” “Nád ̇fetar-sa ém,” ar Mac Roth, “acht atchonnac ní óencharptech dar slíab Fúait cach ̇ndíriuch. Fer díscir derglomnocht isin charput gan nach n-arm gan nach n-étgud itir acht bir iairn ina láim. Is cumma congonand a araid ⁊ a eocho. Dar leis ní hé dafársed in slúag sa3625  'na mbethaid itir.”

“Cia bad dóig lat-su and sút, a Ferguis?” bar Ailill. “Is dóig lim-sa ém,” bar Fergus, “combad é Cethern mac Fintain darossed and.” Bá fír ám d'Fergus aní sin gombad é Cethern mac Fintain darossed and. Acus doríacht Cethern mac Fintain dá saigid 'no.3630  Acus focress in dúnad ⁊ in longphort foraib ⁊ no ̇ngonand cách imme do cach aird ⁊ do cach airchind. Ra ̇ngontar-som dano do cech aird ⁊ do cech airchind. Ocus tánic úadib assa aithle, a ̇fobach ⁊ a inathar fair anechtair, go hairm i mbaí Cú Chulaind dá ícc ⁊ dá leges, ⁊ conattacht liaig bar Coin Culaind, dá ícc ⁊ dá leges. “3635 Maith a phopa Laíg”, bar Cú Chulaind, “dó dait-siu i ndúnad ⁊ longphort fer ̇nHérend ⁊ ráid  89b ri legib techt ass do legess Chethirn meic Fintain. Natiur-sa bréthir manu thísat gid fó thalmain beit nó i tig fo íadad, is missi conáirgeba bás ⁊ éc ⁊ aided forro sul bus trásta imbárach manu thísat.” Tánic Lág reme i ndúnad3640  ⁊ i longphort fer ̇nHérend ⁊ ra ráid ri legib fer ̇nHérend tíachtain ass do legess Chethirn meic Fintain. Nírbo réid ám la legib fer ̇nHérend aní sin, techta do leges a mbidbad ⁊ a námat ⁊ a n-echtrand. Acht atráigsetar Coin Culaind d'imbirt báis ⁊ éca ⁊ aideda forro monu thíastaís. Dotháegat-som dano.3645  Cach fer díb mar dosroched barasfénad Cethern mac Fintain a chneda ⁊ a chréchta, a álta ⁊ a ̇fuli dó Cach fer díb atdered: “Níba beo. Níba hindlega,” da benad Cethern mac Fintain béim dá durn dess i tulchlár a étain dó go tabrad a inchind dar senistrib a chlúas ⁊ dar coṁfúammannaib a chind dó Cid trá acht3650  marbais Cethern mac Fintain go ráncatar cóic lega déc leis do legib fer ̇nHérend, ⁊ gid in cóiced líaig déc iss ind ̇mbémmi ris ránic, acht dorala-sain marb di múaid móir eter collaib na lega aile ri ré cían ⁊ ri remes fata. Íthall líaig Ailella ⁊ Medba ba sed a chomainm.

3655 And sain conattacht Cethern mac Fintain liaig aile bar Coin Culaind dá ícc ⁊ dá leges. “Maith a phopa Laíg,” bar Cú Chulaind, “dó dam-sa go Fíngin fáthlíaig, go Ferta Fíngin go Leccain Slébe Fúait, co líaig Conchobuir. Ticed ass do leiges Chethirn meic Fintain.” Tánic Láeg reme go Fíngin fáthlíaig go Ferta Fíngin3660  go Lecain Sléibi Fúait go líaig Conchobuir. Acus ra ráid ris taidecht do leiges Chethirn meic Fintain. Tánic dano Fíngin fáthlíaig. Acus and úair doríacht, barasfén Cethern mac Fintain a chneda ⁊ a chréchta, a álta ⁊ a ̇fule dó.

“Féga latt dam in fuil se, a mmo phopa Fíngin.” Fégais p.1023665  Fíngin in fuil sin. “Fingal étrom indúthrachtach and so ale,” bar in líaig, “⁊ nít bérad i mmucha.” “Is fír ám ale,” bar Cethern. “Domríacht-sa óenfer and. Tuidmaíle fair. Bratt gorm i filliud imme. Delg n-argit isin brutt ása bruinne. Crommscíath go fáebur chondúalach fair. Sleg chúicrind inna láim. Faga faegablaige3670  'na farrad. Dobert in fuil sain. Ruc-som fuil ̇mbic úaim-se 'no.” “Ratafetammar in fer sain ale,” bar Cú Chulaind. “Illand Ilarchless mac Fergusa sain, ⁊ níba dúthracht leis do thuttim-siu dá láim. Acht rabert in ̇ngú̇fargam sain ̇fort arná hapraitis fir Hérend rapa dá mbrath nó dá trécun muni thardad.”

“3675 Féga latt dam in fuil seo dano, a mmo phopa Fíngin,” bar Cethern. Féchais Fíngin in fuil sin. “Bangala banúallach and so ale,” bar in líaig. “Is fír ám ale,” bar Cethern. “Domríacht-sa óenben and. Ben chaín bánainech leccaṅfata mór. Mȯng órbuide furri. Bratt corcra gen daithi impi.  90a Eó óir isin brutt ósa brunni. Sleg díriuch3680  drumnech ar derglassad 'na láim. Rabert in fuil sin ̇form-sa. Ruc-si fuil ̇mbic úaim-se 'nó” “Ratafetammar in mnaí sin ale,” bar Cú Chulaind. “Medb ingen Echach Feidlig, ingen ardríg Hérend, as í danríacht fán congraimmim sin. Bá búaid ⁊ choscor ⁊ commaídium lé gia dofaítheste-su dá lámaib.”

“3685 Fécha latt dam in fuil se 'no, a mo phopa Fíngen,” bar Cethern. Féchais Fíngin in fuil sein. “Galach dá ̇fénned and so ale,” bar in líaig. “Is fír ám,” bar Cethern. “Damríachtatar-sa días and. Dá thodmaíle foraib. Dá bratt gorma i filliud impu. Delgi argait isna brattaib ósa mbrunnib. Munchobrach argit óengil im brágit3690  chechtar n-aí díb.” “Rodafetammar in dís sein ale,” bar Cú Chulaind. “Oll ⁊ Othine sain do sainmuntir Ailella ⁊ Medba. Ní thecat-sain i nnóenden acht ra hirdalta gona duine do grés. Ba búaid ⁊ coscur ⁊ commaídium leó géa dofáethaisté-su dá lámaib.”

“Fécha latt dam in fuil seo 'no, a mo phopa Fíngin,” for Cethern.3695  Féchais Fíngin in fuil sain. “Domríachtatar-sa días óac féinne and. Cȯngraim n-án ferdaide forro. Cumai̇ng bir innium-sa cechtar n-aí díb. Cumȧng-sa in ̇mbir sa trisin dara n-aí díb-sium.” Féchais Fíngin in fuil sin. “Dub ule in ̇fuil seo ale,” ar in líaig. “Trít chride dochúatar dait co nderna chrois díb trít chride, ⁊ ní3700  ̇furchanaim-sea ícc and so. Acht dogébaind-se dait-seo do lossaib ícci ⁊ slánsén ní nachat bertais i mmucha.” “Ratafetammar in dís sain ale,” bar Cú Chulaind. “Bun ⁊ Mecconn sain do sainmuntir Ailella ⁊ Medba. Ba dúthracht leó géa dofáethaiste-su dá lámaib.”

“Fécha lat dam in fuil sea 'no, a mo phopa Fíngin,” ar Cethern.3705  Féchais Fíngin in fuil sain. “Dergrúathur dá mac ríg Caille and so ale,” ar in líaig. “Is fír ám,” bar Cethern. “Domríachtatar-sa dá óclách aiġfinna abratgorma móra and go mindaib óir úasu. Dá bratt úane i forcipul impu. Dá chassán gelargit isna brattaib ása mbrunnib. Dá sleig cúicrinni inna lámaib.” “It immaicsi na fuli3710  dobertatar fort ale,” bar in líaig. “It chráes dachúatar dait co comarnecgatar renna na ̇ngae inniut, ⁊ ní hassu a ícc and so.” “Ratafetammar in dís sain,” bar Cú Chulaind. “Bróen ⁊ Brudni sain, meic theóra soillsi, dá mac ríg Caille. Bá búaid ⁊ choscur ⁊ chommaídib leó gia dofáethaiste-su leó”

“3715 Fécha latt dam in fuil sea 'no, a mo phopa Fíngin,” ar Cethern. Féchais Fíngin in fuil sain. “Cȯngas dá mbráthar and so ale,” ar in líaig. “Is fír ám,” bar Cethern. “Domriachtatar-sa días cétríglach and. Fuilt buide forro. Bruitt dubglassa fá loss i forcipul impu. Delgi duillecha do ̇findruinu isna brattaib ósa mbrunnib. Manaísi3720  lethanglassa 'na lámaib.” “Ratȧfetammar in dís sain ale,” bar Cú Chulaind. “Cormac Coloma ríg sain ⁊ Cormac mac Maele Foga do sainmuntir Ailella ⁊ Medba. Ba dúthracht leó géa dofáethaiste-su dá lámaib.”

“Fécha latt dam in fuil seo 'no, a mo phopa Fíngin,” ar Cethern.  90b3725  Féchais Fíngin in fuil sain. “Attach dá nderbráthar and so ale,” ar ín liaig. “Is fír ám ale,” ar Cethern. “Domríachtatar-sa días máethóclách and it íat comchosmaile díb línaib. Folt cassdond bar indara n-aí díb. Folt cassbuide bar aile. Dá bratt úanide i forcipul impu. Dá chassán gelargit isna brattaib ása mbrunnib.3730  Dá léni di slemainsíta buide fria cnessaib. Claidbi gelduirn ara cressaib. Dá gelscíath co túagmílaib argit findi foraib. Dá sleig cúicrind go féthanaib argit óengil ina lámaib.” “Ratafetammar in dís sain ale,” bar Cú Chulaind. “Mane Máthremail sain ⁊ Mane Athremail, dá mac Ailella is Medba, ⁊ ba búaid ⁊ coscur ⁊ commaídium3735  leó gá rofáethaiste-su dá lámaib.”

“Fécha lat dam in fuil sea, a mo phopa Fíngin,” bar Cethern. “Domriachtatar días óac féinne and. Cȯngraim n-écside forro, it é erarda ferdaide. Étaige allmarda i̇ngantacha impo. Cumai̇ng bir innium-sa cechtar n-aí díb. Cumȧng-sa trí chechtar n-aí3740  díb-sium.” Féchais Fíngin in fuil sain. “At amainsi na fuili rabertatar fort ale,” ar in líaig, “go ndarubdatar féithe do chride inniut conda n-imbir do chride it chlíab immar ubull i fabull ná p.104 mar chertli i fásbulg, connach fail féith itir icá immulu̇ng, ⁊ ní dergenaim-se ícc and so.” “Ratafetamar in dís sain ale,” bar Cú3745  Chulaind. “Días sain de fénnedaib na hIrúade forróeglass d'óentoisc ó Ailill ⁊ ó Meidb ar dáig do gona-su, dáig ní comtig beó dá mbágaib do grés. Dáig ba dúthracht leó gé dofáethaiste-su dá lámaib.”

“Fécha latt dam in fuil se 'no, a mo phopa Fíngin,” bar Cethern. “3750 Féchais Fíngin in fuil sain 'no.” “Imrubad meic ⁊ athar and so ale,” ar in líaig. “Is fír ám,” bar Cethern. “Domríachtatar-sa dá ̇fer móra gaindelderca and go mindaib óir órlasraig úasu. Erriud rígdaidi impu. Claidbi órduirn intlassi bara cressaib go ferbolgaib argit óengil go frithathartaib óir bricc friu anechtair.” “Ratafetamar3755  in dís sain ale,” bar Cú Chulaind. “Ailill ⁊ a mac sain, Mane Condasgeib Ule. Ba búaid ⁊ coscur ⁊ commaídium leó géa rofáethaiste-su dia lámaib.”

Fuli Tána connici sein.

32.

“MAith a Fíngin, a ̇fáthlíaig,” bar Cethern mac Fintain, “gá3760  cumcaisi ⁊ gá comairle doberi ̇form-sa fadesta?” “Iss ed atderim-sea rit ám,” bar Fíngin fáthlíaig, “nír ármea do bú móra bar dartib issin bliadain se dáig gia dosrine ní tú ros méla ⁊ ní tharmnaigfet dait.” “Is í sein cumcaisin ⁊ comairli dobertatar na lega aile ̇form-sa acus is airchind ní ruc búaid ná3765  bissech dóib ⁊ darochratar lim-sa, ⁊ ní mó béras búaid ná bissech dait-siu ⁊ dofaíthaisiu limm.” Acus dabretha trénlúa tarpech dá choiss úad riss go tarla eter díb rothaib in charpait. “Is dúaig in lúa sengrintid sin ale,” bar Cú Chulaind. Gorop de atá Úachtur Lúa i Crích Roiss ó sein anall gosindiu.

3770 Araí sein  91a barróega Fíngin fáthlíaig a roga do Chetharn mac Fintain: serglegi fada fair ⁊ fortacht ⁊ fórithin d'fagbáil assa athli ná dergleges teóra lá ⁊ teóra n-aidchi go n-imre féin a nert fora námtib. Is ed ón barróega Cethern mac Fintain dergleges teóra lá ⁊ teóra n-aidchi go n-imred féin a nert fora námtib, dáig iss ed3775  ra ráidestar-som ná faigbed dá éis nech bud ̇ferr leis dá athe nó dá dígail andás badessin. Is and sin conattacht Fíngin fáthlíaig smirammair for Coin Culaind do ícc ⁊ do leigess Chethirn meic Fintain. Tánic Cú Chulaind reme i ndúnud ⁊ i llongphort fer ̇nHérend ⁊ na fúair d'almaib ⁊ d'étib ⁊ d'indilib and tuc leis ass p.1053780  íat. Acus dogní smirammair díb eter ̇feóil ⁊ chnámaib ⁊ lethar. Acus tucad Cethern mac Fintain 'sin smirammair co cend teóra lá ⁊ teóra n-aidche ⁊ ra gab ac ól na smiramrach imme. Acus raluid in smirammair and etera chnedaib ⁊ etera chréchtaib, dara áltaib ⁊ dara ilgonaib. And sin atracht-som assin smirammair i cind teóra lá ⁊ teóra3785  n-aidche. Acus is samlaid attracht ⁊ clár a charpait re broind arná tuitted a ̇fobach ⁊ a inathar ass.

