CELT document G305001

In Cath Catharda

Witness list

  • H: Dublin, Trinity College, H.2.7 [1298]
  • S: Dublin, Royal Irish Academy, D.IV.2 [1223]
  • C: Dublin, Royal Irish Academy, C.VI.3 [740]
  • F: Killiney, Franciscan Library, A.17

Unknown author

Edited by Whitley Stokes

In Cath Catharda

 p.2

1. Do Chogadh Síuialta na Romhanach, dia n-goireid Gaoidheil in Cath Cathardha.

 376

h-istudha flatha ro gabhustar flaithius ⁊ forlamhus ar crichaibh ⁊ ar cennadhchaibh na cruinne domhanta a l-los neirt ⁊ niachais isin aimsir anall .i. flaithius alaind na n-Assardha, amail atbert in fili:

  1. Righ na n-Assardha ria cach,
    do ghabh in flaithius fírgnath.
    fer co cas cluimh, co ceill n-gle,
    Assur mac Seimh maic Noé.

Ocus flaithius mor-uasal na Med. Ocus flaithius primhda10  na Pers. Ocus flaithius cruthglan na Callacda. Ocus flaithius11  gargmor na n-Grécc. Ocus in senadh ríghdha Rómhánach in12  sesedh flaithius.

13  Tosach ⁊ tinnscedal na h-airdrighi n-Assardha cebé ní is as14  gabhar, ó Nín mac Béil maic Ploisc do clannaibh Sem maic15  Noé maic Lámhiach. IS leis sen ro cumdaighedh in primhcathair16  airderc .i. Babilóin. Adhbhul méd na cathrach sin, cethar-ochair p.417  a cuma, cét n-dorus n- umaidhi fuirre. LX míle cémenn18  ina timthacmang. L cubat a tighe a múir. CC cubhat ina19  h-airdi. Da line lanmora do tighibh ar mullach a múir: imriadhaitis20  XX cetherriadh iter na da sreth sin re tighe in múir21  fós. IStudh flatha ⁊ indeoin forais ⁊ árus righ Nin maic Béil22 righ na n-Asardha uili in cathair sin.

23  Nín mac Beil cétrí na n-AssardhaTonus a rig dédhenach.24  Sé XX ⁊ cét ⁊ míle fad a flaithiusa.

25  IX m-bliadna cóicat for dibh cétaibh fad flaithisa na Med.26  Ochtur ro gabh ríghi dibh. Arbait a cétríAstighages a 27  dédhenach.

28  Cir mac Dair, cétrí Pers didu, mac sen ingine do Astighages.29  is é ro athrígh athair a máthar. is leis ro toghladh in30  Babiloin, ⁊ ro h-orta a Ballastair, ⁊ ro tuaslaic do macaib31  Israel asin daire LXX i m-Babiloin, corus-léicc uadh do32  Ierusalem co n-adhmib tempail Solman léo .i. V mili lestur33  d'órceithri cét lestur n-airgit.

34  Darius in dedhenach o Persaibh, décc a righi35  díbh. CC. XXX bliadna fot a flatha.

36  Cétrí gasraidhe Grécc immorro Alaxander mac Pilip,37  ardrí in domhain uili o Espain aníar co h-Innia sair, ⁊ o Etheoip38  andes co sleibhtibh Rifi fotuaidh. Is leisin Alaxander39  sin ro fáidhedh in cobhlach for in muir tentidhi do fhis40  in mesraighthi deiscertaigh, uair nír' folartnaigh leis fis in41  mesraighthi tuaiscertaigh namá. h-I cind a dá bliadan decc ro42  triall Alaxander insaighidh. Da bliadain XXX a oes intan43  ros-marbh neim isin Babiloin. Pilip immorro dédhenach44  na n-Grecc.

 p.6

45  Tinnscedal in ríghflaithiusa Romhanta immorro ba saine46  modh leis ⁊ lasna h-ardflaithiusaibh romhaind, uair ni oc ardrighaibh47  tarrasair forlamhus na Romha iter. Ro ordaighset48  airigh in t-senaidh ⁊ lucht cemenn ⁊ gradh n-onorach acco49  do tobhach a císsa doibh a cinedhachaib coimighthibh ⁊ do50  indsaighi for finibh fodhaltaibh in domain do fhollamhnugud ⁊51  do stíuradh in righrechta gebe tan budh  377 adhlaic.

52  Decán iarum slonnudh fhir in ceime ba h-isle dona cemendaibh53  sin. Taísech dechnebhair eisséin; fer sein nó díghladh54  gach gaid ⁊ gach slad ⁊ gach sarugud do gnithi isin cathair55  ar medhón.

56  Cenntuir uasin décán, taísech céit an fer sin.

57  Trebhunn uasin cenntúir, taisech dá chét no tri chét58  eisséin.

59  Vicair uasin trebhunn, fer sin no congbadh feidhm in60  comit intan téighedh in comit do agallaim in rígh.

61  Comit uasin uicair, taísech aencathrach eisséin.

62  Taíssech uasin comit, da cathraig déc fáe sen.

63  Patric uasin taissech, fer lethlamha ríghimpir eisséin,64  ⁊ bá h-é a modh, bretha ⁊ uirghill do dhenam tar éis in airdrigh65  intan ba h-emhilt in féin.

66  uasin patric, tri ciniudha a ferann.

67 Imper uasin ríg, acht cena ní bíth in céim sin ic68  Rómánachaibh nocor' gabh Iúil Césair a los a lámha mar69  indeósus in scél inar nh-diaidh. In t-imper immorro, ardrí in70  domain eisséin uas chách ⁊ ní bid nech úasa.

71  Bá dá gradh immorro, ceim Consail ⁊ ceim Dictatóir.72  IN consul immorro aenbliadain dó ina céim ⁊ a atharrach73  i forcind na bliadna arna gabhadh diumus na méd menman é p.874  ar tenne a neirt ⁊ ar airdi a graidh. Da tecmadh comadh75  soirbh dó in bliadain sin ina consulacht no ordnighthe76  doridhisi isin ceim cétna do réir in t-senaidh ⁊ airicc in77  popoil. Unónius Brutus is é cétna ro gabh in ceim sin la78  Romhanchu.

79 IN Dictatóir immorro, cíamadh maith saich do gníedh, ní80  h-athraighthe asa céim co cenn V m-bliadan, ⁊ dá madh buidhech81  cách de intan sin ni h-athraigthe iter. Gurub eisséin céim is82  cadchasaighi bói leó-son cin co tarrustair nert impir forro.

83  Ro scail tra ⁊ ro lethnaigh in ríghe Romántaceithri84  h-airdibh in domain amhlaid sin, cor' fhás diumus ⁊ innócbáil85  inntibh siun féin de sin, cor' ergedar debtha dermara ⁊ cocadh86  cathordha iter araill d'áes na cemenn sin isna cennadchaib a87  m-bidis a sechnoin in domain imuich ⁊ araill isin Roim fein ar88  medhón ar méd a n-diumais ⁊ a l-los in neirt romoir ro-adhbhail89  ro gabhsat for ciniudhaibh ⁊ for cinélaibh na cruinne.

90  Tarrustar ríghflaithis na Romhán fri ré trí m-bliadan cóecat91  for díbh cétaibh fon innus sin gen imper gen aenrígh forro,92  acht lucht na cemenn n-examail sin ic stiurad a flaithisa93  occo. co n-dernadh leo-san fecht n-aen ann tri cindiudh in94  t-senaidh ⁊ tria comairle in popoil, uair iss í in dictatoirecht95  éncéim ba h-uaisle ⁊ ba h- onóraige búi occo.

96  Tríar comard do h-ordnedh léo intan sin, ⁊ in doman uile97  do roind eturru da tabairt ar áis nó ar éccin fó cís ⁊ fó cain98  na Romhánach. Ocus is aire ro ordaighset triar isin céim sin,99  ar dáigh cé bé dibh no ardadh a n- aigid in t-shenaidh co m-beith p.10100  in tres fer ic sídh etarru ⁊ ardaigh na com-aentaighidís a101  tríur im ardadh in agidh na h-athardha, uair ní gnáth comann102  comáentadhach la triur iter.

103  IS iat immorro triar frisar' erbadh stíurad in céime sin104  acco-son annsin .i. Poimp MaigheMarcus CrasusIuil105  Césair. IN Césair sin, Ferius ainm a athar, ⁊ do Rutaltaibh106  dó sén  378 ⁊ do síl Il maic Aeniusa Troghianda107  didu a r-raind a máthar, ⁊ is aire sin do berthea dictatoirecht108  la Rómhánachaibh dó. Ocus is aire atberthea in t-ainm sin109  is Césair fris, uair furbaidhe é, ⁊ ro tescad brú a máthar110  ic á tabhairt uaithe. Inunn Césair immorro isin bérla Romhánach111  ⁊ tesctha isin Gaedheilg.

112  INghen ríghnaidhi ro-álaind icon Césair sin, Iulia a h-ainm,113  is í sin ro bo banchéile do Poimp Maighe .i. don tres dictatóir114  ro h-oirdnedh ann.

115  Ro comroinnedh iarum ciniudha in domain iter in triar116  sin. Ro erbad am iartardesscert in domain o Easpain aníar117  ⁊ ciniuda na h-Aiffrici uile do Poimp Maighe.

118  Ro h-ordaighedh iarum do Césair riarugud íarthuir tuaisceirt119  in domain .i. tíre Gallia ⁊ indsi Bretan ⁊ lebartíre120  lethanfhoda Lochlann.

121  Marcus Crasus, is dó do radadh forlamhus na h-Asia122  airrthir in domain.

123  Do cuatar iarum dréchta dermára do rosluógh na Rómha124  d'óccbaid na h-Etáile léo docum na crich ⁊ na cenél dá cosnam.125  Marcus Crasus ro gab séin cinedha na h-Aissia sair, co126  rainic tír na Partecdha, ⁊ ro tobhaigh cís cecha cinidh ro gabh,127  ⁊ nír' fhaem crodh ele uatha acht ór uile, uair becc leis a128  mhuirigin imurchuir ar sluaighedh, ⁊ mór a tarbha íar torachtain p.12129  dia tigh. O 'tcualatar na Partecda sin ro thinóilset a slóghu130  co m-batar a n-énbaile. Focressá comairle léo cinnus do gendais131  frisna Romanchu, inn gialfaidís dóibh nó in frithtairisem friu.132  ISed ro cinnset, anadh i n-airis catha dóibh. Ro feradh didu133  cath crodha leth ar leth léo, cor' taethsat laéich lánimdha134  etarro ⁊ cor' sráinedh forsna Romanchu fo dheoid, cor' cuiredh135  a n-ár ⁊ cor' fhácsat a mergedha lá Partecdha.

136  Ro gabad annsin Marcus Crasus, ⁊ tucad i l-lámhaibh é137  docum airechta na Partecdha, ⁊ ised ro cinnset a comairle,138  a shaith óir do tabairt dó, uair do bí co sanntach ic á iarraid139  for fut in domain. Ro leghadh iarum lán crocain criadha140  do tinnibh óir léo, ⁊ ro doirtedh é ina linn leghtha i m- bél141  Marcus Crasus, co fuair bás fóchétóir ar loscud a inde do142  linn fíghthech in oir leghtha.

143  Poimp Maighe immorro ro gabh sén ciniudha íarthair144  desceirt in domain, ó Espain aníar, ⁊ ro fhácaibh dá taisech145  muintir i forlamhus na h-Espáine, PetrinAffrín a n-anmannda.146  Ro tinntó féin docum na Rómha iar m-breith buadha ⁊ coscair147  do chách aen cosa rainic.

2. 148 Sluaigheadh Cesair in inis Bretand

149 ISin tresbliadain nóicat for D C ó cumdach na Rómha150  ic Romuil, ⁊ isin sesedmad bliadain ria n-gein Críst ro ordnedh151  Césair a n-dictatóirecht la Romanchu co léghiónaibh152  lánimdaibh d'óccaib ansergachaibh na h-Etáile leisi n-garbhferann153  na Gaillia ⁊ tíro lethanfoda Lochlann, uair is áentir íat p.14154  séin acht itertoidhecht srotha Réin roglain ic dluighi ⁊ ic155  deiliugud na dá ferann.

156  Ro gní sium catha móra isna tíribh sin, ⁊ tainic reimhe157  síar i crich Morrian ⁊ i n-inis Bretan. Nocho rainic nert158  na Románach remhe sin riam inis Bretan. Rainic Césair in159  glaic mara fil ann, ⁊ ro cumdaighedh .lxxx. long leis for160   379 a brú cor' imcuiredh in slógh indtibh tairis síar i161  caladhportaibh comfoicsibh crich Bretan.

162  Nir' bo soréidh dóson in turus sin, uair tainic anbthine163  mór andsin a cobhlach, cor' báidedh urmór a long, co ro guinset164  lucht in tíre didu sochaidhi dá míledhaibh traighthech, ⁊ ro165  marbadh a marcsluagh uile acht becc. Tainic doinenn dermair166  ⁊ ainbthine étualaing na gairbhshíne gemreta fáesin, ⁊ ro tinntó167  Césair a sluaghu, ⁊ ro léicc uadha a miledha dá sostaibh168  gemhretaibh. Ro erb ⁊ ro aithin dóibh DC long luchtmar169  lánfhairsing do denum occo comdis ellma in mara íat fó athgin170  in erruigh archinn. Ro fúirit sin uile dano amail aspert Césair.171  Ro fuirigh-sium fri ré in gemridh i Sleib Elpa, ⁊ tainic172  la tinnscetal na reithine errchaidhe co sochraidi moir leis ó173  chliamuin .i. PoimpMaighe, co tardadh a slogh leis isna .DC.aibh174  long sin i n-inis Bretan doridisi.

175  Ro gabh féin longport i n-airiur in chuain in aidchi sin ⁊ a176  longa for accarsoiti ina fiadhnaisi, ⁊ ro fháidh a marcslógh uadh do177  crechadh in tíre, ⁊ Labion trebhonn do Romhanachaibh rompo.178  Tainic fogluasacht doininde dermaire isin fairge isin aidche sin,179  cor' imir in anbthine for longaibh Césair co ro tuilbrisit LX p.16180  long díbh do neoch nár' fetudh d'athlesugud riam. Ro bris181  lucht in tíre for in marcslógh ⁊ do faeth Labion léo.

182  Do rala do Césair féin ársin ⁊ do lucht innsi Bretan. Ro183  feradh cath crodha etarru, ⁊ ro sráinedh for Bretnachaibh in184  cath, ⁊ ro cuiredh a n-ár ann, ⁊ ro díghail Cesair a muintir185  uile forro don chur sin, ⁊ ro airg in tír man cor sin reimhe186  co sruth Tanai siar. Ro búi slógh mór do Bretnaibh for bruachaibh187  in t-srotha icá fritholumh, Cassobellanus ainm in taisigh188  búi léo. Ro saithit sretha móra do beraibh áthgéra occo i189  n-imbelbordaib in t-srotha in conair ro bo menmarc léo na Románacha190  do thecht. Atcíter fóss bona araill dona beraibh sin191  i traigh samhraidh, ⁊ is remhithir ré sliasait ferócclaich cech192  bun díbh, ⁊ bruit luaidhe umpu fó domain in t-srotha.

193  IMpóis Césair ón áth ar tabhairt aithne dó foran innell194  búi ann, ⁊ tic tar áth ele bui for in sruth, ⁊ taifnes slúogh195  Bretan uadh, ⁊ nír' scar lámha díbh cor' fhalaigh díden na196  coilltedh íat fair.

197  Tucait dano XL giall in aidhchi sin dó asin cathraig198  díanadh ainm Trinouantum, ⁊ tancadur lucht eólais esti sin199  leis cor' gabh cathraigh in taisich díar' bó ainm Cassobellaunus200  iar nh-gliaidh mair.

201  Ro gabh inis Bretan uile 'ársin, ⁊ ro sáe esti h-i tíribh Gallia.

202  Bui Césair ré ré V m-bliadan ic traethadh ⁊ ic tenngabháil203  in tíre sin iartharthuaisceirt in domain, ⁊ araisin batar204  cinedha dibh cen ríarugud frisin ré sin fóss.

3. 205  Adhbhar in Catha Cathardha annso.

206 Marbh tra in righan Iulia ingen Césair, banshéitigh Poimp Maighe207  i n-ecmung na réi-si ⁊ na h-aimsire, ⁊ tuc banchéile p.18208  ele da éisi .i. in ben ro búi lá Marcus Crasus intan bui i209  ferannus,  380Corndelia a h-ainm.

210  Tainic forcenn dictatoirechta Césair ársin, uair ní bhúi211  nech isin céim sin lá Romhanacha acht co cenn V m-bliadan212  mine h-ordaigthea on t-shenadh doríse isin céim cétna. IS ed ro213  bo dir do Césair, immorro, toidhecht docum in t-shenaidh Rómhánaigh214  i forcenn na V m-bliadan do comairliugud a céime dó215  féin nó d'oirnnedh neich ele ind.

216  IArsin ní h-edh do righne siun iter, acht ó fuair sligid ⁊ asrus217  gabhála na tíre sin i r-raibi; uair ro bo omhan leis nech d'oirdnedh218  don t-shenadh dá éissi dá saighidh íat, ⁊ test gabhála na Gallia do219  beith fair-sein arná gabháil dó-son chena acht becc. Conidh aire220  sin ro fhuirigh siun re ré V m-bliadan ele do riarugud na ciniudh221  cétna, dar cindiudh én ⁊ dar sárugud in t-senaidh Románaig uile.

222  Fássaidh immorro tnúth mor ⁊ fich adhbul iter Poimp Maighe223 Iuil Cesair annsin. Aslaichidh ársin Poimp Maighe for in senadh224  Románach a fuacra occo ⁊ a cinniudh comadh bidhbu in ríghrechta225  Romhánaigh dogrés Césair ar taidhecht dó a n-aigid a cinniudh sin.

226  Atracht ársin isin Roim adhbar essaenta ⁊ cath cathordha227  ⁊ cath budh uilliu inás do cinniudh isin t-shenadh aire sin.228  uair is é in cath cathordha cétamus, in cath dá comhérigh cách229  do innsaighidh araile do lucht na h- aencathrach. Ba cath230  cathordha iarum do fhás don esaentaidh sin ⁊ bá cath budh231  uilliu indás, uair ní h-edh amhain atrachtadar lucht na h-aencathrach232  i comérghi in catha sin, acht atrachtadar cidh in233  t-aes cairdiusa ⁊ caradraidh, co m-bídh in mac i n-aigid234  in athar ⁊ in brathair i n-aigid araile.

235  Batar tra cuissi imdha ⁊ adhbair or' cennaighthi imordaigh236  in catha cathordha d'érghi isin Roim ⁊ isin t-shenadh intan237  sin. IN cétna adhbar dibh .i. an t-adhbar ó tairnither ⁊ ó p.20238  trascurthur cech popol nertmar cumachtach isin chruinne .i.239  dimus ⁊ innócbáil ⁊ in mét menman dá línadh ar mét a neirt240  ⁊ a fhlaithiusa ⁊ ar imad á innmusa, ar ní bidh modh ar saidhbris241  na Romhánach intan sin ar imad a n-óir ⁊ a n- airgid ⁊ a242  n-edach n-examail, ⁊ ar cáeimhe a cumdach do tighibh taitnemachaib243  ⁊ do cabrachaib cumdaighthibh ⁊ do grianánaibh244  solusaibh, do longaib ⁊ do libhernaibh, do cairptibh ⁊ do245  cetherríadhaibh, do chuachaibh ⁊ do cornnaibh ⁊ copánaibh ⁊246  d'imadh cecha maithiusa archena, ⁊ ar mét forbaind a caithmhe247  bídh ⁊ lenna acco a l-lo nó i n- aidhchi. Uair ní raibhe do248  Románachaibh uile aenduine lásar' miadh a rádh co m-beith do249  tuaith nech budh ferr inás féin, co n- ordnitis doerclanna léo i250  n-ardclannaibh ⁊ i n-ardcémennaibh trénaibh dar cenn óir251  innmhais, co ná rabhadar rechta nó cinnti senaidh ar coir occo,252  co m-bídh miscais mór ⁊ mídúthracht la cech oenduine isin253  cathraigh d'araile, cor' bá toil dóibh uile adhbar in catha254  d'fás etarru féin ⁊ eter a tuisechu dano, co tairsedh cach dib255  a midúthracht ⁊ a mi-innithim for araili.

256  Adhbar ele don cath cathordha, in flaithius do comroind257  iter tri tigernaidibh, uair i céin marus usce ós talamh ⁊ áer258  ós usce, ⁊ í cén bés in tésca utmall irchradhach ⁊ in grian259  glanruithnech forórdha for a r- rith nemhcumsgaigthech nemtairismech260  ic in ordugud láe ⁊ aidhchi,  381 ní fuighbither261  comann comcubaid nó aentu fírtairisi iter lucht comroindti262  flaithiusa ⁊ ferainn dogrés ar bith ná ar doman riam na iarum.

263  Adhbar ele don cath cathordha, Marcus Crasus do marbad,264  uair amail tairmisces in slíabh dianad ainm Istmos p.22265  comsiledh comramhach tonntáibhsenach mara Ioinmara266  Éicc cena lecon a cenn araile, is amhbaidh sin ro tairmisc267  Marcus Crasus in cen ro bo béo in t-anbhthen esaentadhach268  atracht iter Poimp MaigheIuil Césair iartain.

269  Adhbar ele don cath cathardha, in airdríghan Iulia ingen270  Césair do écc, uair i cein no mairedh sen ic Poimp in comlepaidh271  nó thairmiscfedh comérghi a h-athar ⁊ a céile, connách272  lécfedh nech i cenn a chéile dibh.

273 Adhbar ele don cath catharda in borrfad mór aicnidh ⁊274  in innóccbail inmedhónach ro búi i craidhi cechtarde in dá275  airdríg .i. PoimpCésair. Ro búi do méd do cinedhaibh276  in domain ro clói Poimp ⁊ do mét fuair do deghtoici co n-ice277  sin nar' bo míadh leis nech isin doman do cudrumugud fris.278  Césair immorro, do bí do airdi a aicnidh sén nar' míadh leis279  fós nech isin doman do derrscnugud de féin, co nách frith acmuing280  coisc a móraicnidh male acht tre eitergleod catha namá.

281 Adbar ele don cath catharda fós in t-imfhuirech .V. m-bliadan282  imurcraid do róine Césair dar andeóin an t-senaidh Románaigh283  i tíribh Gallia, conid aire sin ro aentaigh in senadh uile acht284  becc má ríghadh Poimp ⁊ má dichur Césair dogrés.

285 Cídh fil ann tra, o ro érgidar na cuissi sin ⁊ na h-adhbair286  imdha in catha cathordha isin Roim féin iter dá primhthaisech287  in ríghrechta Rómhánta ro mescad ⁊ ro morbuaidhred in288  ríghflaithius Románach. Ro dluighedh ⁊ ro dianscáiledh smachtchain289  t-sídhamail na h-airdríghi cetharairdibh na290  cruinne, co n-derrnadh fót crithaig don uile doman ó tá in fail291  i turcaibh grian cosin inadh i fuinenn, ⁊ ó crichaib in cresa p.24292  tentidhe andes co h-imellbordaibh in fhuarda adhfhuair oighreta293  fóthuaidh, conach frith samail na cosmailes in buaidhertha294  bithgairbh ro fhogluais in senadh Rómhánach ⁊ cricha ⁊ cenéla295  in domain intan sin, acht in cumusc ⁊ in combuaidhred innisit296  éolaigh ⁊ lucht úghdairrais do beith for na dúilib domantaibh297  i forbha ⁊ i forcenn in betha .i. intan tuitfit na renna roghlana298  asa sostaibh ⁊ asa n-inadhaibh fein, ⁊ intan díanscáilfes299  ler ádhbul adhuathmur na n-uisci n-ingantach dar dreich in300  talman, ⁊ intan bés imtuaircnech ⁊ imlesadh na n-dul cotarsna301  etarro fein ic á taifnech ⁊ ic á trenscaradh ón caradradh302  comcubaid ⁊ ón recht aicnidh a fhuilit, co laifiter uile i n-deilbh303  choitchinn cumuscda na maisi áenda écruta i m-bátar for dus.

304 Ni bá samail didu dá déine ⁊ da tinnesnaighi ro comérigh305  anfadh aicenta ⁊ robhurta rodímais, fích ⁊ forluinne Poimp306  Césair ar marbadh Marcus Crassus, acht amal no cuirthea307  sliabh Istmos asan inadh ro gabh iter muir Ioinmuir Éic,308  ⁊ no scuchad ruadhbuinne robhurta ⁊ ilar tonn taebhuaine309  in mara cechtardha dochum araile fochéttóir dá éis.

310  382 Maircc tír ⁊ tuath, mairg popul ⁊ senadh, mairg311  ríghataisechu iter ar' érigh inní atracht annsin isin Róimh312  .i. in cath cathordha. Bá maircc do lucht na Rómha ⁊ na313  h-Etáile, uair dosfancadar uilc mora triana bithin, air rob314  imda seancathair cadusach gan atreib acco de ar rob315  imdha tech cen muntir ⁊ múr 'arna múradh ⁊ ferond cen316  trebhadh ⁊ gart cen buain. Ba mairg tra don ciniudh doenda317  in cath cétna, ar ní bí díbh ciniudh ó nach tangas h-i foirithin318  Poimp MaigheIul Césair don cath cathordha. Bá maircc p.26319  do popal do chuir in cath, uair is fair ro sráinedh é. Bá maircc320  do Césair a comthriall, uair is trit tainic a bas. Amhail nó321  fásadh maith do cech enduine dibh don coccadh is amhlaid322  ro búi a shaint ⁊ a láinne acco uile, co nach frith léo aenduine323  no beith ic á tairmesc.

