THE ADVENTURES OF ART SON OF CONN, AND THE COURTSHIP OF DELBCHAEM
The following curious tale, which is now edited for the first time, is taken from the well-known Book of Fermoy (pp. 139-145), a codex of the fifteenth century in the Royal Irish Academy. The Echtra Airt is included in the lists of prime tales contained in Rawlinson B 512, Harleian 5280, and Betham 23 N. 10 (R.LA.), M. D'Arbois de Jubainville's 'Liste B' (Essai d'un Catalogue, p. 104). No other version of it is known, which is regrettable because of several discrepancies and obscure passages in the text, and also the bad state of the Book of Fermoy, whose stained and blackened margins are in many places quite illegible.
The story should prove of considerable interest to students of mythology and folk-lore, whom it will provide with material for investigation. Attention was first called to it by Dr. Todd in his Catalogue of the Book of Fermoy (p. 38), where a brief summary is given, omitting reference, however, to the human-sacrifice episode (par. 8 sq.). This was noticed by Dr. Sullivan in his introductory volume to O'Curry's Manners and Customs (p. cccxxxiii sq.), where he drew an interesting parallel between it and the story related of Gortigern by Nennius (Irish Version of Nennius, ed. Todd, p. 91 sq.)
The language of the tale is Early Modem Irish. The orthography, which is a mixture of Middle and Modem forms, has been preserved. The mark of length is principally used by the scribe to distinguish the letter hi. It is only occasionally inserted over other letters, and often wrongly, for instance, mác dórus, lós, óbádh, tancáis, etúrra, dórcha, etc., in which cases it has been silently omitted.
I am indebted to the editors and to Dr. Bergin for many valuable suggestions in solving difficult passages.
R. I. BEST
unknown
Edited by Richard Best
The Adventures of Art Son Of Conn
p.150Feacht n-aen da roibhe Cond Cetcathach mac Feidhlimigh Rechtmair meic Tuathail Techtmair meic Feradhaigh Findfechtnaigh meic Crimthain Niath Nair meic Luighdheach Riabh nDerg meic na tri Fhind-Emhna .i. Bres ocus Nár ocus Lothar a n-anmanda meic Eathaigh Find a Teamraig na rígh a sosadh orduirc oiregda na hEirenn re ré ix. mliadna ocus ní roibhe ní a n-esbaidh fer nEirenn uile re lind an rígh sin. Dóigh amh do bendais siat na harbhanna fo tri gacha bliadna. Ocus as i fa banchele dó .i. Eithne Taebhfhada inghin Brislind Bind rígh Lochlainne an fer sin. Fa díl ocus fa hinmhain leis hí.
Iar treimsi fhada doibh araen dorocht bas an ben sin .i. Eithne, ocus rohadhnaicedh co hanorach hi a Tailltean, dóigh robí Tailltin tres primhreileag na hEirenn .i. aenach Taillten ocus an Brudh ocus roileag na Cruachna. Ocus ba trom laisin a banchele do eg .i. Eithne ocus ar meid do chuir sí fair conar urmais ríghi na flaithemhnus d'ordugud na d'fhollamhnugud. Ocus ni roibh ní a n-easbaidh Éirenn an tan sin ach madh aen-ní rígh Eirenn gan bancéile a dingbhala do fhaghbhail dó tar eis a mhna.
Cidh tra acht bai sium 'na aenar aen do lá ocus teit a Temraig gach ndíriuch co rainic Benn Edair meic Etgaith. Iachtuis ocus acainis annsin a ben ocus a bhancheile. Is e sin la dorala do Thuathaibh de Danann beith a coinde ocus a comhdhail a Tir Thairngaire tre bith(in) na mna doroine imarbus ocus ba hé a hainm Bécuma Cneisgeal inghin Eogain Indbir .i. ben Labrada Luathlámh-ar-cloidem, ocus Gáidhiar mac Manannain ose doroine an t-imarbus. Ocus is í breath rucadh uir(ri-si) 1 ana cuit féin a hindarba a Tír Tairngire amach no a losgud do chomhairle Manannain ocus Ferghusa Find(leith) ocus Eogain Indbir ocus Lodain p.152 meic Lir ocus Gáidhiar ocus Gaei Gormshuileach ocus Ilbreac meic Manannain. Ocus dob í a comairle sin a hindarba a Tír Tairngire amach 139b. Ocus adbert Manannan gan a losgudh do denamh nach lenadh a cin don tir na dibh fein.