Is í sain amser luid a banchéile atúaid á Dún Da Bend ⁊ a chlaideb lée dó .i. Finda ingen Echach. Tánic Cethern mac Fintain d'indsaigid fer ̇nHérend. Acht atá ní chena, bertis robod reme-seom3790  d'Ítholl líaig Ailella ⁊ Medba. Dorala-saide marb de múaid móir eter chollaib na llega aile ra ré cían ⁊ ra remis fata. “Maith a ̇firu Hérend,” bar in líaig, “daria Cethern mac Fintain dabar saigid arna ícc ⁊ arna leges do Fíngin fáthlíaig, acus frithálter acaib é.” Is and sain faítsetar fir Hérend étgud Ailella ⁊ a imscing n-órda3795  immon corthe i Crích Ross combad ̇fair no imbred Cethern mac Fintain a ̇feirg ar tús ar torachtain. Atchondairc Cethern mac Fintain aní sin, étgud Ailella ⁊ a imsci̇ng n-órda immun corthe i Crích Ross, ⁊ andar leiss i n-écmaiss a ̇fessa ⁊ a eólais bá sé Ailill bóe and fodessin. Acus rabert side dá saigid ⁊ ra sáid in claideb3800  tresin corthe co ránic gonnice a irdorn. “Bréc and so,” bar Cethern mac Fintain, “⁊ immum-sa rabertad in bréc sa. Acus atiur-sa bréthir ná co fagaither acaib-si nech gabas in n-erriud rígdaide út imme ⁊in n-imsci̇ng n-órda, ná scér-sa láma riu 'cá slaide ⁊ icá n-essargain.” Rachúala sain Mane Andóe mac Ailella ⁊ Medba.3805  Acus ra gab in n-erriud rígdaide imme ⁊ in n-imsci̇ng n-órda ⁊ tánic reme tri lár fer ̇nHérend. Lilis Cethern mac Fintain co mór de. Acus tarlaic rót n-urchair dá scíath fair coro raind bil chondúail in scéith i trí co talmain hé eter charpat ⁊ araid ⁊ eocho. And sain ra théigsetar na slúaig imme da díb lethib co torchair accu issin3810  chalad i rrabe.

Conid Caladgleó Cethirn and sin ⁊ Fule Cethirn.

33. Fiacalgleó Fintain and so innossa

FIntan ésede mac Néill Niamglonnaig á Dún Da Bend, athairside Cethirn meic Fintain. Acus radeochaid-side do tharrachtain3815  ainig Ulad ⁊ do dígail a meic barna slúagaib. Trí choícait bá sed a llín. Acus is samlaid táncatar-saide ⁊ dá gae for cach n-óencrand leó gae for renn ⁊ gae for erlond, gombad chumma ra gontais do rennaib ⁊ d'erlonnaib na slúagu. Dobertatar teóra p.106 catha dona slúagaib. Acus dorochratar a tri comlín leó ⁊ torchratar3820  'no munter  91bFintain meic Néill acht Crimthann mac Fintain. Ro hainced-saide fo amdabaig scíath la hAilill ⁊ la Meidb. Is and sain ra ráidsetar fir Hérend nárbad athis d'Fintan mac Néill dúnad ⁊ longphort d'̇falmugud dó ⁊ a mac do lécud dó ass .i. Crimthann mac Fintain, acus na slúaig do thigecht uidi laí for cúlu fathúaid3825  doridisi ⁊ a gníma gascid do scur dona slúagaib ar co tísed chucu do ló in mórchatha airm condricfaitis cethri ollchóicid Hérend for Gárig ⁊ Ilgárig i cath Tána Bó Cúalnge feib ra thaṙngirset druídi fer ̇nHérend. Faímais Fintan mac Néill aní sin ⁊ ra léiced a mac dó ass. Ra falmaiged dúnad ⁊ longphort dó Acus lotar na slúaig3830  ude lá for cúlu fathúaid doridisi dá fastúd ⁊ dá n-imṁfuirech. Is amlaid ra geibthe in fer de muntir Fintain meic Néill ⁊ in fer d'̇feraib Hérend ⁊ beóil ⁊ sróna cáich díb i ndétaib ⁊ i fiaclaib a chéile. Atchondcatar fir Hérend aní sein. “Is é in fiacalgleó dún so,” bar íat-som, “fiacalgleó muntiri Fintain ⁊ Fintain badesin.”

Conid Fiacalgleó Fintain and sain.

34. Ruadrucce Mind and so innossa

MEnd mac Sálcholgán éside ó Rénaib na Bóinne. Dá ̇fer déc ba sed a lín-saide. Is amlaid táncatar-saide ⁊ dá gae for cach óencrand leó, gae for rend ⁊ gae for erlond combad chumma3840  da gontais do rennaib ⁊ do erlonnaib na slúagu. Rabertsatar teóra fúaparta dona slúagaib. Torchratar a trí comlín leó ⁊ torchratar dá ̇fer déc muntiri Mind. Acht ra gáet Mend féin calad gor rusti rúadderg fair. And sain ra ráidsetar fir Hérend: “Is rúad in rucce se,” bar íat-sum, “do Mend mac Sálcholgán, a munter3845  do marbad ⁊ do mudugud ⁊ a guin féin corop rusti rúadderg fair.” Corop Ruadrucce Mind and so.

Is and sain ra ráidsetar fir Hérend nárbad athis do Mend mac Sálcholgán dúnad ⁊ longphort d'̇falmugud dó ⁊ na slúaig do thecht uide lá for cúlu fathúaid daridisi ⁊ a guin gascid do scor dona3850  slúagaib go n-éirsed Conchobor assa chess nóenden co tucad cath dóib for Gárig ⁊ Ilgárig feib ra tharngirsetar druídi ⁊ fádi ⁊ fissidi fer ̇nHérend.

Fáemais Mend mac Sálcholgán aní sein, dúnad ⁊ longphort d'̇falmugud dó ⁊ lotar na slúaig uide lá for cúlu doridisi dá3855  ̇fostud ⁊ dá immf˙uirech.

35. Airecur nArad and innossa

IS and sain daríachtatar chucu-som araid Ulad. Trí choícait bá sed a llín. Rabertsatar teóra catha dona slúagaib. Darochratar a trí comlín leó ⁊ torchratar na haraid barsin3860  róe i rrabatar.

Corop Airecor ̇nArad and sain.

36. Bángleó Rochada and so innossa

REochaid mac Fathemain éside d'Ultaib. Trí choícait láech ba sed a lín. Acus ra gab tilaig agid i n-agid dona slúagaib.3865  Atchondaic Findabair ingen Ailella ⁊ Medba anísein. Acus ra baí-si 'gá rád ria máthair ri Meidb: “Ra charusa in láech út úair chéin ám,” bar sí, “⁊ iss é mo lennán é ⁊ mo roga tochmairc.” “Má ra charais, a ingen, fáe leis dádaig ⁊ guid ̇fossad dún ̇fair dona slúagaib go tí chucaind do ló in mórchatha airm condricfat cethri3870  ollchóicid Hérend for Gárig ⁊ Ilgárig i cath Tána Bó Cúalnge.” Fáemais Reochaid mac Fathemain anísein ⁊ fáeiss ind ingen dádaig leis.

Rachúala sein airrí de Mumnechaib ra boí 'sin longphurt. Báesium 'gá rád ria muntir: “Banassa dam-sa ind ingen út uair chéin3875  ám,” bar ésium, “⁊ is aire thánac-sa in slúaged sa don chur sá” Cid trá acht airm i mbátar na secht n-airríg de Mumnechaib, iss ed ra ráidsetar uile conid aire-sin táncatar. “Cid dúnni 'no,” bar íat-som, “ná ragmais-ni do dígail ar mná ⁊ ar n-ainig arna Manib ̇fuil ac foraire dar éis in tslúaig ic Imlig in Glendamrach,”

3880 Is hí sin comairle ba nirt leó-som ⁊ atraachtatar-som cona secht tríchtaib cét. Atracht Ailill dóib cona tríchait chét. Atraacht Medb cona tríchait chét. Atraachtatar meic Mágach cona tríchtaib chét. Atraacht in Galéoin ⁊ in Mumnig ⁊ popul na Temrach. Acus fogníthea etargaire eturru co ndessid cách díb i fail araile ⁊ i fail3885  a arm. Cid trá acht sul tarraid a n-etráin, torchratar ocht cét láech lánchalma díb. Atchúala sain Findabair ingen Ailella ⁊ Medba in comlín sain d'̇feraib Hérend do thuttim trena ág ⁊ trena accais, ⁊ ro maid cnómaidm dá cride 'na clíab ar ̇féile ⁊ náre. Conid Findabair Slébe comainm ind inaid i torchair. Is and sain3890  ra ráidsetar fir Hérend: “Is bán in gleó sa,” bar íat-som, “do Reochaid mac Fathemain, ocht cét láech lánchalma do thuttim trina ág ⁊ trina accais ⁊ a dul féin cen ̇fuligud gen ̇fordergad fair.”

Conid Bángleó Rochada and sain.

37. Mellgleó nÍliach and so innossa

3895 ILiach éside mac Caiss meic Baicc meic Rosa Rúaid meic Rudraige. Racúas dó-saide cethri ollchóiceda Hérend oc argain ⁊ oc indred Ulad ⁊ Chruthni ó lúan taite samna co taite n-imbuilc, ⁊ ra mídair-sium a chomairle aice rea muntir. “Cid bad ̇ferr dam-sa in chomairle dogénaind ná techta d'̇fúapairt fer ̇nHérend ⁊ mo3900  choscur do chur díb remum ⁊ ainech Ulad do tharrachtain, ⁊ is cumma géa rafóethus féin assa aithle.”  92b Acus is sí sin comairle ba nirt leiseom. Acus ra gabait dó-som a dá sengabair chrína chremmanncha bátar for tráig do tháeib in dúnaid. Acus ra indled a sencharpat ̇forro cen ̇fortga cen ̇forgemne itir. Ra gabastar-som3905  a garbscíath odor iarnaide fair co mbil chaladairgit ina imthimchiull. Ra gabastar a chlaideb ̇ngarb ̇nglasseltach ̇nglondbémnech bara chlíu. Ra gabastar a dá sleig chendchritháncha bernacha isin charpat ina ̇farrad. Ra ecratar a munter in carpat imme do chlochaib ⁊ chorthib ⁊ táthleccaib móra. Tánic reime fán cóir sin3910  d'indsaigid fer ̇nHérend ⁊ is amlaid tánic ⁊ lebarthrintall a chlaip triana charpat sís dó. “Rapad maith lind ám,” ar fir Hérend, “combad hí sein túarascbáil fá tístais Ulaid uile dar saigid.”

Barrecgaib Dóche mac Mágach dó-som ⁊ firis fáilte friseom. “Mo chen do thíchtu, a Ílíaich,” bar Dóche mac Mágach. “Tarissi3915  limm inní inn ̇fálte,” bar Íliach, “acht tair chucum mán úair innossa in tráth scáigfit mo gala ⁊ sergfait mo gala, corop tú benas mo chend dím ⁊ nárop nech aile d'̇feraib Hérend. Acht maired mo chlaideb acut chena do Laígaire.”

Ra gab-som dá armaib for feraib Hérend coro scáigsetar dó.3920  Acus áro scáigsed a airm dó ra gabastar de chlochaib ⁊ chorthib ⁊ táthleccaib móra bar feraib Hérend coro scáigsetar dó ⁊ áro scáigsetar dó airm i mbered farin fer d'̇feraib Hérend, dabered díanchommilt fair etera rigthib ⁊ a dernannaib co ndénad smirammair de eter feóil ⁊ chnámib ⁊ féthib ⁊ lethar. Corod marthanach3925  táeb ri táeb fós in dá smirammair, smirammair fogní Cú Chulaind do chnámib chethra Ulad do leges Chethirn meic Fintain ⁊ smirammair bogní Íliach do chnámib fer ̇nHérend. Gorop hí tres dírím na Tána na torchair leis díb, gorop Mellgleó nÍlíach and sain.

Is aire atberar Mellgleó nÍliach ris dáig de chlochaib ⁊ chorthib ⁊3930  táthleccaib móra fogní-seom a gleó.

Barrecaib Dóche mac Mágach dó-som. “Nach é Iliach?” bar Dóche mac Mágach. “Is mé ám écin,” bar Íliach. “Acht tair chucum fodechtsa ⁊ ben mo chend dím ⁊ maired mo chlaideb acut chena dot charait do Lóegaire.” Tánic Dóche dá saigid ⁊ tuc béim3935  claidib dó co tópacht a chend de.

Conid Mellgleó Íliach gonici sein.

Oisligi Amargin i Taltin and so annossa

AMairgin éside mae Caiss meic Baicc meic Rosa Rúaid meic Rudraigi. Ruc-saide barna slúagaib ac techt dar Taltin síar ⁊3940  imsóe reme dar Taltin sathúaid íat, ⁊ tuc a ulli chlé fáe i Taltin, ⁊ ra ecratar a munter é de chlochaib ⁊ chorthib ⁊ táthleccaib móra. Acus ra gab ac díburgun fer ̇nHérend co cend teóra lá ⁊ teóra n-aidche.