324 Ná dá ríghmilid rathmara rotrena sin .i. Poimp Maighe325 Iul Cesair, ro bui écutrumus mór ⁊ derrscnugud dermair326  iter ord a flaithiusa ⁊ indram a n-aicenta ⁊ a n-aíssi. Poimp327  Maighe cétus, fer mórmenmnach, adhbhultren, ardchonáich,328  sídhamail, socomairlech é, co febhus tidhnacail, co n-airdi aicnidh.329  Acht cena bá foras-láech intan sin, ⁊ nír' bo thualaing gnimrad330  miled do frecra, acht a thairisi asa deghgnimradhaibh féin ro331  frecair fecht n-aill. Ocus bui do fhot a foistine ⁊ a deghtoici332  isin Róimh co n-ice sin conár' bó infeadhma fri frestal cocaidh333  na catha, acht a thairm ⁊ a clú mor ica irrdercugud fo cech334  popol. Ocus in senadh ic á adhradh ar a uaisle ⁊ ar a onóraighi335  léo, ⁊ ar febhus a tidhnacail, conach a cosmailius acht madh336  eóchrann darach dermhaire forsa n- gnáthaighidís faidhbh aesa337  madhma do tobhairt la gentibh dia n-idhbairt dona déibh338  i lógh coscair, co m-beith in dair dermair sin amhlaid sin339  ré ré cían co crinann ⁊ co féodhaighenn cen rúsc, cen340  duille, cen croicenn, cen toradh, co m-beidís a premha ar341  fogluasacht fuíthi. Indar-let co tuitfedh la fuasnadh na cétgaeithi342  do ticfadh, ⁊ ciamad imdha crann dosach deghdíghaind343  do cech aird uimpi is í a h-oenur ro adhairthea la344  cach ar a uaisle ⁊ ar a onoraighe leo. Ba h- amlaid sin do345  Poimp Maighe iccon t-shenadh Rómhanach.

 p.28

4. 346 Tuaruscbáil Césair innso.

347 Cesair immorro, fer fergach forníata: caem, corpúr: merdána,348  mórmenmnach: diic, diumsach, dúrdoiligh, díanaicentach:349  tenn, tren, tarcaisnech, talchair: andiud, amnus, athghér,350  ansergach, allata, aníarraidh, airctech, airbhertach: nemhnair,351  nemmertnech, nemnech, naimdemail. for righdhacht352  ⁊ mílid ar gnimaibh gaile ⁊ gaiscid, tuir catha ar calmadus,353  amhus ar éscaidhecht. I tuile a ratha ⁊ a aíssi dó intan sin.354  Ní tuilled buidhe fria nech, ní clú fás bai icc a irrdercus,355  acht a nert a lámha ⁊ a cruas a cridhe. Nis- fánic riam ní356  budh nar leis acht nemclódh a bidhbad h-í cath. Nir' coicill357  do caraid na do námaid, acht ó do érghedh a ferg nó métaighedh358  ⁊ nó tormaighedh a gnimradha gaile ⁊ gaiscid for cech ló.

359 Ní ardadh fris tren  383 ar nách tísadh.

360 IS amhlaid ba loinn les techt cech conair no cingfed361  tre ráon slogh ⁊ tré todhail fhola, cor' bo h-í a shamhail, saighnen362  taithneamhach tentidhe tísadh a h-uachtar aeoir docum363  talman co m-bresmaidm foghair tréin tre imaltur na gaoithi364  glanfuaire ⁊ nell urétrom aerdha triasa tic co fordhorchaid365  soillsi in lae lánsoluis dona puplaibh imeclacha ata comhfhoicsi366  dó, co nach frithtairis fris trén no tairmisced co l-lae and367  ár dáine ic toitim anuas ⁊ arnaill ic tinntódh suas doridise,368  ar teclaim ⁊ ar tinól a thenti esrainti lesin soighnén.

369 Ba h-amhlaid sin do Césair didu, uair saighnén taitnemach370  tenedh ar soillsi ⁊ ar shochraidhecht ⁊ ar mét nó frithardad cách:371  toidhecht in t-shaighnén anuas docum talman .i. Césair do toidecht p.30372  a féici ⁊ a h- uachtur in domain .i. asin Roim i tirib Gallia:373  Fordorchae soillsi in láe don t-shaighnén .i. Cesair d'fortamlugud374  for clú ⁊ for errdarcus Poimp Maighe. Ára móra 'con t-saighnén375  oc techt ⁊ ic tinntódh, ára mora la Césair for lucht na Gallia376  ic techt on Roim, ára mora for lucht na h-Etáile ic tinntódh377  a muigh na Tesáile. A thente esrainte do tinól lasin saignen,378  a sloigh ⁊ miledha loiscctecha do tinol la Cesair asin Roim379  ⁊ a tiribh Gallia ⁊ a h-inis Bretan docum in catha cathordha.380  Cúisi ⁊ ádhbuir in catha cathordha co n-ice sin. In scel fein381  innister 'nar n-díadh festa.

5. 382  Toghail <term type="stronghold" TEIform="term">dénna</term> Arimin annso sís.

383 Ó ro scáich do Césair traethad ⁊ tenngabáil tíri Gallia384  ⁊ lochta Lochlann ⁊ innsi Bretan fri ré na .x. m-bliadan adubramar,385  imsáe reme docum na h-Etáile. Fuidhis léghaidhe ⁊ lucht386  slighedh úadh d'innsaighi in t-senaidh d'iarraid buadha forro387  ⁊ d'iarraid fuillidh consulachta uatha, uair ro scaich do riaruchudh388  na n-uile ciniudh ro erbadh fris. O 'tcuala ín senadh389  Rómhánach aní sén do rónadh cinniudh senaidh occo, tre furáil390  ⁊ tre aslach Poimp, co nach léiccfithea Césair maraon ⁊ a slógh391  isin cathraig tri bithu, acht damad ail lais a buadhugud on392  t-shenadh nó faicfedh a slóghu i sléibh Elpa ⁊ dodicsedh fein393  docum na cathrach.

394 O ro h-aisneded do Cesair sin ba derbh deimhin leis comadh395  d'imbert bais fair no bethea aca dedhail fria slógh, ⁊ ro396  cinn aici féin nach rachadh don Róimh tri bithu cin lín catha uime.

397 Tainic iarum Césair 'na reim rígh reimhe cor' tairmceimnig398  sair cech n-dírech dar senbennaibh snechtaidhi sléibhe uraird p.32399  Elpa cosin uathadh slóigh tarrustair imaille fris .u. cét ar .d.400  míle, cor' gabh sossadh ⁊ longphort for brú srotha Rubicon i401  coicrich a feraind féin ⁊ tiri na h-Etáile.

402 Ro búi ac á thúr ⁊ ic á scrutain ina menmain annsin403  amail do génadh an cocadh ⁊ do béradh an cath. Atcondaircc404  Césair fís adamhra ⁊ aisling ingnadh intan sin for brú in405  t-srotha .i. adar-leis in Roim do toidhecht i n-deilbh mná da406  innsaigid, co cruth socarchain sirédrocht  384 tre caburdorcha407  na h-aidhchi forscáthaighi furri. Foircsi broin ⁊ toirrsi408  for a gnúis. Trillsi liatha lánsochraidhi for scáiliudh ⁊ for409  esrethiudh ima cenn cumdachta. Doiti tarrnochta aicci ic410  frestal in catha. Crithomhan ⁊ imecla fuirri. Cned mor ⁊411  accaíne ádhbul lée.

412 Ro gabh for a acallaim, idar leis, ⁊ itbert co forníata:413  “Cia conair tiaghar in rém sea, a firu?” ol sí. “Cia leth414  berthai mo meirgi libh? Má seitche dlighidh nó senbés,415  anaidh sunn ic sruth Rubicon, uair ní dlegur techt tairis co416  frestal mergedh nó arm.”

417 Ro driuch tra Césair co h- uathbásach imeclach ádhbul o418  inn co bonn, ⁊ ro cruadhaigh ⁊ ro chataigh a fholt 'ma cenn419  ré mét na graine ⁊ in uathfais dos-fainic. Ro gabh ic edurguidhe420  na n-dei n-adhartha 'arsin im soirbheochadh a réime,421  co n-debhairt: “a Ióib uilecumachtaigh,” ol se, “a dée na Troghianda422  in ciniudha Ulecta, ⁊ a Romhaill righ- duiligh, ⁊ a tendti423  bidhbeoda ina tempull Vestallda, co m-bé for furtacht424  ⁊ bur foirithin malle frim! A innamail na cumachtach p.34425  forordha i talmain didu,” ol se, “.i. a Róimh ro-uasal, co ro cungna426  linn, ar ni dot aimles na dot ingreim tiaghar in turus- sa, acht427  is dot saerad ó na tigernaighibh diumsacha domfuilet fuirri.428  Nach faici do milid diles féin” .i. Césair, “'ar m-breith coscair429  dot naimdibh for tír ⁊ for muir. is é is cinntach ann, intí430  triallus ar scaradh” .i. Poimp.

431 Ó tairnic do Césair inn edarghuidhe sin, ro lín robharta432  feirgi ⁊ lonnuis é trena túr ⁊ trena scrutan féin, ⁊ tainic co433  dían tinnesnach gona mileduib les do techt dar sruth Rubicon,434  amail is déne tísadh in leomhan Affracdha docum a435  námhat 'arna lonnugud ⁊ 'arna fergugud tresin esargadh do-bert436  féin da erball fair, ar innisit na fisidi conach erigh437  luinde in leomhain dogrés conas frithardann nech ele nó e438  féin, conidh edh dogní iarum intan atcí a námhait ⁊ nách439  innsaighi fair, esargudh dermair don mill móradhbul bís for a440  erball do gabháil dar a formna féin, co n- erigh a ferg trit-sin,441  ⁊ co scuich fochétóir dochum a námhat cen omun buille442  no urchuir fair.

443 IS amlaid sin ro fas ferg ⁊ luinne Césair don túr ⁊ don444  imradhugud doríne féin, co tainic fochétóir do thecht dar445  sruth Rubicon cona slóghaibh leis. IN sruth h-í sin a tobur446  becc siles a bunadh, ⁊ is é is coicrich do lucht na Gallia ⁊ do447  cathaibh na h-Etaile. Becc ⁊ mesurdha é ⁊ urusa a thocht448  i n-aimsir shamhraidh. Badur tri h-ádhbuir métaighthi aigi intan449  sin rainic Césair cuigi .i. aimsir gemhreta ann, ⁊ tres uathaidh450  arai ais ésci, áes ina gnáth tuile fleochadh isén dogrés. In p.36451  tres adhbar didu, a lán do snechta sléibhe Elpa do siliudh452  ann la tinfedh na gaeithi in airdes cech n-dírech, cor' lín sen453  na tola tromtuile h-é, co rainicc dar bruach srotha Rubicon,454  cor' doirbh a thecht lá mét a tuile.

455 Ro coraigh Césair a marcslogh re h-ucht in t-srotha sin456  ón brúach có 'raile, ⁊ ro chuir a traighthecha re taobh, co457  rancadar imslán dar in sruth cen raon, cen bádhudh eich458   385 na duine don t- slógh ann don dula sin.

459 IC tabhairt a coissi do Cesair i m- bruach alltorach in460  t-srotha, is ann sin asbert Césair: Fácmaid andso ar síth ⁊461  ar caradradh re lucht na Rómha, ar sé. Cidh fil ann festa462  acht in toicthiu do lenmain co toir iudicecht ⁊ etergléodh in463  catha moir etraind.

464 Seolaid Césair in aidhchi sin co nemlesc nemhshádhail,465  amal is déne do raghadh cloch a tailm nó saighet a fidhbac,466  co ruc a dirim slóigh ⁊ sochraidi leis do toghail dénna Arimin,467  cathair ísen bui í comhfhocus do fo mámus Poimp ⁊ in468  t-shenaidh Romhánaigh, co rancadur na slóigh in baile la dobhursoillsi469  na maitne muichi arna mhárach.

470 Do bí tromnélghal dorcha dubhcíach isin maidin i tús in471  láe sin. Búi do mét na cíach co rancadar slóigh Césair co tai472  tostadhach docum dénda Arimin, cor' sáidhset a mergedha473  for lár in baile, ⁊ nír' airghedar lucht in margaidh íat474  no co cualadar gláedh béccedhach na stoc sleschain slemhainsholus475  ⁊ na cornd comdírech ⁊ na cuislenn catha, análfadhach476  na n-ech, sétfedhach na miled, ⁊ scrédgaire na fagha477  faebhrach firgér, ⁊ geóin in morslóigh ic gabháil in margaidh.

 p.38

478 Ro brissedh comsanadh popuil dénna Arimin desin. Tucadh479  dúscadh namhat ⁊ tidhuabairt echtrand ⁊ buaidredh bidbad480  for ócaibh in baile annsin. Do érghedar annsin lucht gaiscid481  án baile docum a n-arm, ⁊ ro gabhadh cloidhmhe maela482  mergecha ⁊ slegha cenncroma crithánacha, ⁊ scéith imellcrína483  arsaidhi, ar ní búi a ríachtanus a les occo fri ré ciana ar484  tinne ⁊ ar trebhurdaingne na smachtcána sída bói occo.

485 Tancadur for múr an baile 'ársin, ⁊ tucsat aithne for486  mergedhaibh na Romhánach. Bá súaithnigh a n-dath sen ⁊487  ba urusa aithne forro, ar búi delbh aquili in cech taebh mergi488  díbh. Ar tri h-adhbaraibh do berthea in t-ordúgud sin for489  mergedhaibh na Románach. IN cétna fáth dibh, co tuicidh490  cach gurob do síl Ioib doibh, uair én coisrectha do Ioib inn491  aquil. In fáth ele didu, co tuicidh cách gurob comfocus in492  flaithius Romhánach do flaithius na n-déi, ar aisi an aquil én493  is airdi foluamhain for bith. An tres fáth co tuicedh cách494  tigernus na Rómhánach do beith ós na h-uilib dháinibh in domain,495  amail atá tigernus na h-aquili for na h-uilibh ethaidibh.

496 O ro aithnighedar tra na h-aquili aithinte ⁊ na mergedha497  Rómhánacha ic lucht dénna Arimin, ⁊ o ro tencsat Cesair498  ina éo ard áighthidhi i medhón in t-shlóigh, ro bidhgsat fochétoir499  ⁊ ro lín omhan ⁊ imecla ic faicsin Césair. Ro gabsat ic500  uchbadhaigh ⁊ ac egáini moir co tai tastach toithenach.501  “Uch,” ar cech fer díbh ina menmain, “mairg dánad fót dúthaigh502  in feronn so, mairg do cumdaigh a chathraigh in alt p.40503  in inaidh-sea .i. i coicrich na h-Etáile ⁊ tíre Gallia, uair cidh504  sídh bes in cech inadh bidh cocadh ann, ⁊ ní fólíth nach ro505  suidigh in toicthi i n-airther nó i n-descert in domhain  386506  sinn, uair cech longport ⁊ cech creich ⁊ cech sluoighedh ticfadh507  do innredh na h-Etáile bidh ocoinde a cétgress, amail tancadur508  popuil bruthmura na Cimbrecdha intan tancadur i n-aghaidh509  in t-senaidh Rómhánaigh. Is í so slighi tainic Anibhel co slógh510  na h-Affraice malle fris do toghail na Rómha. Is i in cétna511  fos tancadar laechraidh na Lochlaindi d'innrad na Roma.512  Cidhtracht acht cebe minca ro impodh in toici ríamh ar in513  Róimh is í so slige cech sloigh ⁊ conair cech catha dia saighid.”

514 Rob' é sin tra imrádhugud ⁊ accáine incleithe cech aenduine515  fó leith i n-dinn Arimin, ⁊ nír' lámh nech díbh a claistecht516  sin uadha ar ecla Césair, acht siad 'na n-dirmaibh ⁊517  na m-buidhnibh co h-utmall anfosaigh, co tostach tóethenach,518  fon samail sin, amail bís ealtadha anbosaidhi na n-en foluaimnech519  'ar m-béin na fúardha nh-gemhreta friú.

520 Tainic lánsoillsi in lai fáe sin, ⁊ ro gabh Césair in baile521  'arsin.

6. 522 Tocastal slogh Cesair.

523 Do róchtadur atinne adhanta feirgi ⁊ lucht aslaigh ⁊ urála524  in morcatha docum Césair annsin .i. ceithri trebhainn toghaidhi p.42525  do Rómhánachaibh .i. Marcus AntoniusPuplius Casius526  CeliusCúrio a n-anmann. Ocus carait Césair árchena, do neoch527  ro bói isin Roim dibh 'arna n-athchur ⁊ 'arna n-innarba don528  t-shenadh Romhánach asin cathraigh ar a m-beith ac congnum la529  Césair ⁊ ic tacra tar a cenn isin chuirt Romhánaigh. Ba ferrdi530  la Césair innísin, uair nír' nár leis a n-dingnedh d'ulc lá531  lucht na Rómha 'ar n-innarba a muinteri doibh.

532 IN cethramadh trebhonn tainic co Césair .i. Cúrio, fer533  suilbhir sanntach essen, ⁊ féthium fírglicc: fer ro bo thenn534  guth ⁊ gnimradh isin Róim co n-ice sin, fer da tuc Césair tidhnaicci535  móra oir ⁊ indmais tarcenn gabhála aigi ⁊ tacra tar a536  chenn isin cúria Rómhánach, conid aire-sin ro h-innarbad asin537  cathraigh h-é intan sin co tanic docum Cesair.

538 O 'tconnairc in Curio sin na snima bátar i cridhe Césair539  ro gabh fora acallaim im nertadh in catha fair, ⁊ asbert:

540 “A Césair,” ol sé, “in cén ro fétsum guth leat isin Roim541  do ratsum, cer'b olc lásin senadh Romhánach, ro gabhsum acut542  ⁊ ro tairmiscsium ríghi do Poimp, amail tainic dinn, in oiret543  búi comus ⁊ cumachta occaind isin Roim ⁊ ro bás ic lenmain544  fírinne innte. INtan immorro ro coiscit ar eicin rechta na545  firindi lasin senad, ⁊ ro aentaighset uile lá Poimp, ro fácsumne546  in Roim ⁊ dúthaigh ar n-athar ⁊ ar senathar fortsa, uair547  sáilemaitne do coscursu dár n-ordugud inar n-inadhaibh féin548  dorise. Déna calma iarum,” bar Curio, “intan atá Poimp nemfhuirighthi,549  innsaighedh h-é résiu thinoiles a muintir, intan is550  urlam ⁊ is furithi dít gach maith uair is minic fásus ircoit551  d'esnadudh ⁊ d'imfhuirech na n-dál n- urlumh dogrés, amail p.44552  asbreth ba émh tar anem. Ocus araill ann dono, uair is dar553  cenn bloighi bicce don doman ro bádhais fria ré na .x. m-bliadan554  ic gnim catha ⁊ ic fulang docrach i tíribh Gallia is555  mórmó is córa duit cathugud calma tarcenn in t-shlóigh .i.556  darcenn na Rómha, uair in lá gébhusa in Roim is ann gébhus557  tú cennus na cruinne uile. Atát ádbair sonairti acut ara558  n-dénta  387 duit comthriall catha fria Poimp Maighe559  ⁊ frisin Roim, uair inní is gnáth do denam do cech rígh acco560  son .i. in popul da oirdnedh ⁊ do buadhugud i l-lóg a561  coscair ní fuaraisiu sin, acht format caich friut- su chena ar562  t' febhus is ed beras gach ni dib sin fort.. IS infechtain563  iter dá leicter ar ais duit na ciniudha ro gabhais féin a l-los do564  cloidhimh. Ro cinn Poimp didu nach bíadh i comrainn565  flaithiusa frit ní cumgi siu comhroind na cruinne do gabháil566  uadha acht tre etergleód catha namá.”

567 Ro gabh greim tra in gresacht sin ⁊ in láidhiudh do bert568  Curio for Césair, uair amail arduighes aicnedh eich i comhling569  retha is amhlaid sin ro métaiged menma Césair lá gresacht570  Curio fair.

571 Ro sáithit a mergedha la Cesair annsin, ⁊ do fhuacair p.46572  do sluaghaibh uile éstecht ré guth ⁊ ré innsce ⁊ fria573  erlabhradh.

574 “A aes cumtha,” bar eisiumh, “do fhuilngebhair mór d'étualang575  i cathaibh ⁊ i comhlannaibh ic clodh ar cinedhaibh tuaisceirt576  in betha malle frim fria ré na .x. m-bliadan so. Mór d'fhuacht577  ro fuilngebhair ó oighredh uisci sléibhe Elpa, ⁊ tar éis na coscur578  sin do cinnedh cen bhar lecon isin Roimh co brath ⁊ cen579  mo dín d'fághbail dam-sa ar muir ná ar tír. Ale, dá mad580  amhlaid tísaind-si don Róim ar clodh catha form ⁊ ar581  fácbáil mo mergedh lam naimdiu ⁊ me ac teichedh re lucht582  na Gallia, créd do géndais frim iter intan is 'ar m-breith coscair583  dam-sa as cach ciniud ⁊ 'ar n-imluadh don toicthin584  as cech sonmighi i n-araile itát ic triall ardaigh frim? Ticedh585  ass Poimp inar n-docum ⁊ senóraigh in t-senaidh maraen fris586  madh maith leis a h-aithle a sídha ⁊ a sádháilechta fada. Is587  derbh lem nách léiciub-sa a ríghi na a flaithius dó ní is sia cen588  a comroind fris. Ní ránic Poimp a áis trichtaigi intan do rónad in589  cétbuadud la Románu dó. Ní derb leis, dar lem, in onóir sin590  tarraid óenfecht do lecon úad dogrés cenco tic de imluad a591  fhlaithiusa ar a arsaidecht intan-sa.”

 p.48

592 “Cid dam-bíu-sa ac á acaine cacha n- dernai d'anríghe ⁊ do593  drochsmacht frisin ré sin, uair is comhaithnidh do chách uile594  íat. Missi didu ní faghabhar cin dam la lucht na Rómha595  acht cen dedhail dam-sa ar a forcongur son ré mo mergedhaibh596  coscrachaibh ⁊ frim slóghaibh, ⁊ araidhe, masam cinntach sa597  airi sen nách lór dúibh mo buaidh do buain orum-sa am598  aenur, ⁊ tabhurthur luagh a saethair don t- sluagh búi maille599  frim. Ordnet in tigerna bus toil doibh forro mas ar mo daigh600  se indarbtar iat.”

601 “IN abraid rim-sa cena, a ócco,” ol se, “ca h-inat foistine602  bías ic ar senórachaib ar scur dá n- gaisced, ⁊ ca sosta603  sádhaile i suidhfet ar senmilid, ca fuinn fhérmura geltfuit604  ar n-almha ⁊ ar n-innile ⁊ ar n- echradha, ca tír trebhfaither605  linn fesin, ca múr ⁊ ca mórcathracha i n-dingínter leighes606  ar láechraidi intan bás adhlaic  388 dóibh intan nonindarbtar607  asin Roim ⁊ asar n- dúchus féin, ⁊ do berar inar608  fiadhnaissi íat do miledhaibh Poimp?”

609 “Cidh fil and, a deghmuinter,” ar sé, “acht ó nách damhthur610  dligedh duinn, tóccbaidh for mergedha coscracha foraibh.611  Fo gnat for n-gnimradha gaiscid daibh co m-benum in domun612  uile don tí nách damh roind leithe dúinn. Beid na dei ic613  congnum linn, uair ni d'argain na Rómha tiaghmaid, acht is614  dá saeradh o na tigernadhaibh diumsachaib filet fuirri.”

615 Aithesca Cesair co n-ice sin.

616 Búi fodhord mór 'con t-shlógh uile fri ré cían 'ársin, uair617  cer'bdar feochrach menmanna na miled sin, ⁊ cerbdar galach618  i n-aicenta, do cúaidh báidhe mor ⁊ caer condailbhi, ⁊ p.50619  gradh a n-athardha dhoibh, co m-búi ac á tairmesc do áilgius620  in catha cathordha, acht araidhi dos-fic fallscudh feirgi ⁊621  áilgius imberta a n-iaraind tre imaltur na fergluinne ⁊ tré622  omhan in rígh rogairg rodiumsaigh ro nert in cath forro andís.

623 IS annsin atracht aonóclach isin airiucht, ⁊ ro fhaisnés624  rún menman ⁊ aicenta cech énduine isin t-slógh uile, Lelius625  ainm in óclaigh, taisech imghona la Césair h-é, ⁊ ni lamhadh626  nech do muintir Césair slegh nó saiget do dibhrucud i627  n-imairic áigh nó i cléith comluinn remhe. Tuc a aghaidh for628  Césair ⁊ asbert:

629 “A fhollamnaigh in ríghrechta Rómhánaigh” .i. a Cesair, “is630  dír ⁊ is dlighedh duinn itrasta briathra fíri do chantain frit.631  In fetair iter conidh ádhbhul a acaine ⁊ conidh mór a gerán632  i menmannaibh na míled-sa a fod atai ic fulang tarcaisne ó633  lucht na Rómha. Inn edh do beir fort-sa sin ar n-etairisine634  acut? Nír' comtig duit-siu on cena, air i cein cotuicfet leg.635  cotnicfat F. ar n-doidi sonairtini foga do cassad a cath nó a636  cliathaigh ni fodhemasu tarcasul neich fort dogrés. Ní espach637  linne iter in flaithius Rómhánach do discáiliudh fódaigh nach638  beith tarcaisne neich fort-sa. Not-lenfut-sa in slóg-sa cidh639  bé conair isin domun do dodhaing nó do shodhaing coso640  treóraighfe íat. Ní docra dóibh sin inna cech conair rot lensat641  cosaniu.”