Tancatar techta Labhradha co teach Aenghusa an Brodha go a chlíamhain fein. Doigh amh dob í ingin Labradha roba bhancele d'Aenghus an Brogha ocus Nuamhaisi a hainm. Ocus is uime docuiredh na techta sin chum Aenghusa, co nach faghbhadh Béchuma Cneisgel inad a cind a sith do shithaibh Erenn. Cidh tra acht do hindarbad hí tar muinchind mhara ocus morfhairrgi ocus as d'indsaighi Erenn do shundradh docuiredh hi, uair ba miscais le Tuatha de Danann clanna Miled arna n-indarba a hEirinn dóibh.
Is amlaid do bí an ingin sin ocus lendan aice a nEirinn .i. Art mac Cuind Cetchathaig ocus nirbh' aithnigh disi Art gur ba lendan dí é. Scela na hinghine tra. Fuair curach gan frichnum imruma fair ach a legan re coigidal na gaithi ar fut na mara co tarla co Beind Edáin meic Etgáith hí. Is amhlaid do bi an ingin ocus brat uaine aendatha uimpe cona cimais dergshnáithi dergoir ocus leine do sroll derg re geilchneas, ocus da mhaelasa findruine uimpe ocus folt maeth buidhe fuirre ocus rosg glás ana cind ocus ded dathalaind ocus bél tana derg ocus dá fhabra dubha ocus lamha dírgha datháille, ocus corp sneachtaighi sithgeal aice, ocus gluine corra ceindbeca 2 ocus troighthi tana tóghaighi co mbuaigh crotha ocus ndenta ocus ndátha ocus ndruineachais ocus ba halaind eidighach an ingin sin .i. ingin Eogain Indbir. Ach mad aen-ní nirbha dingbhala dochum airdrigh Eirenn ben arna hindarba trina mígním fein.
Is annsin do bí Cond a mBeind Edain ara cind-si ocus 'sé co dubhach anfhósaidh ecainteach a[g] caineadh a mhna. Tuc an ingin aithne gurbh' e righ 140a Eirenn do bí ann, ocus dochuir a curach a tír ocus suidhis ar lethlaim Chuind. Fíarfaidhis Cond scé1a dí. Frecras an ingin ocus adbert curub a Tír Tairngire tainic d'iarraigh Airt meic Cuind da tuc gradh hecmaisi ara scelaibh, ocus adubairt corb í Delbhchaemh ingin Morgain hí. “Ní thiucfaind adrut ocus do thogha tochmhairc,” ar Cond, “ce taim gan mhnái.” “Cidh dobeir gan mhnái tu?” ar an ingin. “Mo bhanceile do ég,” ar Cond. “Cidh p.154 dno dogen-sa?” ar an inghin; “an let-sa fhaifead no an le hArt?” “Do rogha duit-si dibh,” ar Cond. “Is e mo rogha,” ar an ingin: “o nach faemhann tusa mise, mo thogha tochmairc damh a nEirinn.” “Ní fhaicim-si do lochtaibh ort ni rís budh choir t'obadh ach muna fhuilid a fholach innat.”
Iarsin tra do chuinidh an ingin a breath fein ar Chond, ocus doradagh dísi sin ocus doronsat aenta iarsin .i. Cond ocus an ingin ocus naisgis fair a ríar do denam. Ocus as i breath ruc sí gan Art do thocht a Temraig co cend mbliadna. Ocus dob' olc lesium a menma de sin .i. a mac d' indarba a hEirinn gan fhochaind.
Et dochúadar iarsin co Teamhraigh a ndís ocus rofhágaibh an ingin a curach a scalpaibh carrag fo din ocus fo díamhair dóigh ní fidir cuin doricfad a les an curach sin arís.
Is amhlaid robí Art annsin a Teamhraig ag imirt fichille ocus Cromdes drai Cuind ana fharrad. Ocus adbert an drai, “bert indarba agad, a meic,” ar sé, “ocus tre bithin mhna dobeir t'athair indarbthar tú.” Doríacht an rígh cona mhnái 140 cum an bhaile ocus doberar a mac cugi focetoir ocus adbert Cond re hArt, “fagaibh-si Teamhraig ocus Erinn re bliadain ocus dena fein t'airbert coleic dóigh tarrus arach orum-sa uime sin.” Ocus ba holc mor le feraibh Erenn indarba Airt tri mhnái. Cidh tra acht rofhagaibh Art Temhraig an aidhche sin fochétóir ocus bliadain dóibh a Temhraig .i. Cond ocus Becuma ocus ní roibhe hith na blicht a nErinn isin ré sin. Et rofhás ceist adhbhalmhor ag feraibh Erenn 'mon caingin sin. Ocus rocuiredh draighthi na hErenn uile a muind a fhesa ocus a fireoluis da fhoillsiugud cidh tuc an t-olc adhuathmhar ut a nEirinn. Ocus dofoillsiged doib sin ocus do indsidair na draighthe do rígh Temrach ocus do maithibh Erenn fath an uilc. Cidh tra acht ar los corbaidh mhna Cuind ocus gan creidim aice tucadh hé. Ocus rohindisidh antí da tiucfad a leighes .i. mac lanamhna nemcholaidhe do thabairt co hErinn ocus a mharbad a ndorus na Temrach ocus a fhuil do chumuscc do thalmain na Temrach. Ocus do indisidh do Cond sin (ocus ní) roibhe a fhis ag Cond ca hinad a roibh an mac si(n). Et do thinoil fir Erenn co haeninagh 3 ocus adubairt friu, “Rachat-sa,” ar sé “d'íarraigh an meic nemcholaigh ut, ocus tabhraigh righi nErenn p.156 d' Art annsut cian rabhar-sa amuigh, ocus fos na tigedh a Temhraigh a gcéin rabhar-sa 'na hecmais no co tí me arís.”