38. Imthúsa Chon Ruí meic Dáire sund innossa

3945 RAcúas dó-saide óeṅfer ac fostod ⁊ ac imṁfuirech chethri n-ollchúiced Hérend ó lúan taite samna co taite n-imboilg. Acus ba dimbág laisium anísein ⁊ ba rochían leis bátar a munter 'na écmais, ⁊ tánic reme do chomlund ⁊ do chomruc ra Coin Culaind. Acus and úair ránic-sium go airm i mbaí Cú Chulaind,3950  rachonnaic-sium Coin Culaind and caíntech créchtach tretholl, ⁊ níro miad ⁊ níro maiss leisium comlund ná chomrac do dénam riss aithle chomraic Fir Diad ar bíth arnábad mó bud marb Cú Chulaind dina cnedaib  93a ⁊ dina créchtaib dorat Fer Diad fair inn úair reime. Acus gid ed tarcid Cú Chulaind dó-som comrac ⁊ comlund do3955  dénam ris-seom.

Tánic Cú Ruí reime assa aithle d'indsaigid fer ̇nHérend. Acus and úair ránic-sium, atchondairc-sium Amairgin and ⁊ a uille chlé fáe ri Taltin aníar. Tánic Cú Ruí ri feraib Hérend atúaid. Ra ecratar a munter é de chlochaib ⁊ chorthib ⁊ táthleccaib móra ⁊3960  ra gab ac díburgun i n-agid i n-agid .i. i n-agid Amargin co'mbofrecraitis na bairendlecca bodba i nnélaib ⁊ i n-aéraib úasu co ndénad chét cloch di cach óenchloich díb. “Ar fír do gascid fritt, a Chú p.110 Ruí,” ar Medb, “scuir dún díburgun dáig ní furtacht ná fórithin tic dún de acht is mí̇furtacht tic dún de.” “Tiur-sa bréthir,” bar Cú3965  Ruí, “ná scuriub-sa co brunni brátha ⁊ betha coro scuirea Amargin.” “Scoirfet-sa,” bar Amargin, “⁊ geib-siu ̇fort ná ticfa d'̇fortacht ná d'̇fórithin fer ̇nHérend ní bas mó.” “Fáemais Cú Ruí anísein. Acus tánic Cú Ruí reme d'indsaigid a chríche ⁊ a muntire.”

Ráncatar dar Taltin síar risin ré sin. “Ní hed ra nasced,” bar3970  Amargin, “itir gan na slúaig do díburgun arís.” Acus tánic riu aníar ⁊ imsóe reme dar Taltin sairtúaid íat, ⁊ ra gab 'gá ndíburgun ra ré cían ⁊ ra reimes fata.

Is and sain dano ra ráidsetar fir Hérend nábad athis d'Amargin dúnad ⁊ longphort d'̇falmugud dó ⁊ na slúaig do thecht uide lá3975  for cúlu fathúaid doridisi dá fostud ⁊ dá n-iṁfuirech ⁊ a gním gascid do scur dona slúagaib ar co tíssed chuccu do ló in mórchatha airm condricfaitis cethri ollchóicid Hérend for Gárig ⁊ Ilgárig i cath Tánad Bó Cúalnge. Fáemais Amargin anísin acus lotar na slúaig uide lá for cúlu fathúaid doridisi.

Conid Ossligi Amargin i Taltin and sain.

39. Sírrobud Sualtaim and so innossa

SUaltaim éside mac Becaltaig meic Móraltaig, athair-side Con Culaind meic Sualtaim. Rachúas dó-saide búadrugud a meic ac comrac ra écomlund for Táin Bó Cúalnge .i. ri Calatín3985  ̇nDána cona secht maccaib fichet ⁊ rá húa ra Glass mac ̇nDelga. “Is do chéin gid so,” bar Sualtaim. “In nem maides ná in muir thráges ná in talam condascara ná inn é búadrugud mo meic-sea so ac comrac ra écomlund for Táin Bó Cúalnge?” Bá fír ám do Sualtaim anísein ⁊ raluid dá ̇fis ár tain cenco dechaid a chétóir.3990  Acus and úair ránic Sualtaim go airm i mbáe Cú Chulaind, ra gab Sualtaim ac écgaíne ⁊ ac airchisecht de. Nírbo míad ⁊ nírbo maiss ám ra Coin Culaind anísin, Sualtaim do écgaíne nó d'airchisecht de, dáig rafitir Cú Chulaind, géara gonta ⁊ géara créchtnaigthe é, náabad gress dá dígail Sualtaim. Ór is amlaid ra boí Sualtaim3995  acht nírbo drochláech é ⁊ nírbo degláech acht múadóclách maith ritacaemnacair. “Maith a mo phopa Sualtaim,” bar Cú Chulaind, “'dó duit-siu go hEmain go Ultu, ⁊ ráid ríu techt i ndíaid a tána fadechtsa, dáig nídam tualai̇ng-sea a n-imdecgail ní as mó for p.111 bernadaib ⁊ belgib críche Conaille Murthemne. Atú-sa m'óenur4000  i n-agid chethri n-ollchóiced ̇nHérend ó lúan tate samna co taite n-imboilg ic marbad ̇fir ar áth cach laí ⁊ cét láech cach n-aidchi. Nídamar fír fer dam ná comlond óeṅfir ⁊ ní  93b thic nech dom ̇fortacht ná dom ̇fórithin. Is stúaga úrchuill congabat mo bratt torom. Is suipp sesca fuilet im áltaib. Ní ̇fuil finna fora tairised rind4005  snáthaite ádám berrad gom bonnaib gan drúcht fola forrderge ar barrúachtur cach ̇findae acht in lám chlé ̇fail ac cȯngbáil mo scéith, ⁊ cid híside filet teóra coíca fuile fuirri. Acus munu díglatsom a chétóir sein, ní dígélat co brunni ̇mbrátha ⁊ betha.”

Tánic Sualtaim reime forin Líath Macha d'óeneoch go robtaib4010  leis do Ultaib. Acus and úair ránic do tháeib na hEmna, rabert na briathra sa and: “Fir gontair, mná berdair, báe aegdair, a Ultu,” bar Sualtaim.

Ní ̇fúair in frecra ba leór leis ó Ultaib ⁊ dáig ná fúair, tánic reme fa ̇fordreich na hEmna. Acus rabert na briathra cétna and: “4015 Fir gontair, mná bertair, báe aegtair, a Ultu,” bar Sualtaim. Ní ̇fuair in frecra rabu leór leis ó Ultaib. -Is amlaid ra bátar Ulaid, geiss d'Ultaib labrad rena ríg, geis don ríg labrad rena druídib. -Tánic reme assa aithle for licc na ̇ngíall i nEmain Macha. Rabert na briathra cétna and: “Fir gondair, mná berdair, báe aegtair.” “4020 Cia rodas gon ⁊ cia rotas brat ⁊ cia rodas beir ale?” for Cathbath druí. “Rabar n-airg Ailill ⁊ Medb,” bar Sualtaim. “Tuctha far mná ⁊ far meic ⁊ far maccáemi, far n-eich ⁊ far n-echrada, far n-albi ⁊ far n-éiti ⁊ far n-innili. Atá Cú Chulaind a óenur ac fostud ⁊ ac im˙fuirech cethri n-ollchóiced ̇nHérend for bernaib ⁊ belgib críche4025  Conaille Murthemne. Ní damar fír fer dó ná chomlund óenfir. Ní thic nech dá ̇fortacht ná dá ̇fórithin. Ra gáet in mac. Raluid a hāltaib dó. Is stúaga úrchuill cȯngabat a bratt taris. Ní ̇fuil finna ara tairissed rind snáthaite ódá berrad coa bonnaib cana driúcht fola forrderge co barrúachtur cach óeṅfindae dó acht4030  in lám chlé ̇fail ac cȯngbáil a scéith fair, ⁊ gid híside fuilet teóra coíca fuili fuirri. Acus manu dígailti-si a chétóir sein, ní dígéltai go brunni ̇mbrátha ⁊ betha.”  94a “Is uissiu a bás ⁊ a éc ⁊ a aided ind ̇fir cȯngreiss in ríg samlaid,” for Cathbath druí. “Is fír ám,” uile annaide. Tánic Sualtaim reme tria lunne ⁊ anseirc dáig ná4035  fúair in ̇frecra ba leór leis ó Ultaib. And sein driuchtrais in Líath Macha ba Sualtaim ⁊ tánic reme fa urdreich na hEmna. p.112 Is and sain imsuí a scíath féin bar Sualtaim co tópacht bil a scéith féin a chend de Sualtaim. Luid in t-ech féin bar cúlu aris i nEmain ⁊ in scíath barsinn eoch ⁊ in cend barsin scíath. Agus rabert cend4040  Sualtaim na briathra cétna: “Fir gondair, mná berdair, báe aegdair, a Ultu,” bar cend Sualtaim. “Romór bic in núall sa,” bar Conchobor, “dáig nem úasaind ⁊ talam ísaind ⁊ muir immaind immácúaird, acht munu tháeth in firmimint cona frossaib rétland bar dunadgnúis in talman ná mono máe in talam assa thalamchumscugud ná4045  mono thí inn ̇fairge eithrech ochorgorm for tulmoing in bethad, dobér-sa cach bó ⁊ cach ben díb cá lias ⁊ cá machad, co'aitte ⁊ co'adbai fadessin ar ̇mbúaid chatha ⁊ chomlaind ⁊ chomraic.” Acus iss and sain barrecgaim echlach dá muntir fadessin do Chonchobur, Findchad Fer Bend Uma mac Fraechlethain, ⁊ ra ráid riss techt4050  do thinól ⁊ do thóchostul Ulad. Acus is cumma barrurim bíu ⁊ marbu dó trí mesci a chotulta ⁊ a chessa nóenden, ⁊ rabert na briathra:

“ARdotraí, a Findchaid, ardotfáedim. Ní hadlicgi álsidi a ̇fasnís do ócaib Ulad. Ercc uaim co Derg co Dedaid gó inber; co4055  Lemain; co Follach; co hIllaind go Gabair; co Dornaill Féic co Imchlár; co Derg Indirg; co Feidlimid Chilair Chétaig go hEllond; co Rígdond co Reochaid; co Lugaid co Lugdaig; co Cathbath coa inber; co Carpre co hEllne; co Láeg coa thóchur; co Geimen coa glend; co Senall Úathach co Diabul n-Arda;  94b co Cethern4060  mac Fintain go Carrlóig; co Tarothor; co Mulaig coa dún; cosin ríġfilid co Amargin; cosin nÚathaig ̇mBodba; cosin Morrígain co Dún Sobairche; co hEit; co Roth; co Fiachna có fert; co Dam ̇nDrend; co Andiaraid; co Mane Macbriathrach; co Dam ̇nDerg; co Mod; co Mothus; co Iarmothus; co Corp Cliath; co Gabarlaig4065  i lLíne; co Eocho Semnech i Semne; co Celtchair mac Cuthechair i lLethglais ; co hErrgi Echbél co Brí Errgi; co hUma mac Remarfessaig co Fedain Cúal̇nge; co Munremur mac Gerrcind co Moduirn; co Senlabair co Canaind ̇nGall; co Follomain; co Lugdaig; co ríg ̇mBuilg co Lugdaig Líne; co Búadgalach; co hAbach; co hÁne;4070  co hÁniach; co Lóegaire Milbél coa breó; co trí maccaib Trosgail co Bacc ̇nDraigin; co Drend; co Drenda; co Drendus; co Cimm; co Cimbil; co Cimmin co Fán na Coba; co Fachtna mac Sencha coa ráith; co Sencha; co Sencháinte; co Briccni; co Briccirni; co p.113 Brecc; co Búan; co Barach; co hÓengus ̇mBolg; co hÓengus mac4075  Lethi; co Mall ar fíach, ar fénned; co Brúachar co Slánge; co Conall Cernach mac Amargin co Midlúachair; co Coin Culaind mac Sualtaim co Murthemne; co Mend mac Sálcholcán coa rénaib; co tri maccaib Fiachnai, co Ross, co Dáre, co Imchaid co Cúal̇nge; co Connud mac Mornai co Callaind; co Condraid mac Amargin4080  coa ráith; co Amargin co Ess Rúaid; co lLáeg co lLéire; co Óengus Fer Bend Uma; co hOgma ̇nGrianainech co Brecc; co hEo mac Forne; co Tollcend; co Súde, co Mag nÉola, co Mag ̇nDea; co Conla Sáeb co hÚarba; co Loegaire co hImmail; co hAmargin Iaṙngiunnaig co Taltin;  94cco Furbaide Fer Bend mac Conchobuir co Síl4085  co Mag nInis; co Causcraid Mend Macha mac Conchobuir co Macha; co Fíngin co Fíngabair; co Blae Fichet; co Blai ̇mBriuga co Fésser; co Eogan mac ̇nDurthacht co Fernmag; co hOrd co Serthig; co hOblán; co hObail co Culend; co Curethar; co Liana; co hEthbenna; co Fer Néll; co Findchad Slébe Betha; co Talgobaind4090  co Bernos; co Mend mac Fir Chúaland co Maigi Dula; co hÍroll; co Blárine co hIalla ̇nIlgremma; co Ros mac nUlchrothaig co Mag Nobla; co Ailill Find; co Fethen ̇mBec; co Fethen Mór; co Fergna mac Findchona co Búrach; co hOlchar; co hEbadcha; co Uathchar; co hEtatchar; co Óengus mac Óenláme Gábe; co Ruadraig co4095  Mag Táil; co Beothag; co Beothaig; co Briathraig coa ráith; co Nárithlaind co Lothar; co dá mac Feicge, co Muridach, co Cótreib; co Fintan mac Néill Níamglonnaig co Dún Da Bend; co Feradach Find Fechtnach co Neimed Slébe Fúait;  95aco hAmargin mac Ecelsalaig Goband co Búais; co Bunni mac Munremair; co4100  Fidach mac Doraire.”