642 “Ro badh amhra inmhain dúinn dá fétmais t' orcátu-sa do643  lenmain amail budh dúthracht linn, ⁊ cinnmit nách budh comcathordha644  iter duinn dogrés, ⁊ nach budh lucht aensídha in645  lucht gusa n-gresfet do stuic catha suin. Do berum ar m- briathra646  féra i fiadhnaisi ar n-arm n-gaiscid cidh i longaibh bronn ar p.52647  m-bráithrech ⁊ ar n-aithrech, nó i n-innibh ar m-bancéile i648  n-ám tuismedha dóibh co forcongra foirnd clannadh na cloidhemh-sa,649  co n-dingnímís fort cen fuirech cen imresain.”

650 “Cidh íat delbha na n-dei ⁊ a tempuill fhurála foirnd do651  loscud bidh lasair tenedh a n-iarmartaighi, ⁊ cidh ann forcongra652   389 oirnd ordúgud do longpuirt for brú Tibiri Túscaide653  for lár na Rómha, bidh dána talcair do génum-ne do longport654  and. Cech múr ⁊ cech mórcathair atbéra do toghail rinn, ⁊655  in Roim fein ina comairium, isat urlamha ar n-doitine d'imluadh656  a rethedh toghla ⁊ d'esrainiudh a carrac estibh aired657  bes cloch for cloich inntu.”

658 Ro comaentaighset na h-uile buidhne bátar ann frisin aithesc659  sin, ar ba h-é rún craidhe ⁊ toil menman cech óenduine dibh660  a n-debhairt sium fri Césair, ⁊ ro tógaibhset iarum a lámha661  uile i n-aenfhábhull, ⁊ ro gellset uile comdís erlamha na662  dóidi sin do gnim na n-imairec catha ba toil dó.

663 Ní ba suaill inní fris. Bá samalta nuall ⁊ séselbhe na664  slógh sin i comhaentugud .i. feibh tísadh anfthine étualaing665  na garbhgaéithe gemreta a tír na Tragia do sonnradh co666  feradh a síanmuirnd ⁊ a sírfhoghruchud re cennaibh cnoc ⁊667  tulach, ⁊ ré fedhaibh ⁊ re fidhnemhedhaibh sléibhe Ois, coro668  lád snim tenn timaircthech i m-barr uachtair na fidhbuidhe669  foltgairbhi, co n-esairged ⁊ co sráined ilar a cráebh n-dosach670  n-deghdhighainn ⁊ a n-gég lúbach lánlebur a n-glaccaibh araile,671  co n-éracht foghur fírgarbh ⁊ bresmaidm borb bráthamail isin672  aer tré imalltur na fidhbuidhe ic sírtoirnem sís, ic toitim p.54673  ⁊ ic trénérgi na n-ait cétna doríse lá foghluasacht na gaeithe674  dos-fic fon samail sin.

675 O 'tconnairc Césair na mórshluáigh do tairbhirt co mór676  ré h-áilgius in catha ro teclamait ⁊ ro tinolit cuigi fochétóir a677  uile shlógh ⁊ sochraide na beith fuirech na foscuchadh fair cen678  rochtain na Róma cen nó beith in conách ic congnum leis.679  Tangadur cuigisiun iarum annsin slóigh ⁊ socraidi na tíre 'cá680  m-bai gábháil fria ré na .x. bliadan remhe sin, ⁊ a mílidh féin681  didu bátar co h-anbháil esráinti i tíribh Gallia ⁊ isin Lochlainn682  ⁊ i n-inis Bretan ic riárachadh a popail ⁊ ic tabhach a císsa683  ⁊ ic coimét a smachta ríghdha do Cesair.

7. 684  Do tócestul slóigh Césair as cech crich ⁊ as cech cennadhach685  isin doman co n-ice in inadh i m-búi Césair.

686 Tancadar and aittrebthaidi in tíri im sruth Lemhaind687  a m-búi do míledhaibh Césair ic forbais forro docum in catha.

688 Tancadar ann attrebthaidi in tíri im sruth Voghis ⁊ a689  m-búi do míledaibh Cesair ic forbhais forro dochum in catha.

690 Tancadur ann popul na Ruitenta ⁊ a m-bí do miledaib691  Césair ic forbhais dochum in catha.

692 Tancadur ann attrebthaidi in tíri im sruth Vari ⁊ a m-bí693  do miledaibh Césair ic forbhais dochum in catha.

694 Tancadar ann atrebthaidi in tiri im sruth Atax.

695 Tancadar ann atrebthaidi puirt Moneti.

696 Tancadar ann atrebthaidi traga cunntabartaigh mara697  Toirrian.

 p.56

698 Tancadar ann atrebthaidi Nemetis.

699 Tancadar ann atrebthaidi in tiri im sruth Satir ⁊ a m-bí700  do muintir Cesair.

701 Tancadar ann atrebthaidi in tire Taruelli.

702 Tancadar ann atrebthaidi in tiri im sruth Bitis.

703 Tancadar ann atrebthaidi Parisi ⁊ in tíri im sruth Secana.

704 Tancadar ann popul na Setonda.

705 Tancadar ann popul na Leucdha.

706 Tancadar ann popul cathrach Belga ⁊ a m-bí do miledaib707  Cesair ic forbhais docum in catha.

708 Tancadar ann popul na Nerueta.

709 Tancadar popul na Vangeta.

710 Tancadar ann popul na Vatabecda.

711 Tancadar ann atrebthaidi sin sruth Cinga.

712 Tancadar ann atrebthaidi in tíri baile i comruicet sruth713  Rodain ⁊ sruth Arimin1 ac dul isin muir moir, 714  a m-búi do miledaib Césair ag forbais docum in catha.

715 Tancadar ann popul na n-Gébhenda.

716 Tancadar ann popul na Treuerda.

717 Tancadar ann popul na Ligurdha.

718 Tancadar ann popul na Teotonecdha. is acu sen nó719  idpraitis fola daini i tempol IoibMercuirMairt.

720 Tancadar ann popul dianadh ainm Bardi, popul íat sén721  lángnáthaighitis filidhecht ⁊ duana molta do dénam. Is assin722  iderar baird ⁊ bairdne isin Scotic, ⁊ a m-bi do míledaib723  Césair ic forbhais docum in catha.

724 Tancadar ann popul na druidecda, popal iat sén725  da fognaitis fesa ⁊ faistine ⁊ no gnáthaigtis taiscélad for p.58726  réthaibh rend ⁊ rétlann, ⁊ is ed atbertis trena fesaibh demhnacdaibh727  anmanna in lochta ba marbh isin mesraighthisea do728  breith tresin tendtigi fodes ⁊ a tabairt i corpaibh ele isin729  mesraighthi descertach. Druide anmanna na popul sin, ⁊730  Druis ainm a cathrach. Is assén atberar druí ⁊ dráidhecht731  isin Scotic.

732 Tancadar ann popul na Caecdha.

733 Tancadar ann attrebthaidi cathrach Rémais na rígh, ⁊734  atrebthaidi in tiri im sruth Réin, ⁊ a m-bí do miledaib Césair735  ic forbais forra.

736 Anmanna na crich ⁊ na cinél asa tancus d'forithin Césair,737  ⁊ asar' tinóilit cuigi a milid fein bátar annsén co h-anbhail738  esrainti isin Roim ⁊ i tíribh Gallia ⁊ i n-inis Bretan ⁊ isin739  Lochlainn ic ríarugud a popul ⁊ oc tobhach a císsa ⁊ a740  smachta righa.

741   11a742  O darochtadar na sloigh imda sin co m-badar i l-longport743  Cesair, ⁊ o tanic danatus ⁊ ledmige comtrialla in catha ina744  menmain tre tairisniugud a nirt ⁊ a calmatuis na slogh ro-imda745  daroctadar ina n-docum, ro tindscan fochétoir i cend séta746  ⁊ imdeacta iar slightibh na h-Edaile docum na Roma, gur'bo747  lan inn Edail uile in aidhchi sin da clu ⁊ da scelaibh,748  guro línsat a sloigh ⁊ a sochaidi na cathracha ⁊ na caisteoil749  badar comfoicsi doib isinn Edail.

750 Ro doilbit sceoil bregi imda sechnon in tíri 'arsin a l- lus751  Cesair, acht ceana ger'bdar goacha na h-aisneisi ro eirghidar p.60752  omuin ⁊ imegla fira a cridib ⁊ i m- menmannaib in popuil753  Romanaig trena m-bithin. Ba brec inn aisneis no bid for imdechtaibh754  Cesair accó, air adberad fear dib sosad ⁊ longphort755  do gabail do i comfogus feda Meuania. Atberad fear aili756  longphort do gabail i commur srotha Nair ⁊, srotha757  Tibir. Atberad fear aile: “ni h- inann meass is coir for Cesair758  intan sa etir”, for se, “⁊ intan boi isin Roim fecht eli, air mó759  ⁊ miletu, feochru ⁊ firdoilgi, dermairi ⁊ dimsaighi intan sa é760  ar clodh lochta in iarthair dó, ⁊ dano filet immaille fris uili761  sloigh ⁊ sochaidi na crich ⁊ na cennadach o ta sruth Rein762  co Sliabh Ealpa”. Atbered fear ele dibh dilsi fogla ⁊ airgni763  cathrach na h-Edailitempola dea do tabairt do dona764  h-ectrandaib ⁊ dona cinudaib comaidhchibh badar immaille fris.

765 Cid fil ann tra acht gach fer dib no aisnedeadh scela766  Cesair d'araili do bered fen fuillead friu, ⁊ na tuscairnti no767  doilbtis fein no bid a n-omhan ⁊ a n-imegla forro amail bad768  neach ele no beith ica n-aisneis doib. Ocus ní namma ro769  fogluais in bidgad sin ⁊ in t-aduath daescurslogh  11b na770  cathrach, acht ro fogluais cidh iter in Curia Romanach fein,771  gu ro facsat sruithiseanatoraigh na cathrach a n-istuda772  flathaa sosta sadaili la h-omun Cesair, gur'bo aenmaidhm773  teichidh doib i n-aenfecht asin Roim amach, iter occ ⁊ sen.

774 Ocus ro aithnedar lucht in t-senaidh cinti ⁊ coraighthi in775  catha dona consolaibh Roman, ic fagbail in baili doib.

776 Ro boi d'imarcraidh egla forro conna fededar ceta inada777  inilli no indsechtais nó ceta inada essinnilli no faicfidis, acht778  ro gabsat in conair ro greiss tiudfuabairt an techidh ⁊ in779  tindenais iad, co tancadar 'na sreith dluith degfoda asin p.62780  cathraigh immach, co m-benad gach dirim sloigh ⁊ sochaide dib781  re araili.

782 Neach no biadh ic a forcsi intan sin, ni gebad delb eli783  dib acht feib no betis tigi ⁊ cumhtaighi na cathrach ic raen ⁊784  ic rotuitim i n-aenuair, nó feib no bedis adanta tened trichemruaidhi785  ic uliloscud in baili da n-eis, re met in deinmni ⁊ in786  dasachta bui forro ic deirgi na cathrach amail bad h-í aensaileachtu787  slanti no beth doib facbail na Roma. Ni bui samail788  na seseilbi sin acht amail tisad buaidred na gaethi descertaigi789  dar in Affraic andes co fogluaiseand libraini lebargorma in790  mara mortonnaigh, co m-bristi seolchrainn sithfota araili longa791  dib la casanfadh in mormara, guro nertad for in stiurusmann792  ⁊ for lucht na lungu archena snamh for tonnaibh in mara asin793  luing amach, co m-bedis uili for acombádhudh ⁊ in long slan794  dhanéis. IS amlaid sin ro facaib Poimp ⁊ in senadh in Roim795  la tiudfuabairt Cesair.

796 Gid for techadh in catha dacuadar is cuigi ro techad797  ann. Nir' bó ailsedach tra ro teceadh andsin, air ce nó beth798  in bean ic togairm a ceili ann, nó in mac ac togairm a799  athar, nó in t-athair ic togairm a maic, ní airisfed neach fri800  araili dibh. Sochaidhi dib dia m-ba descin dedenach a n- descin801  for in Roim andsin, uair ni táncadar for cula doris docum na802  Roma. Is follus for suidhichthibh na Roma conad docra ⁊803  conad doidngi congbail in cadusa inas fogbail in ratha. Mor804  ní do cenelchi don lucht ro facaibh in cathraigh  12a ro facad805  annsin. Mor do ciniudaib in domhain do rochtadar in cathraigh806  sin 'arna clodh la lucht na cathrach fein. Ro bo righda807  a met na cathrach ro dilsigseat na Romanaigh in la sin, ar dia808  comtiassad in ciniud daenda in aenfaball da saigidh no taillfitis809  uili i n-aenfecht for larmedon na Roma.

 p.64

810 Ba follus a n-anadh fein for na Romanchaib in la sin,811  uair na muir deroili no gnáithigtis do denum i timchell a812  longphort i crichaib eachtrand no andáis co nemsnimach ina813  medhon, ⁊ a m-bidbaidh do gach leth umpu. Ni ro ansat814  immorro cidh fri re n-aeinaidchi ar righmúraibh rodaingnibh815  na Romma, acht ro facsat i n-aenla i la cloisteacht Cesair816  amain. Acht ata ni cheana, ní ba nár do cach in techeadh817  tindeasnach sin do denum ⁊ fear amail Poimp do techead and.

8. 818 Dearbairdi in Catha Catharda.

819 ISin ecmung na rea sin ⁊ na h-aimsire sin ro faillsighit820  dona Románchaib faistineada ⁊ remtirchanta na n-olc ro821  badar arcind doib, air ro línadh in neam uasu ⁊ in talamh822  futhu ⁊ in muir do gach aird umpu do taidbhsibh ingnaitighibh,823  ingantaibh ⁊ do derbairdibh dermaraib, F. ic tairngire ⁊ ic824  taircedul in Catha Catharda do gnim acco.

825 It e inso na h-airdi aitchesa doib .i.

826 Ro artraigset isna h-aidhchibh sin accó renna anaichinti827  na ro artraigset in nim remi sin riam, ⁊ nar' artraigh barsamail828  re met ⁊ re n-imat ⁊ re n-urgrain.

829 Atconncadar dano clar gorm glainidi na firmaminti neamda830  do bith 'na h-aencorthair lassar ⁊ tened os a cind.

831 Atconncadar araili rind ann co ruithnibh roedrochtaibh832  ⁊ co trillsib tendtidib for esrediudh ass, in retlu mongach insin,833  ⁊ ni ro artraigh sen riam acht la cumscugudh flaitiusa, na834  clodh catha, nó la bás airdrigh. Ro tirchanait in triar sin835  don cur-sa isin Roimh, air ro cumscaighead Poimp re Cesair836  asa flaithius, ⁊ ro srainead cath mor maigi na Tesaila for837  Poimp beos. Is triana acais in catha sin fuair Poimp bas ⁊838  fuair cidh Cesair ara cind.

 p.66

839 Atcondcadar athainni tenntidi ⁊ locharna lasamnacha ⁊840  ilbrectad dealb n-ecsamhail na saignen taitnemach  12b 841  sechnón in aeoir as gach aird. Doraitni ann aensaighnen dib842  ro dercsaigh de uilibh tenntib nimhi aircheana ar met ⁊843  solustacht ⁊ dene. Ro gab sen asin tuaiscirt atuaidh docum844  na Roma. Ro tecluim ⁊ ro tinoil ina h-uili teinti aerda leis845  guro bloscastar im ceand na Capitoli rigda ⁊ tempuill Ioib846  isind Roim. Ised ro tircanadh tritsin: Cesair do tidecht a847  tuaisciurt in domhain do gabail na Roma.

848 Ro artraighset ann na retlanda aidhchidhi i m-midi medonlae.849  Atceas ircra eisci acco i lansoilsi na .xu.

850 Atconncadar fordorcad for ruithnib solustaib na greni i851  certmedon lae, ⁊ ba met na dorcadad i sein gonar' sailseat852  la gona lanshoillsi do taithneamh tre bithu doib.

853 Rosceastar sliabh n-Ethna sruaim tened trichemruaid854  isin t-slis ba comnesa do tír na h-Edaili, gu ro lae ar daini ⁊855  cethra ann. Ro artraigh ann dano fordath fuilidhi for saebcori856  mara Turrein fri h-eadh lae go n- aidhchi.

857 Ro scailead ⁊ ro fodladh i n-dib blogaibh lassar in858  tenead bithbi no bith i teampull Uesta na bande. Is ed859  ro tircanad trit-sin, in flaithius Románach do roind i n-dó etir860  PoimpCesair.

861 Ro erig crith mor ⁊ fogluasacht fircalma i fothaibh ⁊ i862  slutraigib in talman, guro fas talamcumscugudh trenadbul de,863  ⁊ ba h-e met in talamcumscugtha sin, gur croithestair slíabh864  n-Elpa uadh ina m-bui da moilib sena sneachtaidi i m-madmandaib865  a sliabh ⁊ i n-glaccaibh a tulach, guro tuitseat i n-aenfecht866  de for fíadmaighibh ⁊ for fanglenntaibh na tiri ba867  comneasu dó.

 p.68

868 Ro erig commbogad ainbtini dermairi dona frith samail869  nó cosmuillius riam i crisluch mara Turrein, guro línsatair870  ruadbhuindi robarta ⁊ barruactar a tonn tulgorm taebedrucht871  clethi na da n-ardsliabh filet impi do gach leith .i. sliabh872  Cailp isinn Edail ⁊ sliabh n-Athlaind i crichaibh Aiffraici.

873 Atcítis dealba ⁊ imaigni na n- déi adhartha ic cai ⁊ ic874  derfadhaigh and. Atcítis tolada mora alluis ac siliud a slesaibh875  ⁊ a fraightibh gacha tighi isin Roimh, ic fiugrad in morsaethair876  no foidémtais 'artain.

877 Tainic airmchrith mor i n-uilibh templaibh  13a na878  n-déa isin Roim, conna roibi slegh nó claideb no caithsciath879  for alcuing intib nach drocair fri lar talman.

880 Atcitis na h-ethaidi aidhchidi acco ic foluamain, F. i soilsi881  in lae seachnon na cathrach .i. in écthach ⁊ inn iatlu ⁊ in882  bubo. Ticdis ois ⁊ allta ecendsa na n-dithreb comfogus co883  n-dentais leptha ⁊ cubacla doib for larmedon na Roma gach884  n-aidhchi. No feartais coin ⁊ cuanarta ⁊ meic tire na h-Etaili885  ualla mora sechnon na cathrach gach n-oidhchi. No labraidis886  na ceithri tre glor n-daenda acco, uair innister isna sdairib intan887  bui araili Románach ic gresacht a ogdaim ⁊ a eri arba fair,888  ro labair in t-ogdam fris co n-debairt: “Cid tai dom trengresacht,889  a oglaich?” ol se, “uair is taescu atbelat na Románaig890  innas domelat ina fil d'arbannaibh acco.”

891 Ro tusmit geni torotharda imda isin Roim intan sin, co892  met cuirp, co n-ilar lam ⁊ cos ⁊ cend, co linadh oman ⁊893  imegla a maithri fein ica teancaisin.

 p.70

894 Atcluintea comtuaircnech na cnamh i m-medon na comrar895  i n-uilibh adnaictib na cathrach gach n-oidhchi. Atcluintis allgotha896  aighthidi ⁊ ardgairmneach aduathmar i fedhaib ⁊ i fidnemedaib897  na h-Edaili, ⁊ ni faicte cuich do gnith insen.

898 Atcite na foiscti ⁊ na fantaisi na h-allcailli ifernaidi i899  n-imtacmung na Roma gach n-aidchi, gu ro facsat lucht na900  margad ⁊ aitrebaidi imectraca in baili a treba ⁊ a tegdasa901  re h-uathbas ⁊ re cridenbas na taidhbsi donarfas doibh.

902 Atcithea in badb catha gach n-aidhchi, ⁊ a h- aithinni903  giuis for derglassad ina láimh ⁊ a trillsi natharda nemidi ic904  dresechtaigh immo cend ic aslach in catha for na Romanchaibh.

905 Atcluintea isin aidhchi acco fogurnuall na stocc, tulguba906  na sgiath, fidren na foga, glonnbemneach na claideb, geoin na907  cath ic comruc, ⁊ ni faicthea cid do gnídh inni sin.

908 Atcluinte accó allcailli Sill ic taircetal in catha catharda.

909 Atconncadar araili aeghairi badar i m-bruigibh srotha910  Aniein inti Mairr ic togbail cind asan adnacul. Is ed ro911  tircanad trit-sin, samail in catha catharda ro gníead etir Mairr912 Sill do gnim doridisi ic Románchaib.

913 Ro gabsat sagairt na n-dea ⁊ na m-bandéa ic uchbadaigh914  ⁊ ic golgairi sechnon na cathrach ⁊ ic edarguidhi na n-dea ic915  iarraidh edrumaighthi na plaighi-sin forro. Is ed no ráidheadh916   13b gach fer isin Roim: “atathar ic comallad faistini ”Sibill917  banfatha innossa dona Romanchaibh”, ar iatt, ar is edh ro918  tircan Sibill banfaith, discailiud in flaithiusa Románaig ar trill.

919 Ro as aduath mar ⁊ imegla isin Roim la taidbsin na920  n-derbairdi sin inti, ⁊ focres comairli ic lucht na cathrach p.72921  cidh do gentais do sin. Is ed ro cindset iarum, lucht fessa ⁊922  eolais do tocuiriud cucu a tir Tuscia, ar ba gnath lucht ceirdi923  draidechta do bith inti sein, ⁊ ba bes do Romanu dano faithi924  in tiri sein do tocairiud ina n-docum in gach am no tomaithead925  egendail forro.

926 Tucait intan sin dano faithi Tusceta cucu, co m-badar isin927  Roim. Atbertsat na Romanaig riu ara fiastais doib trena928  fessaib draidechta ceta moruilc ro tircansat na derbairdi dermara929  ro artraigset acco. Badar da primfaith derscaigthecha930  lasna fathaib, ArunsFigulus a n- anmann. Is e ro bo uaisle931  ⁊ rob urrunta dib, ⁊ ro bo sine arai n- aisi, Aruns. Luca ainm932  a baile duthaigh. Badar tri h- ernaili do IX n-earnailibh na933  draídechta leis, ar is iad IX n-ernaili na draidechta annso, F. .i.934  a ceathair dib i comidecht na ceithri n-dul n-domunda .i. teneadh935  ⁊ talam, usce ⁊ aeoir. An cuiced ernail taiscelad for ruithnib936  saignean: in sesed ernail taiscelad for innib anmanda i tenntib:937  in sechtmad taiscelad for foluamain én, in ochtmad taiscelad938  for gothaibh én, in nómad taiscelad for rethaib rend ⁊ retlann.939  IS iad tri h-ernaili badar la h- Aruns dib sin .i. taiscelad for940  cumscaigthibh saignen ⁊ for foluamain en ⁊ for innibh941  anmanna.

942 IS ed ro raidh in fear sin frisna Románchu intan sin, tor943  teneadh tricheimruaidhi ⁊ breo tulcha do denum acco, ⁊ ina944  tusmit do genib toratharduib isin Roim d'uili-loscud isin tenidh945  sin. Ro forcongart forro dano lustred ⁊ imtocell a cathrach946  do denum, delba ⁊ imagni na n-dei do tabairt ina timcell947  leó.

 p.74

948 Tancadar iarum uile aitrebaidi na Roma 'na n-drongaib ⁊949  'na n-dirmaib ina timcell co sagartaib ⁊ go m-bansagartaib na950  n-dea ⁊ na m-bandea immaille friu.

951 Cein badar lucht na Roma ic imtocell a cathrach fon952  samail sin, ro theclaim Aruns ina fuair do tiruarsnibh saignen953  seachnon in baili, ⁊ ro can cetla ⁊ tincetla druad forro, ⁊954  ros-infolaig i fudomuin in talman 'arsin.

955  14a Tugad araili tarb torachta tiugformnach ina docum956  dia idpairt dona deib. Do rinnscain dano Aruns iarum teachta957  na h-idparta do gnim frisin tarb .i. fin do dail i tollaib a cluas958  ⁊ edir a da adhairc ⁊ i fidisibh a srona. Ro imbir fair dano959  cach ada aili ba dir do imbirt for tarb idparta. Ro gab in960  tarb for imresain moir fri timtiribh na h-idparta 'arsin, ⁊ nir'961  degardi leo-sum esen. Ro marb Aruns fein in tarb iarum.962  Ni dat srotha fola fordergi, amal is gnath do tepersin a h-eirscibh963  urtescthaibh ro snigset asa crechtaibh, acht linnti964  dubfola duaibsighi co faircsi neamglaini ⁊ nemidechta moiri965  forro. Ro gab aduath mor in faith ic tencaisin na n-ilgnéa966  doraitni for innibh in tairb, ar inneoch nar'btar banglasa dib967  robtar dubglasa, ⁊ ba mi-airdi leis-sium sin uili.

968 Ro scail ⁊ ro fodail inni in tairb i n-dib bloghaibh. Ro969  taisealb in cetbloigh dibh do Poimp ⁊ don t-seanudh ⁊ in970  m-bloigh n-aill do Cesair gona miledhuibh. Ba mactad mor971  leis ind abairt do rigníset na bloga sin na n- inni, ar ni dernsat972  inni riam rompo abairt bad nemadhu indas, ar in rand973  ro taiselbad do Poimp dib ro gab for serg ⁊ digbail, for crapad974  ⁊ for feodugud, ro thruin, ro traig ro thairind fri975  talmain, gonar' artraigh brigh nó calmatus inti. Rann Cesair p.76976  immorro, ros-lín borrfad ⁊ indocbail í, ro fás ⁊ ro inforbair,977  ro att ⁊ ro inboilg, go n-dernai aenmoil trein tomaithmigh978  dona h-uilib badar inti.