Iarsin tra, imighis Cond gacha dírgha co Beind Edain ocus fuair curach ann. Ocus do bí co cend cáicis 4 ar mís ar muir o gach oilen co aroile gan f>is gan eolus acht taebh re rith rann ocus reltann ; gur eirgheadar fon curach roin ocus lifidhna ocus toilgind ocus muca mara ocus ilpíasta ingantacha na fairrgi 'na timchill ocus roluatheirghidar na tonda, ocus do crithnaigh an fermamint. Et dogabh an t-oglach 141a aen aenta ag luamhairecht an curaigh sin co tarrla oilen ingnadh dó. Ocus luidh ann ocus fagaidh a churach a n-inadh derrid díamhair. Ocus is amhlaid do bí an t-oilen sin cona abhlaibh caemha cubhraighe ocus lán do tibradaibh fíráille fina ocus coill caem-edrocht ar na comhecar do challaib crimhann um na tibradaibh sin 'ma cuairt co cnóibh áille orbhuidhe ocus beith beca bithaille ac dordánaigh ar na torthaibh sin ac tebersin a mbláith ocus a nduille ac toitim isna tibradibh. Confhacaidh a n-imfhocus dó iarsin an mbruidhin cumdaighi arna thuighi do eitibh én find ocus bhuighi ocus ngorm. Ocus luidh d'indsaighi na bruidhne iarsin. Ocus is amhlaid robí (ocus) ursanna credúmha ocus comhladha gloinidhe ocus muindter uathaid einigh isin mbruighin sin. Co fhacaigh an righan roisclethan darbha comhainm Righru Roisclethan ingin Lodain a Tir Tairrngaire anall .i. ben Daire Deghamra meic Ferghusa, Fíalbreathaig a Tír na nIngnadh. Atconnairc Cond ann ar medoin na bruidhne maccaem co mbúaigh crotha ocus ndelbha a cathair gloinighe .i. Séghdha Saerlabraidh mac Daire Deghamhra ainm an meic sin.
Suidhis Cond ar colbha na bruidhne ocus fuair a frithalamh ocus a fhósaig, ocus ni fhidir cia dorinde a fhosaig. Ocus ní cían do bí ann antan atchonnairc an lasair ag eirghi asa tellach anís, ocus rogabhagh lamh ar an oglach im dul dochum na teneadh ocus luidh sium 5 d'indsaighe na tenedh. Iarsin eirghit clarmíasa bíadhmhara an tighi co mbíadhaibh examhla a fhiadhnuise Cuind, ocus ní fidir cia dorad dó na biadha sin. Et ní cian confacaidh an cornd ann, ocus ní fidir cia dorat an cornd. Tógthar na míasa uadha iartain. Adchonnairc uadha an dabhach digruis deghdenmhach do gloine ghuirm ocus tri cercaill uimpe do or. Ocus adbert Daire Deghamra ré Cond tocht isin dabhaigh da p.158 fhothrugadh 6 nogo scuiredh a scís dé, ocus dorinde Cond corbha dáighmheach hé. Tugadh lendbratt alaind tar an rígh ocus rodhuisigh iarsin fó shomenmain ocus tucadh biadh ocus tomaltus dó. Adbert-son ba gesa dó caitheamh 'na aenar. Doraigh siat-san ummorro nach roibhe geis acu eter ach narchaith neach dibh sin fein re chele riamh. “Gin cur chaith,” ar an macamh .i. Seghdha Saerlabhraidh, “caithfet-sa cúmaidh re rígh Erenn, narbó millidh geisi dó hé.” Et rolaighsit a n-enlebaidh 7 an oidhchi sin.