Níra dulig ám do Findchad in tinól ⁊ in tóchostul sain rabert Conchobor riss do dénam. Dáig in neoch ra boí ó Emain sair ⁊ ó Emain síar ⁊ ó Emain sathúaid rathóegat-saide ass a chétóir co faítar i nEmain ra costud a ríg ⁊ ra bréthir a flatha ⁊ ra frithálim4105  comérgi Conchobuir. In neoch ra boí ó Emain sadess 'no ratháegatsaide ass a chétóir ar slicht in tslúaig ⁊ i n-i̇ngenbóthur na tánad.

In cétna uide bachomluisetar Ulaid im Chonchobor co faítar i nIraird Chullend in n-aidchi sin. “Cid risa n-idnaidem-ni so itir, a ̇firo?” bar Conchobor. “Anmmaít-ni rit maccaib-siu,” bar4110  íat-som, “ri Fiachaig ⁊ ra Fiachna. Lotar úain ar cend Eirc p.114 meic Feidilmthe Nóchruthaige, meic th'ingini-siu, mac-saide Carpri Nia Fer, ar co tí co llín a slúaig ⁊ a sochraite, a thinóil ⁊ a thóchostail 'nar sochraiti-ni din chur sa.” “Tiur-sa bréthir,” bar Conchobor, “'nachas idnaidiub-sa and so ní bas mó ná co clórat fir Hérend mo4115  chomérgi-sea assin león ⁊ assin chess i rraba, dáig ní ̇fetatar fir Hérend inad beó-sa mad co se itir.”

And sain raluid Conchobor ⁊ Celtchair tríchu cét carpdech n-imrindi co hÁth nIrmidi, ⁊ baralsat dóib and ocht fichti fer mór do sainmuntir Ailella ⁊ Medba, ⁊ ocht fichti ban braiti accu. Bá4120  sed a n-ernail do brait Ulad ben braiti i lláim cach ̇fir díb. Éscis Conchobor ⁊ Celtchair a n-ocht fichti cend díb ⁊a n-ocht fichti ban ̇mbraiti. Áth nÍrmidi a ainm mad co sin. Áth Féinne a ainm ó sain ille. Is aire atberar Áth Féinne riss dáig concomairnectar inn óic ̇féinne anair ⁊ inn óic féinne aníar cathugud ⁊ imbúalad im4125  urbrunni inn átha.

Tánic Conchobor ⁊ Celtchair for cúlu co faítar i nIrard Chullend in n-aidchi sin i farrad Ulad. Búadris Celtchair and so innossa.

Is and sain rabert Celtchair na briathra sa innossa ac Ultaib i nIraird Chullend in n-aidchi sin:

.R.

4130 Taible lethderg for ríg n-ágather. Án samlaide co fodma féit. Deisme néomain im chét cráeb. Tri ⁊cha chét n-arad. Cét crúaid n-echdámach. Cét im chét drúad. Dar tús imdesfíaid. Fer feraind im drumnib Conchobor. Faichlethar cath claidid a ̇féinne. Gongáinethar cath for Gárich ⁊ Ilgárich4135  issin matin sea monairther.

Is í inn adaig cétna rabert Cormac Cond Longas mac Conchobuir na briathra sa ac feraib Hérend ac Slemain Mide in n-aidchi sin:

Amra maitne amra mithisi. Mescfaiter slúaig. Sáifiter slúaig con máe re secht cléithe slúaig Ulad im Chonchobor. Cossénait4140  a mná. Raseiset a n-éite for Gárig ⁊ Ilgárig isin matin sea monairther.

Is hí inn adaig cétna rabert Dubthach Dáel Ulad na briathra sa oc feraib Hérend i Slemain Mide in n-aidchi sin:

Móra maitne maitne Mide. Móra ossud ossud Cullend. Móra cundscliu cundscliu Chláthra. Móra echrad echrad Assail.4145  Móra tedmand tedmand Tuath Bressi. Móra in chlóe clóe Ulad im Chonchobor. Cossénait a mná. Raseisset a n-éiti for Gárig ⁊ Ilgárig isin matin se monairther.

And sain confuchtraither Dubthach trina chotlud coro mesc ind Neamain barsin slóg co llotar i n-armgrith ba rennaib a sleg4150  ⁊ a fáebor co n-ébailt  95bcét laéch díb ar lár a ndúnaid ⁊ a llȯngphuirt re úathgráin na gáre rabertatar ar aird. Cid trá acht ní hí sin aidche ba sáime d'̇feraib Hérend fúaratar ríam ná híaram risin tairchetul ⁊ risin taṙngiri, risna fúathaib ⁊ risna haslingib facessa dóib.

4155 And sain atbert Ailill: “Rasetarrad-sa ám,” bar Ailill, “arggain Ulad ⁊ Cruthni ó lúan tati samna co tate n-imbuilg. Tucsam a mnáa ⁊ a meic ⁊ a maccáemi, a n-eich ⁊ a n-echrada, a n-albi ⁊ a n-éiti ⁊ a n-indili. Barrallsam a tilcha dá n-éis co failet ina fántaib comtís comarda síat. Is aire nachass idnaidib-sa and so ní bas4160  mó, acht tabrat chath dam-sa ar Maig Áe madi tecra leó. Acht ci atberam-ni and so 'no, táeit nech d'̇farcsin maigi móṙfarsi̇ng Mide dá ̇fiss in tecat Ulaid ind. Ocus má thecait Ulaid ind, ní thechiub-sa da ráith itir, dáig ní robés ríg rotheched do grés itir.” “Cia bad chóir do thecht and?” bar cách. “Cia acht Mac Roth4165  in rímechlach and sút.”

Tánic Mac Roth reime d'̇farcsi maigi móṙfarsi̇ng Mide. Nírbo chían do Mac Roth dá mbáe and co cúala inní, in fúaim ⁊ in fothrom, in sestán ⁊ in sésilbi. Nír súail ní risbud samalta leiss acht marbad hí in ̇firmimint dothuitted bar dunegnúis in talman, ná marbad4170  hí ind ̇fairrge eithrech ochargorm tísad for tulmoi̇ng in bethad, ná marbad é in talam barrálad assa thalamchumscugud, ná marbad hí ind ̇fidbad ra thuitted cách díb i ̇nglaccaib ⁊ gablaib ⁊ géscaib araile. Cid trá acht barrafnit na fíadmíla barsin mag connárbo réil tulmȯnga maige Mide fóthib.

4175 Tánic Mac Roth co n-innisin in sceóil sein co airm i mbáe Ailill ⁊ Medb ⁊ Fergus ⁊ mathi fer ̇nHérend. Dochúaid Mac Roth dóib anísin. “Cid and sút, a Ferguis?” bar Ailill. “Ní handsa,” bar Fergus. “Is é fúaim ⁊ fothromm ⁊ fidréan atchúala-som,” bar Fergus, “toirm ⁊ torand, sestainib ⁊ sésilbi, at Ulaid baṙfópartatar4180  in fid, imdrȯng na curad ⁊ na cathmíled ac slaide ind ̇feda cona claidbib rena carpdib. Iss ed ón barraffind na fíadmíla barsin mag connach réil tulmȯnga maige Mide fóthib.”

Fecht n-aill forréccaig Mac Roth in mag. Coṅfacca ní, in ̇nglascheó mór ra ercc in comás eter nem ⁊ talmain. Andar leiss4185  batar indsi ás lochaib atchondaic ás ̇fánglentaib na cíach. Andar leis batar úama ursloicthi atchonnaic and i rremthús na cíach p.116 cétna. Andar leis ba línanarta lín lángela ná bá snechta síthalta ac snigi ratafarfáit and tri urdluich na cíach, cétna, ná andar leis ba éochain de ilénaib ilerda i̇ngantacha imda, ná ba hilbrechtnugud rétland roglan  96ai n-aidchi reóid rosolais, nó ba haíble teined trichemrúaid. Atchúala ní, in fúaim ⁊ in fothrom ⁊ in fidréan, in toirm ⁊ in torand, in sestainib ⁊ in sésilbi. Tánic remi co n-innisin in sceóil sin co hairm i mbaí Ailill ⁊ Medb ⁊ Fergus ⁊ mathi fer ̇nHérend. Dachúaid dóib anísein.

“4195 Cid and sút ale, a Ferguis?” bar Ailill. “Ní handsa,” bar Fergus. “Is é glascheó mór atchondaic-sium ra erc in comás eter nem ⁊ talmain imthinnsaitin anála na n-ech ⁊ na curad, smútgur in láir ⁊ lúathred na conar conas ecgaib ri seól ̇ngaíthe úasu co nderna tromchiaich treglaiss de i nnélaib ⁊ i n-áeraib.”

“4200 Batar íat indsi ás lochaib atchonnaic-sium and, cind na cnocc ⁊ na tilach ás ̇fánglentaib na cíach, cind na curad ⁊ na cathmíled ósna carptib ⁊ na carpait archena. Batar íat úama urslocthi atchondaic-sium and i rremthús na cíach cétna, beóil ⁊ sróna na n-ech ⁊ na curad ac súgud gréne ⁊ gaíthe úathu ⁊ chuccu ra tricci4205  na dírma.”

“Batar íat línanarta lín lángela atchondairc-sium and ná snechta síthalta ac snigi, in t-úanbach ⁊ in chubrach curit glomraigi na srían a bélbaigib na n-ech rúanaid rothend ri dremna ̇ndírma. Ba hí éochain de ilénaib ilerda i̇ngantacha imda atchondaic-sium and, gand in láir ⁊4210  adúchtur in talman curit na eich assa cossaib ⁊ assa crúib conas ecgaib ra seól ̇ngaíthi úasa.”

“Is é in fúaim ⁊ fothromm ⁊ fidréan, toirm ⁊ torand, sestainib ⁊ sésilbi atchúala-som and, scellgur na scíath ⁊ slicgrech na sleg ⁊ glondbéimnech na claideb ⁊ bressimnech na cathbarr, drongáir na4215  lúrech ⁊ immchommilt na n-arm ⁊ dechairdecht na cless, tétimnech na tét ⁊ núallgrith na roth ⁊ baschaire na n-ech ⁊ culgaire na carpat ⁊ tromchoblach na curad ⁊ na cathmíled sund chucaind.”

“Ba hé ilbrechtnugud rétland roglan i n-aidche rosolais rotafárfáid-sium and ná haíble tened trichemrúaid, súli cichurda adúathmara4220  na curad ⁊ na cathmíled ásna cathbarraib caíni cummaidi cumtachglana, lán din ̇feirg ⁊ din baraind rabertatar leó risná ragbad ríam ná híaram fír catha ná fornert comlaind ⁊ risná gébthar co brunni brátha ⁊ betha.”

“Ní dénam robríg de,” bar Medb. “Atethatar daglaích ⁊ degóic4225  acainni dá n-acallaim.” “Ní ármim-sea ón om, a Medb,” bar Fergus, p.117 “dáig atiur-sa bréthir nach raichnea i nHérind nach i nAlpain slúag acallma Ulad á rasfecgat a fergga do grés.”

Is and sain ra gabsatar cethri ollchóiceda Hérend dúnad ⁊ longphort ac Cláthra in n-aidchi sin. Ra ̇fácsatar fiallach foraire ⁊ freccométa4230  úathu ra hagid Ulad ná tístais Ulaid gan robud gan rathugud dá saigid.

Is and sin raluid Conchobor ⁊ Celtchair trícha chét carptech n-imrindi co ndessetar i Slemain Mide  96b dar éis na slúag. Acht ci atberam-ni and so, ní dessetar da ráith iter, acht ratháegat ass4235  d'etarphurt do dúnud Ailella ⁊ Medba do thetarrachtain a lláma d'̇furdergad re cách.

Nírbo chían do Mac Roth dá mbáe and co faccae ní, in n-echrad ̇ndírecra ̇ndermór i Slemain Mide anairtúaid cach ndíriuch. Tánic reme go airm i mbáe Ailill ⁊ Medb ⁊ Fergus ⁊ mathi fer ̇nHérend.4240  Atfócht Ailill scéla de ar rochtain. “Maith a Meic Roth,” bar Ailill, “in faccasu nech d'Ultaib bar slicht in tslúaig seo indiu?” “Nád ̇fetar-sa ém,” ar Mac Roth, “acht adchonnac-sa echraid ̇ndírecra ̇ndermóir i Slemain Mide anairtúaid cach ̇ndíriuch.” “Garsa lín na echraidi ale?” bar Ailill. “Nád úatti lim trícho chét4245  carpdech n-imrindi indi .i. deich cét ar ̇fichit chét carpdech n-imrindi,” ar Mac Roth. “Maith a Ferguis,” bar Ailill, “cid latt-su ar ̇mbúbthad-ni de smútgur ná do dendgur ná d'análfadaig mórslúaig mad gustráthsa acus ná fail latt lín catha dúnni acht sút?”

“Rolúath bic n-archessi forro,” bar Fergus “dáig ro bífad co4250  mbetis na slúaig níbad liriu ná mar rádit-sium.” “Déntar comairle ̇forbthe athgarit acainni de-side,” for Medb, “dáig rofess rar fúabérad-ni in fer romór rogarg robruthmar út, Conchobor mac Fachtna Fáthaig meic Rossa Rúaid meic Rudraigi, ardrí Ulad ⁊ mac ardríg Hérend. Déntar dunibúali urslocthi do ̇feraib Hérend4255  ar cind Conchobuir ⁊ buiden trícho chét acá hiadad dá éis, ⁊ gabtar na fir ⁊ ná gondar itir, dáig ní mmó ná dán cimbeda rothóegat.”- Conid hí sin in tress bríathar is génnu ra ráded bar Táin Bó Cúalnge: Conchobor gana guin do gabáil ⁊ dán cimbeda do dénam dona deich cét ar ̇fichit cét bátar 'na ̇farrad de rígraid Ulad. Acus4260  atchúala Cormac Cond Longas mac Conchobuir anísin ⁊ rȧfitir mani díglad a chétóir a mórbréthir bar Meidb ná dígélad go brunni ̇mbrátha ⁊ betha.