979 O ro thenc Aruns na h-airdi aichtidi sin ⁊ na taircetla980  moruilc badar a coimidecht na h-idparta, do rinnscan nuall ⁊981  nemeli mor do denum frisna deib co n-debairt: “A deu firénnacha982  fororda”, for se,“is infechtain masa ada nó masa dir dam-sa na983  nithi tircantai do aisnéis dona poplibh rom- tochuirseat ina984  n-docum. Air cid duit-siu, a Ioib, ro airdergius-sa in idpairt-se985  do denum do deachadar na demna iffernaidi gu ro linsat inneda986  tairb na h-idparta.”

987  14b “IS mor in imecla fil forni de sin, go na lammait988  aisneis na n-olc tircantar duind, acht forír chéna bidat989  mo na h-uilc innas amal ata in ecla forni. Nir' bo sirsan990  chena nach brec gacha canam uili, ⁊ nach airdi doilbthi ro991  facaibh Tages faith for innibh na n-anmanda.”

992 IN Tages isin dano, da m-beith neach no iarfaighead, is e993  ro aircestar in ealadhain draidochta. Ni bui athair nó mathair994  occa, acht a focbail beo fo fotaibh in arathair chena.

995 Taischelta Aruins Tusceta co n-ici sin ⁊ a tircanta tre996  innibh anmanna.

997 IN primhfaith eli immorro bui leo .i. Figulus, i tucsin998  dala na n-déi ⁊ derritiusa nimi ro bui sen, ⁊ a frichnum i999  feghadh na firmaiminti ⁊ i r-rethaibh rend ⁊ retlann, go na1000  frith i tiribh Egipti riam, neach bad coimeolach fris i sudighthibh1001  nimi. Is inti sen bad lía lucht na h-ealadan sin, fobithin1002  ar is glaini ⁊ is nemnellaighi in firmaimint doib inas do1003  lucht in talman arcena.

 p.78

1004 Ro chuaidh in fer sin i m-munighin a feasa fáthachda.1005  Ro gab ic tenccaisin na firmaiminti sirglaini solusta ⁊ renn1006  ruthenda in nimi blaith brecnellaigh uasu da gach aird cein1007  co nos-dercai amal ba lor leis. Is ed asbert frisna Románchu:1008  “Fil nechtar dá neche forsna coraigthibh-sea atcim-sea”, ol se1009  “.i. ata seachran mor for cumscugudh firmaiminti ⁊ na rend1010  osin tir-sea seach gach tir, go na filet ar taiscelta-ni ar coir1011  inti, nó masa tre imaltur na Faithi tic in morbrecthadh1012  adcim-sea, is apaigh ⁊ is urlam ac na doibh dith ⁊ dilceann1013  ⁊ delarugud in ciniudha daenna do denum i traiti. Na dei1014  adhartha fris”, for se F. “cia ret tresa tic in morplaigh-sea iter .i.1015  in talamcumscugud do gnither and .i. inn e in talumh oslaicfes1016  a inni do slugudh cathrach ⁊ caistiall inn uili domhuin cona1017  n-attrebtaidib leo, nó inn í tromdlai derfadhach na dilinni1018  ferfas for dreich in talman doridisi do uili-bádhudh claindi1019  Adhaim, nó in ba faelscud saignen tenntidi ⁊ brotha aeoir doraga1020  do forloscud in  15a domhuin, nó inn e in talam tromfoideach1021  diultfas a fas ⁊ a ith ⁊ a inforbairt, co na leicfea1022  a toirthi trit, go n-aibelat na h-uili daini la gortai.”

1023 “Ni fedar-sa cia h-ernail plaighi bias and, nó cia teidm1024  tresa tic, acht cena ro fhedar co m-ba scur saegail sochaidhi in1025  plaigh isin F.

1026 “Fil gne n-aill dano forsna taisceltaibh-sea .i. dia m-bad1027  i n-Aquair uscidi no beth rind sadal Saduirnn intan-sa ro bad1028  digal dilinni doberta do dilcenn in domuin. Dia m-bad i1029  Leomhuin lasamhnach no beith in grian intan-sa is bruth aeoir1030  ⁊ forloiscti no adannfad in domun. Acht cena dar lem ni1031  h-olc dibh-sin fil ann etir, acht is e rind Mairt morcathaigh fil1032  i Scoirp and, ⁊ na renda da ticfad cosc a brotha sen .i. rind p.801033  IoibUenirMercuir, ni fil rind dib i comfogus dó etir,1034  úair ata Ioib i fuiniud i trath-sa ⁊ Uenir i comfocus greine fo1035  thalam, ⁊ ni tainic Mercuir i turcbail gu sé, gu ro lín bruth1036  nemi Mairtin aeoir uili, fobith rind aile ní fil i comfocus do1037  acht rind Orioin claideabhthaircetaigh nama, ⁊ cidh esen is1038  fuillead n-urbada thirchana fos.”

1039 “IS mairg ní, ol se, ic a filet na renna-sa taircetul isna1040  suidigthibh i tat .i. confad catha, coimérgi curad, faelscudh1041  imberta arm i lamhaib laech, comtulcadh miledh mear mormenmnach1042  ⁊ lath gaili, scur sida ⁊ caincomhraic, comhtocbail1043  cogaid etar cardiu, tochastal tuath n-eachtrand, robarta fergi1044  righ rogarg rodimsach i r-rae catha ⁊ imairic, falbaighi colann1045  saerclann fo cossaib con ⁊ cuanart.”

1046 “Cid da m-biu-sa 'ga cleith”, ar se, “ar do ragha fo deoidh1047  inní tircantar and .i. in cath catharda. Atragat moruilc isin1048  Roim trena bithin sen, ar biaidh gach tren a l-los a nirt ⁊ a1049  calmatais inti. Ni coimetfaither dligheadh nó firinne innte occo.1050  Molfaither don mac marbad a athar ⁊ don athair marbad1051  an maic ann. Tathaeirfither immorro do gach aen cocelas do1052  cairdes nó do caratrad isin aimsir sin. Mor m- bliadan bias1053  in Roim amlaid sin .i. noco tair tigernus aenrigh fuirri,  15b 1054  ⁊ dar lim ni ferr son la Romhanu innas in cath catharda.”

1055 Taircetla na n-druadh Tusceta co n-igi sin.

1056 Ba lór tra do urail omain ⁊ imegla for lucht na Roma1057  i tarfas do tircantaibh in catha co n-igi sin, acht tainic doib1058  adbar uathbais nar'bo luga innas sin, air ro inaitcestar p.821059  spirut deamnata i n-araili sruthmathair soicheneoil isin Roim,1060  conas-tuc for dobur ⁊ for dasacht. Ro gab iarum in dasachtach1061  sin for taircetal na n-olc cetna dona Románchaib. Ro1062  innis ⁊ ro aisneidh doib uili aircetla in catha catharda o tus1063  co deredh, ⁊ is amlaid ro aisneid ⁊ h- i ag imacallaim frisin1064  spirut n-deamnata i fiadnuisi lochta na Roma uili.

1065 Ba follus dona Románchaib ferg ⁊ luindi na n-dea n-adartha1066  do bith friu fein intan sin, air do radsat na h-uili duili domunda1067  comartha foillsi ⁊ tircanta demni in catha catharda doib.

1068 O ro comgabsat uili grith ina menmannaibh conid ic1069  taircetal ar n-dermair ⁊ raen madmann catha ro badar na1070  h-airdi aduathmara sin donarfas doib, F. ros-lecset fri bron ⁊1071  dubha ⁊ torsi, F. etir saer ⁊ daer. Ro dicuirseat a n-uaisle1072  ⁊ a n-ardfhlaithi a cumtaighi rigda ⁊ a n- erreda onorda dib.1073  Ros-eitseat uile o eirreadaibh dereoilibh i comartha duba ⁊1074  toirsi. Badar co tai taithenach ic dicelt in broin sin ⁊ a1075  galar inmedonach i cridi gach aen duini dibh, ⁊ arai ni ro1076  cuirset os aird beos, amal bit muindtera na righ n-onorach intan1077  tiagait a tigernai bas ic duba infoilgidi for tus airet ro fetar1078  dichlid in sceoil.

1079 Ro cuadar a mna ⁊ a maithreacha, a milidh ⁊ a lucht1080  gaiscid, a sruithi ⁊ a senóraigh i templaibh na n-dea ⁊ na1081  m-banndéa. Ro scailset a fultu intib ⁊ ro tuaircset a n-ochta1082  da n-dornaibh. Ro gabsat ac dubha ⁊ ic derfadaigh, ic comgeran1083  ⁊ ic comacaini annsin i fiadhnaisi delbh ⁊ altori na1084  n-dea adarta.

 p.84

9. 1085  Bethu Cait annso sis.

1086 Bai aenfer isin cathraigh fornar' laessat na cumscaigthi1087  mora sin, Brutus a ainm, consol togaidi da Románchaib é, fer1088  galach mormenmnach,  16a ⁊ ni tairnead a aicnedh gid1089  mor d'ulc fogabad, ni metaigead a menmain dono cid mor1090  maithiusa no tidnaiced in toictiu dó. Tanic in fer sin ic abardorcha1091  derid na h-aidhchi co teach bráthar a máthar .i. co1092  teach Cait, da fis ⁊ da comairli fris cia h-airimbirt do gentais1093  i frestal in catha .i. in la Poimp atreistis docum in catha, nó1094  in la Cesair, fa inn urnaidi do gentais co festais cia dib forbad1095  raen, air gib e dib bad coscrach ro bad laind leis a sidh-sum1096  d'fogbail, ar ní ro badar do Romanaibh da consul bad1097  comtig da cudrumughudh friu.

1098 IS í immorro comairli ba toil don ti sin .i. Brutus, gan1099  ergi doib re neach etir acht urnaidi co festtais cia de na da1100  tusech bad coscrach ann, air ba nemada leis beith i fur in1101  catha i muirfead in mac a athair, nó in t-athair a mac, nó1102  in brathair araili, ⁊ dano nir' miadh leis coimaentu lasin1103  lucht mibesach ut badar ic triall in cogaidh catharda1104  ardaigh a n-anfaladh do dighail, ar niptar seitrigh a n- digalta1105  i n-aimsir sidha nó caincomruic.

1106 Do riacht iarum Brutus guros-imluaidh in comairli sin i1107  fiadhnuisi Cait. IS amlaid bui Cáit intan rainic-sium ina1108  docum, co dubhach dobronach neamsadail neamcodultach 'ca1109  thur ⁊ 'ca scrutan cindus no bedís coraighthi na cathrach ⁊1110  urtrialla in popuil ⁊ in t-senaidh Románaig i frestal ind1111  etualaing moir bui ic tomaithim forro. IS ed so frecra do bert1112  for in aitheasc ro raidh Brutus fris:

 p.86

1113 “IS fir, tra”, ol se, “conid nemhadha mor do neoch comtriall1114  in catha catharda. Acht ceana cuich folilsad gan omhun1115  fair a nert ⁊ a lamha da fordingi dia tencad renna nimi ⁊ in1116  firmaimint fein ic tairneamh ⁊ ic toitim for tonnclar in tálman1117  ina fiadnaisi. Ni mo ro faelusa tuitim na Rómha do1118  tencaisin gan cungnum le. Ro bad dermair in dimbaidhi dam-sa1119  bith am aenur i n-uaingius ⁊ ciniuda ectrand in domhain1120  d'fogluasacht lasin comtocbail-sea do rala isin Roim. Ni h-ed1121  sin bias and etir cena, acht do ber-sa m' fheidm catha in conair1122  do bera in seanadh uile .i. la Poimp, air is é nach tainic i1123  n-aigid na Roma amail  16b tanic Cesair; ⁊ araill ele1124  ann dano, da m-bém maraen ic congnum la Poimp, ni do1125  fein taisealbabas in coscur beras, acht bid duinni, ⁊ bid lugaidi1126  a dimmus-sum sin 'ar n-gabail righi doridhise.”

1127 Aithesc Cait annsin.

1128 Ro aentaigh Brutus iarum frisin aithesc sin brathar a1129  mathar. Adracht borrfad a aicnidh, ⁊ ro fas diaillsigudh in1130  catha catharda ina menmain, cona bui da Románaib aenduini1131  lasar' lainni gnim in catha catharda innás.

1132 A m-badar and iarum trath etarscartha dorcatais derid1133  na h-aidhchi re bansoillsi tossaigh in lái, co cualadar beim bascraind1134  fri dorus in lis acco. IS ed bui annsin bean bui la Cait1135  ina ocbaid fecht n-aill, Marcia a h- ainm, ⁊ ro tussim in bean1136  sin tri maccu do Cait fri ré teora m- bliadna. Do rala araili1137  ferchara do-sum isin Roim, Hortensius a ainm: ni tusmitea1138  clann do sein etir. Ba doilig mor la Cait sin, ⁊ is ed do roni:1139  do bert a mnái fein do tusmead clainni do, ar ba combrit i.1140  Ro tusim iarum in bean tri macu do fri teora bliadna. Tanic1141  Hortensius 'arsin co targaid in mnái cetna do Cait do tus mead1142  fuillid claindi do. “Nathó”, ol Cait, “fil do met m' onora-sa isin p.881143  Roim condat clanda dam ind ocbad Románach uile, ⁊ air is1144  tussu ric a lés claind bid in bean leat airet bas toil duit”.

1145 Marb Hortensius i cind rea iersin. O ro scaigh la1146  Marcia teachta a adnacail ⁊ a cepoc cainteach, tainic co1147  dérach dobronach co teach Cait intan co n-ecmaing in imagallaim1148  intan sa, ⁊ mac a sethar .i. Brutus. Ro gab ic agallaim1149  Cait ⁊ ic a iarraidh fair a l-legon ica frestal ⁊ ica fritalam1150  amal gach cumail bui aca, air atbert-si na dechaidh a h-airi1151  re commamdacht uad, acht ro bad lor le do maith uadh1152  intan ro scribabtha a h-ainm i n-airenuch a h-adnacail co m-bad1153  commám Cait atbertha fria.

1154 Atbert dano nach ic iarraidh socra nó sadaile ro bui, air1155  is re h-ucht catha ⁊ re coimeirgi cogaid moir do deachaidh, acht1156  dono bith ica frestal-sum, ⁊ ica fritalamh gach conair ro-sn-imluaidfed1157  in toictiu tre airimbirt in catha moir. Atbert1158  dano nar'bo nár do-sum a beith-si ina farradh ig a coimideacht,1159   17a cid for longais no beth, ⁊ Cornelia a bansetigh1160  i farradh ind airdrigh Poimp.

1161 Ro cloed menma Cait trisin edarguidhi sin, ⁊ ro cetaigh1162  do Marcia comaitreib fris. Nir'bo adbclossach forbannach daronnadh1163  in caingean sin CaitMarcia. Nír' sirit cuir nó1164  fiadhain léo acht Brutus a aenur. Ni ro iarfaigit faithi1165  fisidi uaithibh, amal is gnath i m-bainsibh. Ni ro h- ingabad1166  geis leo, ⁊ ni ro h- adradh ada. Ni bui cumtach baindsidhi for1167  fir nó for mnai dibh, ar bai forcsi broin for in mnai 'ar1168  n-éc a celi. IN fear dano ní laghu doraitni bron fair, air1169  on cetuair ro fairigh imluad ⁊ comtocbail in cogaidh moir ni1170  ros-foilc ⁊ ni ros-fothraic, ni dernai glanadh a gnusi nó tonach p.901171  a lamh, acht bui co taidhiuir toirrseach 'ca thur ⁊ 'ca scrutan1172  cinnas no saerfadh in cathraigh do lamhaibh a bidhbadh, air ni1173  r' airimmir neach in cogad sin riam, acht ar grad nó ar miscais1174  neich eli acht Cait a aenur. Mad eisein immorro, is do1175  saerad na cathrach, ⁊ do dín na h-atharda, ⁊ do coigill in ciniuda1176  daenna uili ro imluaidh in cogad, air ní bai isin bith i1177  comaimsir fris aenfer bad togaidiu bestatu innas.

1178 Ba da besaibh am, cach ní fa tibred láim da forba ⁊1179  da cur co forcend. IS ed no bidh a uili sním ⁊ dethitiu1180  inditen na h-atharda. Ba derb ⁊ ba deimin leis nach ar a1181  daigh fein do radad isin domun é, acht ar daigh gach neich1182  cotn-icfad do lesugud and. Ni teicheadh a comairbirt bith1183  dar teachta tre bithu. Ba lor leis do biudh inní no scaradh1184  fri accurus. Ba lor leis do éduch dín a ball ar fhuacht ⁊ ar1185  nochta. Ba lor leis do tighib a dín ar doinind ⁊ ar ainfini.1186  Ba da besaibh can commamdacht fria setig acht i n-aimsir1187  coimperta nammá. Ba h-athair ⁊ ba ceili don cathraigh é1188  cein ro mair inti. Ni bui isin Roim aenduini nach fuair a1189  soludh. Bui ic adradh firindi ⁊ ic fregra gnim socraid airet1190  ro bo beo. Ni ro mill a tol frecur a deggnim uimi.

1191 Scélach Cait ⁊ luchta na Roma co n-igi sin.

10. 1192  Slóiged Césair isin Etail annso sís.

1193  390

1194 INtan immorro do batar na h- airmberta sin isin Roim1195  do dechaidh Poimp cona dirmadhaibh slúaigh ⁊ sochaidhe leis1196  a clithardiamraibh tíri Campan, cor' gabh sosadh ⁊ longport p.921197  a múraibh na cathrach dianadh ainm Capua. Cathair sin ro1198  cumdaighedh isin Etáil lé h-ócclach do muinntir Aeneasa maic1199  Anacís, Capis a ainm, ⁊ ro taitin co mor fria Poimp in t- inadh1200  sin, ⁊ ba maith leis beith ic frestal catha ann, uair ba daingen1201  ⁊ bá díthoghlaidhe é. Slíabh Apeinnin ara cula, sliabh1202  is airdi ⁊ is accairbhi do shleibhtibh in  391 domain.1203  Cuan mara Torrian don leith tess don t-sliabh sin, ⁊ cuan1204  mara Adriatecda don leith atuaidh, ⁊ inis and for muir ina1205  h-ircomhair fothuaidh, ⁊ inis Pisse ina h-ircomair fódhes.

1206 Ocus srotha imdha ic siledh as isin muir cechtar do dá1207  taebh .i. sruth Medhúir ⁊ sruth Crustumium ⁊ sruth Sapis1208  ⁊ sruth Isauir ⁊ sruth Sena ⁊ sruth Aufid ⁊ sruth Eridain1209  ac tebirsin asin t- slis tuaiscertach de. IS iat so na srotha1210  tebirsinnit asin t- slis descertach de: sruth Tibhir ⁊ sruth1211  Rutuba ⁊ sruth Vultuirn ⁊ sruth Sairn ⁊ sruth Liris ⁊ sruth1212  Sileir a comfhocus Salerna, ⁊ sruth Macra i comfhocus cathrach1213  Lúna, ⁊ intan ro soichter ar mullach in t-shleibhe sin1214  atcíther bruighi na Gallia uile as, ⁊ dar lé nech is fáe thís1215  atáit benda sleibhe Elpa, ⁊ ní raibhe fos isin doman sliabh1216  ba faide inás, ar ro gabh ar tús o Etail co h-innsi Sicil for1217  muir Torrían, co tainic ruadhbuinne in mara cechtardha tarsin1218  m-bloigh medhónaigh de co fil isin Etail indiu indarae cenn1219  de. Sliabh Apennin a ainm, ⁊ in cenn n-aill i n-inis Sicil,1220  ⁊ sliabh Peloir a ainm. Ocus ba h-innill le Poimp beith a1221  comhfocraibh in t-sleibhe sin, ac estecht re scélaib Césair1222  ic furnaidhi in catha.

 p.94

1223  Césair immorro ro lín bruth ⁊ ailgius imerta na n-arm1224  a menmain ⁊ a aicnedh, ⁊ nir'bo fáilidh leis amal fuair cricha1225  na h-Etáile rea aghaidh cen acfuing t-shloigh innti dó do1226  frestal catha ar techt dá ríghaibh ⁊ da taisechaibh esti ar1227  a ingabháil-siumh féin, ar roba lainde leis accaidi do gabhail1228  a l-los a lamha ⁊ tré todhail fhola inas tre sídh ⁊ tré caencomrac,1229  ⁊ ro bo ferr leis doirsi ⁊ múir a cathrach do brisedh1230  ⁊ do díanscailed nás a leccan ar ais inntu.

1231 Lucht cathrach ⁊ caislén na h-Etáile, cér'bó cinnti léo, ⁊1232  cer'bo deimhin na gébhdais fria Césair intan do rachad ina1233  n-dóchum, arái ro gabhsat acc daingniugud a múr ⁊ ac córugud1234  a taibhledh ⁊ ic frestal in catha, ⁊ ni fhedadur ca comairle1235  do gentais, ar do bí do mét gradha Poimp occo co nárb áil1236  léo nech ele do ríghadh acht sé, ó do ratsat briathair fris, ⁊1237  búi do méd écla Césair orra naro lamhsat cen a ríarugud.1238  Ocus ní búi a samhail acht comtogbáil in mormara intan tecmus1239  in gaeth andes dia saighidh, co m-búi aghaidh a h-anbhthine1240  ⁊ dírim a tonn uile ar aen-conair lesin n-góeith sin, co1241  tecaim in gaeth anair docum in mara cétna, co m- berend in anfine1242  ina coimidecht féin ⁊ imbolgadh na cétgaeithi isna tonnaibh1243  fós arái. Ba h- amhlaid sin do lucht na h-Etaile, ar ro bátar1244  leithriata uile fri Poimp ar tus cein co táinic Césair, cia1245  tainic sin, ba h-é a n-dúthracht-sum fos cungnum lé Poimp.

1246 INtan iarum doríacht Césair lármedhón na h-Etaile co1247  n-ilar a t-shloigh ⁊ a shochaide, cech uile fer ro ordaigh Poimp p.961248  a ríghi ⁊ a toisighecht a cennus cathrach ⁊ caislén isinn1249  Etáil ro fhagsat íat ⁊ ro teichset fo clithárdiamraibh in tíri1250  ar omhun ⁊ ar imecla Césair. Ocus ba díbh sin Libon tuisech1251  na n-EutruscdaTermus taisech na n-UmbretaSill1252  mac SillVarus ó dind AuximonLentulus a cathraig na1253  h-EsculiScip a cathraig Lucerie.

1254 Do rala ann éntaisech na dechaidh isin comblosc teichidh1255  sin lé cách .i. Dómit taisech cathrach Corpin, ⁊ ní raibh isin1256  Etáil cathair búdh daingne na budh doilghe do toghail inás .i.1257  sruth mor re toebh ⁊ droichet tairis fá comair na cathrach1258  imach. INtan itconnaircc Dómit sluóghu Cesair ina n-drongaibh1259  ⁊ ina n-dírmadhaibh ic ascnam ina dóchum tar magbrugaibh na1260  h-Etáile ro tencastair gristaitnem na n-arm n- aichtidi n-urnocht1261  ós cennaibh in t-sléigh re lainnrighi ⁊ re saighnénaigh1262  na gréine glanruithnighi ic taitnemh seoch imellbordaibh in1263  talman, ro teclaim ⁊ ro thinóil sluoghu na cathrach leis do1264  scannrad ⁊ do scailedh in droichit, ⁊ do gabháil na h-abhonn1265  frisna h-echtrannu iartain, uair robo coscar ádhbul leis da1266  fhuirghedh se Césair cidh, re h-edh énláe.

1267 Intan iarum ro thenc Cesair in comtriall sin ina aghaidh1268  is ed atbert: “IS mor in docenélaighi do gníat lucht in tíre1269  rinn,” ar sé: “ni lór léo a cathracha ⁊ a caisléin do gabhail1270  frind no co fileat ic tairmisc na sligeadh coitcindi umunn.”

1271 Ocus ro fhaidh a marcachu roime iarsin do tarrachtain1272  in droichit cen díscáiledh ⁊ ro fhaidh a traighthechu ina1273  n- deghaidh amail is déne do fhétadar. Ro lacsat na marcaigh p.981274  a n-aradhna da n-echaibh oc díanascnam in mhuighi, ⁊ ní1275  búi a samail acht amail tísad casairneach ⁊ slogh síne tarsin1276  magh re déne ⁊ re tennesnaighi, ⁊ re dlús ⁊ re forleth1277  ro cingset docum in droichit.