Eirghis Cond arnamhairech ocus accainis risin muindtir a hécin ocus a shóithfir. 8 “Cret hí an écin fuil ort?” ar iat-son. “.i. Ere do beith gan ith gan blicht re bliadain anosa.” “Cidh ma tancais alé?” “D'iarraidh bhar meic-si,” ar Cond, “madh maith lib, dóigh is eadh do muinegh 9 duind co mad de dothiucfad ar leighes .i. mac lanamhna neamcholaidhe d'iarraidh co Teamhraig ocus fothrugadh dó a huisci na hErenn iartain; ocus as aghaibh-si ata sin, ocus dorala an macamh sin .i. Seghdha Saerlabraidh annsiud.” “Truadh sin,” ar Daire mac Ferghusa Fialbreathaig; “ni tiubhrumais iasacht ar meic ar ríghi an domain, uair nírchomraic a athair ocus a mathair 10 riamh ach antan doronad an mac bec úd, ocus fos nírchomraicsit ar n-aithrecai-ne na ar maithrechai-ne riamh ach antan dorindedh sinne.” “Olc an ní ráidhus sibh,” ar an macamh, “gan righ Erenn do fregra, ocus rachaidh misi leis,” ar an mac beg. “Na habair sin, a meic,” ar an muindter. “Aderim gan era rígh Erenn.” “Mas ed,” ar an mhuindter, “is amlaid leicfimid uaind tú, ar chomairce rigraidhe Erenn uile ocus Airt meic Cuind ocus Find meic Cumhaill ocus an aesa dana 'mud tocht slan cugainde dorisi.” “Dogebthar sin uile,” ar Cond, “da fedar-sa.”
Imthusa Cuind ocus a churaidh iarna beith a n-urchomair na hechtra, ní roibh ach seoladh teora lá ocus teora aidhche doibh co hEirind. Is annsin do bhadar fir Erenn uile 142a a coinde ocus a comdhail ar cind Chuind a Teamhraig. Ocus o'd chonncadar na draighi an macamh a fharrad Chuind is í comairle doronadar: an macamh do marbad ocus a fhuil do chumusc don talmain truaillighthi ocus dona crandaibh crina, oir do bhiadh p.160 a mes ocus a morthorad ocus a hiasc ocus a lacht iar coir indti. Et dochurusdar Cond an macamh tuc lais ar comairci Airt ocus Find ocus an aesa dana ocus fer nErenn. Iarsin cheana nírgabhadar-sumh sin ach rogabhadh na rígh i fochetoir .i. Cond ocus Find ocus Art Enfer ocus rosaraighedh fon mac uile iat.
O tairrnic doibh an comhairle sin do denamh, léigis an macamh a llán morgotha ás. “A firu Erenn” ar sé, “leigidh damh-sa co forusta a rofaemabair mo mharbad. Imirthar bas orm amail ader fein,” ar an macamh. Is annsin adchualadar geim bó ocus bean ac sirgúl 'na diaigh. Ocus adconncadar chuca an mboin ocus an ben 'san oirechtus. Suidhis an ben eter Fhind ocus Cond Cétcathach. Fiarfaighis an ben scela an faslaigh sin ar feraibh Erenn .i. an macamh nemurcoidech do marbad tar sarugud Find ocus Airt ocus Chuind. “Cáidh iat na draigthi sin?” ar an ben. “Sunda,” bhar iat-som. “Findaigh damh-sa cred an dá bhuilg úd ar taebhaibh na bó .i. bolg da gach leith dí.” “Dar ar cubhus amh,” bhar iat-san, “ni fhedamar.” “Dofhedar-sa,” bhar sí “.i. aenbó tainic sund do chabair an mheic nemcinntaigh út. Ocus is amhlaid dogentar fria .i. an bó do cascairt ocus a fuil do chumusc do thalmain na hErenn ocus do doirsibh na Teamhrach ocus an mac d'ánocal. Et fos ata ní bhudh choradh 11 dibh na sin do thabairt da bar n-uidh .i. anuair chaisgerthar an bó foslaigter an da bhuilg, ocus atait 142b dá en inntu .i. en enchoisi ocus en da chos dég.”
Ocus rocasgair an bó ocus tucadh na heoin aisti. Ocus do badar ag bualad a n-eiteagh a fiadhnaisi an t-shloig. “Is amhlaid do fhindfamais da tecmadh aturra cia dibh ba treisi.” Is andsin dofhortamhlaigh en na hencoisi ar en an da cos deg. Rob' ingnadh le feruibh Erenn sin. “Sibh-si ummorro emh,” ar an bean, “en an da cos deg,” ar si, “ocus an mac bec en na hénchoisi, oir is é ata ar an firinde. Gabhaidh na draigthi ud,” ar an inghin, “uair budh ferdi dibh bas d'fhaghbháil doibh ocus crochtar lib iat.” Ocus nírmarbad an macamh. Iarsin tra roeirigh an ben ocus rogairm Cond le ar fót fo leith ocus is ed adbert: “Leig uait an mnái colaidh coirpe 12 fuil agad .i. Bécuma Cneisgel ingin Eogain p.162 Inbir ben Labradha Luathlam-ar-cloidheamh, ocus is tre imarbus rodicuridh hí a Tír Tairngaire.” “Is comairle coir sin,” ar Cond, “da mbeith a secnadh agum, ocus o nach fuil, deaghrunaigh oraind.” “Doden 13 ,” ar an ben, “ocus as mesa mar bias,” ar sí, “trian a heatha ocus a bleachta ocus a mesa do beith d'esbaidh na hEirind, gein bias sí agaibh-si.” Ocus rotimain ceilebradh doibh air sin, ocus roimigh ocus a mac uaithibh .i. Seghdha. Ocus targas doibh seoit ocus maine, ocus nírgabhsat iat.