Acus is and sin atraacht Cormac Cond Longas mac Conchobuir cona budin tríchat cét d'̇forddiglammad áig ⁊ urgaili for Ailill ⁊4265  for Meidb. Atraacht Ailill cona tríchait chét dó-som. Atraacht Medb cona tríchait cét. Atraachtatar na Mani cona tríchtaib cét. Atraachtatar Meic Mágach cona tríchtaib cét. Atraacht in Galeoin ⁊ in Mumnig ⁊ popul na Temrach, ⁊ fogníthea etargaire eturru co ndessid cách díb i rail araile ⁊ i fail a arm. Araí sein ragníad ra4270  Meidb dunibúali ursloicthi ar cind Chonchobuir ⁊ buden trícho chét acá íadad dia éis. Daríacht Conchobor d'indsaigid na dunibúaled aursloicthi ⁊ ní rabi ic íarraid a dorais don tsainruth itir, acht ra minaig beirn inaid míled ar urchomair a gnúsi ⁊ a agthi isin chath ⁊ bern chét dá leith deiss ⁊ bern cét dá leith chlí, ⁊ imsoí4275  chuccu innond ⁊ ras mesc thall fora lár ⁊ torchratar ocht cét láech lánchalma lais díb. Acus tánic úadíb assa athli gan ̇fuligud gan ̇fordergad fair co ndessid i Slemain Mide bar cind nUlad.

“Maith a ̇firu Hérend,” bar Aillil, “táet nech úan d'̇farcsi maige móṙfarsi̇ng Mide dá ̇fis cindas na hacgmi bá tecat Ulaid isin tulaig i4280  Slemuin Mide, dá innisin dún túarascbáil a n-arm ⁊ a n-erriuda, a curad ⁊ a cathmíled ⁊ a clíathbernadach cét ⁊ a fíallach feraind. Gardditi lind éistecht riss mad colléic.”  97a “Cia doragad and?” bar cách. “Cia acht Mao Roth in rímechlach,” bar Ailill.

Tánic Mac Roth reme co ndessid i Slemain Mide bar cind Ulad.4285  Ra gabsat Ulaid ac tachim isin tulaig sin á dorbblais na matni muchi co tráth funid na nóna. Iss ed mod nárbo thornocht in talam fótho risin ré sin, cach drȯng díb imma ríg ⁊ cach buiden imma tóesech, cach rí ⁊ cach toísech ⁊ cach tigerna go lín a slúag ⁊ a sochraite, a thinóil ⁊ a thóchostail fo leith. Cid trá acht doríachtatar4290  Ulaid uile re tráth funid nóna isin tulaig sin i Slemuin Mide.

Tánic Mac Roth reme go túarascbáil in chétna braini díb leis go airm i mboí Ailill ⁊ Medb ⁊ Fergus ⁊ mathi fer ̇nHérend. Atfócht Ailill ⁊ Medb scéla de ar rochtain. “Maith a Meic Roth,” bar Ailill, “cindas na hecgmi nó na taicgme bá tecat Ulaid isin4295  tulaig i Slemain Mide?”

“Nád ̇fetar-sa ám,” bar Mac Roth, “acht tánic buden bruthmar brígach mórchaín isin tulaig sin i Slemuin Mide,” bar Mac Roth. “Dóig ri farcsin ⁊ ri fégad trí tríchu cét indi. Barallsat a n-étaigi díb uile, concechlatar firt fótbaig ba suide a toísig. Óclach seta p.1194300  fata n-airard n-ardmín forúallach i n-airinuch na budni sin. Caíniu di ̇flaithib in domuin ritacoemnacair etera slúagaib, eter urud ⁊ gráin ⁊ báig ⁊ chostud. Folt findbuide iss é cass dess drumnech tóbach faride. Cuindsiu cháem chorcarglan leis. Rosc roglass gossarda iss é cicharda adúathmar ina chind. Ulcha degablach4305  is sí buide úrchass bá smech. Fúan corcra corrtharach cáeicdiabuil imbi. Eó óir isin brutt ósa bruinne. Léine glégel chulpatach ba dergintliud do dergór fria gelchness. Gelscíath go túagmílaib dergóir fair. Claideb órduirn intlaissi isindara láim dó Manaís lethanglass isin láim anaill. Dessid in láech sin i n-urard na tulcha4310  go toracht cách cuce, ⁊ dessetar a buden imbe.”

“Tánic buiden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,”far Mac Roth.“Tánaise dá tríchtaib cét atacaemnacair Fer caín and dano i n-airinuch na budni sin caedessin. Folt findbuide fair. Ulcha éicsi imchass imma smech. Bratt úanide i forcipul4315  imme. Cassán gelargit isin brut ósa brunni. Léni donderg míleta ba dergindliud do dergór fría gelchnes i caustul go glúnib dó Caindell rígthaige 'na láim go féthanaib argait ⁊ co fonascaib óir. Is i̇ngnad reba ⁊ ábarta dogní in tsleg fil 'na láim na óclaige. Immireithet impe na féthana argit sechna fonascaib óir cachla céin4320  ó erlond gó indsma. In céind aill dano it íat na fonasca óir immireithet sechna féthanaib argit ó indsma gó hirill. Scíath bémmendach go fáebor chondúala fair. Claideb co n-eltaib dét ⁊ co n-imdénam snáith óir bara chlíu. Dessid in láech sain for láim in chlí ind óclaig thóesig tánic issin tulaig, ⁊ dessetar a buiden4325  imbe. Acht ci atberam-ni and so, ní destetar de ráith itir acht a ̇nglúini fri lár dóib ⁊ imbel a scíath aca smechaib dóib a ̇fat leó go léctar chucaind. Acht atá ní chena doṁfarfáit  97bformindi mór issin óclach mór borrfadach is tóesech don budin sin.”

“Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,”4330  for Mac Roth. “Tánaise dá séitche eter lín ⁊ chostud ⁊ timthaige, Láech cáem cendlethan i n-airinuch na buidni sin. Folt dúalach dondbuide fair. Rosc duillech dubgorm for folúamain ina chind. Ulcha éicsi imchass is sí degablach imcháel imma smech. Bratt dubglass ba loss i forcipul imme. Delg duillech de ̇findruine4335  'sin brutt ósa bruinne. Léne gelchulpatach frí chness. Gelscíath co túagmílaib argait inti fair. Máeldorn findargait i n-intiuch p.120 bodba fá choimm. Ture rígthige fria aiss. Dessid in láech sain issind ̇firt ̇fótbaig bad fiadnaisi dond óclach thóesech tháinic isin tulaig, ⁊ destetar a buiden imme. Acht ba binnithir lim ra fogor4340  mendchrott i llámaib súad icá sírsenmum binḋfogrugud a gotha ⁊ a irlabra inn óclaíg ac acallaim in óclaíg thóesig thánic issin tulaig ⁊ ac tabairt cacha comairle dó.”

“Cia sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale.” bar Fergus. Is hé cétna láech cétrachlass in fert fótbaig i n-urard4345  na tulcha go toracht cách cuce Conchobor mac Fachtna Fáthaig meic Rosa Rúaid meic Rudraigi, ardrí Ulad ⁊ mac ardríg Hérend. Is é láech formend mór dessid fora láim chlí Conchobuir Causcraid Mend Macha mac Conchobuir co maccaib ríg Ulad imme ⁊ co maccaib ríg Hérend rafailet ina ̇farrad. Is hí in tsleg atchondaic4350  ina láim in Chaindel Chuscraid sein co féthanaib argit ⁊ go fonascaib óir. Is bés don tsleig sin nachis imrethet impe ríam ná híaram na féthana argait sechna fonasca óir acht gar ré coscur écin, ⁊ is dóig gombad gar ré coscur ros imreittís impe and so inossa.

“Is hé láech cáem cendlethan dessid issind ̇firt bad ̇fiadnaissi4355  don óclách thóesech thánic issin tulaig Sencha mac Ailella meic Máilchló so-irlabraid Ulad ⁊ fer sídaigthe slóig fer ̇nHérend. Acht atiur-sa bréthir chena ní comairle mettachta ná midlaigechta rabeir dá thigerna issin ló bága sa indiu, acht is comairle gaile ⁊ gascid ⁊ ėngnama ⁊ mathiusa do dénam. Acht atiur-sa bréthir chena,”4360  bar Fergus, “is togaes dénma opre atraachtatar im Chonchobor i mmucha lá indiu and sain.” “Ní dénam robríg díb,” bar Medb. “Attethatar deglaích ⁊ dagóic acainni dá n-acallaim.” “Ní ármimsea ón omm,” bar Fergus, “acht atiur-sa bréthir nach raichnea i ̇nHérind nach i nAlpain slúag acallma Ulad á rasfecat a fergga do4365  grés.”

“Tánic buden aile dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,” bar Mac Roth. “Fer find fata mór  98a i n-airinuch na budni sin is é grísta gormainech. Folt dond temin fair is é slimthanaide bara étun. Bratt forglass i filliud imme. Delg argit isin brutt ósa4370  brunni. Léni gel manaísech fri chness. Cromscíath coṁfaebur chondúalach fair. Sleg cúicrinni 'na láim. Colg dét iarna innud.” “Cia sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetamar ám,” bar Fergus. “Is cur lám for debaid sin. Is cathmílid bar níth. p.121 Is bráth bar bidbadu cách tánic and. Eogan mac Durthachta a4375  fosta Fernmaige atúaid and sin.”

“Tánic buden aile and isin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth. “Ní gó ám is borrfadach foṙfópartatar in tulaig sin. Is tromm in gráin, is mór in t-urud rabertatar leó A n-étaige uile dara n-aiss. Láech cendmár curata i n-airinuch na budni sin is4380  é cicharda úathmar. Folt n-étrom ̇ngrelliath fair. Súle bude móra 'na chind. Bratt buide cáiclámach imme. Delg óir buide 'sin brutt ósa bruinne. Léne bude chorrtharach frí chness. Gae semnech slindlethan sleġfota co mbráen fola dara fáebor ina láim.” “Cia sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetamar ám ale4385  in láech sain,” bar Fergus. “Ní imgab cath ná cathróe ná comlund ná comrac cách thánic and. Lóegaire Búadach macConnaid Buide meic Íliach ó Immail atúaid and sain.”

“Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth. “Láech munremur collach i n-airinuch na buidni4390  sin. Folt dub tóbach fair. Gnúis chnedach chorcarda fúa. Rosc roglass lainnerda 'na chind. Gae súlech go foscadaib úasu. Dubscíath co caladbúalid findruini fair. Brat odorda bachuaslae imme. Bretnas bánóir isin brut ósa bruinne. Léine threbraid síte fria chnes. Claideb co n-eltaib dét ⁊ co n-imdénam órsnáith4395  ara étaig immaig anechtair.” “Cia sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergus. “Is cur lám for ugra sain. Is tond romra bádes. Is fer trí ̇ngreth. Is muir dar múru cách thánic and. Munremur mac Gerrcind a Moduirn atúaid and sain.”

“Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,”4400  for Mac Roth. “Láech cetherlethan comremar i n-airinuch na buidni sin is é anisc odorda, is é derisc tarbda. Crundrosc n-odorda n-adardd ina chind. Folt bude rochass fair. Crundscíath derg co mbil chaladargait ina imthimchiull úasu. Gae slindlethan sleġfota 'na láim. Bratt ríabach imme. Eó uma isin brutt ása4405  brunni. Léni chulpatach i caustul gá ̇forcnib dó. Colg dét iarna chossliasait chlí.” “Cia sút ale?”  98b ar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergus. “Is sond catha sain. Is búaid cacha irgaile. Is fodb trescada cách thánic and. Connud mac Morna ó Challaind atúaid and sain.”

“4410 Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth. “Ní gó ám is tailc ⁊ is tarbech forrópartatar in tulaig sin comro chrothsatar na slúaig conarnecar indi fora cind. Fer cáem gráta i n-airinuch na budni sin. Áldem de daínib in domuin eter chruth ⁊ deilb ⁊ dénam, eter arm ⁊ erriud, eter mét ⁊4415  míad ⁊ masse, eter chreitt ⁊ gasced ⁊ chóra.” “Ní gó ám ale,” bar Fergus, “is hí a epert chomadas-som sain. Ní duí for lomma cách thánic and. Is bidba cáich. Is gus nád ̇fulȧngar. Is tond anbthena bádes. Is luchair n-aga in fer álaind. Feidilmid Chilair Chetail ó Elland atúaid and sain.”

“4420 Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth. “Ní comtig láech is cháemiu ná in láech ̇fail i n-airinuch na buidni sin. Folt tóbach dergbuide fair. Aiged fochaín ̇forlethan laiss. Rosc roglass gossarda is é caindelda gárechtach 'na chind. Fer cóir cutrumma is é fata focháel4425  folethan. Beóil deirg thanaide leiss. Deóit niamda némanda. Corp gel cnesta. Cassán gelderg i fadi úasu. Eó óir isin brutt ósa brunni. Léne de sról ríg ina derġfilliud de dergór fri gelchness. Gelscíath co túagmílaib dergóir fair. Claideb órduirn intlassi fora chlíu. Gae fata fáeborglass re faga féig fóbarta co súanemnaib4430  loga co semmannaib findruine ina láim.” “Cia sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergus. “Is leth ̇nglíad sain. Is galiud comlaind. Is londbruth n-archon cách tánic and. Reochaid mac Fathemain ó Rígdond atúaid and sain.”

“Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,”4435  for Mac Roth. “Láech órainech remurslíastach i n-airinuch na budni sin. Bec nach remithir fer cach n-óenball de. Ní gó ám is fer co talmain,” all sé. “Folt dond tóbach fair. Gnúis chorcra chrundainech fúa. Rosc ̇mbrecht n-urard ina chind. Fer án athlam and samlaid co n-ócaib dubartacha dubsúlib co n-idna rúad4440  lassamain co n-ábairt imtholta co saigit sech comlond do brissiud ar forlond, co tuidmech fóbarta fair, can chommairge Conchobuir aca itir.” “Cia sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” ar Fergus. “Bá hitte di gail ⁊ di gasciud cách thánic and. p.123 Báe itte di drúis ⁊ tarpige. Táthud do sluagaib ⁊ d'armaib.4445  Rind áig ⁊ imgona fer ̇nHérend iar túaisciurt, mo derbchomalta-sa fadessin, Fergus mac Leite ó Líne atúaid and sin.”

“Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth, “is hí ̇fossaid écsamail. Láech álaind éscaid i n-airinuch na budni sin. Gormanart cáel corrtharach go stúagaib fíthi figthi féta4450  findruini, go cnappib dílsi deligthi derggóir for bernadaib ⁊ brollaigib dó fri chness. Bratt bommannach co mbúaid cach datha thariss. Caechruth óir  99a fair .i. a scíath fair. Claideb crúaid catut colgdíriuch i n-ardgabáil churad bara chlíu. Sleg díriuch drumnech ar derglassad 'na láim.” “Cia sút ale?” bar4455  Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergus. “Is roga rígfiled sain. Is rúathar rátha. Is rót do báre. Is tarbbech a gal cách thánic and. Amargin mac Ecelsalaig Goband, in file maith ó Búais atúaid.”

“Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,”4460  for Mac Roth. “Láech find buide i n-airinuch na budni sin. Find uile in fer sain eter ̇folt ⁊ rosc ⁊ ulcha ⁊ abratchur ⁊ dechelt. Scíath búaledach fair. Claideb órduirn intlassi bara chlíu. Sleg cúicrind confaittnedar darin slúag uile ina láim.” “Cia sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergus. “Inmain ám láech4465  side far túaith rarfánic and. Inmain bethir balcbéimnech. Inmain mathgamain mórglonnach fri hécratu cuncan ferglond fóparta. Feradach Find Fechtnach á Nemud Slébe Fúait atúaid and sain.”

“Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth. “Días máethóclách i n-airinuch na budni sin. Dá4470  bratt úanide i forcipul impu. Dá chassán gelargait isna brattaib ása mbrunnib. Dá léne di slemunsítu buide fria cnessaib. Claidbi gelduirn fora cressaib. Dá sleig cúicrind co féthanaib argait óengil ina lámaib. Immáes bec eturru de sodain.” “Cía sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergus. “Dá4475  ánrath sain, dá óenmuntind, dá óenlosnaid, dá óenchaindill, dá ching, dá churaid, dá chléthbriugaid, dá dreicg, dá thenid, dá thuidmechtaid, dá deil, dá dána, dá dásachtach, dá threittell Ulad imma ríg. Fiachaig ⁊ Fiachna and sain, dá mac Conchobuir meic Fachtna meic Rossa Rúaid meic Rudraigi and sain.”

“4480 Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna,” for Mac Roth. “Is bádud ar méit. Is tene ar rúadlossi. Is cath ar lín. Is ald ar nirt. Is bráth ar bláriud. Is torand ar tharpigi. Fer ferggach úathmar irggráin i n-airinuch na buidni sin, is é srónmar ómar ubullruisc. Folt ̇ngarb ngrelíath. Bratt ríbáin imme.4485  Cúalli iairn isin brutt ósa brunni congeib ón gúalaind go araile dó. Léne garb threbraid fri chness. Claideb secht ̇mbrattomon do iurn athlegtha iarna tháebdruimm. Tilach dond fair .i. a scíath. Líathga mór co tríchait semmand trina cró 'na láim. Cid trá acht ro lá dírna dina cathaib ⁊ dina slúagaib ac déscin in laích sin4490  ⁊ a buden immi oc tíachtain 'sin tulaig i Slemuin Mide.” “Cia sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale.” bar Fergus. “Is leth catha sain. Is cend n-imresna. Is cend ar gail. Is muir dar críchu cách thánic and. Celtchair Mór mac Uthechair á Lethglaiss atúaid and sain.”

“4495 Tánic buden aile and dano isin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth, “is hí bailc bruthmar, is í éitig úathmar. Láech brúasach bélmar i n-airinuch na budni sin, is hé lethgleóir leithinchind lámfota. Folt dond rochass fair. Bratt dublúascach imme. Roth créda 'sin brutt ása brunni. Léni derscaigthi fri chness.4500  Claideb uṙfota fá choim. Manaís murnech ina deiss.  99b Líathboccóit fair .i. a scíath.” “Cía sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetamar ám,” bar Fergus. “Is hé in leó lond lámderg sain. Is é in t-art amnas ágsidi forrges gail. Eirrge Echbél ó Brí Errgi atúaid and sain.”

“4505 Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth. “Fer mór bresta i n-airinuch na budni sin. Folt rúadderg fair. Súle rúadderga móra 'na chind. Sithithir ri cruimmthir meóir míled cechtar n-aí na dá rígrosc rúad romóra failet laiss. Bratt brecc imme. Scíath glass fair. Gae gorm4510  tanaide úasa. Buiden fuilech ̇fordergg imme 's éssium féin créchtach fuilech eturru ar medón fadessin.” “Cía sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergus. “Is é in dána díchondircil. Is é inn accil ómnach. Is é in lumne léitmenach. p.125 Is é in robb rígthi. Is é in Cholptha. Is é in búadgalach Bale.4515  Is hé in leó? Luirg. Is é in búridach Berna. Is é in tarb dásachtach. Mend mac Sálcholgán ó Rénaib na Bóinne.”

“Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth. “Laéch leccoṅfota odorda i n-airinuch na budni sin. Folt dub fair. Sithballrad .i. cossa. Bratt derg fa chaslaí4520  imme. Brettnas bánargait isin brutt ósa brunni. Léni línidi frí chness. Scíath chróderg co comraid óir fair. Claideb co n-irdurn argait bara chlíu. Sleg uillech órchruí úasu.” “Cía sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetamar ám ale,” bar Fergus. “Fer trí ruitte sin, fer trí raitti, fer trí rámata, fer trí ̇mbristi, fer trí ̇mbúada, fer trí4525  ̇mbága. Fergna mac Findchonna rí Búraig Ulad atúaid and sain.”

“Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth. “Fer caín mór i n-airinuch na budni sin. Cosmail ra Ailill n-ucut n-adrind n-inchoisc eter chruth ⁊ ergnus ⁊ gili, eter arm ⁊ erriud ⁊ gail ⁊ gasciud ⁊ gart ⁊ gnímrada. Scíath gorm co4530  cobraid óir. Claideb órduirnd bara chlíu. Sleg cóicrind co n-ór ina láim. Mind óir úasu.” “Cía sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergas. “Is forus ferdaide sain. Fúaparta forlaind. Forbrisiud fer cách thánic and. Furbaidi Fer Bend mac Conchobuir á Síl i mMaig Inis atúaid and sain.”

“4535 Tánic buden aile and dano 'sin tilaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth, “is hí ̇fossud écsamail risna budnib aile. Aill bruitt deirg. Aill bruitt  100a glaiss. Aill bruitt guirm. Aill bruitt úane. Bláe bána buide it íat álle étrochta úasu. Undseo mac ̇mbec ̇mbrecderg co mbrutt chorcra eturru bar medón badessin. Eó óir4540  isin brutt ósa brunni. Léne de sról ríg ba derggintliud de dergór fri gelchness. Gelscíath go túagmílaib dergóir fair. Taul óir barsin scíath, bil óir ina imthimchiull. Claideb órduirn bec bá choimm aice. Gae áith étromm co foscathaib úasu.” “Cía sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Nád ̇fetar-sa ám ale,” bar Fergus, “innass na budni sin ná in mac4545  bec fil inti d'̇fácáil ri Ultaib dar m'éis, acht óen bad dóig lim-sa and comtis iat fir Themra im Ercc mac Fedilmi Nóchruthaigi, mac-side Carpri Nia Fer, ⁊ más íat, nímo carat anairich and so, p.126 dóig 's a dichmairc a athar dodechaid in mac bec sain d'̇fórithin a senathar din chur sa, ⁊ mad síat, bud muir conbáidfea dúib-si4550  in buden sain dáig is tri dagin na buidni sin ⁊ an meic bic rafail inti conmáe foraib-si in cath sa don chur sa.” “Cid de-side?” bar Ailill. “Ní handsa,” bar Fergus, “dóig ní ̇faccéga in mac bec sain úath ná húamain gabar slaidi-si ⁊ 'gabar n-essarggain co tora lár far catha chucaib. Concechlastar rucht claidib Conchobuir mar4555  glimnaig n-archon i fathad ná mar leóman oc techt fo mathgamnaib. Concichre Cú Chulaind cethri múru móra de chollaib dóene immon cath sechtair. Bát bágaig, bat condalbaig confúarcfet flaithe fer ̇nUlad ar n-úair. Is ferda conbúrfet in damrad dermór oc tessargain laíg a mbó issin chath issin matin se imbárach.”

“4560 Tánic buden aile and dano 'sin tulaig cétna i Slemuin Mide,” for Mac Roth, “nád úatti trícho chét indi. Fianna feochra forderga. Fir gil glain guirm chorcarda. Mȯnga fata findbuidi. Gnúsi álle étrochtai. Ruisc réilli rígdaidi. Étaige lígda lendmassa. Deilge órda airegda iar ̇ndótib dendglana. Lénti síti srebnaide. Slega4565  gorma glainidi. Scéith buide bémnecha. Claidbi órduirn intlassi iarna sliastaib sudigthir. Rotas triall brón búridach. Brónaig uile eochraidi. Torrsig rurig rígdaide. Díllechta in slóg sorchaide gana comsid costadaig imdíched a n-irúatha.” “Cía sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergus. “At4570  leómain londa sain. At glonna catha. Trícha cét Maige Murthemne  100b and sain. Is ed dosgní cendchrom torsech n-anfálid cana ríg n-aurraindi eturru badessin, can Choin Culaind costadaig coscaraig claidebdeirg cathbúadaig.” “Fail a mórabba ám dóib-sium sain,” ar Medb, “ciarsat cendchroimm torsig n-anfálid. Ní ̇fuil olc nár4575  dernsamar riu. Ratas airgsemar ⁊ ratas indrisem ó lúan tate samna co taite n-imboilg. Tucsam a mná ⁊a meicc ⁊ a maccáemi, a n-eich ⁊ a n-echrada, a n-ailbi ⁊ a n-éiti ⁊ a n-indili. Barraeilseam a tailcha dá n-éis go failet ina fántaib comtís comartai síat.” “Ní thá ní nod maítte forro, a Medb,” bar Fergus, “dáig ní dernais d'olcaib4580  ná d'écóraib friu ní nár urfuaith tóesech na degbuidne út ̇fort, dáig atbíth cach fert ⁊ cach lecht, cach lia ⁊ cach ligi fuil adíu go airther ̇nHérend, is fert ⁊ is lecht, is lia ⁊ is ligi do degláech ⁊ do degóc arna tuttim ra degthóesech na buidne út. Bochinmáir p.127 rissa ̇ngébat! Is mairg ara tochérat! Bud leór leth catha do4585  ̇feraib Hérend síat ac cosnam a tigerna isin chath 'sin matin sea imbárach.”

“Atchúala-sa núall mór and,” for Mac Roth, “risin cath aníar nó risin cath anair.” “Garsa núall sút ale?” bar Ailill ri Fergus. “Ratafetammar ám ale,” bar Fergus. “Cú Chulaind sain ac tríall4590  tíachtain docairt dochum in chatha 'gá ̇furmiáil ri fót fóenlaige i fFirt Sciach fa thúagaib ⁊ baccaib ⁊ refedaib, ⁊ ní lécgat Ulaid ind é ar bíth a chned ⁊ a chréchta dáig ní hinchomlaind ⁊ ní hinchomraic aithle chomraic Fir Diad.”

Ba fír ám do Fergus anísin. Ba sé Cú Chulaind sain 'gá ̇furmiáil4595  ri fáet fóenlige i Firt Sciath ba thúagaib ⁊ baccaib ⁊ refedaib.

And sain radechatar na dá banchánti a dúnud ⁊ longphurt fer ̇nHérend .i. Fethan ⁊ Collach, co mbátar oc fáschuí ⁊ oc fásguba ás chind Con Culaind icá innisin dó madma bar Ultaib ⁊ marbtha Conchobuir ⁊ tuittmi Fergusa i frithguin.

4600 IS hí inn aidchi sin radechaid in Morrígu ingen Ernmaiss go mbaí oc indloch ⁊ oc etarchossaít eterna dá dúnad chechtarda. Acus rabert-si na bríathra sa:

R.

Crennait brain braigte fer brunnid fer fuil. Mescthair tuind. Fadbaib luind. Níthgalaib iar luibnig. Lúth fiansa.4605  Fethal ferda. Fir Chrúachna. Scritha minardini. Cuirther cath ba chossaib araile. Eblait a rréim. Bo chin Ultu. Bó mair Érno. Bo chin Ulto.

Iss ed dobert i clúais nÉrand, ní firfet a ̇nglé fail fora cind.