1278 INtan iarum rancadar bord in t-srotha, ro laiset frais fuiligh1279  fírgarbh do shleghaibh slemna slíptha slisgéra ⁊ do shaighdibh1280  a fidhbacaibh rompu tar in sruth anunn, cor' tuitset i cennaibh1281  ⁊ i cathbharraibh, i corpaib ⁊ i cathscíathaibh, i n-ochtaibh1282  ⁊ i n-urbruinnibh a námhat, feibh is dlúite ro taitset braenghal1283  fherthana forro, ⁊ bátar and co torracht Césair i cenn in1284  droichit cucu, ⁊ nír' ansat ris eter ó do ríacht, acht ro teich1285  Dómit cona muintir cor' dúnsat doirsi a cathrach da n- éis.1286  Tainic Césair cona slóghaibh tar in sruth anunn, ⁊ ro1287  gabhsat for toghail na cathrach fochétóir. Intan iarum1288  rangadur lucht na toghla cusna múraibh medhonacha itcíat na1289  doirsi ic á n-oslucud ⁊ slóigh in bhaile ina m-buidhnibh ina1290  n-dóchum, ⁊ a tigerna féin Dómit i l-laim léo do Cesair, air is1291  é  393 ro aslaigh forro frithbert ris ⁊ comérgi ina aghaidh.1292  Deisidh iarum Dómit i fiadhnaisi Cesair, ⁊ ba ferr leis bas1293  d'imbert air inás beith ina bethaidh, ⁊ is ed búi oc iarraid1294  a marbhtha ar in rígh. “Nató”, ar Cesair, “acht beir buidhe1295  do bethad frim-sa don cur-sa. Érigh imshlan amail tangais,1296  bess budh móide bás tairisi lé cach misi dot lecon-sa slán.1297  Cidh edh bás láinn let athgniomhugudh catha im cenn-sa arís,1298  is tol dam-sa a denam duit. Do biur-sa mo breithir fírinne1299  fris, madh tusa bus tren, nach cuinnéoch-sa comain in lóghaidh1300  so fort arís.”

 p.100

1301 Ro legead Dómit asa láim iarsin, ⁊ do gabh Césair in1302  cathair, ⁊ ro bí inti in aidhchi sin.

1303 Poimp Maighe, immorro, ní fhidir sin Domit do gabhail, ⁊1304  is ed ba menmarc acco, foirithin sluoigh do cur ina dóchum1305  'arna márach, ⁊ ro gabh immorro for acallaim ⁊ for nertadh1306  a slóigh docum in catha in aidhci sin, ⁊ is ed ro ráidh ríu, ro1307  bo cóir doibh calma do dénam ina n-atharda féin fri Frangcaib1308  ⁊ fri Lochlannaib ⁊ frisin m- brédaigh sloigh echtrann1309  tarrustair i farrad Césair. Ocus itbert fos cor' córu doibh-sium1310  maith do dénam inás do muinntir Cesair, ar is iat búi for1311  fírinni, ⁊ in lucht ele for góe, ⁊ dano rob ferr a tigerna1312  ina Césair, ⁊ is mó do chonách fuair co n-icce sin. Ocus ro1313  ráidh fós nar'bó adhbar médaighthi menman do Césair in1314  senadh do fácbhail na Rómha leis, ar ní h-ar a omhan-sam1315  ro fhacsat h-í, acht ar gradh a tigerna feín, ⁊ bá lainn léo a1316  lonmhain cé bé conair do dechad rompu, ar ba maith a comain1317  forra ac tidhlucud séd ⁊ mhain dóibh, ⁊ didu nír'1318  fácaibh isin doman cinedh na tuc fo cánachus odá cricha1319  in fhuardha atuaidh co cathraigh Siene fodes. Is inti sidhe1320  nách cuir in grian nach foscadh cuirp fotuaidh na fódhes,1321  acht a taispénad ós cleithi na cathrach. Ocus ro ráidh didu1322  nár' fácaibh adhbar catha do Césair, do ciniudhaib in domuin1323  acht mini dernad cath fri Rómhánach féin, amal do róine1324  intan sin.

1325 Ro gab Poimp oc gresacht a muinteri fón samla sin.1326  Na sloigh immorro, ni tucsat nach n-gair da forgell a n- débhairt,1327  ⁊ ní ro métaigh nech díbh leisin aithesc ro ráidh, ⁊ p.1021328  ní ro gellsat ris maith na saith do dénam, ar ro lín omhan1329  ⁊ imecla Césair iat ré scélaib do cloistecht nama S.

1330 O ro airigh iarum Poimp a n-imecla mor sin for a shlóghaibh1331  ro atharraigh longphort ⁊ tainig roime tar bruighibh nan1332  Apulda cosin cathraigh dianadh ainm Brundusium. Cathair1333  í sein ro cumdaighedh la Teis mac Éig maic Neptúin, ar1334  taidhecht dó ó inis Creit 'ar marbad in Minádúir inti. Ocus1335  is ann ro boi in cathair sin i n-imiul tuaiscertach na h-Etáile1336  .i. rinn ger fil asind Etáile imach for in muir n-Atriatecda,1337  ⁊ da benn cumga do thír isin rinn sin h- imach fós, ⁊ congbat1338  bloigh moir don muir etarru. Slíabh cairrcidhe acarbh1339  do cech leith dibh: inis clochach aimréidh ina n- ircomhair forsin1340  muir airm i comraicit a cinn docum araile. Slighe cumang1341  do longaibh etir in dana bernuidh sin ⁊ in innsi i crislach in1342  mara moir imach.

1343 Ro gab Poimp sosadh ⁊ longphort icon cathraigh sin ⁊ a1344  longa fora n-ancairib isin cuan ina fiadhnaisi, ⁊ is í comairle1345  do róine annsin, ín mac ro bo sine da cloind .i. Poimp Séxtus1346  maithi a munteri do chur uad i n-airthiur in domain do1347  thinól a sloigh ⁊ a sochraid ina dócum do fhrestal in catha. Ocus1348  tucad iarum a mac dá shaighidh, ⁊ ro raidh fris: “Dó duit, a maic,”1349  ar sé, “⁊ tinóil mo sloígh im dóchum, ⁊ tabhair let na poipliu1350  attrebhait im sruth n-Eofrait ⁊ im sruth Nil, ⁊ tabair let na1351  Cilecda ⁊ lucht na h-Éghepti, ⁊ tabhair let poipliu na Pointi1352  ⁊ na h-Armeni ⁊ tabhair let tuatha sléibhe Rifi ⁊ lucht na1353  Sceitia, ⁊ cá dú da n-airemh,” ar sé, “acht roithid do shaighthin1354  cecha popail isin oirrthiur dá rucus buaidh ⁊ coscar ⁊ ar a1355  fhuil smacht mo ríghi, ⁊ tairset uile let um dócum.”

 p.104

1356 Tucaid a mhair ⁊ a urrigh dano da saighidh, ⁊ atbert1357  friu: “Dó duibh,” ar se, “co h-inis Eper í crichaib GregMacidonda1358  ⁊ tinóilid a slóghu ⁊ a socraidi libh im dail-si céin1359  bem a sidh ⁊ a n-uainges fria ré in gemhridh, ar dar lium-sa1360  ní bía Cesair a comthriall cogaidh arís co h-aimsir t-shamraid ⁊1361  sosini.”

1362 Ocus do rónsat iarum in drong sin amail ro forcongradh1363  forra. Ro scáilset ⁊ ro taithmhighset a longa cromcenna cocuasta1364  ón traigh, ⁊ ro gabhsat for a sét mór muiridhe dochum1365  na crích ⁊ na cennadhach cosar' fhaeidit iat.

1366 Cesair immorro, ro gabh sin cricha ⁊ cathracha ⁊ caisléin1367  na h-Etáile roime cech conair rainic, ⁊ rob urlum leis1368  gabháil na Romha acht co roised dá saighidh, ⁊ ro bo1369  lór do conách ⁊ do coscur la cech righ ele isin doman sin1370  Mad Césair immorro, nír bo coscur leis ní da n-gebha da1371  m-beith fordail na frithbert fris.

1372 IS aire sin iarum tainic fochétóir for lorg ⁊ for slicht1373  Poimp dá dichur asind Etail, ar cia tharrustair in tír uile1374  ina urrlaim intan so ba crádh craidhe leis Poimp do beith1375  a n-imell do h-imlibh na sa traigh da traghannaibh. Ocus1376  nír'bó ail leis esrais eludha d'fhághbáil da longaibh docum in1377  mara moir asin cuan cumang i rabadar, conidh h-í comairle1378  forsa tarrla, clocha ⁊ cairrgi na sliabh comfogus do tarmimchur1379  leis, ⁊ a cur uile isin m-bráighit cumaing bui eiter in cuan1380  ⁊ in fairrgi moir, ar na faghbaidís longa Poimp cai na conair p.1061381  éludha docum in mara. Ocus bá dímhain dítharbhach in1382  saethar sin cena, uair mar nách faicenn nech cleithe na uruachtur1383  sleibhe Erix na sleibhe Gauir da sluicti i fúdomain1384  mara Íoin nó mara Eicc, is amhlaid sin nach facthus ⁊ nach1385  frith tarbha cloiche nó cairrgi dibh dar' laeiset muinter Cesair1386  isin muir iarna m-bathadh uile i fúdomhain ⁊ i fírichtur inn1387  aigeoin adhbhuil fírdomain ir' cuirit íad.

1388 O 'tcondairc Cesair in mórsaethar sin do dul do dímhain,1389  is í comairle do roine, eocraind dermára na fidhbadh badar comnesa1390  do do teclaim leis, ⁊ a cengal ⁊ a comacumal dá ceile,1391  co n-derna droichet ⁊ clíatha dermhára díbh ⁊ rathanna romora1392  tarsin cuan cétna, co ticdís na catha coirighthi ina reimim1393  imtechta cen anadh cen tairisium ón bruach có araile de.1394  Do róine fós túra trebhardaingne ⁊ airdgnima caelaigh ⁊ taibhledha1395  imgona ós na rathannaibh sin fós ic frestal imairic1396  imdibhraici díbh re foirnibh na long. Ocus ní búi samhail1397  dona h-urtriallaibh sin acht in corugud do rónadh la Xerxes,1398  la rígh in domain ó na h-Asardaibh fecht n-aill.

1399 Da ní nemgnáthacha do rónta leis-sin .i. a longa ic1400  seóladh for tír ⁊ a marcshlogh oc imthecht for muir. Ocus is1401  amlaid do rónadh na neithe ⁊ na gnímha mora sin leis .i.1402  feoin ⁊ luthi uretroma do innell fó na longaibh co rabhadur ar1403  fut shléibhe Athoin, ⁊ do rónadh clárdroichet comfuaighti for1404  sin muir leis, óda inis Seston i crichaib Eorpa co h-inis1405  Abido a n-airiur na h-Asia, co m-bitis a marcslógh ic imrum1406  in mara forsin droichet sin. Ba h-amlaid sin iarum búi in1407  droichet do rónadh la Césair intan sin.

 p.108

1408 Ó thairnic immorro in saethar sin leis ro fhaéi in aidhchi1409  sin for brú in cuain. Poimp immorro, o 'tcondaic side in cuan1410  do gabháil fair, ro gabh co snimach toirrsech ic a scrutain ina1411  menmain cinnus do beradh a longa ⁊ a slóghu leis asin cuan1412  cumang i rabhadur. IS i iarum comairli ro cind .i. na1413  longa budh éolchu ⁊ budh daingne acco, ⁊ is mé do gnáthaighidís1414  muir do chur a tus t-shligedh roime docum in droichit, ⁊1415  có n-dernadís slighidh dóibh féin ⁊ dona longaibh ele trit cen1416  airiugud, cen forclúinsin do muintir Césair.

1417 O ro scáiledh in droichet, tainic deredh aidhchi fáe sin, ⁊1418  atracht Poimp ⁊ ro forcongair ar a muintir imtecht ⁊ a longa1419  do téltogh léo asin cuan, co tai tostadhach taethenach, ⁊ cen1420  seinm stuic ⁊ cen gáir comairc, ⁊ cen duine do labradh ré1421  céle co ristis 'sa muir moir.

1422 Tancadur iarum docum na long, ⁊ gerbmór a saethar ic1423  impódh a n-angcairedh, ⁊ ic tocbail a seolcrand,, ⁊ ic tarraing1424  a téd ac cur a lestur ó tír, ní clos guth na gáir na1425  gresacht uatha. Ocus ro gabh Poimp ic edarguidhe na n-déi1426  n-adartha cur' léiccedh dó an Étáil do facbháil ó nar' leíccedh1427  dó beith innti. Ocus atracht ascal mór ⁊ fodhord dermair isin1428  muir iarsin, co clos fona crichaib comfoicsibh slisbualad ⁊ comtuairgnech1429  na tonn tulgorm re slesaibh ⁊ re h-ochtaibh ⁊ re1430  bruinnibh long luchtmur ⁊ libharn lebhargorm na loingsi lánmoire1431  ic ascnam in mara.

1432 Tancadar lucht cathrach Brunnuis iarum ⁊ drechta móra p.1101433  do míledhaibh Cesair faru docum in tragha lesin n-geóin sin.1434  Ocus itcondcadar  396 a cobhlach uatha h-imach, ⁊ tancadar1435  ar tír laim riu co rancadur braighid cumaing in cuain, ⁊ intan1436  tancadar na longa a comfhocus do tír ac in braighid sin, ro1437  shínset muinter Césair corrána iarnaidhi uatha forsin loingis,1438  co ro fhastadair dá luing dibh, ⁊ ro marbhsat fochétoír foirenn1439  na long sin, ⁊ ro tairngit na longa fein léo for tir. Ocus do dechaid1440  dobhursoillsi na maidne muiche fáesin, ⁊ ba mór in1441  fháilti le Césair a tarla dó annsin .i. fordergad for muintir1442  Poimp in cédfecht imárainic atturru, ⁊ ba mór a athméla leis1443  a techt cen fis dó asin cumang i rabhadar.

1444 O do rala coir na gaeithe dochum in cobhlaig sin Poimp1445  do ascnádar na bárca bronnfairsinga i craescrislach in mara1446  moir, ⁊ ro gabsat lucht na loingsi for tencaisin na h-aibheisi1447  eocharguirme ⁊ in ruadhbuinne robhurta ⁊ cnocthonn cithanfthinech1448  mara Ioin do cech aird umpu, acht Poimp a aenar,1449  uair mad e side nír' toirnd a rosc ic féghadh na h-Etáile airet1450  co facaidh cnoc da cnocaibh no sliab da sléibhtibh.

1451 O ro fholchait árdslébe na h-Etáile forsin airdríg, atrochair1452  a shuantoirrthim codluta i l-lipting a luinge fair. Tárfás1453  fís imeclach uathfásach dó annsin ina codlad .i. in ardríghan1454  ro bo marbh uadha féin .i. Iulia ingen Césair, do érghi asa1455  h-adhnucul ina fhíadhnaisi adar leis, ⁊ is ed asbert fris: “A grianbroghaibh1456  ifirn tanac-sa dot agallaim-siu,” ar sí, “⁊ do fhaisnés1457  scel duit.”

1458 “Innis iarum,” ar Poimp.

1459 “Is etromugud pían lé fuil i n-ifrinn uile,” ar sí, “in cath1460  cuiri-siu ⁊ Cesair, ar comroinnfit iarum in drem ro so uaibh-si p.1121461  i n-ifrinn uile a piana ré fuil ann. Atáthur ac cur long1462  ⁊ lestur a purt imurchuir srotha Stix .i. ic Carón i frestal1463  in catha cetna, ar ní rainic a h-aencath riam dá fis comlín a1464  ría uaibh-si don chur sa. Bá mor ámh do conách-sa, a Poimp,”1465  ar sí, “a cén fá bancéile misi duit, ⁊ ro prap tucais mnai ele1466  im lepaidh-si. Is fó lem-sa sin cena, doigh ó cuirfither in1467  cath sa do ragha-sa dum shaighidh- se ⁊ bemait cen deghail1468  dogrés 'ársin.”

1469 Lá sodhain diusces Poimp asa codlud, ⁊ ba h-adhuáth mór1470  leis in fís itcondaic. Araisin do roine brígh m-beic di, ⁊ ní1471  ro thairmísc ime in comtriall búi roimhe ina menmain. Ocus1472  tainic fordorcha na h-aidhchi ⁊ diredh lái fáesin, ⁊ ro gabhsat1473  cnaturbarca in cobhlaigh cuan ⁊ caladhport i crichaib na Gregi.

1474 Cesair immorro, o ro folaigh in muinchinn muiridhi in1475  cobhlach air, ⁊ ó tarrustair a aenur isin Etáil, ro gabh ac1476  gerán ⁊ ac acaíne móir ar a doilgi leis can slan a menman1477  do tharrachtain for a naimdibh. Araísin ro leicc reithine ina1478  aicned, ⁊ búi ac a túr ⁊ ac a scrúdan ca h-acfaing loin nó1479  gébhadh dona slóghaibh imdha batar faris. Ocus ro fhaidh1480  uadha túisech da túisechaib, ⁊ Curio a ainm, ⁊ léghión do1481  míledaibh faris d'iarraid loin sair co h-inis Sicil, ⁊ tainic1482  fein fa cosmailes sídha ⁊ caincomraic docum na Rómha1483  remhe, ⁊ a dirmadha slóigh ⁊ socraide co deaith nemsnimach1484  ina farradh, cen frestal airm na mergedh, ⁊ cen1485  airmeirt debtha na imairic acco. Ocus ba h-omhan imecla p.1141486  batar lucht cathrach ⁊ caislén na h-Etáile ic á fethemh, ⁊1487  nír'bó láinne leisium cena a n- gradh aicce inás a fuath ⁊ inás1488  a oman orra amlaid sin.

1489 IS í so slige ro cinn Césair don Roim, do cathraigh Angsúri1490  ⁊ seoch in fidh mór i m-búi tempull Déain i frithsét na1491  slighed forsa tíaghar o Roim co h-Alba Longa. Ocus ro gabh1492  iarsin ic fechsin na Rómha uadha do mullach cairrgi móire1493  búi ós cinn na cathrach. Ba lainn lé Césair annsin, ar ní1494  fhaca som h-í fria ré .x. m-bliadan roime. “IS olc ro fácsat do maithi tú, a Romh,”1495  ar se Césair; “ca cathair isin doman1496  budh coir do cosnam intan na tibirthi cath icat cosnam- su.1497  Bennacht for na déibh fodera nach iat do bidhbaid bunaidh1498  tancadur dot cosnam frisin lucht ro fhácaibh tú amhlaid sin.1499  Maith a n-dernaidh in toice frit, do muinter féin cugut dá n-eis.”

1500 Tainic Cesair isin cathraigh 'arsin, ⁊ ro gabh omhun mor1501  lucht na Rómha roimhe, uair dar léo do génadh cech olc ro1502  fhétfad innti, ⁊ dar léo is tre smúitcéo díadh ⁊ tre corrthair1503  lasrach no láefedh in cathraigh uile. Ocus ní h-edh sin do roine- sium1504  cena, acht bá nairidhi leis na lé lucht na Rómha1505  fein in bidgad ecla ro lín íat i fhiadhnaisi na cinedh n-echtrann1506  bátar maille fris.

1507 Ro gabh Cesair fein in lá sin cech ceim cádhusach ⁊1508  gach gradh anórach búi isin Roimh uile, ótá ceim dictatorachta1509  co deochain ⁊ ó deocháin co decan, ar do cuádar lucht na p.1161510  ceimenn sin uile le Poimp, ⁊ nír' ordaigh-sium nech ele a1511  ceim díbh sin acht sé féin. Ocus tainicc iarsin docum ind1512  innimthighi a raibhi innmus na Rómhánach, ⁊ ro h- oslaiced1513  leis h-é, ⁊ do radadh a uile innmhusa as tar sárugud Metill,1514  trebhonn do Romhánchaibh. Ocus ba h-ádhbul a mét a tucad leó1515  as annsin. Mór m-bliadan remi ro bás ic á tinól, mór do1516  chuachaibh ⁊ do cornaibh ⁊ do copánaibh tucad as, mor do1517  cloidhmibh ⁊ do cathbharraibh tucad as, mor do sleghaibh nemi1518  ⁊ do sciathaibh scellbolgachaibh, mor do tinnidhibh óir1519  deirg ⁊ d'airget ⁊ d'fhinndruine do radadh as, mor do cristall ⁊1520  do criadhumha ⁊ do legaibh lóghmura do radadh as.

1521 Cidh fil ann tra acht do radad asin innimthigh in lá sin1522  le Césair aneoch d'innmus do bertsat na Rómhánaig ó Anibhal1523  Affracdha ⁊ ó Pilip Gregach ⁊ ó Pirr ó g na Eperdha, ⁊ ó1524  Medhaibh ⁊ ó Persaibh, ⁊ ó poplaibh na h-Aisia ⁊ ó inis Créit1525  a h-inis Cipeir. Ocus do rat Cesair in t-innmus sin uile i rathaibh1526  rígh ⁊ i tidlaicibh ⁊ tuarustolaibh ⁊ alón slighedh dá amhsaibh1527  ⁊ dá míledaibh  398 ⁊ do maithibh a sluaigh aircena.

11. 1528  Tóchestul sluaigh Poimp annso sís.

1529  IN n-airet tra bui Cesair ic gleod na caingean sin isin1530  Roim ro teclammait ⁊ ro tinoilit a sloigh ⁊ a sochraidi1531  catha docum Poimp as cech crich ⁊ as cech cathraigh ⁊ as1532  cech cennadhaigh isin doman forsa tarrustair a chain ⁊ a1533  smacht ⁊ a forcongra ⁊ a recht rígh. Sochaide tra tainic isin1534  tinól sin docum in ardrígh .i. Poimp.

 p.118

1535 Tancadar ann cinedha na Gréigi búi 'na comfocus fóchétoir.

1536 Tancadar ann atrebthaidi PhocisAmpisia.

1537 Tancadar ann attrebthaidi CirraNisse, da cathraigh1538  Sléibhi Parnais.

1539 Tancadar ann cineda tíri Boetie.

1540 Tancadar ann aitrebthaidi srotha Cepeis ⁊ srotha Dirce.

1541 Tancadar ann cineda innsi Pise.

1542 Tancadar ann na cineda atrebait im sruth Ailp.

1543 Tancadar ann cineda na n-Arcadecdha ⁊ na Tracinda.

1544 Tancadar ann cineda na Tresportecdha ⁊ na Dríopecdae.

1545 Tancadar ann aitrebthaidi cathrach Sealla.

1546 Tancadar ann milidh toghaidhe na h-Athaene.

1547 Tancadar ann fairni long a cathraigh Salamina a crich1548  Eghipte.

1549 Tancadar ann cineda cétacha indsi Créit.

1550 Tancadar ann atrebthaidi innsi Corthína.

1551 Tancadar ann atrebthaidi cathrach Oricon.

1552 Tancadar ann cineda na n-Atamdha ⁊ na n-Encolda.

1553 Tancadar ann cineda indsi Colcisi.

1554 Tancadar ann atrebthaidi srotha Absirt ⁊ srotha Pén.

1555 Tancadar ann na Tesálda ⁊ na Hémonda.

1556 Tancadar ann cineda PolloeConóe.

1557 Tancadar ann atrebthaidi srotha Strímoin ⁊ srotha Peucen.

1558 Tancadar ann cineda na h-Idáile ⁊ na h-Arispe.

1559 Tancadar ann cineda sléibhe Pithane ⁊ srotha Mairs.

1560 Tancadar ann cineda srotha Pactolóin ⁊ srotha Herm1561  ⁊ gainem ordha uile fogabhur isin t-sruth sin.

1562 Tancadar ann cineda na Frigia ⁊ tíri na Troe.

1563 Tancadar ann cineda na Siria ⁊ srotha Oroint.

 p.1201564  Tancadar ann atrebthaidi cathrach Minnoscathrach1565  Damuisc.

1566 Tancadar ann atrebthaidi indsi Gaza ⁊ indsi Idim.

1567 Tancadar ann na Tirecda ⁊ atrebthaidi cathrach Sidóin.

1568 Tancadar ann atrebthaidi Penicie, ⁊ is accu sidhe ro1569  h-airicit litri artus.

1570 Tancadar ann atrebthaidi cathrach Tairs ⁊ sléibhe Tauir.

1571 Tancadar ann cineda na h-Antuaighecathrach Ége.

1572 Tancadar ann na Silécdha.

1573 Tancadar ann cineda airtheracha in domuin uile.

1574 Tancadar ann atrebthaidi na h-Innia ⁊ srotha Gaing.

1575 Tancadar ann popoil na m-Braghmanda. Is iat sin tíaghait1576  da n-deóin féin isna tentibh da loscud in uair tic1577  senórdhacht cucu.

1578 Tancadar ann atrebthaidi na Capodóci ⁊ na h-Arméine.

1579 Tancadar ann cineda callidi na Coatrecdha.

1580 Tancadar ann popail tiri Arabie. Ba machtnugud mór léo1581  sin foscaigthe na crann do chur fó thuaid don gréin daigh1582  is fodhes cuires acco-sam.

1583 Tancadar ann na h-Oirestecdha ⁊ na Carmanda. Ata da1584  faide fodhes ítat-sen na faicet acht blogh becc don t-shechtarrét1585  tre bithu.

1586 Tancadar ann na h-Etiobgha ⁊ atrebthaidi in tíri asa1587  tebrenn sruth n-Eoffraic ⁊ sruth Tigir a h-entobur.

1588 Ní tancadar tra na Partecdha isin tinol sin, uair nír'1589  míadh léo cungnam lá Rómánacha, o ro marbhsat in tres1590  taisech is ferr do bí isin Roim .i. Marcus Crasus.

1591 Tancadar ann popuil na Sceithia ⁊ na Lacdemoni.

 p.122

1592 Tancadar ann cineda na n-Ircanda ⁊ na n-Eniocecdha1593  na Sarmata.

1594  399 Tancadar ann atrebthaidi sléibhe Rífi ⁊ atrebthaidi1595  srotha Tanais i coicrich EorpaAissia.

1596 Tancadar ann lucht innsi na Colach ⁊ atrebthaidi srotha Alis.

1597 Tancadar ann na cineda aitrebat ic na Gaetlaighib Meotonda.1598 

1599 Tancadar ann na cineda atrebat i comfhocraibh coloman1600  Alexandair Moir i n-imell airtherach in domain.

1601 Tancadar ann na Sidonda ⁊ cineda Arimasbe.

1602 Tancadar ann cineda na n-Áiret ⁊ na Marsagetecdha.

1603 Tancadar ann cineda na n-Gelonna ón fhuarda atuaidh.

1604 Tancadar ann uile cinedhaigh na n-Affracdha o poplibh na1605  Mureta iar n-iarthur co crichaibh na h-Eghipte iar n- airthiur.