Is annsin dorala Becuma amach ar an fhaithche ocus atconnairc sí mac Cuind ag fathimirt fithcille ar an faithche. Rob' olc le hArt a bhannamha da fhaigsin. “An é siut Art mac Cuind?” ar sí. “As é ummorro” bhar iat-son. “Geis dó,” bhar isi, “muna imre fithchill rum-sa ar gealltaibh.” Ocus do hindisidh d' Art mac Cuind sin. Ocus tucadh fithchill cuca iarsin ocus roimridar hi ocus rug Art an cétcluiche. “Cluichi so ort, a ingin,” 143a ar Art. “As edh co deimhin,” bhar isi. “Ocus geis fort,” ar sé, “.i. da caithe tú biadh Eirinid nogo fhaghbha tú an fhlesc miledh do bí a laim Chonrigh meic Daire a gabail forlamus na hEirenn ocus an domain mhoir nogo tugair let hí damh-sa conuigi so.”
Ocus do imigh iarsin gusan mbrúgh mbraenach mbrecsholus, ocus is ann robí Aenghus ocus a ben di (les?) ara ghualaind .i. Nuadhmhaisi inghin Labhradha. Cid tra acht roshir sí urmhor síth na hErenn ocus ní fhuair fis na fleisce nogo rainig sith Eoghabhail ocus rofheradh failti ria ann .i. Aine inghin Eoghabhail. Doigh amh roba dha chomhalta íat maraen. “Dogebha th' iarraigh abhus” ar si, “ocus ac-siut tri cóicait macamh let nogo róithi 14 tú cathraigh Chonrígh ar mullach shlebi Mis.” Ocus fuaradar ann hí ocus rob fhorbhailidh lesi sin.
Ocus imdigh íarsin co Temhraidh ocus tuc an flesc d'Art ocus do chuir fona glun hi, ocus tucadh an fithcill chucu ocus do imridar hí. Ocus dogabhsat na fhir shithi ag goid na foirne. Faighis Art sin ocus as ed adubert. “Atait na fir shithi ag goid na foirne uaind, a ingin,” ar sé, “ocus ní tu beires an cluichi ach iad.” “Is cluichi so,” bhar an ingin, “ort.” “Is ed co deimin,” ar an macam, “ocus beir do breath.” “Berad,” bhar isi, “.i. gan biadh na hErenn do chaithemh duit nogo tuga tu let Delbcaem ingin Morgain.” p.164 “Cait a fuil sí?” ar Art. “A n-oilen ar lar in mhara, ocus ni berair let a fhis ní as mo na sin.”
Imtighis Art co hIndbir Colpa, ocus fuair curach cona trelam toghaidhe isin tracht ara chind, ocus curus an curach amach ag taistill na mara o gach oilen co aroile nogo rainic indsi alaind anaithnigh. Ocus ba hálaind tuaruscbhail na hindsi sin .i. lan d'fhiaghublaibh ocus d'énaibh aille ocus do bechaibh beca bithaille ar barraibh na scoth. Tigh fiala furglidhe ar lar na hindsi íarna tuighi do eitibh en fhind, ocus corcra ocus bandtrocht builidh bith 143b-alaind indti im Creidhi firalaind ingin Fhidhaigh Fholtlebhair.
Iarsin doferadh firchain fáilti fris, ocus tugadh biadh dó, ocus fiarfaidhter scela dé. Ocus adubairt curob a hErinn tainic, ocus ba mac do rígh Erenn, ocus ba hArt a ainm. “As fír,” ar isi. Asa haithle sin tuc a laimh seicce ocus tuc inar suaithnigh co fórbhrecadh do ór fhorrloiscthe tíre Arabía dó, ocus gabhais uime é, ocus is ed do bí and a dóithin. “Is fir,” ar sí, “as tú Art mhac Cuind ocus is cían o do bí a cindeagh 15 do thoighecht sund.” Ocus tairbiris teora pog co dil ocus co dícra do. Ocus adubairt: “Fecaigh an grianan gloinighi.” Ocus rob alaind suigiudh 16 an grianain sin cona comladhaibh glonighi ocus guna dabhachaib gan dibhagh ocus gach ní fholmhuighthir dibh bithlan doridhisi.