Is and sain rabert Cú Chulaind ra Láeg mac Riangabra: “Ba4610  líag ám dait-siu, a mmo phopa Laíg,” bar Cú Chulaind, “na deṙntá eterna dá chath cechtarda indiu ní ná beth a ̇fis acut dam-sa.” “Cacha finnub-sa de ám, a Chúcúc,” bar Láeg, “innisfithir duit-siu. Acht undsea albín assin dúnud ⁊ assin longphurt aníar innossa barsin mag.  101a Undsea chethirn ̇ngilla 'na ndiaid dá fostud ⁊ dá4615  n-iṁfuirech. Undsea chethirn ̇ngilla 'no assin dúnud ⁊ assin lȯngphurt anair dá tetarrachtain.” “Is fír ám sain ale,” bar Cú Chulaind. “Is mana mórglíad sain ⁊ is adbar ̇ndegdebtha. Ragaid in t-albín borsin mag ⁊ condricfat in gillanraid. A condricfat ind p.128 róe mór ba chétóir.” Ba fír ám do Choin Culaind anísin. Acus4620  lotar in t-albín barsan mag ⁊ conráncatar in gillanrad. “Cía coṅfirend in cath innossa, a mo phopa Laíg?” bar Cú Chulaind. “Áes Ulath,” bar Láech, “inund ⁊ áes ócbad.” “Cindas confaegat ale?” bar Cú Chulaind. “Is ferda confegat,” bar Láeg. “Airm i tát na láith gaile anair isin cath bérait toilg trisin cath síar. Airm4625  i tát na láith aníar bérait toilg trisin cath sair.” “Appraind nacham ̇fuil-sea do nirt beith eturru dom choiss de-side, dáig dá mbeind-sea do nirt beith dom choiss, rapad réil mo thoilg-sea and sain indiu i cumma cháich.” “Cossan ar chena, a Chúcúc,” bar Láech. “Ní tár dot gasciud, ní haisc dot inchaib. Dori̇ngnis maith reme sút ⁊ dogéna 'na4630  díaid.” “Maith a mo phopa Laíg,” bar Cú Chulaind, todúsig do Ultaib dochum in chatha fodesta, dáig is mithig dóib a thechta.

Tánic Láeg ⁊ todíuscis de Ultaib dochum in chatha, ⁊ rabert na bríathra and:

R.

Coméirget ríg Macha mórglonnaig. Míannaigther Badb4635  bó Immail, bar nertaib gal, bar cridib crú, bar tilaib téici. Turcbaid in sním nítha, dáig ní fríth ra Coin Culaind comchosmail. Cú gonben mían Macha mochtraide más ar búaib Cúal̇nge coméirget.

IS and sain atraachtatar Ulaid uile i n-óeṅfecht ra costud a rríg4640  ⁊ ra bréthir a flatha ⁊ ra frithálim coméirgi bréithri Laíg meic Riȧngabra. Acus is amlaid atrachtatar lomthornocht uile acht a n-airm 'na llámaib. Cach óen dá mbíd dorus a phupla sair díb, is triana phupaill síar théiged ara ̇fat leis tíachtain timchell.

“Cinnas concoméirget Ulaid dochum in chatha innossa, a4645  mo phopa Láeig?” bar Cú Chulaind. “Is ferda concoméirget,” bar Láeg. “Lomthornocht uile,” bar Láeg. “Cach óen dá tá dorus a phupla sair díb, is triana phupaill síar téiged ara ̇fat leis tíchtain timchell.” “Atiur-sa bréthir,” bar Cú Chulaind, “is degóir éigmi atrachtatar im Chonchobor i mmucha láe itráthsa and sain.”

4650 And sain atbert Conchobor ra Sencha mac Ailella: “Maith a mo phopa Sencha,” bar Conchobor, “fostá Ulaid ⁊ ná léic dochum p.129 in chatha co tí nert don tseón ⁊ don tsolud coro éirgea grían i cléithib nimi, goro lína grían glenta ⁊ fánta ⁊ tulcha ⁊ tuaidibrecha na Hérend.” Tarrasatar and co tánic nert don tseón ⁊ don tsolud,4655  goro lín grían glenta ⁊ fánta ⁊ tulcha ⁊ tuadebrecha in chóicid.

“Maith a mo phopa Sencha,” bar Conchobor, “todíusig de Ultaib dochum in chatha dáig is mithig dóib a thechta.” Todíuscais Sencha d'Ultaib dochum in chatha. Rabert na bríathra and:

“Coméirget ríg Macha. Munter ̇fial. Melat fáebair. Fégat cath.4660  Claidet búrach. Benat scíathu. Scítha labrai. Labra éiti. Éicni fastuda. Feochra costoda. Curther cath ba chossaib araile. Eblait  101b a réim. Bardanessat ⁊ bardalessat indiu. Ibait deoga duirbbi fola. Línfaid cuma cridi rígan más ar búaib Cúal̇ngi coméirgit.”

4665 Nírbo chían do Láeg dá mbáe and go facca inní, fir Hérend uile ac coméirge i n-óeṅfecht ac gabáil a scíath ⁊ a ̇ngae ⁊ a claideb ⁊ a cathbarr ⁊ ac tulargain na mbuden rompu dochum in chatha. Da gabsat fir Hérend cách díb bar slaide ⁊ bar slechtad, for tóchtad ⁊ bar tinmi, for airlech ⁊ for essargain araile ri ré cían ⁊ ra reimes4670  fata. Is and sain ra iarfaig Cú Chulaind dá araid, do Láeg mac Riangabra, in tan ón baí nél solus barsin gréin: “Cinnas confegar in cath innossa, a mo phopa Láeig?” “Is ferda confegar,” bar Láeg. “Cid condrualaind-sea mo charpat ⁊ Én ara Conaill a charpat ⁊ giara thíasmaís i ndíb carptib ánd itte co araile iar4675  n-idnaib na n-arm, ní rossed crú ná roth ná fonnud ná fertas díb ara dlús ⁊ ara déinme ⁊ ara dai̇ngne cȯngbaither a n-airm i llámaib na mmíled itráthsa.” “Appraind nacham ̇fuil-sea do nirt beith eturru de-side,” bar Cú Chulaind, “dáig dá mbeind-se de nirt, rapad réill mo thoilg-sea and sain indiu i cumma cháich,” bar4680  Cú Chulaind. “Cossan ar chena, a Chúcúc,” bar Láeg. “Ní tár dot gasciud. Ní haisc dot inchaib. Dori̇ngnis maith reme sút. Dagéna 'na díaid.”

And sain ra gabsat fir Hérend fós bar slaide ⁊ bar slechtad, for tochtad ⁊ for tinme, far airlech ⁊ for essargain araile fri ré cían4685  ⁊ fri reimes fata. And sain daríachtatar cuccu-som na nóecharptig de ̇fénnedaib na hIrúade ⁊ in triar de choiss maróen riu, ⁊ níra lúathiu na nóecharptig andá in triar de choiss.

And sain daríachtatar chucu-som 'no ferchutredaig fer ̇nHérend, ⁊ ba hed a ̇ngním-sin uile 'sin chath ar bíth gona Conchobuir4690  diambad fair bad róen ⁊ ar bíth ȧncthe Ailella ⁊ Medba dámbad forro conmebsad. Acus ba sed and so anmand na ferchutredach: Trí Conaire Slébe Miss, trí Lussin Lúachra, trí Niad Choirbb Tilcha Loiscthe, trí Dóel̇fir Deille, trí Dámaltaig Dercderce, trí Buidir Búase; trí Báeith Búagnige, trí Búageltaig Breg, trí Suibne Siúre,4695  trí Échdaig Áne, trí Malléith Locha Érne, trí Abratrúaid Locha Rí, trí Meic Amra Essa Rúaid, trí Fiachaig Feda Némain, trí Mane Murisce, trí Muridaig Mairge, trí Lóegaire Licci Derge, trí Broduind Berba, trí Brúchnig Cind Abrat, trí Descertaig Dromma Fornochta, trí Find Findabrach; trí Conaill Collomrach, trí4700  Carpri Cliach, trí Mane Mossud, trí Scáthglain Scáire, trí Échtaig hErcce, trí Treṅfir Taíte, trí Fintain Femin,  102a trí Rótanaig Raigne, trí Sárchoraig Suide Lagen, trí Etarsceóil Etarbáne, trí hAeda Aidne, trí Guare Gabla.

Is and sain atbert Medb ri Fergus: “Ba bág ám dait-siu ga4705  dobertha do greimm catha gan díchill lind indiu dáig r'indarbbad as da chrích ⁊ as t'orbba. Is acainne ̇fúarais crích ⁊ ferand ⁊ forbba ⁊ mórmathius mór do dénam fort.” “Dánam beth-sa mo chlaideb indiu ám,” bar Fergus, “ra tescfaitis lim-sa bráigte fer for bráigte fer ⁊ dóte fer for dóte fer ⁊ forcléithe fer for forcléithe fer ⁊ cindu4710  fer for óeib scíath combús lir bommanna ega eter dá ráeib tírib imríadat echraide ríg cach ̇mball sair ⁊ síar acum-sa de Ultaib indiu dánam beth-sa mo chlaideb.” Is and atbert Ailill rá araid badessin .i. ra Fer Loga: “Domraiched craum claideb choilles toind, a gillai,” bar Ailill. “Nátiur-sa bréthir mad messu a bláth ná4715  'lessugud lett indiu é andá in lá tucus barin lettir i Crúachnaib Aí, dá mbet fir Hérend ⁊ Alban acott anacul ̇forom indiu, nít ainset uile.” Tánic Fer Loga reime ⁊ tuc in claideb laiss ba búaid caíntaisceda ⁊ fo chaindil chaín lassamain ⁊ tucad in claideb i lláim Ailella ⁊ tuc Ailill i lláim Fergusa. Acus firis Fergus fálte4720  risin claideb. “Mo chen Caladbolg, claideb Leite,” bar ésium. “Scíth á aí óeṅfir Bodba. Cía farsa n-immér-sa so?” bar Fergus. “Arna slúagaib immut immácúaird,” bar Medb. “Ná bered nech mathim ná hanacul inniu úait mani bera fírchara.” And sain gebis Fergus a gasced ⁊ tánic reime don chath. Gebis Ailill a4725  gasced. Gebis Medb a gaisced ⁊ tánic don chath. Coro maid in cath fo thrí ríam rompo fathúaid condanimmart cúal gae ⁊ claideb p.131 for cúlu doridisi. Rachúala Conchobor anísin airm i mbáe 'na inad chatha, in cath do maidm fo thrí ris atúaid. And sain atbert-sum rá theglach badessin .i. ra crislach na Cráebrúade: “Gebid-si4730  seo bic, a ̇firo,” bar éseom, “.i. in t-inad a tó-sa go tiasur-sa dá ̇fiss cía riasa maidend in cath fa thrí ruind atúaid bán cóir seo.” And sain atbert a theglach-som: “Gébmait-ni seo,” bar íat-sum, “dáig nem úasaind ⁊ talam ísaind ⁊ muir immuind immácúairt. Mono tháeth in ̇firmimintni cona frossaib rétland for dunignúis in4735  talman nó mani thí in ̇farrgi eithrech ochargorm for tulmoi̇ng in bethad nó mani máe in talam, ní béram-ni mod n-ordlaig secha so bar cúlu go brunni ̇mbrátha ⁊ betha go tísiu bar cúlu dorís chucaind.”

Tánic Conchobor reme go airm i cúala in cath do maidm ba4740  thrí  102b ris atúaid, ⁊ gebid scíath ra scíath and .i. ra Fergus mac Róig, .i. in nÓchaín Conchobuir cona cethri óeib óir ⁊ cona cethri sethrachaib derggóir. And sain rabert Fergus trí balcbémmenda Bodba issin nÓchaín Conchobuir goro géis a scíath for Conchobor.-Ára géised scíath Conchobuir, ra géistis scéith Ulad uile. -Giaro4745  boí dá threisi ⁊ dá tharpigi ra búail Fergus a scíath bar Conchobor, ra boí dá chalmacht ⁊ dá churatacht ra chȯngaib Conchobor in scíath connára chomraic ó in scéith ra hó Conchobuir cid itir.

“Amae, a ̇firu!” bar Fergus. “Cía concȯngbathar scíath rum-sa indiu 'si lló bága sa airm condrecgat cethri ollchóiceda Hérend bar4750  Gárig ⁊ Ilgárig i cath Tána Bó Cúalnge?” “Gilla iss ó ⁊ iss imláne and so andáe ale, ⁊ rap ̇ferr máthair ⁊ athair, fer rat indarb át chrích ⁊ át ̇ferand ⁊ át ̇forbba, fer rat chuir i n-adba oss ⁊ ̇fíadmíl ⁊ sinnach, fer nára léic leithet da gabail badéin dit chrích ná dit ̇ferand dait, fer rat chuir ar bantidnacul mná, fer rat sáraig im tríb maccaib Usnig do4755  marbad far th'einech fecht n-aill, fer rat dingéba indiu i fiadnaisi fer ̇nHérend, Conchobor mac Fachtna Fáthaig meic Rossa Rúaid meic Rudraigi, ardrí Ulad ⁊ mac ardríg Hérend.”

“Immánic-sea ón omm,” bar Fergus. Acus tuc Fergus a dá láim arin Caladbolg ⁊ rabert béim de dar aiss síar goro chomraic4760  a ̇fográin ri talmain, ⁊ da mídair a thrí bráthbémmenda Bodba da béim bar Ultaib comtís lir a mmairb andá a mbí. Dachonnaic Cormac Cond Longas mac Conchobuir éside ⁊ rabert side d'indsaigid Fergusa ⁊ ra iad a dá láim thariss. “Aicclech nád aicclech sain, a mo phopa Ferguis. Náimdemail nád charddemail sain, a mo p.1324765  phopa Ferguis. Anchellach nád anchellach sain a mo phopa Ferguis. Ná marbtar ⁊ ná mudaigter lett Ulaid trí bíthin do bráthbémmenda, acht imráid a n-einech 'si lló bága sa indiu.” “Scuich bius .i. úaim, a meic,” bar Fergus, “dáig nída beó-sa meni benur mo thrí bráthbémmenda Bodba bar Ultaib indiu4770  gorsat lir a mmairb andás a mbí.”