1606 Cidh fil ann tra acht cidh mór do slóghaibh ro tinóiled la Cir1607  mac Dair oc rig na Pers do gabháil in domain léo, nó ic1608  Xerxes oc g na n-Asardha, nó ic Aghmemnón Mor mac1609  Adir, ic g Grég, oc techt do toghail Trae, nó ac cech g1610  ele icár' tinóiledh morsluag riam, ni ro tinoilead in comlín1611  sin do cinedhaibh in domain lé rígh ele díbh, ⁊ ní frith1612  ic sen nó ic senchaid na ic columhain criadh ná a liubhur annálta1613  in comhlín sin do cinedhaibh ⁊ do ríghaib do timorcon d'énríg1614  ac frestal éncatha riam, ⁊ ni raibhi i n-énlongphort isin domhan1615  ríam in brechtardeliugud ro bui isin longphort sin Poimp do shaine1616  gloir ⁊ gotha ⁊ gnímha, do shaini gnáthaighi ⁊ bés ⁊ berla, do shaine1617  ergna ⁊ aigenta ⁊ inntlechta, do shaine cuma ⁊ céme ⁊ comairci ⁊1618  do shaine airm ⁊ erraidh ⁊ écoisc, do shaine athurrdha ⁊ crich ⁊ cenél.

1619 Bá mór in toice do Poimp in t-imad slóigh dí-airmithi1620  sin d'fhaghbháil i cenn catha leis, ⁊ nír'bo lugha in toice do p.1241621  Césair a fhaghbhail uile i n- éninadh for lár énmuighi na Tesáile1622  dá clódh ⁊ do breith coscair díbh uile i n-énló inás budh écin1623  dul do saighidh cecha cinedhaigh díbh ina crich n-dílis fein.

1624 Tóchestal slóigh Poimp co n-ice sin.

12. 1625  Toghail <term type="city" TEIform="term">cathrach</term> na Masilecdha annso sís.

1626  O ro siacht tra la Césair gleod cecha lesa budh adhlaic1627  dó isin Roimh amail fá lor leis, tuc a dírma sloigh leis1628  asin cathraigh immach do tairmcéimniugud tar senbennaibh1629  sneachtaidhibh Sléibho Elpa síar docum na h- Espaine cech nh-díruch.1630  IS é adhbar imma n-dechaid in réim sin: da urrigh1631  do muintir Poimp bádar ina h- urrlámhus, ⁊ dréchta dérmára1632  d'óccaibh na Rómhánach ina fharradh: PetrinAiffrin a n-anmann,1633  ⁊ is ed ba menmarc leis-sium a n-díchor asin1634  Espain uile muna gialldais dó.

1635 Cech cathair ⁊ cech caislén seoch a ticedh ar fut na1636  h-Etáile nó idhnaictís do-sum geill ⁊ eteri ar a omhan ⁊ ar a1637  imecla, no co rainic cathraigh na Masilecdha i forbha ⁊ i n-imell1638  in tíri. Do Grégaibh do bunadh lucht na cathrach1639  sin, Poicis ainm a cathrach cén do bátar isin Gréic, ⁊ ro1640  toghladh in cathair sin forra, ⁊ do dechatar isin Étáil iarsin,1641  co ro cumdaighedh cathair leo inti a n-imell in tíre for ur1642  in mara, Masilia a h-ainm.

1643 Ro búi snaidm caradraidh atarru ⁊ Poimp  400 cona1644  tréiccfedh nech a chéile díbh airet nó mairdís. Maith tra ro1645  congbudh uatha sum in caradradh sin, uair cía rainic Césair p.1261646  cona slóghaibh ina n-dócum ní ro lensat do mícomhull na do1647  cédludh a ceneóil Grecdha, ⁊ ní moidi ro impódar ar Poimp.

1648 IS í comairle do rónsat iarum, techta do chur uatha docum1649  Cesair, ⁊ gésca pailme do breith cuigi i comartha sídha,1650  dá fhis in fetfaidís tré ceilg na tré caencomhrádh bruth a fheirgi1651  ⁊ a aicenta do toirnem ⁊ a n- étlódh cen giall dó.

1652 Tancadur tra na techta sin co n-desedar for inchaibh Césair,1653  ⁊ is ed ro ráidhset ris: “A Césair,” ar siat,“is ed fogébhthar1654  in bhur lebhraibh airissen ⁊ annálta fein lucht na1655  cathrach so do coméirghi libh docum cecha cinedha eireochus1656  inbhor n-aghaidh isin domhan; ⁊ is ed sin ro maidhsem1657  dúinn cosaniu, ⁊ ní congnamh libh ac denam cocaidh inmedhónaigh1658  atraibh féin.”

1659 “Ar t' fhírinni riut-sa, na furáil tré écin orainne inní náro1660  gnáthaighebhair dúinn cosaníu, uair atá do lór slóigh acut1661  inar n-écmais-ne, ⁊ nocha n-inann indtinn ata ocoinde immon1662  cath catharda ⁊ ac cinedhaibh aili in domain uile. Ni1663  bu sirsan on cena, uair dámadh inand duthracht dúinn1664  ní cuirfithe dogrés in cath cathordha.”

1665 “IS í so ar toisc-ne cucut, mása sídh no caencomrac is1666  toil let do dhénum, fácaibh do shlóigh ina longphort annso, ⁊1667  tair féin linne co n-derntur do frestal ⁊ do frithólum acoinne;1668  ⁊ intan do ragha Poimp ticfa chucaind fon innus cétna, ⁊ léicc1669  in cathraigh ina h-istudh coitchenn atraibh fon samhla sin.”

 p.128

1670 “Más é airrdercugud fillet tocht a crichaib Espaine, ní1671  h-ardaigh dáine mar sinne is cubaidh duit do slóighedh do tairmesc.1672  Ni h-ór na h-airget na h-innmus ata acoinn-e annso, ⁊1673  ní soraidh dúinn féin imairic catha do gnim. Ocus is misti1674  dontí leis a ragham i cenn catha, uair budh air bus ráen da1675  m-bem-ne maille fris, ⁊ ní fhuil maith isin domhan acoind acht1676  comull caradraidh amáin.”

1677 “Aráe sin, mas ed is cinnti let-sa ar n- gabháil-ne ar écin, ⁊1678  dul for ar múraibh, ⁊ doirsi ar cathrach do brisedh, is nempoindighi1679  deit a triall, uair cía do loiscthi ar tighi foraind-e,1680  ⁊ cía ro soisedh dún beith ic sugud na criadh ⁊ ic ól ar fhola1681  féin lé tart ⁊ lé h- ítaid, ⁊ ic tomhailt ar cloinde ⁊ ar m-bancéile1682  lé gorta, is tuscu ro fhaemomais-ne sin inás do ficfámais1683  tar in m-breithir do rat-sum re Poimp, ⁊ do bermais gialla1684  ar écin duit.”

1685 Ocus ro érigh ruithengris ádhbul ⁊ ruamnadh romór a n-gnúis1686  ⁊ a n-aigid Césair d'fhiuchudh na feirgi fírgairbhi  401 atracht1687  ina mhenmain don aithesc sin ro ráidhset na Masilecda fris.

1688 IS ed isbert iarum:“Is dimain dona deóradhaibh Grecdha,”1689  ar sé, “inní do beir bréic umpo, ar cía beith tinndeithnes orum-sa1690  docum na h-Espaine ní h-uatha sumh rachad no co toghlur1691  a cathair forra. IS coir dáibh-si chena, a degmuinter,” ar sé1692  Césair ré sloghaibh, “deghmenma do denamh don turchairthe1693  catha so do rat for conach féin ar sligid díbh. Uair amail1694  tostas ⁊ taethmaighes a h-aenur in gáeth gailbhech mona1695  fhaghbha friththairisem fría, ⁊ amail téid bruth na tente p.1301696  romór ar cúl mina fhaghbhuid ní cnaighid nó loiscid, is fon1697  samla, sin cena téid gal gaisced na laech ⁊ na lath n-gaile1698  ré lár mina fhaghbhuid naimdiu nó bidhbhadhu do frithtairisiumh1699  friu i ré catha nó imairic.”

1700 “Ro bo éidigh dam-sa,” ar sé,“inni aderaid rium do dénam, mo1701  shlóigh d'fácbháil ⁊ techt am aenur ina cathraigh, ⁊ inní ara táit1702  inggabhail is ed do gebhait .i. cath. Do bert-sa mo breithir rígh fris1703  na dedhelum don cur-sa comba derbh ⁊ combá demhin léo nach1704  fuili n-énaimsir frium-sa rí na taisech is ferr conách catha ina mé.”

1705 Tancadar na techta da tigh lesin athesc sin. Césair1706  immorro ro impó side a slóghu don t- sét sliged ar a rabhadur, ⁊ do1707  taet cum cathrach na Masilecdha. Cidh íat son didu, nír'som1708  omhnach imeclach, ⁊ nír'sam cennais cairdemhail, ⁊ nír'som mín1709  muinterdha in imbeirt do rónsat ic frestul na slógh. Nir'bó frestal1710  carat for carait, nó muinteri for tigerna sin, acht frestal námhat1711  for námhait ⁊ bidhbad for bidhbadaibh in frestal ⁊ in frithólum1712  do bertsat forra. Ro dúnait ⁊ ro dlúthdaingnighit doirsi na cathrach1713  leó do sonnaibh ⁊ do sabhthaibh, do genntibh ⁊ do glasaibh1714  ⁊ do thédaibh ⁊ réfedhaibh ⁊ re slabradhaibh, cona raibhe1715  isin múr uile inadh budh daingne ná budh díthoghlaidhi inás.1716  Ro línaid acco a n-istudha debhtha ⁊ a tuir trebhurdaingne1717  do laighnibh lethanglasaibh ⁊ do sleghaibh slinngeraibh ⁊ do1718  shaighdibh finna forórdha ⁊ do corránaibh áithibh iarnaidhibh1719  ⁊ do clochaib tulamais ⁊ do chairrgibh cenngarbha.

1720 Atracht a n-glasláith ⁊ a n-aes óccbhaidh 'na n-drongaibh1721  ⁊ 'na n-dírmadhaibh for taibhledhaibh an bhaile, co n-dernsat p.1321722  fál catha ⁊ coroin a dlúith díthoghlaidhi díbh, uillind fria1723  uillind ⁊ dóid fria doíd ⁊ gualaind fria gualaind immórtimcell1724  in múir. Ocus ro tocbad scellbolg do scíathaib órcobhradchaibh1725  áille forra co m-benadh bile in scéith fria araile dibh ina n-imtachmung,1726  cor'ba lór d'áibhnes a thaidhbred intan sin beith1727  ac á féchain re h-áengile in mhúir  402 aelta iar n-íchtur1728  ⁊ lé h-ilbrectradh n-dath n- éxamail na cathsciath cumdachta iar1729  medhón, ⁊ le ruidhedh gnúissi na míled ⁊ le taidligh na1730  cathbarr ós biledhaibh na scíath iar n- uachtur.

1731 O 'tcondairc Césair íat fón n-innell sin, is ed do róine,1732  sosadh ⁊ longphort do gabháil i tulaigh aird dobí i comfhocus1733  don baile, ⁊ fosudhmagh comlán ina mullach uile, ⁊ tulach1734  ele ba comard riasin issin leith ba nesa dóibh don cathraigh.1735  Ocus is ed ba menmarc le Cesair, comlínadh criadh ⁊ fót do1736  tabhairt iter in da tulaig sin co roistís a shloigh leis isin cathraigh1737  tara múraibh anund. Arái ní h-edh sin do roine, acht ó1738  tairnic leis ordugud a longphuirt, ⁊ ó ro toccbaid a pupla1739  ⁊ do rónadh botha leis na slóghaibh do rónta clais dermair leis1740  í n-imthachmung na cathrach don leith ó tír cor' gabh in1741  clais sin ó imell an longphuirt co caladh in mara sís, ⁊ ro1742  léiccedh tobair ⁊ fhuarána ⁊ srotha fíruisci in muighi uile1743  isin clasaigh sin leis, co snigdis uile seoch in cathraigh isin1744  muir co na faghbaidis lucht na cathrach díl a tarta no a n- ítad1745  d'uisci, ⁊ cidh teichedh do thísadh fútha cona fédfadis1746  techt conair ele acht a cenn in longphuirt. Ocus do rónta da1747  dúncladh dímóra leis ré dá taebh na clasach on longport co1748  muir. Ocus ro tócbuid tuir ⁊ cnuic debhtha aige do criaidh p.1341749  ⁊ d'fódaibh ós airenach na cladh sin co m-bidís na slóigh ic1750  glíadh ⁊ ic imdíbhrucud díbh for lucht na cathrach.

1751 Cinco dernadais na Masilecdha do maith ríamh acht saethur1752  a commór sin d'furáilemh ar muintir Césair ba lór do tócbhail1753  a clú ⁊ a n-oirdercais co bruinni m-brata, uair ní1754  raibhe imfuirech ic lucht éncathrach isin Etail uile im gialladh1755  do Césair acht occo a n- aenur.

1756 IS í airmeirt ar a tarla Cesair, lúthech catha do dénam1757  aigi do díscailedh na múr ⁊ do dul ar in cathraigh ass. Ros-faidh1758  iarum a slóghu fóna fedhaibh ⁊ fona cailltibh bádar i1759  comfoicsi dóibh do buain adhbair na lúthighi catha sin do1760  caelach ⁊ do clárach ⁊ do sonnaibh ⁊ do sabtaibh ⁊ do1761  shailghibh. Ocus ro trascradh na caillti léo, ⁊ ro cuirit a n-eocrainn1762  dermára for lár, ⁊ ro tarrngid ⁊ ro tairbhirid for righthibh1763  laech ⁊ for guaillibh míledh ⁊ a nertaibh damh ⁊ assan1764  docum in longphuirt.

1765 Ocus nír'bó lór lé Césair fós a tucsat léo, ⁊ tarrustair1766  fidhnemhedh dlúith dorcha i farrad in longphuirt ina fhiadhnaisi,1767  ⁊ ní lamhadh nech a tadhall, na crann da crandaibh1768  do buain, fábithin ba fidhnemhedh coisrectha dona déibh1769  adhurtha o thus in domain h-é, ⁊ ba h- ádhbhul a adhuath ⁊ a1770  urgráin. Dath fola doendai for cech n-aen crann ann. Ní1771  lamhadh én na h-ethaid a aidi na adhbha do dénam i1772  m-barr crainn da crannaibh. Ní loisced tene íat, ⁊ ní trascradh1773  gaeth. Draigi ⁊ nathracha ⁊ ainmidhi 4031774  neime in cech aird ⁊ in cech airchind de.

 p.136

1775 Ro forcongair Césair for a muintir in fidhneimedh sin do1776  buain, uair bá gar focus dóibh é, acht cena nír' lamhsat na1777  slóigh dul dá buain, fá dáighin do sháilsat cech béim do beradh1778  cech fer díbh docum in crainn combad ina ballaib fein do1779  tecémhadh.

1780 O 'tcondairc Césair a n-ecla mór sin for a slóugh, ro1781  gabh féin tuaigh móir ina láimh, ⁊ ro gabh for esargain na1782  n-darach ba h-airdi leis itcondairc isin fidhnemhedh sin, ⁊ ní1783  ro scar ría co ro chuir ina loighi for lár, ⁊ atbert iarsin:1784  “Scuchaidh fón caill, a óccu,” ar sé: “leicet aithber na dei form-sa1785  minab toil léo a buain.”

1786 La sodhain atrachtadar uile lé forcongra in ardrígh, ⁊ ní1787  dechaid omhan na n-dei chena díbh, acht ba mó ecla Cesair1788  forra, ⁊ is lugha ro lamhsat fuirech a breithre, ⁊ ro cúiredh1789  léo in fidhnemhedh do lathair fochétoir. Ba h-é dlús ⁊ tighi1790  ro tuitset na crainn co tairisedh in crann i n-airdi 'arna buain1791  dá bun ar dlús ⁊ ar imad na crann ele do cech aird futha.

1792 Ba maith leis na Maisilecdha in gnim sin do denam1793 Césair, uair dar léo no aithfidis na dei acétóir ar Césair1794  denam in gnima sin, acht ní raibhi a snim sin fair-sium, acht1795  co roisedh leis in ni fó dard láimh do denam.

1796 Ro tinóiledh ina docum féin ⁊ óccdaim ⁊ assain na1797  crich comfhocus, co ro cumscaigthi in lúithech catha sin ón1798  longphort docum na cathrach, ar ní ro cuimgedh a dénam í1799  comfhocus don cathraigh.

1800 Ó thairnic leis teclaim ⁊ tinól na n-adhbar sin uile, tucad1801  propretóir da muintir 'na dócum, Decius Brútus a ainm, ⁊ p.1381802  ro muin ⁊ ro tecaisc dó amail do génadh in lúithech catha, ⁊1803  ro forcongair fair-sem ic imshuidi na cathrach⁊ in dá míled1804  ⁊ tri catha déc .i. .x. cét ar .xx. cét in cech cath ⁊ ceithri1805  léghióin do slóghaibh imaille fris, ⁊ cen dedhail ria noco ná1806  fácbadh cloch ar cloich inti. Ocus téit féin ré toisc ⁊ re túrus1807  a crichaib na h-Espáine cona sloghaibh leis, ar nír' míadh leis1808  lucht aencathrach isin domhan do toirmesc a sluaigid ime.

1809 Ocus dorónadh iarum in lúithech catha sin do cumdach1810  ac Brútus, amail ro ordaigh Cesair, ⁊ ró timairgid a roibhi1811  do rothaibh ⁊ do fénaibh acco a n- éninadh, ⁊ ro coraighid1812  cláraigh ⁊ sailghi ⁊ eochrainn dermára ina srethaibh comarda1813  forra anuas, ⁊ ro cumdaiged duma mor do chriaidh ⁊ do1814  fódaibh forra sin fós, ⁊ gnímh cláraigh ⁊ caelaigh do cech leth1815  imme na ro scailedh ⁊ na ro scandradh ní ó céile dhe.1816  Senistri imdha ⁊ doirsi debhtha fair. Inadh infhoilighthi ann1817  fein ina medhón dona h-asanaibh ⁊ dona h-óccdamaibh no beitis1818  ic fogluasacht na fén ⁊ na lúthighi catha batar fae, ⁊ dona1819  míledaibh no betis  404 acá n-gressecht. Ocus ro cumdaighset1820  fós dá thor trebhurdaingne ósin dumha móir sin d'fhoidibh do1821  imscainnir estib tarcenn in luchta nó bétis íar n-íchtur ann.

1822 O 'tcondaic iarum Brutus ar tairsin in t-shaethair sin ro1823  línadh ⁊ ro h-eagradh é do glére laech ⁊ d'óccaibh fon armgaisced,1824  ⁊ ro h-innledh a h-assain ⁊ a h- occdaim do tarraing1825  ⁊ d'fogluassacht na fén ⁊ na lúthighe batar fóe, ⁊ tucaid1826  lucht a n-gresechta ina farrad, ⁊ ro greissit uile iarum i n-énshíst1827  ⁊ i n-énfhábhall.

 p.140

1828 Lá sodhain trá do berar fogluasacht fírcalma ⁊ urrach allmarda1829  écíallaidhe, ⁊ borbtharruing brathamail forsin lúithigh1830  catha léo óda imellbord in longphuirt co comfocus múir na1831  cathrach.

1832 O 'tcondcatar na Masilecdha intshamail tulcha dermaire ic1833  faelsnam tarsin faithche dá saighidh, ⁊ o 'tcualadar ruamghail1834  na roth ⁊ dresernach na clíath ⁊ toranngair na clár1835  oc á cumscugad, fothrom na fén ica foghluasacht, ⁊ allgotha1836  na n-anradh, ⁊ flescbemnech na slat ⁊ na n-echlasc i lámhaibh1837  na laech ic a n-díanbrostugud ⁊ oc gresecht laighiudh na1838  n-dam ⁊ na n-ech ⁊ na n-assán, ⁊ o 'tcualatar didu sétfedhaigh1839  ⁊ analfadaigh na n- anmanna n-inndlighthech ⁊ comtuarcain1840  a cos fria fosadhclár na faithche icc ascnam ina n-dóchum, ro1841  gabh crith omhun ⁊ imecla íat. Indar-leo fá talamcumscugud1842  coitchenn tainic i fótaib ⁊ i fidhisibh in talman1843  uile. Bá machtnugud ⁊ ba h-ingnad mór léo cen múr na1844  cathrach do trascairt co lár leis.

1845 Do ríacht immorro in lúithech catha sin i cenn na faithche1846  ⁊ ní ro gabhadh rís nocor' suidigedh é slis re slis ré múraibh in1847  bhaile. Bui d'imarcraidh airdi ann seach na muruibh, co1848  m-bá sís nó thuitidis na h-airm os cinn in lochta no bídís ar1849  na h-inadhaibh ba h-airdi ná céile ar taibhliudh in baile.1850  Ro cathaighset tra muinter Cesair ⁊ na Masilecdha co ferdha1851  sétrech iarsin, acht cena ba sonairti dibrucudh muinteri na1852  Masilecdha inás díbhrucudh muinteri Cesair, ar badur fortamhlaigthi1853  ⁊ ba cobhsaidhi na h-inadha debhtha i rabhadar,1854  ⁊ didu batar a trelmha diubhraicthi urlumha occo d'imarcraidh1855  fós. IN lethgóe no laitea asin trelamh díbh sin do níd sligid1856  dé fén tresin cathcléith arm no bidh ar inchaibh muintiri  p.1421857  Cesair. Nó mairedh a nert urchuir ann ar tolladh dheissi nó1858  trír díbh. In cloch nó in carracc tulamais no laitea asin trelum1859  díbh sin do múiredh triar no ceathrar roimpi feibh tísadh1860  carracc dérmhair do mullach mórshléibhe do níth cuarcumaisc iter1861  fheóil ⁊ cnaim do cech corp cusa roisedh.

1862 Ó 'tcondcatar muinter Césair na frestlaidis lucht na cathrach1863  a n-diubhrucud, do chuatar a ruadhbolgánaibh a slegh1864  remur rodírech ⁊ i n-urdornaib a cloidhem, ⁊ ro scuchsat i1865  comfhocus dóibh. IS amhlaidh tancatar, ⁊ coróin dlúith da1866  scíathaibh ina timchell, ⁊ cathclíath dá n-gaeibh ós a cennaibh,1867  ⁊ cách díb og díden araile, ⁊ inni occá m-bíadh in scíath ic1868  diden in neich oc ná bídh. Do cuatar for dimain trelmha1869  díbraicthi lochta na cathrach ann sin,  405 ar ní bendais1870  na h-urchuir re muintir Cesair iter, acht is tara n-eisi do1871  tuitidis ara n-imfhoicsi do lucht na debhtha.

1872 Ro scuirset na Maisilecdai iarum da trelmaib dibraicthi,1873  ⁊ ro gabhsat for frestal a namhat do clochaib tulamais ⁊ do1874  laighnibh lethanghlasa ⁊ dá n-doidibh ⁊ dá righthibh féin. Acht1875  cena bá brigh bhecc le muintir Césair sin, ar ro scarsat1876  nerta na trelumh fresna h- urchuraibh, ⁊ ro scenndis na clocha1877  ⁊ na h-airm do cennattaibh na lúirech ⁊ do tulaibh na sciath1878  ⁊ do círaibh na cathbharr ⁊ do taibhledhaibh in luithigh1879  catha ⁊ dona cathclíathaib slegh, feibh ro scenndís cetha1880  cloichshnechta do gnimaibh cloch no do cumdaighibh cláraigh.

1881 Do ratsat araill do muintir Césair cliatha caelaigh mora1882  ós a cennaibh ⁊ scratha fót tairsibh anechtair, ⁊ ro gabhsat1883  for toghail in múir do réithibh toghla ⁊ do sleghaibh íarnaidhibh. p.1441884  Ocus ro h-adhannadh bruth ⁊ brígh i cridib na Masilecdha desin,1885  ⁊ bá báigh brathar tairisidh do rónsat in-aigid a m- bidhbad.1886  Atraghat a n-oenur fecht inan dóchum. scailtír ⁊ combruiter1887  na cathcliátha sin léo do beraibh iarnaidhib ⁊ do tenntibh1888  lethloiscthibh ⁊ do molaibh carracc n-dermair, co cuiredh ár1889  na laechraidi batar futhu.

1890 Scíthaightir lámha muinteri Cesair iarsin, ⁊ scuirid a1891  cliatha catha dermára díbh, ⁊ téid a saethar i mudhu. Ocus1892  facbhaid in cathraigh ⁊ imtighid co dubhach dobrónach docum1893  a longphuirt. Cér'ba lór do maith lé lucht na cathrach fortus1894  dídin a cathrach ⁊ comhéd a múr, araisin, ó 'tcondcatar1895  in sluagh ele ic fácbhail in inaidh catha ⁊ oc saighidh a longphuirt,1896  tancadar fochétóir asin cathraigh amach, ⁊ tucsat1897  athennedha tenedh ⁊ lócharnda lasamhna léo, ⁊ ro adhainset1898  tinidh in cech aird ⁊ in cech airchind don lúithigh catha,1899  co n-dernadh aenbréo tenedh de iter clárach ⁊ caelach ⁊1900  cloich, ⁊ conár'bó airdi a dethach inass a lasair. Ocus ro1901  scuapadh dono lé h-athaigh na gaéithe in lasair sin fa longphort1902  muintiri Cesair, coro loisced blogh mor de, ⁊ ro impódar1903  na Masilecdha co subhach somenmach docum a cathrach,1904  ⁊ ba sámh a codladh inn aidhchi sin.