Caicis 17 ar mís dó 'san oilen. Ceilebras iarsin don inghin, ocus do indis a thosca. “Is fír,” ar sí, “is iat sin do thosca ocus ní gar dogebhthar an ingin, uair as olc an t-shlighi conuigi sin, ocus fuil muir ocus tír adrud ocus da n-urmaisi tú uirre ní roithfe tú tairrsi. Ata fairgi mhor dorcha adrut, ocus is neimneach naimdighi an t-slighe fuil ann, oir is cuma dhuille an fheadha fa chosaibh daine amail nobeith grain chatha fo chosaibh imighter an fidh sin. Ata gabhal mhírathmhar mhara lan do piastaibh bel-balba leth anall don fhidh adhbhal-mhor sin. Ocus daire dluithegair dilgnech dimhor a cind an t-shleibhe sin, ocus casan cumang ara fhúd ocus tech dorcha don fidh fholaightech a cind na conaire cedna cona morsheiser caillech ocus fothrugadh luaidhe léo ar do chind-sa, oir do bhí a ndan do thiachtain annso. Et ata ní as doilghi na p.166 sin .i. Ailill Dubhdedach mac Mongain Minscothaigh. Ocus ni cumhaiṅg airm ní dó. Ocus atait da shiair damh-sa aim .i. da ingin Fhidhigh Fhoiltlebuir .i. Finscoth 144a ocus Aebh a n-amnanda. Ocus atait da chopan ana lamhaibh .i. copan lan do neim ocus copan lan d' fhin. Ocus in copan bes dot laim deis, ibh digh as antan rigfir a les. Ocus as fogus doibh ata dun na hingine ocus as amhlaid ata in dun sin ocus sonnach umaidhe ana timcholl. Ocus ata cend fir ar gach én-shonn díbh sin an arna marbad don Coincind ach madh én-shonn amhain. Ocus Coincind ingin rígh na Coincind mathair na hingine .i. Delbhcaemh inghin Mhorgain.”
Et roimigh Art iarsin arna tegosc don ingin nogu rainig an moing mara mírathmair sin lan do piastaibh ingantacha. Ocus do eirgidar dó fan curach piasta ocus bladhmhila mora muiridhe do gach aird fon curach. Et rogab Art mac Cuind a errad catha ocus comhlaind uime ocus rofregair co feithmheach fuirechair iat 'mon curach, ocus rogabh 'ga n-oirrleach ocus 'ga n-athcuma co torcradar leis.
Iarsin rainic gusan fhidh fhásaigh a rabhadar na coin cuilind ocus na cailleacha colacha claenbrethacha, ocus rocomraiged aturra annsin .i. Art ocus na cailleacha. Ocus nirbha comcomhland chóir dó-san na cailleacha 'ga treghdagh ocus 'ga thaebhledragh co maidin. Cidh tra acht rofortamhlaigh an gilla og eidighech .i. Art for an muindtir mírathmhair sin. Et roimigh Art lé oirbert fein nogo rainic an sliabh neimhnech n-oigrita, ocus is ann do bí an glend gabhlanach lan do loisgindibh ag urchoid ar cind cháith. 18 Et rainic roime a sin co sliabh Saebh tarrsna a roibhe a lan do leomannaibh lebur-mongacha ag feitheam for ainmindtibh an betha uile.
Et rosiacht iarsin gusan abhaind n-oigreta gona 19 droichit cael cumang ocus fodhmhoir milita ré cartha cloiche ocus sé ag bleith a fhíacal risin cartha cloichi .i. Curnan Cliabhshalach. Cid tra acht doeirigh aturra, ocus doigh amh do fortamhlaigh Art 144b ar an athach co torchair leis Curnan Cliabhsalach. Ocus tainic roime a sin co hairm a roibhe Ailill Dubhdedach mac Mongain. Ocus is amlaid do bí an fer sin .i. fer comlaind cruaid é. Ocus ni gabad arm é, ocus ni loisgedh teine, ocus ní bhaidhegh tonn é. Co tarrla etarra ocus Art ar imrusgail gur fheradar gleic ferrdha fhoindighi, ocus rofersat comlann cruaidh curata comhamhnus. Ocus rogabh Ailill Dubhdedach ag tarcasáil for Art ocus ag p.168 imagallaim ara cheile. Ocus rofortamhlaig Art for an athach co toracht a chend da chul mheighe. Ocus roairg sé an dún iarsin ocus rogabh sé a bean ocus dofhuabair dochar do chur for a mhnái no gur mhuin sí dó dun Morgain ocus Tír na nIngnad.