“Taí do lám go fáen ale,” bar Cormac Cond Longas, “⁊ tesc na tilcha dar cendaib na slúag, ⁊ bud dídnad dit ̇feirg.” “Ráid ra Conchobor táet 'na inad catha didu.” Tánic Conchobor 'na inad catha.

4775 Is amlaid ra boí in claideb sain, claideb Fergusa, claideb Leiti a sídib é Inn úair ba háill búalad de 'no, ba métithir ra stúaig nimi i n-aeór é Is and sain táeiss Fergus a láim go fáen dar cendaib na slúag goro thesc a trí cindu dina trí tulchaib, go failet 'sin ríasc bad ̇fiadnaisi. Gorop íat na trí Máela Mide and sain.

4780 Imthúsa Con Culaind and so innossa: rachúala-saide in nÓchaín Conchobuir 'gá búalad d'Fergus mac Róig. “Maith a mo phopa Laíg,” bar Cú Chulaind, “cía conlinfadar in nÓchaín mo phopa Chonchobuir do thúarggain amlaid seo ⁊ messi im bethaid?” “Telggai boga fuile, formach n-áir ale,” bar Láeg. “An fer Fergus4785  mac Róig. Bacleth claideb carpait a ssídib. Rasíacht eochraide mo phopa Conchobuir cath.”

“Oslaic go troit túaga, a gillai,” bar Cú Chulaind.  103a And sain focheird Cú Chulaind móroscur de co llotar a thúaga de go Mag Túaga i Connachtaib. Lotar a bacca de go Bacca i Corco M'rúad.4790  Lotar na suipp sesca bátar 'na áltaib i cléthib aeóir ⁊ firmiminti feib is sía thiagait uiss i lló áille nád bí gáeth. Ra gabsat a ̇fuli ilgremma de gorbo lána tairchlassa ⁊ eittrigi in talman dá ̇fulib ⁊ dá gáeib cró Is é céternmas ̇ngascid dari̇ngni-sium ár n-érgi na dá banchánti bátar ac fáschuí ⁊ ac fásguba .i. Fethan ⁊ Cholla,4795  barressairg cách díb da chind araile gorbo derg dá fuil ⁊ gorbo liath dá n-inchind. Ní ̇fargbad a arm 'na ̇farrad-som itir acht a charpat ammáin. Acus ra gab-som a charpat re aiss ⁊ tánic reme d'indsaigid fer ̇nHérend ⁊ ra gab dá charpat ̇forro go rránic go airm i mbaí Fergus mac Róig. “Táe ille, a mo phopa Ferguis,” bar ésium. Níra p.133 4800  ̇frecair Fergus ór ní chúala. Atubairt-sium arís. “Táe ille, a mo phopa Ferguis,” bar ésium, “ná mani tháe ille, rat meliub mar meles muilend múadbraich. Rat nigiub mar negair coipp a lundu .i. lind usci. Rat nasciub mar nasces féith fidu. Ras lécub ̇fort feib ras léic séig far mintu.” “Rommánic-sea ón omm,”4805  bar Fergus. “Cía conlinfadar na balcbríathra Bodba so do ráda frim-sa airm condrecgat cethri ollchóiceda Hérend for Gáríg ⁊ Ilgáríg i cath Tánad Bó Cúalnge?” “Do dalta-su and so,” bar ésium, “⁊ dalta Ulad ⁊ Choncobuir bar chena, Cú Chulaind mac Sualtaim, ⁊ ro gellaisiu teiched remum-sa inbaid bad chréchtach4810  crólinnech tretholl mé for cath na Tána, dáig ra thechiusa romut-sa ardo chomlond féin for Tánaid.”

Atchúala Fergus sain ⁊ ra impá ⁊ tucastar a thrí coscémmenda láechda lánmóra, ⁊ óra impá-som, ra impátar fir Hérend uile. Da maid d'̇feraib Hérend dar tilaig síar. Tarrassaid inn irgal im4815  chend Connacht. I mmedón laí tánic Cú Chulaind dochum in chatha. Tráth funid nóna da maid din budin dédenaig de Chonnachtaib dar tilaig síar. Nír diruais don charpat i lláim Con Culaind risin ráe sin acht dorn dina bassaib immon roth ⁊ bass dina fertsib immon creitt, acht ic airlech ⁊ ic essargain cethri4820  n-ollchóiced ̇nHérend risin ré sin.

And sain geibis Medb scíath díten dar éis fer ̇nHérend. And sain faítte Medb in Dond Cúalnge co coíca dá samascib imbe ⁊ ochtor dá hechlachaib leiss timchell co Crúachain. Gipé rasossed, gipé ná rossed, go rossed in Dond Cúalnge feib ra gell-si. Is and4825  drecgais a fúal fola for Meidb ⁊ itbert: “Geib, a Ferguis,” bar Medb, “scíath díten dar éis fer ̇nHérend goro síblur-sa m'̇fúal úaim.” “Dar ar cubus,” ar Fergus, “is olc in tráth ⁊ ní cóir a dénam.” “Gid ed ní étaim-sea chena,” bar Medb, “dáig nída beó-sa meni síblur-sa m'fúal úaim.” Tánic Fergus ⁊ gebid scíath díten dar éis fer4830  ̇nHérend. Siblais Medb a fúal úathi co nderna trí tulchlassa móra de co taille munter in cach thurchlaiss. Conid Fúal Medba atberar friss.

Ruc Cú Chulaind furri ac dénam na huropra sain ⁊ níra gonastarsum; ní athgonad-sum 'na díaid hí. “Ascaid dam-sa úait indiu,4835  a Chú Chulaind,” bar Medb. “Gia ascaid connaige?” bar Cú p.134 Chulaind. “In slúag sa bar th'einech ⁊ ardo chommairgi go rroset dar Áth Mór síar.” 103b “Gondnoim-sea ón omm,” bar Cú Chulaind.

Tánic Cú Chulaind i timchell ̇fer ̇nHérend ⁊ gebis scíath díten din dara leith díb d'imdegail fer ̇nHérend. Táncatar ferchutredaig fer4840  ̇nHérend din leith aile. Tánic Medb 'na hinad féin ⁊ gebis scíath díten dar éis fer ̇nHérend ⁊ rucsat leó bán cóir sin fir Hérend dar Áth Mór síar.

And sain daríacht a chlaideb d'indsaigid Con Culaind ⁊ rabert béim dona tríb Máelánaib Átha Lúain i n-agid na trí Máela Mide4845  goro ben a trí cindu díb.

And sain ra gab Fergus ac tachim in tslúaig ac dula a Áth Mór síar. “Rapa chomadas in lá sa indiu ám i ndíaid mná,” ar Fergus “Condrecat lochta ra fulachta and so indiu” bar Medb ra Fergus. “Ra gattá ⁊ ra brattá in slúag sa indiu. Feib4850  théit echrad láir rena serrgraig i crích n-aneóil gan chend cundraid ná comairle rempo, is amlaid testa in slúag sa indiu.”

Imthúsa Medba sunna innossa, ra timsaigit ⁊ ra timmairgit fir Hérend lé-si go Crúachain go factis gleicc na tarb.

IMthúsa in Duind Chúalnge sunda innossa, á 'tchonnaic-sén in4855  tír n-álaind n-aneóil, rabert a thrí resse gémmend bar aird. Atchúala in Findbennach Aí éside. Ní lamad míl firend géisecht bud airdde ná gúasacht aci-side eter cethraib átha Aí uile, Áth Moga ⁊ Áth Coltna, Áth Slissen ⁊ Áth ̇mBercha, ⁊ túargab a chend go díi̇ng tánic reme go Crúachain d'indsaigid in Duind Chúalnge.

4860 Is and sain ra ráidsetar fir Hérend cía bud ̇fiadnaisi dona tarbaib. Iss ed ra ráidset uile gombad é Bricriu mac Garbada. - Dáig blíadain résin scél sa Tánad Bó Cúalnge tánic Bricri d'̇faigde Fergusa assin chóciud i n-araile, ⁊ ra ̇fost Fergus ace é ic irnaide ra sétaib ⁊ ra maínib. Acus darala eturru ic imbirt ̇fidchilli ⁊4865  Fergus ⁊ atrubairt-sium aithis móir ra Fergus. Dabert Fergus béim dá durn dó-som ⁊ dind ̇fir baí 'na láim goro thoilg in fer 'na chind go róebriss cnáim ina chind. In fat ra bátar fir Hérend i slúagiud na Tána, ésium 'gá leiges i Crúachain risin ré sin. Acus p.135 in lá tháncatar din tslúagud, is és lá ra érig-sium. -Dáig níra4870  choitchinniu Briccni dá charait andá dá námait. Acus tucad far bernaid i fiadnaisi na ndam é.

Atchonnaic cách a chéile dina tarbaib ⁊ foclassa búrach dóib and ⁊ fócerddetar in n-úir thairsiu. Ra chlaitar in talmain dara formnaib ⁊ dara slinneócaib, ⁊ ra rúamnaigsetar a rruisc  104a ina4875  cendaib dóib immar cháera tenda tentide. Ra bulgsetar a n-óli ⁊ a sróna mar bulgu goband i certchai, ⁊ rabert cách díb blascbéim brátha d'indsaigid a chéile. Ra gab cách díb bar tollad ⁊ bar tregdad ⁊ bar airlech ⁊ bar essorgain araile. And sain ra immir in Findbennach meirbflech a astair ⁊ a imthechta ⁊ na sliged barin4880  Dond Cúalnge, ⁊ ra sáid adairc ina tháeb ⁊ brissis búrach fair. Iss ed rucsat a rrúathur go hairm i mbáe Bricni goro bertsatar i̇ngni na tarb ferchubat fir i talmain é arna bás. Conid Aided Bricni and sain.

Atchonnaic Cormac Cond Longas mac Conchobuir anísin ⁊ ro4885  gabastar fogeist dárbo lán a glacc ⁊ rabert trí béimmenna don Dond Chúalnge ó ó go erboll. “Nírap sét suthain suachnid dún in sét sa,” bar Cormac, “dáig ná tic de láeg a chomaísi badéin do di̇ngbáil.” Atchúala Dond Cúalnge annísein ⁊ báe ciall dunetta aice ⁊ ra impá risin Findbennach ⁊ go 'mmarálaid dóib assa aithle4890  d'imbúalad ri ré cían ⁊ ri remis fota goro laig inn adaig bar feraib Hérend. Acus ára laig inn adaig, ní rabi ac feraib Hérend acht éstecht re fúaim ⁊ re fothrom. Ra sirset na daim Hérind uili in n-aidchi sin.

Nírbo chían d'̇feraib Hérend dá mbátar and mochrád arnabárach4895  go faccatar in Dond Cúalnge dar Crúachain aníar in Findbennach Aí ina ascarnaig ara bennaib ⁊ ara adarcaib. Ra éirgetar fir Hérend ⁊ ní ̇fetatar cía dina tarbaib ra báe and. “Maith a ̇firu,” bar Fergus, “léicid a óenur más é in Findbennach Aí ̇fail and, ⁊ más é in Dond Cúalnge, léicid a choscor leis. Natiur-sa bréthir is bec i ndernad4900  imna tarbaib i farrad na ndi̇ngéntar innossa.”

Tánic in Dond Cúalnge. Tuc a dess ri Crúachain ⁊ ra ̇fácaib crúach dá óeib and, gorop de atá Crúachna Áe.

Tánic reme go himmargain Átha Móir ⁊ ra ̇fácaib a lón in Fndbennaig and, gorop de dá tá Áth Lúain.

4905 Tánic sair reme i crích Mide co Áth Troim goro ̇fácaib a thromm ind Findbennaig and.

Túargaib a chend go díi̇ng ⁊ ra chroth in Findbennach de fo Hérind. Ra chuir a láraic de co Port Large. Ra chuir a chlíathaig úad go Dublind rissa rátter Áth Cliath. Tuc a aged fathúaid assa4910  aithle ⁊ tuc aichni far tír Cúalnge ⁊ tánic dá hindsaigid. Is and ra bátar mnáa ⁊ meicc ⁊ mindóene ac coíniud in Duind Chúalnge. Atchondcatar-som a thaul in Duind Chúalnge dá saigid. “Taul tairb chucaind!” bar íat-som. Conid de atá Taul Tairb ó sein anall.

4915 And sain imsóe in Dond Cúalnge fa mnáib ⁊ maccaib ⁊ mindóenib tíri Cúalnge ⁊ curis ár mór forro. Tuc a druim risin tilaig assa aithle ⁊ ro maid cnómaidm dá chride 'na chlíab.

Gorop a hús ⁊ a imthúsa ⁊ a deired na Tánad gonici sein.

40.

BEndacht ar cech óen mebraigfes go hindraic Táin amlaid seo4920  ⁊ ná tuillfe cruth aile furri.

41.

SEd ego qui scripsi hanc historiam aut uerius fabulam quibusdam fidem in hac historia aut fabula non accommodo. Quaedam enim ibi sunt praestrigia demonum, quaedam autem figmenta poetica, quaedam similia uero, quaedam non, quaedam ad delectationem stultorum.

@book{G301035,
  title 	 = {Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster},
  editor 	 = {Cecile O'Rahilly},
  edition 	 = {1},
  note 	 = {lv + 357 pp (Foreword vii–viii, Introduction ix–lv, Irish text
1–136, English Translation 137–272, Notes to text 273, Index of persons 345,
Index of Peoples, Places and Rivers 351, Addenda and Corrigenda 
357)},
  publisher 	 = {Dublin Institute for Advanced Studies},
  address 	 = {Dublin},
  date 	 = {1967},
  note 	 = {Reprinted 1970}
}
 G301035.bib