1905 Tallsat muinter Césair a céill annsin do conach catha1906  tíre, ⁊ is í comairle do rónsat, a toicthi mara do innsaigid ⁊ do1907  taiscéladh dá fhis in budh ferr a conách catha long. Ro fornit1908  iarum co dian tinnesnach a longa léo do tarrachtain do1909  leth én muir do toghail na cathrach. Ní snimach tra ro p.1461910  h-ordaighedh cuma na long sin. Ni denta delbha na rinnighecht1911  forra. Ni deligthe acht a rusclána ria fidradh, ⁊ ní1912  búi decair na deliugud etarru ⁊ crainn na caille acht cromadh1913   406 ar a cláraibh sin namá, ⁊ ba lor le muintir Cesair1914  sin acht co m-bedis cobhsaidhi re cathugud estib.

1915 O tairnicc cumdach in cobhlaigh romóir sin leó, ro léigit1916  a longa occo le trethan srotha Rodain docum in mara moir,1917  cor' gabsat port isin cuan i fiadhnuisi na cathrach in aidchi sin.

1918 Cíar biat occbaid na Masilecdha immorro, in aidhchi1919  sin, nir'bó tost dóibh, ar ro scibait a núalonga léo ⁊ ro trebhurdaingnighid1920  a senlonga, ⁊ ro fornit ⁊ ro forlínaid íat do1921  gléire gasraidh in bhaile, eter shen ⁊ ócc, co rabhatar co furnaithi1922  urlama isin port cétna.

1923 O tairnic dobhurshoillsi na maidne muiche 'arna márach, ⁊1924  o 'tcondcatar dellraid ⁊ saighnénraid na gréne glansoillsi 'na1925  ruithnibh bristechaibh re mórtonnaibh in mhara, ⁊ ó ro chuatar1926  cith-anfhethna na h-aidhchi for cul co tarrla in muir ina clár1927  comréidh taethéglidhi for cinn in catha, atrachtadur milid1928  mercalma mertrena ⁊ foirne forníata in cobhlaig cechtardha,1929  ⁊ ro gabhsat for uracrad na long luchtmur ⁊ na m-barc1930  m-bronnfhairsing ⁊ na libhurn leburgorm o fhochraibh in tíre.1931  Ocus desidar ina suidhe ar sesaibh na long, ⁊ tucsat smachtbann1932  imruma forra for cnaturbárcaibh in cobhlaig asna p.1481933  cuanaibh amach, co clos fóna crichaib comfhoicsibh tarmghal na1934  lestur lánádhbul ⁊ escal in mórmara oc a trentuargain do basaibh1935  na ruádhrámha i r-righthibh na laech, co rabhatar na1936  longa lánmora ar crithnugud ⁊ ar combocadh, iter tairrngi ⁊1937  clárach, otá a m-bruinne co h-errais.

1938 Ro córaigset muinter Césair a cobhlach ar taidhecht asin1939  cuan immach. Tucsat a libherna ⁊ a minlonga i medhón a1940  cobhlaigh, ⁊ tucsat na longa bá mó occo ⁊ ara rabhadur tri1941  sretha no ceithri sretha no cóic sretha do rámhaibh ina timcull1942  amuich ⁊ amach, i leith risin muir moir ⁊ re cnes in catha.

1943 IN taisech toghaidhi ro búi occo .i. Brutus, is ann ro1944  ordaigh a luing fén i n- airenuch in cobhlaig re h-ucht a1945  bidhbad. Ba h-ádhbhul méd na luingi sin, airdi h-í naid1946  longa in cobhlaig uile: tuir móra ⁊ iduis debhtha uossa. 1947  sretha do rámhaib uirre, mór ⁊ adhbul a fat ón t-sreith uachtaraigh1948  díbh co muir.

1949 O ro comhfhoicsigh dona cobhlaighibh arsin co ná bí acht1950  énbhaing imramha etorra, ro gabhsat mílid ⁊ laithghaile in1951  cobhlaig cechtardha ar gresecht ⁊ ar nertadh a slóigh co1952  m-beidis co ferdha seitrec i n-aghaidh a namat.

1953 Tucsat gaire móra ós aird la sodhain. Cíar bhó adhbhul1954  síatghal inn imramha ⁊ comthairmnech na ráma ní clos1955  ní díbh lé méd in uaill aerdha atracht uaistibh ann. Tucad1956  in spaing sin tra co díchra dúthrachtach léo, ⁊ ní ró1957  ansat di cor' tolgsat in cobhlach i slis araili. Búi do treisi p.1501958   407 ro comtuairgset co rócuirset na longa fora cúla dorísi1959  co rancadur a m-bruinnedha i n-inadhaibh a n-errais.

1960 IS annsin iarum atrachtadar na forne dona sesaibh ⁊ ro1961  tharlaicset saithe bodhbha ⁊ cetha nemhe etarru do shaighdibh1962  a fidhbhacaibh ⁊ do beraibh biraigthe ⁊ do laighnibh lethanlebraibh,1963  coná facus in t-aer seachu cein badar os aird ⁊ conna1964  faccas in mhuir trithu o ro thuitset isin n- edarfolum búi1965  iter in dá cobhlach.

1966 Tucad bann ele arna cobhlaigibh co n- dechadar araill1967  dona longaibh cechtardhaibh imásech araile. Do róine cuarcumuisc1968  don muir ⁊ combuaidhred futhu. Na tonna no cuirtis1969  longa muinteri Cesair dibh no impaitis fochétoir ó longaibh1970  na Masilecdha, coná bí samhail in mhara fúthu acht1971  intan tecaim in lán mara ac diraim 'na ruadhbuinne robhurta1972  i n-aigid na gaeithe. Acht atá ní chena, bá soirthiu1973  dona Masilecdhaib cur in catha annsin inás do muintir Césair,1974  ar robtur athlumha étroma a longa, ⁊ bá soirbh a stiúradh1975  ⁊ a n-dírugud ⁊ a n- impódh, ⁊ ba sodhaing saighidh1976  ⁊ inggabháil námhat estib. Longa muinteri Cesair immorro1977  bátar troma, úra, inmalla iat sén, ⁊ nirb' urusa a n-dírugud1978  inás a n-impódh, acht chena nír' cobhsaidhi cathugud1979  ar tír na estibh .

1980 O 'tcondairc in taisech toghaidhi .i . Brutus in n-abairt1981  sin fora m-batar longa na Masilecdha cuigi ⁊ uadh, ro gabh1982  for acallaim a stiurasmainn, ⁊ ro ráidh ris slis a luingi do1983  córugud re bruinnedhaibh long na Masilecdha, ⁊ do róine in p.1521984  stiurasmann amhlaid sin, ⁊ ro coirighedh na longa fá comnesa1985  dóibh in innus cétna. Na longa do roichedh cuigi iarsin1986  ní h-uatha no impodh, acht nó fostaighthi leó-sum do corránaibh1987  íarnaidhibh, ⁊ nó cengaltai do shlabhradaibh slemonríghnibh.1988  Ocus ro dluthaighidh in cathugud íarsin, ⁊ ro foilghid in t-edarfasach1989  bui don muir eter na da coblach ⁊ ro congbhaid1990  ⁊ ro comfuaighid longa in cobhlaig cechtardha slis re1991  slis ⁊ bord fria bord, conar'bo comfoicsi don fhir díbh a comguaillidhi1992  imruma féin inás a bidhbaid don leith anaill. Ocus1993  ní ro fhoghainset a n- urchair náit a n-díbraicthi dóibh ó h-oin1994  anunn. Ro cumascit na lámha leo, ⁊ ro claechlait na bémenna,1995  ⁊ ro tuairgid na cathbhairr, ⁊ ro cuadur for imbeirt1996  a scíath for taithbémendaib a cloidhem, ⁊ ro gabhsat co1997  sesmhach sírthairbhertach oc frestal ⁊ oc frithailemh brathbémenn1998  a m-bidhbad tar imellbordaibh na long.

1999 Atorcradar sochaidi dibh annsin i cessaibh ⁊ i crólighibh2000  ⁊ i crislaighibh a long fein, ⁊ ro shnighdis srebha ⁊ sruthána2001  na fola flannrúaidhi a corpaibh na curadh ⁊ a h-innibh na2002  colg n-dét, co m- bídis 'na caebaibh rothiugha ⁊ 'na n-uanfadhaibh2003  cró for barr-uachtair na tonn mór mara. Ocus2004  ro imdhaigh in t-ár iarum ⁊ itrochradar na colla díchennta2005  iter na longaibh isin muir, conach cuimgidis na slabhrada2006  iarnaidhi a n-acomhal ré dlús ⁊ re h-imat  408 na corp2007  cirrthe ⁊ na colann croderg etarru. Ocus no thuitidis na láich2008  lethmharbha isin muir, co m- bídis araile díbh ac ól a fola féin2009  maille is in serbshaile in glasmara, ⁊ no bidis araill ele for a2010  n-anfadh ⁊ for a n-imbádhudh co faghbaidis a n-oidedha p.1542011  le sesaibh ⁊ le cláraibh na long lánbristi oc ráen ⁊ ac rotuitim2012  forra anúas. Ní téighedh béim na h-urchur for dimáin2013  no imraill isin gliaidh sin cen cnes curadh do chirrbhadh nó2014  cen clár luinge do ledradh, ⁊ a tecmadh isin muir díbh is i2015  corpaib laech do tairistis.

2016 IS annsin ro láa curudha ⁊ latha gaile in cobhlaig cechtarda2017  for tocbháil a fedhma catha ⁊ for imdúgud gnim n-gaiscid2018  for na slóghaibh. IS annsin ro indsaighsat dá luing do2019  longaibh na Masilecdha cur' íadhsat in luing ócláigh do2020  muintir Césair, Tághus a ainm, ⁊ ro roinn Tághus foirenn a2021  luinge ar dó .i. lethfoirenn i n-aghaidh cecha luinge díbh.2022  Ocus atracht féin ina inadh féin .i. i lipting a luinge, ⁊ ro2023  gabh for comfrithailemh in dá stiurasmann dá dheis ⁊ dá2024  clí. Fecht ann do rat a imill for falmaire indara long díbh2025  ⁊ ro gabh co sétrech sírcalma ic á fostadh. Fornit in da2026  stiurasmann in dá shleigh i n-énfecht ind, co tarrla indara slegh2027  díbh i n-imell a droma ⁊ araill i cleith a ochta for comair2028  a craidhe coro comrithset a dá slinn a forfholamh a chléibh.2029  Tarrustair ina shesam, ⁊ ni fhidir ca crecht díbh tar a snighfedh2030  a fhuil artús. Ro dún a bél ⁊ ro inbholg a anál ⁊ ro2031  scendset in dá shleigh í n-énfecht as, cor' mebhdadar dá2032  buinne ruadhfhola for a shlicht, corob amhlaid sin fuair bás.

2033 Ro dhírigh Gelón mílid do Masilecdhaibh a luing docum2034  muinteri Césair. Maith fer ón in fer sin, na raibhe p.1562035  lámh budh fherr do stiuradh luinge i n-aimsir anfaidh. Ní2036  raibhe fer budh eólchu for rithim leg. reithini na for anfine.2037  Ro búi dá treisi ⁊ dá sétrighi ro stiur in fer sin a luing2038  curo bris comuaim ⁊ comhdlúthugud luinge a bidhbad re2039  bruinde a luinge. Acht chena ro dírigh óclách do muintir Cesair2040  in sleigh seimnigh dá saighid-sium, co tarrla i mullach a2041  ochta ind go rucc urrainn trit cor' fhácaibh a anmain ⁊ sé2042  ic tennadh na stiure cuigi d'impódh na luinge.

2043 IS annsin ro gab Giair, mílid do Masilecdhaibh, bord2044  luinge Gelóin ⁊ sé ic tidhecht a bádhudh intan ros-tócaib2045  ón muir súas co m-bui a ucht-bruinne fria bord na luinge.2046  IS ann innsmais in fer do muintir Cesair in gáe ind, cor'2047  gabh ina luing trit, co raibhe for bangánaigh esti, ⁊ in góe2048  ac a fulang.

2049 Da óclách shaerclannda do Masilecdhaibh batar isin2050  cath, dá bráthair derbha íat. do aen lamhnadh ro tuismit araen.2051  ní bí deccair na eterderrsgnugud delbha etarru. Búi dá2052  cosmhailes, ná h-aithgnedh nech fer seoch a cheile díbh noco-ros-dedhail2053  bás ⁊ corob cuimniugud cuma dá cairdibh dercadh2054  indara fer dibh airet ro bo beo ó fuair araile bás. Amail2055  batar in diassin ann doroich long muinteri Cesair bord fria2056  bord risin  409 luing i rabhadar, co n-derna clethrámh2057  cumaisc dá rámhaibh. Sínes indara fer díbh a láimh deis2058  asin liphting i m-bí cor' dún a glaicc im bord luinge a bidhbad.2059  Nochtais óclach do muintir Cesair fot láimhe laich da p.1582060  cloidhemh, ⁊ do bert ruchall tarsin láimh, coro thesc in righidh2061  ar dó, ⁊ cor' fhácaibh innglaicc i lenmhain na luinge. Sínes2062  in Masilecdha an laim clé do tarrachtain na laime tescdha.2063  Formis an t-óclach cétna béim comadhais do cloidhemh dó,2064  cor' letrastair in láimh clí ó bún na gualann de. Acht chena,2065  cía ro letradh lamha in laeich sin, co ná búi tuailgius a airm2066  na a scéith do congbáil, níró léicc cruas craidhe dó time ná2067  teichedh do dénam, ⁊ ní dá fholach fo shesaibh na luinge2068  do cuaidh, acht tainic ar inchaibh a lethemain, ⁊ cech beim ⁊2069  cech forécin nó fhuirmhithea a fer dia muintir ticedh sium2070  eturru co m-bá h-ind féin no tecmadh. Ocus o ro rathaigh2071  airdhena bais ina dóchum ⁊ a fhuil oc snighi ina linn for2072  slechttaibh na slegh ⁊ na cloidhem asa chorp, ro gab for2073  a anáil ⁊ do bert urtócbhail miled fair, ⁊ ro ling a n-airdi, ⁊ ro2074  léicc béim n-asclainn de i luing muinteri Cesair, cor' urchoidigh2075  a truma dóibh, ar nír thualaing imberta arm forra.

2076 Ro línad a long ársin do spairtibh cró ⁊ do collaibh2077  curadh, co ro scáilset a comuamanna ⁊ co ro línad do serbhsháile2078  in glasmara, ⁊ co ro tollait a h-ábhair, ⁊ co ro slugaid2079  a fúdomain ⁊ a fírichtur in oicéin, cona foirinn, ⁊ ro reith in ruadhbuinne2080  romhórrobhurta fo shamhail saebhchoire ina h- inadh da h-éissi.

2081 Mór do ernailibh bais ingnáthaigh anabhaidh do fhuaradur2082  saerclanna in lá sin.

2083 Fecht n-aen ann ro lá fer do muintir Cesair lámhcorrán2084  iarnaidhi uada d'fastudh na luinge Masilecdha, ⁊ ised do rala2085  i Licid láechmilidh do Masilecdhaibh, ⁊ do tarraing in corran F p.1602086  Licit leis tar bord na luinge immach. Tarrustair2087  a muinter féin for dá colpadhaibh ⁊ ro gabhsat ica imtarraing2088  imme, co ros-roinn in lám-corrán íarnaidhi in díb m-bloghaibh,2089  ⁊ ruc in m-bloigh ó cris suas leis, ⁊ ro fhácaibh in m-bloigh ó2090  cris sís isin luing, ⁊ ro thuitset a inne ⁊ fochull a bronn isin2091  muir. Ocus ni búi scibudh anma na bethad ina leth inichturaigh,2092  ⁊ in leth uachtarach immorro búi sein for anamthaigh2093  fria ré cían. Fobíthin is ann ro badar na baill2094  beóthacha ⁊ istudha na h-anma .i. áe ⁊ inchinn ⁊ craidhe ⁊2095  ubhall braighet. Ocus o ro batar iarum lucht na luinge na2096  Masilecdha uile co tairbertach for lethbord na luinge oc fostódh2097  Licit ⁊ ic cathugud fria muintir Césair, ro cuaidh in2098  bord sin na luinge fáe in muir rompu, ⁊ ro impó in2099  bord ele forra, ⁊ tainic a long tar a mullach, ⁊ nír cuimciset2100  lúth a cos nó a lámh, ⁊ in saile ic a formúchad i crislach2101  a luingi noco fuaradur bás.

2102 Tarrustair araile ánradh for imbádhudh ann, ⁊ búi in2103  fer sin co setrech sírcalma ic snamascnam na tonn don drumcla2104  dar aile. Isi conair a tuc in anfin e, airm inar,2105  comraicset dá luing lánlúatha  410 fó énbaing imruma2106  isin cobhlach. Is ann dos-rala sum for barr uachtarach na2107  tuinne iter dibh brainibh in dá long sin co n- dernsat cnámbrétaigh2108  ⁊ desi fodhailti dá cnamaibh ⁊ dá uilib inmedhónachaibh2109  etarru, ⁊ nírsat airmisc dá bloiscbeim na p.1622110  m-bruinne ic comtuargain sin, ⁊ intan ro scuchsat na longa2111  for cúla uadha atrochair-sium isin muir, ⁊ is cuma no scended2112  in serbhsáile tar a créchtaibh ⁊ no tobrúchtadh slímradh a2113  inde ⁊ a inathair ⁊ fulradh a craidhi ina liaibh dubhfhola ⁊2114  ina lomannaibh cró tar a bélaib sechtair; ⁊ fuair bás amhlaidh2115  sin.

2116 Drong mor do Masilecdhaibh do batar for a n- ocharbádhudh2117  fos, ⁊ ro scuchsat i n-aenfhabhull docum na2118  luinge Masilecdhae ba comnesam dóibh, ⁊ ro righset a lámha2119  i n-aensist ⁊ i n-aénuair ina bord, ⁊ ro gabh in long for2120  crith ⁊ for utmaille desin, ⁊ adaghat iarum in fhoirenn, ⁊2121  gabhait ic imscothadh a lamh díbh dá claidhmibh, coro lensat2122  a n-glacca i m-burd na luingi ⁊ dorochradar a cuirp tamhnaighthi2123  i fúdomain in mara fo a n-urcomair.

2124 Ocus ro chuaidh scithlim mór for a n-armaibh in airet2125  sin. Ro mebhdadar a laigni ⁊ a craisecha ina n-innsmaib.2126  Ro mebdatar a slegha ⁊ a foghadha foebhracha i tollaib2127  a suainemh, ⁊ ro mebhdatar a cloidhmhe ina n-imdhornaibh2128  ⁊ a corrána ina cromthaibh.

2129 Arai sin ro thimthir a n-gal curadh ⁊ a m- bruth níadh2130  armu elo dóibh, ar no imredh cách dib for araile na2131  rámhada ⁊ na sesa ⁊ stiura na long, ⁊ nó bristis na longa2132  féin léo, fá comair a cláraidh do díbhrucud dá naimdibh.

2133 Na h-abaighi ⁊ na cuirp cirrthi nó bidis isna longaibh2134  nó for uachtur in mara ina fochraibh no tescdais iat ⁊2135  no díbhraicdis iarsin. No tairngidis sochaidhe díbh na p.1642136  h-armo no bídis ic congbail a n-inne ⁊ a n-inathar inntu astu2137  féin, ⁊ no cuirdis a m-bassa for a crechtaibh airet no bídis ic2138  dibhrucud in airm nó ic fuirmedh in beime.

2139 Frith airecc ingnadh ⁊ elada fírglicc le muintir Cesair2140  annsin .i. ro h-adhnait coinnle cíartha ⁊ lócharnda giusta léo,2141  ⁊ nó cuirdis ar derglasadh íat fó slesaibh ⁊ fo bruinnibh 2142  fo eraisib long na Masilecdha. Ocus nó lastais fo chétoir2143  na senlonga lasamna 'arna m- bréoad do pic ⁊ do geirid2144  do céir. Ba truagh tra ro bas isin cobhlach arsin. Téighedh2145  an fer díbh ar teichedh a loiscidh isin muir dá bádhudh,2146  ⁊ ticidh in fer asin muir ar teichedh a báidhte isin luing2147  for lasad dá loscud, ⁊ ní bí ecla báis ar nech dibh acht2148  in bás ó tinnscnadh écc.

2149 Cidh íat in lucht ro búi for ocharbadhudh díbh, nír'bo2150  meirbh a feidm isin gliaidh sin, ar do bídis araill díbh ac2151  tinól arm na long bá comnessa dóibh, ⁊ bídis araill ele ic2152  imairecc in catha frisna bidhbadaibh tecmhaitis for imbádhadh2153  dóibh. Ocus intan na faghbadais airm ele nó bidis ic imtescad2154  in t-sháile etarru, ⁊ nó íadhadh in fer ann a lámha2155  tar a bidhbaidh co téighdis maráen a fhúdhomhain in mara. Bá fó2156  leis  411 a bádhadh fein acht co m-báidhedh a námhait leis.

2157 Ba lámh arrachta le Poicc in airet sin isin glíaidh sin.2158  Ócclach amra do Masilecdhaibh esin, ⁊ onfisech amra nois ⁊2159  fer túir ⁊ íarrata cech neich no báitti for muir, ⁊ fer no2160  clechtadh techt d'' fhogluasacht angcaire cech tan tecmadh i lenmhuin2161  i n-íchtur oicéin. No dúnadh in fer sin a dóidi imon2162  fer do muintir Cesair, co m-beredh leis co grían in mara é, ⁊ p.1662163  nos-fácbadh ann, ⁊ ticed féin a n-etarfhásach in cobhlaig anís,2164  ⁊ ro teilgedh a anál, ⁊ no bheredh fer ele dá naimdibh leis2165  fon samail sin. Fecht n-aen and chena ro sháil- sium tidhecht a2166  n-etarfholamh in cobhlaig anís, ⁊ ní h-edh tainic iter, acht do rala2167  fó drumlorgaibh na long, ⁊ nír' tócaibh cenn o h-oin alle.

2168 Drong ele da m-bí forsin imbádhudh no fhastaidis rámhadha2169  na long n-echtrand, coná léigdis teichedh na indsaighi dóibh,2170  ⁊ ticdis fós for scáth a long fein combá h-inntu no benadh2171  in béim nó in t-urchur no fuirmhithi for bord no for bruinne2172  na luinge.

2173 IS ann atracht Tirrén trenfer do muintir Cesair a m-bruinni2174  a luinge, ⁊ ro gabh for togbail a ghnim gaiscid ós aird2175  ⁊ for calma do denam isin cath. Ocus itcondaic Ligdamus2176  láechmilid do Masilecdhaibh innísin, ⁊ taibhleoir toghaidhi esséin,2177  ⁊ do bert ubhall mell luaidhi ina thabhull, ⁊ srethais uadh for2178  Tirrén é, co tarla an t-ubhall luaidhi i fossadh a édain, co2179  ro combris a édan ón araidh co'raile, ⁊ cor' cuir cechtar2180  a dhá shúil taracenn i a-énfecht amach. Sochtus Tirrén 'ar2181  m-bein a radhairc fair, adar-leis is dorchata bais dos- ranaic,2182  ⁊ o ro airigh immorro bríghi bethadh do beith ina ballaib ro2183  raid re muintir Césair: “Cóirigh m' aghaidh,” ar sé, “rem2184  naimdibh co ro dibraicer iad feibh dibraicti-si, ⁊ co ro tochaither2185  in iarsma anma fil indum ré básugud mo bidhbad, ⁊2186  fri díden mo carat, ar ní théit mo menma frim bethaid o2187  h-oin amach.”

2188 O ro scáich dó sin do rádha do bert a aghaidh for na2189  Masilecdha, ⁊ fóceird urchur n-amarais forra. Araidhe an p.1682190  imrall do rala airm a m-bí Arg, ócclach socheneóil do Masilecdhaibh2191  ⁊ sé ina sessam a lipthing a luinge. Do rala in2192  t-shlegh día saighi seoch bile in scéith ⁊ tar bernaidh na lúirighi,2193  cor' gabh i maethlach á brond ó imlinn sís. Do rochair2194  Arg for in sleigh, co n-dechaidh fod lámha láich dia crund i2195  n-deghaidh a glasiaraind trena druim síar sechtair.

2196 IS ann ro búi in senóir athair Airg a m-bruinne na luinge2197  cétna, ⁊ ní raibhe do Masilecdhaibh mílid bhudh shonairti inás2198  i n-aimsir a óitedh. Ocus o 'tcondaic a mac ac toitim tainic ina2199  dhóchum for a t-shrengtrascarnaidh ⁊ for a tuitmennaigh tar2200  sesaibh na luinge lánfhada cosin lipthing i m- bí a mac, ⁊ fuair2201  fora anfadhaigh é, ⁊ ní dhernai cai na h-écaine uasa, acht2202  ro sín a lámha re thaebhu, ⁊ ro cruadhaigh ⁊ ro cátaigh2203  a corp, ⁊ tainic temhel ⁊ fordorcha for a roscaib. O 't-condaic2204  Arg a athair i n-imfhocus ro thócaibh a cenn ⁊ a ucht2205  co h-anbhann amhneirt ó bord na luinge do íarraid póicci fair,2206  ar nirsa tualaing laburtha fris, ⁊ ro  412 tarraing2207  a laim n-deis cuigi do dúnadh a shúl. “Acc iter ón,” ar in t-athair,2208  “ní h-edh bías ann, a maic, acht is missi is taisci rachus docum2209  écca.” Is amlaid atbert sin, ⁊ do rat irclann do cloidhemh2210  ina luing bronn fein, cor' gabh urrand trit, ⁊ ro ling isin2211  muir acétóir ina diaidh, ar ro búi do teindeithnes écca fair2212  ríana mac nár' fholortnaigh aenbás .