Is annsin bái an Coincind Cendfhada .i. ben Morgain ocus nert cet indti a lathair chatha no comhlaind, et ingin Conchruith rígh na Coincend hí fein. Et do gellsat na draighthi dísi cibe uair dogentai tochmharc a hingine co fhuidhedh sí bas annsin. Conadh aire sin do marbad sí gach fear dothigeadh do thochmharc a hingine. Ocus is í roindil na cailleachta ocus fothrugadh luaighi leo ara cind. Ocus is í roindil Curnan Cliabhshalach mac Duscadha .i. doirrseoir tighi Morgain. Ocus is í do indill Oilill Duibhdedach mac Mongain ar cind Airt meic Cuind, doigh rothiucfadh Art mac Cuind isin eachtra sin do thochmharc na hingine mar do tairrngaireadh dó. Ocus is í roindill na heich neimhe ocus an droichit oighrita ocus an fidh dorcha cona conaibh cuilind ocus an sa {⬌} lond loiscind, ocus an slíabh lan do leomanaibh, ocus gabhál mhuiridhe mhírathmhar.
Et as amlaid rainic Art 'san dunagh robí d'iaraigh 20 .i. dun Morgain. Ocus ba suairc an dunagh sin. Ocus is amlaidh do bí ocus sonnach alaind umhaidhe ana timcill ocus tigh fiala fairsinga ocus piláid mhaisech mora {⬌} ar lar an bhaile. Grianan gasta glanedrochta 145a arna shuigudh 21 ar enchois uas an mbaile a certairde a mbái an ingin sin. Brat uaine aendatha uimpe, ocus dealg óir isin brat osa bruinde, ocus folt fíralaind forordha fuirre. Da fhabra dubha dorchaidhe le rosc glas ruithenta ana cind; corp snechtaighi sithgel aice. Et ba halaind an ingin sin, eter cruth ocus chéill ocus gais ocus gres ocus genus ocus ordarcus. Is annsin roraidh an ingin, “Tainic enoglach don baile aniugh 22 ocus ní fhil isin domun aenoglach is aille delb na 's ferr tuaruscbail na sé. Is fír,” ar si, “is e sin Art, ocus is cian atáthar 'ga furraidhé. Ocus rachat-sa,” ar sí, “a tech fo leith, ocus tabair Art isin ngrianan, oir is ecail lem an Choincend do imirt bhais fair ocus do thabairt a chind ar an cuaille fholam ata 'mon dun.”
Luidh Art iarsin isin ngrianan ocus o 'tchonnairc an bandtrocht p.170 e, doferadh failti fris ocus doronad umalfhosáig dó. Doriacht an Coincind iarsin ocus dá ingin Fhidhaigh lé .i. Aebh ocus Finscoth lé do dail na neime ocus an fina ar Art.
Imthus na Coincinde, do eirigh an banghaisgedhach ocus do gabh a trelamh uimpe ocus do fhuagair comrac ar Art, ocus gurbh e Art nírbho hoptach irgaile é. Ocus do gabh a errad catha ocus comlainn uime, ocus ní fada corfortamlaigh an gilla og eidighach sin ar Coincind, co toracht a ceand da cuil mheighi, ocus do chuir a cend ar an cuaille fholamh do bí 'sa dun.
Scela Airt meic Cuind ocus Delbhchaimhe ingine Morgain. Do loighsit an oidhche sin co subhach somenmnach ocus an dun uile for a comus o beg co mór nogu toracht Morgan .i. rígh Tíre na nIngnad, doigh amh ní roibhe Morgan ann an tan sin. Is ann tra tainic Morgan co feirg lanmhoir do dighailt a dhuin ocus a deghmhna for Art mac Cuind. Rofuagair comrac for Art. Ocus do eirigh an macam ocus do gab a errad comraic uime .i. inar suairc srollaighi uime, ocus an mbanfhuatroic mbrecsholus do or orloiscthe re imtus a medoin. Ocus do gabtustar a dondcathbharr digrais dergoir ima cheand. Et do ghabh a sciath mbocoidech mbancorcra ar sduaighleirg a droma. Et do gabh a chloidemh clais-lethan co indill gorm, et do gab a dha shleigh crandreamhra crochbhuighi, ocus indsaighis cach a chele dibh .i. Art ocus Morgan mar dhá damh dílind no mar dha leoman no mar dha bhuinde bratha. Ocus rofortamlaigh Art ar Morgan, ocus nírscar ris co toracht a cend da chul mheighi. Ocus gabais Art annsin braighde muindtire Morgain, ocus forlámhus Tire na nIngnadh, ocus tinolaigh or ocus airged in tíre ar cheana, ocus dorat sin uile don ingin .i. do Delbhcaim inghin Morgain.
Badar annsin mair ocus reachtairegha da eis as tír, ocus ruc-san an ingin leis co hErinn. Ocus is é port do gabhsat ag Beind Etain. Ocus o doriachtadar an port adubairt an inghin, “Imighsi,” ar sí, “co Temhraig ocus abair re Bécuma ingin Eogain na fuirighedh a Temraig ach imthiged asti co hobann, ocus corob olc in sen da fuagartar di Temraig d'fhagail.”
Et tainic Art roime co Teamhraig ocus roferadh failti fris, ocus ní roibh a Teamhraig nech ris nar mhaith a theacht ach an ben bhaeth bronach Bécuma. Cid tra acht do fhuagair Art don p.172 mhnái cholaid sin Temhair d'fhágbail. Ocus roeirigh sí go hobann acaintech a fiadhnuise fen nErnn gan comrad gan ceilebhradh nogu riacht Beind Edain.
Scela na ingine Delbhchaime. Do cuiridh fáighi ocus fir eola ocus ríghruire d' ferthain fhailti frisin inghin, ocus tancatar rompa co Temhraig don t-sen ocus don t-sholud. Ocus robadar maithi fer nErenn ag fiarfaighi a eachtra dhé, ocus do freagur Art dóibh ocus dorinde an láigh.
Eachtra Airt meic Cuind ocus tochmharc Delbhchaime ingine Morgain conuice sin.
Document details
The TEI Header
File description
Title statement
Title (uniform): The Adventures of Art Son of Conn, and the Courtship of Delbchaem
Author: unknown
Editor: Richard Best
Responsibility statement
Electronic edition compiled by: Beatrix Färber
Funded by: The School of History, UCC
Edition statement
1. First draft, revised and corrected.
Extent: 5415 words
Publication statement
Publisher: CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of the Department of History, University College, Cork
Address: College Road, Cork, Ireland: http://www.ucc.ie/celt
Date: 2025
Distributor: CELT online at University College, Cork, Ireland.
CELT document ID: G301046
Availability: Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.
Source description
Manuscript sources
- RIA, Book of Fermoy, pp. 149-145.
Literature
- Henri D'Arbois de Jubainville, Essai d'un catalogue de la littérature épique de l'Irlande: Précédé d'une étude Sur les Manuscrits en Langue Irlandaise Conservés Dans les Isles Britanniques et Sur le Continent (Paris, 1883).
- Eugene O'Curry, On the Manners and Customs of the ancient Irish: a series of lectured delivered by the late Eugene O'Curry; edited, with an introduction, appendixes, etc. by W. K. O'Sullivan. 3 vols., (London, Edinburgh and Dublin 1873; repr. Dublin 1996).
The edition used in the digital edition
‘The Adventures of Art Son of Conn, and the Courtship of Delbchaem’ (1903). In: Ériu 2, part 1. Ed. by Richard Irvine Best, pp. 149–173.
You can add this reference to your bibliographic database by copying or downloading the following:
@article{G301046, editor = {Richard Irvine Best}, title = {The Adventures of Art Son of Conn, and the Courtship of Delbchaem}, journal = {Ériu}, volume = {2, part 1 }, address = {Dublin}, publisher = {School of Irish Learning}, publisher = {Hodges, Figgis and Co. Ltd.}, date = {1903}, pages = {149-173} }
Encoding description
Project description: CELT: Corpus of Electronic Texts
Sampling declarations
The electronic edition covers page 149 and even pages 150 to 172. The List of Names of Persons on p 172 has been omitted. Best's English translation is provided in the companion file T301046.
Editorial declarations
Correction: Text has been proof-read twice.
Normalization: The electronic text represents the edited text. Text supplied by the editor is marked sup resp="RIB; editorial expansions are marked ex. The f with overdot has been rendered fh. The abbreviation for ocus has been expanded 'ocus'.
Quotation: Direct speech is marked ex.
Hyphenation: When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page break, the break is marked after the completion of the hyphenated word.
Segmentation: div0=the tale/saga; div0=the paragraph. Paragraphs are numbered.
Interpretation: Names are not tagged, nor are terms for cultural and social roles.
Profile description
Creation: In the Middle Irish period, based on earlier models. c.900-1200
Language usage
- The text is in Early Modern Irish. (ga)
- The Introduction is in English. (en)
- The conjunction 'et' is in Latin. (la)
Keywords: tale; prose; medieval; kings cycle; echtra (adventure-tale)
Revision description
(Most recent first)
- 2025-04-23: File converted to XML, second proofing, parsed and validated. (ed. Beatrix Färber)
- 2025-04-17: Header created. (ed. Beatrix Färber)
- 2025-02-09: File captured by typing and structural and light content markup applied (ed. Beatrix Färber)