2213 Do bo cruaidh ⁊ do bo comnert tra ro feradh in gléo2214  sin muinteri CésairPoimp i n-eccmais a tigerna máráen, p.1702215  acht chena ro eterdelighset ratha na rígh etarru, ⁊ ro fortamlaigh2216  conách catha Césair for toicim Poimp. Ocus ro tuit2217  iarum in cath leth ar leith, ⁊ ro sraeined inn irgail ar lucht2218  na cathrach, ⁊ ro loitedh a laith gaile, ⁊ ro cirrbait a curaidh2219  ⁊ ro trascraid a treoin ⁊ a taisigh, ⁊ ro maeltamnaighid a mílid,2220  ⁊ ro báidhedh ermór a long, ⁊ ro mudhaigh in tine2221  araill díbh, ⁊ do neoch nar' báidhedh ⁊ nar' loisced díbh ro2222  lingset muinter Cesair tar a m- bordaibh intu, ⁊ ro gabhsat for2223  a foirnedh do glére laech, ⁊ ro díchennatar a fhuaradur do2224  laechaibh lethmarbhaibh ⁊ d'óccaibh for anamhthaigh intu,2225  ⁊ do cuadur dono sceólanga uathati do Masilecdhaibh a2226  nirt a n-imrama ⁊ a luas a long, ⁊ rucsadur a longa2227  lethbristi dá longbothaib léo.

2228 Bá lór truaighi tra cloistecht re lucht na cathrach ársin,2229  lé méd a n-uchbhadha ⁊ a n- éccáine, ⁊ re h-imat a núallghubha2230  ⁊ a n-golgaire ic faicsin a muintiri ic teichedh ina2231  n-dóchum. Ba deithfir doibh ón chona, ar rob imdha mac cen2232  athair ann, ⁊ athair cen mac, ⁊ siur cen brathair, ⁊ ben cen2233  caemchéile isinn uair sin occo, ⁊ ro gabsat a mná ⁊ a2234  senóraigh ina m- búidhnibh ⁊ 'na sésibh for in tráigh ic2235  tabhairt aithne forsa tabhradais múrtonna in mórmhara do2236  collaibh ⁊ do cennaibh carad ⁊ coicéile dochum tíre dá2237  saighidh. Batar dodelbha na gnúisi sin, ⁊ ba docair p.1722238  aithne forra ⁊ no bídh in ben ic póccad in fir do muintir2239  Cesair i r-richt a fir féin, ⁊ nó bídis indána athair ic debhaid2240  ⁊ ic cathugud imon aencorp dar leis la cech fer díbh fa h-é2241  corp a maic fein ro cosnadh annsin.

2242 Décius Brútus immorro, taisech cobhlaigh Césair, ba slán2243  sonairt leis a menma ar maidm roime for na Masilecdha, ar2244  is esium cétfher leisar' brised cath longda ar seilbh Césair.2245  Batar a muinter immorro co h-uchfadhach écaintech mar do2246  scaradar risna Masilecdha, ⁊ nírbhó écaine cen adhbar sin,2247  ar robtar imdha cuirp cirrthi ⁊ táibh tolla ⁊ laích londa2248  ledartha ⁊ óicc athgaeiti acco, ⁊ rob imdha fuile ⁊ crechta2249  díleighis forra. Acht cena nocha cumann cath la firu. Do rónsat2250  brígh bicc desin, ar is rompu ba raen.

2251 Tucsat a cobhlach i cuan ⁊ i caladhport na Masilecdha2252  ⁊ ro scipait ⁊ ro tirmglanaid a longa léo, ⁊ ro laiset curpu2253  ⁊ colla ⁊ caeba cro ⁊ cropairti fola ⁊ cnámredhaigh a2254  m-bidhbad dar imellbordaibh a long isin muir. Ocus ro2255  gabhadh in cathair léo, ⁊ ní ro leiccset nech ele innti2256   413 na aisti co tainicc Césair asin Espain ina2257  n-dochum, ⁊ co ro traethadh in cathair uile leis ar torrachtain.

2258 IN adhaigh sin immorro ba sámh ro tocaithed léo-sum2259  'ar cur shnima in catha dibh ⁊ 'ar tuitim a námhat i r-ré imairicc2260  léo.

2261  Conid remscél do remscelaib catha moir na Tesaili co n-icci2262  sin. Toccail cathrach na Maisile ainm an scceoil sin.

13. 2263  Scéla Césair at- fiadhamar sísána coleicc.

 p.174

2264  Sloigedh na h-Espaine.

2265 AIRED TRA ROBÁS ic gnim na n-imairec sin isin2266  Etáil ro gabh Césair i n-oraibh imechtracha in domain uile i2267  crichaib imcíana na h-Espaine ic forbhaisi for PetrinAffran,2268  for da urraigh na h-Espaine fria lámhaibh Poimp. Cin cor'2269  dermára na h-ára do bertha etarru don turus sin ro fhás anáebh2270  mór ⁊ cumscugud conaich ⁊ toicthin dona taisechaib desin.2271  Ba h-aentadhach a caradradh na n- airrigh sin, PetrinAffran,2272  ⁊ ba setrech a combág i n-aghaidh Césair. Ocus ba2273  h-urusa dóibh comtriall catha ⁊ cocaidh, ar robdar línmura a2274  slóigh, ⁊ bá saidhbir a socraidi, uair ro bí slógh ádhbul do2275  óccaibh Etalda fá mámus feisin, ⁊ ro comérighset dírmanna2276  imdha do churadhaib na h-Espaine maille riu .i. tuatha na n-Asturda2277  ⁊ na Vectonda ⁊ cinedha na Celltiberdha.

2278 Do ruachtadur iarum na slóigh sin docum n- éninaidh, cor'2279  gabhsat sosadh ⁊ longphort oc in cathraigh dianadh ainm2280  Ilerdha, i n-airis catha do Césair. Cathair iséin ro cumdaighedh2281  ar tulaigh urísil ar brú srotha Sicoir. Stuaghdroichet2282  cloiche dar in sruth sin, ⁊ intan ba tuili geimridh and ticed2283  an t-uisci tairis. Tulach urard bui i comfhocus na cathrach,2284  ⁊ is inti ro suidighit mergedha muinteri Poimp, ⁊ ro h-ordaighedh2285  a longphort. Ocus ro gabh Césair longphort i tulaigh2286  ele nár ba h-ísle ina in tulach sin enech um inchaibh2287  ríu. Ní búi eter na dha longphort acht sruth Sicoir namá.2288  Edh radhairc romoir do réidh muighi for cúl longphuirt p.1762289  Césair, sruth Cing a timchell in mhuighi sin co commúr srotha2290  h-Iber co tíaghaid araen isin muir móir.

2291 An cétlá tra ima comrainicc dóibh dona slóghaibh ní2292  dernad cath na h-irghal etarru, ar ro bí a feidm ⁊ a monor2293  ac rim a mergedh ⁊ ac comairemh a cath ⁊ ic taispénadh a2294  túath ⁊ a tinól, ⁊ dono ba h-aimlesc ⁊ ba h-imnár leis na2295  braithribhla lucht na h-áencathrach imfhorrán catha atarru2296  féin i fiadhnusi na cinedh n-echtrann.

2297 O tancadur dorchatu deiridh in láe do bert Cesair a slóghu2298  leis cor' claidset clasach dermair dondara leith don longphort2299  muinteri Poimp, ⁊ tuc imad di-airmhidhe do laithib gaile2300  don leith araill, conach bí conair éludha occo acht enconair2301  amhain .i. dochum thulcha dermaire búi i comfocus dóibh2302  etarru ⁊ in cathair Ilerdha.

2303 O tainic soillsi ⁊ mochdedhóil na maidne muiche ro forcongart2304  Cesair for a míledhaibh comadh iat is túsca do roisedh2305  in tulaigh sin. Ocus o 'tcondcadar muinter Poimp innísin ro2306  indsaighid a m-buidhne co dian denmnidech, co n-gabhsat in tulaig2307  ar tus, ar is dóibh ba comnesa  414 h-í ⁊ didiu bá2308  sodhaing a slige dá saighidh, ⁊ ba lánddhodhaing immorro slige2309  muinteri Césair, ar is ar écin ro ascnaidis na h-oicc fa n-armgaisced2310  ⁊ in cnoc d'faen forra. Ní cumgadh nech dib a lamh2311  do tócbháil in aghaidh a námhat. Arai ba h-íat a slegha ba2312  lorga fosaighthi doibh ⁊ tul scéith in fhir do bíth fá deóidh ic2313  congbháil in fhir do bíth roime, ⁊ ní cuimgedh nech dibh p.1782314  impódh a frithing na conaire cétna ar uamhain a bidhbad da2315  tuargain ina diaidh.

2316 O 'tcondairc Césair in tendta mor sin ar á muintir, fáidhis2317  a marcslógh uadh do debhaidh don leith ele for muintir Poimp,2318  cein co rancadur a coisidhe slán tar dograing na sliged.

2319 Do dhaingi na conaire ⁊ iterdelighthi na crich ⁊ na feronn2320  is ed ro tairmesc in cath co n-uicce sin. Ocus anfine aer2321  immorro ro tairmisc o h-oin amach, uair medhón erraigh ann2322  intan sin, ⁊ ro snighset snechtai dérmara lá tús in gemhridh2323  roime, cor' línsat sléibhti ⁊ maghréidhe na h-Espaine. Ocus2324  ro cruadhaigh ⁊ ro thécht in talam fúthu, ⁊ ro tairmisced2325  siledh na nél lé sicc ⁊ le reódh fri ré in gemhridh ⁊ tosaigh2326  in erraigh iartain. Lesin cétadhnadh éscaidhe do gnít ar sin n-equinoctus2327  errchaidhe, ro derg ⁊ ro ruamnaigh in t-aeor oirrtherach2328  inbaidh co n-duargaibh in grian ina popol teindtide2329  tar colar turgabhála suas. Ocus ro téigh ⁊ ro inbhoilcc2330  in grian roimpi uile neóllu uiscidhi inn aéoir fhuasnadhaigh2331  ó táit crícha na h-India íar n-airrther co m- bátar 'na mothar2332  dlúith dorcha dubhchíach ós cinn na h-Espaine, conad inbecht2333  má ro soillsighidís in cobhés etarfhásaigh do rala iter aeoir2334  ⁊ talmain, ⁊ ro taitin lethcircall uainecdha na stuaighi2335  nime isna nellaibh ársin.

2336 Ro faiscit iarum tre bruth na gréine, cor' shilset 'na cethaibh2337  ⁊ 'na frasaibh ⁊ 'na tólaibh tromferthana for tíribh na p.1802338  h-Espaine. Ro scailset didu snechtadha na sléibhti ⁊ na tulach2339  bátar i comfhocus Ilerdha na h-ardcathrach lé h-imad in2340  uisci ⁊ le h-elltesaidhi na h-aimsire errchaidhi, cor' snighset 'na2341  srebhaibh ⁊ 'na sruthánaibh co m- bátar 'na n-aibhnibh ⁊ 'na2342  lochaibh lánaidhbhlibh for clármuighibh cobhsaidhi in tíri.

2343 Srotha bunaidh in tíri ro teibrinnset co cían dar a2344  m-bruachaibh ar cech leith, ⁊ ro sceinn in díle sin tar múraibh2345  longphuirt Césair do cech aird, co rabhadur na botha ⁊2346  na pupla, ⁊ na scéith ⁊ airm na laechraidi, ⁊ lointi na slógh2347  for snam ⁊ dírramh sechnón in longphuirt lásin tola uisci2348  rainic iat.

2349 Nír' fhétsat na slóigh crech na h-aircthi do denam isin tír2350  air sin, ⁊ ní fuaradur a n-echradha conair ingelta nó fér2351  nó geltadais, ⁊ ro foilghidh na slighthi ⁊ na comréidhi forra,2352  coná faicdis conair acht mullaighi na cnoc ⁊ benna na sliabh.

2353 IS annsin tainic in teidm is tosach do cech teidm ⁊ is2354  adhbhur do cech morolc .i. in gorta. Cén co raibhi acht2355  forbhaisi bidhbadh forra, ba h- ádhbhul méd a n-adhilgnighi,2356  ar nír'bhó  415 malairt le fer díbh a indmus uile do2357  bronnadh ar becc tuara, ⁊ didu búi in fer sanntach ann ic2358  fulang na gorta dá deóin 'ar creic a bicc ló in ar indiub romór.

2359 Is dodelbha etorthach ro batar muighe Ilerdha .i. na cathrach,2360  intan sin ar forbairt in uisci tar cnocaibh ⁊ tar cailltibh2361  na crich ar cur air a n-ós ⁊ a n-allta ⁊ a n-almha ⁊ a n-echradh. p.1822362  Ocus ní fes lá seoch aidhchi intu, ⁊ ní raibhi a2363  samhail, acht amail indister in t-uardha oighreta do beith cen2364  aitreibh anmanna ⁊ cen taircsin toraidh.

2365 Acht chena ba lór leisin toicthin bidhgadh becc ⁊ frithbert2366  foill ar conách Césair; ⁊ nír' léiccset na déi adhartha loccadh2367  don , uair gér' mór in tóla ⁊ in gorta rémhthechtach2368  do chuaidh ilconach do Césair ina deghaidh, uair ro foirset na2369  dei dó indus na bá gnáth. Ocus ro gabh in t-aer dath2370  croderg fair lé fuinedh néll na nóna in aidchi sin, ⁊ ro taitin2371  grian a h-uile tesa isin maidin arna márach, ⁊ ro gabsat na2372  h-uiscedha for tanugud ⁊ tírmugud desin, ⁊ ro tinnscainseat2373  na cnuic ⁊ na caillti turcbáil a cenn, ⁊ ro gab in tír uili2374  a tirmugud.

2375 O ro scib iarum tuile srotha Sicoir dona muighibh comfoicsibh2376  co tarrustair a comard fria bruach, dognitor cretach2377  curach le muintir Césair do barrghur t-shoilech do fhualoscaibh2378  in muighe, ⁊ ro fortuighid ⁊ ro daingnighid iat2379  do shechedhaibh assan ⁊ óccdam fó indtamail na curach2380  gnáthaigther lé cinedhaibh na Uénetecdha for sruth Paid,2381  nó lé h-aitrebhthaidib na h-Éghipti for imdoimnibh srotha2382  Níl, no lé lucht innsi Breatan for muincind mara Icht. Ocus2383  ro tescait na caillti comfhoicsi léo, ⁊ ro léicidh uisci in t-srotha2384  móir for srebhaibh ⁊ for minsrothaibh becca ass.

2385 Do gníther clardroichet comfuaghthi tairis. Bá cían on p.1842386  bruach ro gabhadh a tinnscetal in droichit, uair bá h-uroman2387  leis na slóghaibh in forbhairt in t-srotha arís tarsin magh sin.

2388 O 'tcondairc PetrinAiffrin na h- airberta móra sin do2389  thecht fo laim lé Césair, ro fácsat a longphortcathraigh2390  Ilerdha cen díden cen coiméd, ⁊ ro shínset cona slóghaibh do2391  techt i n-imechtur Espaine do iarraid sochraide sluáigh ⁊2392  d'esnadhudh in catha co léicc.

2393 O ro tenc Césair na longphorta folmha ⁊ na tulcha fássa2394  tar éis in t-shlóigh, ro forcongair for a míledhaibh lenmain a2395  m-bidhbad cen saighidh atha ná droichit, acht techt fá comair2396  tar in sruth. Do rónadh fair-sium sin, ⁊ do frecradh co nemlesc2397  h-é. Ocus ní co h-imcomaircech ro cúadhus ann. Ro2398  cuadar co sanntach nemimeclach d'innsaighi a m-bidhbad tar2399  in sruth in conair na cingfidis co réidh tara n- ais da m-bad2400  forra budh ráen, .i. tar cinndruim srotha Sicoir.

2401   34b2402  Ro eidsed a n-armu la sodain. Ro dicuirset an usce asa2403  m-ballaibh. Da ronsat rith rodichra a n-diaidh an namat airsin.2404  Tennaid a marcsluagh gu tairredar for dirmandaib dedenacha2405  munteri Poimp' gur'bo cuntabairt leo sein in techeadh do gentais2406  rompo fa in n-anadh do cath friu.

2407 Badar da tulaigh arda fora n-inchaibh ⁊ gleand cumung2408  etarru go n-eiscir uraird dara lar: inad daingen sin, ⁊ ba2409  derb la muntir Poimp da ristais é na cuingebtais milidh Cesair2410  a fostud. O tuc Cesair da airsin ro raidh rea slogh: p.1862411  “Do daib,” ar se, “⁊ na furnaidid re for corugud, acht ascnaid2412  amal is deni cotn-icfaiti co tistai eter bar naimdibh ⁊ in2413  t-slighidh cumuing cusa saiget.” Imsae iarum gona sloghaibh2414  fochétoir co tanic eter a bidhbada ⁊ in t-inadh inill gusar2415  saigseat.

2416 Tainic dereadh in lai faesin, ⁊ ro suidigit longphuirt co2417  comfochraib i comfocus eturru lasin slogh cectarda. Ni bui do2418  dedail eturru acht in clais becc do gnith i timcell na longphort2419  leo. O ro tenc cach araili dib, ⁊ o ro aitgnedar na2420  maic a n-aithreacha ⁊ na h-aithri a maccu ⁊ na braithri araili2421  do cechtar na da leithi, is annsin ro tuicset a lanolc ar in2422  cath catharda. No spraictis a claidhbhi eturru i comarta forfaelti2423  si, ar ni lamhdais comrath nó imagallaim ar omun na righ,2424  ⁊ dano ba nos bes coitcind la Rómánu can mileda da righ2425  cotarsna da tigid a longphort inaraili ce no beth do met a2426  caradraidh nogu m-bad sidh eter na tigernaibh fortus. Araisin2427  ro fortamlaigh ⁊ ro inforbair grád a comnesta i cridibh2428  muinteri Cesair, ⁊ da cuadar 'na n-drongaibh ⁊ 'na n-dirmaibh i2429  longphort muinteri Poimp.

2430 Ni bui milidh Romanda la Cesair do na bui cara eicin2431  isin longphort sin da coibhnestu nó do cliamhain nó da comdalta2432  nó da fir aencluichi no aentighi isin Roim. Ro urmais2433  gach fer a carait accó iarum. Ro iadhait righthi na laech dar2434  slesaibh ⁊ dar braighdibh araili andsin. Ro eamhnait na poga2435  eturu. Ro silset a n-déra for a n-armaibh re mét na faelti, ⁊2436  dano la h-omun in imclaidbidh frisna cairdib ar trill.

 p.188

2437 Ba sidh tra eder na slogu cectarda desin, ⁊ bui cach dib2438  i longphort araili ac feis ⁊ ag fleduchudh in aidhci sin. Ro2439  ben cotlud na h-aidhchi sin forro, gach fer ica aisneis d'araili2440  a comlund frisna .x. m-bliadna reimi sin. Ger'ba cairdemail2441  tra in comraicti sin ni ro cumciset fritbert frisna faithib ⁊2442  frisin toictin ni ba siriu. Air o 'tconnairc Petrin in sidh ⁊ in2443  cairdemlacht búi eter na sloghu, ⁊ o 'tconnairc muntir Cesair2444  co di-airm for lar a longphuirt, do bert a moghadhu ⁊ a2445  muintir ̇n-dilis fein leis ⁊ imsae futhu. IN fail i fagbad in2446  días carat i n-aeninadh dibh do beredh dedail claidib eturru.2447  Ro gab dano ic gressacht-laidiudh lochta in longphuirt2448  uili ⁊ ica urail forro comergi catha in aghaidh a carat ⁊ a2449  coicele, ⁊ ní ro an dibh no gur' indcland gradh in imairicc2450  ⁊ faelscughudh imberta na n-arm i cridhi gach curad ⁊ i2451  menmain cach miledh acco.

2452 Ni bui a samail acht anmanda feochra altaidi bis for2453  cennsacht ⁊ pettacht fri re no gu tecaim. blasacht fola doibh,2454  co n-ergend a m-bruth ⁊ a confud 'arsin, gon na fetar a cennsughudh2455  no frithgabail friu. Ba h-amlaidh sin dano badar2456  munter Poimp co enirt elltesaidhi for tus no co facadar na2457  taesca fola a cneasaibh na curad. La sodain adracht confad2458  a n-aicenta ⁊ bruth a n-gaili co n-dersat nemgradha mora ⁊2459  torathra dermara .i. ro gabsat for tuarcain ⁊ for trascradh na2460  laech badar i comroinn bidh ⁊ lepta friu inn- uair reime.

2461 Ger'ba mor a cneat ⁊ a n-acaini ic cétnochtadh a claidem2462  is garuair co tainic miscais ⁊ migradh a carat doibh ⁊2463  lainde a l-l-edarta ⁊ mian a mudaighthi. Ro erig geoin mor2464  isin longphort desin. Tucad ár imfarcradach for muntir Cesair2465  and. Ba{}lach ro impaiseat munter Poimp docum a p.1902466  tigernadh andsin. Tucsat cinnu a carat ⁊ a m-braithreach2467  ⁊ a tustidi leo i commaidmib ⁊ ic taisbentaibh dacum a taiseach.2468  Ro mol cach im araile dib na gnímrada do ronsat.

2469 Cesair immorro, ger'ba mor sloigh ro malart, ba conach2470  mor les in t-imaireach do gnim uathu-som for tus. O ro2471  forbtigead in fell la Petrin ⁊ la h-Affrain ni ro lamsat beith2472  ina longphort la h-omhun Cesair, acht ro tennsat na scothaigh2473  madma ⁊ tecid docum cathrach Ilearda dorísi iat. Ro cuir2474  Cesair a marcsluag i frithset na conairi foracind ⁊ tucc a2475  mileda traichtheach ina n-diaidh ⁊ da n-dib lethibh guros-timairc2476  i forudhchnoc urard bui for lar in muighi. Ni ro scail na2477  sloghu uatu nogo n-dernai classaigh comdomhain ina timcell,2478  conna cuimgeadh each nó duini dib techt tairis, ⁊ conna roicheadh2479  sruth nó fuaran nó firusce da saighid.

2480 O 'tconcatar iarum asrus a n-eccradh ⁊ sligi a n-aideda2481  d'fagbail do Cesair ⁊ gan conair eluda acco, ro soet a n-oman2482  ⁊ a n-ecla i feirg ⁊ i luindi léo. Ro marbsat a n-eochu, air ní2483  gnath a tarba do slogh o tairic a n-imsaidhi, ⁊ dano ba ferr2484  leo a mudhughudh innas a somain for a naimdib. Tancatar2485  arsin co h-allmarda anaceill docum a m-bidbad do cur a 36a 2486  comlaind rompo ⁊ da marbad fein, ar ba brigh bec leo fulang2487  gacha h-aidedha acht na h-abaldais la gorta ⁊ itaidh.

2488 O ro tenc Cesair iad 'na remmim roretha co dichra duthrachtach2489  docum buird na clasach,

2490   4162491  ro ráidh re miledhaibh: “Na h-imridh-si for n-airm forra sút,” p.1922492  ar sé, “acht scibaidh ón clasaigh co léicc co n-deach a ferg for2493  cúla ⁊ coro islighea a n-gal,” ar ro bo h-e mian a menman ⁊2494  áilgius a n-aicenta innossa a m-bidhbaid do fhaghbhail do cathugud2495  ríu, ⁊ ro bo deóin le Césair immorro a m-beith for in2496  abairt sin co tancadur dumacha deridh in láe fáo sin ⁊ fuinedh2497  neoill na nóna.

2498 Lá sodhain ro ísligh a ferg ⁊ ro tairnit a n-aicenta ó na2499  fuaradur frithbert friú, amail bít curaidh créchtnaighthi, uair2500  is moidi a n-gal sin a cuirp do treghdadh airet bít úra a letartha2501  ⁊ ata nua a créchta. Acht cena mina fhaghbhait frithbert2502  nó cathugud friu, toirnit a n-aicenta ar seccadh a cru ⁊2503  ar cruadhugud na fola ⁊ ar tirmugud na crécht.

2504 IS amhlaidh sin ro imir a n-ítu forro sum iarsin, conidh2505  edh do rónsat, in talam do claidhi fócomhair oc iarraid uisce2506  ann, ⁊ ní h-edh amáin ro claidis do rastlaibh ⁊ do corránaibh,2507  acht ro claidis dá claidhmibh ⁊ dá n-armaibh arcena.2508  Ocus tochailter in forudh-cnoc ara rabhadar léo co rainic a2509  comard risin fosadhmagh forsa rithidís na srotha, ⁊ ní dernta2510  a crichaib na n-Asturdha ríamh claidhi budh comhdomain ríu-sin,2511  ⁊ isin tír-sin gnáthaigther na sléibhti do tocail ic iarraid2512  méne óir intu, co múchait na sléibhti fecht ann lucht a2513  claidhi, co na tecait for cúla dorísi co brath.

 p.194

2514 Ocus cér' ba mor in saethar sin muinteri Poimp do cuaidh2515  for dímhain, uair ní frith siledh srotha ná bonadh tobair2516  léo, ⁊ ro ansat iarsin don claidhi sin, ar ro bátar scíthaigthi2517  do tochailt in talmhan ⁊ do scoltadh na carracc. Bá moidi2518  a tirmach ⁊ bá h-aidhblithi in- ítu in saethur mór sin do dénam2519  oc íarraid uisce. Ocas ní dernadh tomultus bídh léo, ar2520  dáigh comadh lughaidi in-ítu. In fail i faghdais caeba críadh2521  uiscide nó fóda fliuchaidi no bídis ocá n-dornfháscud ós a m-bélaibh,2522  ⁊ in t-inadh i tecmadh buaidhrén ottraigh no bóchuire2523  dóibh ba cosnum ⁊ ba h-imtarraing dóibh uime. No ibhdis2524  annsin in uisci na h- ibhdis am ele tar cenn a m-bethad gidh2525  edh no gellta dóibh aré, ⁊ dá saildis a m-bethaid nís ibhdis.

2526 Drem díbh ic déol na lárthach ⁊ na cethra inbanna do2527  arrastair occo, co faisctis na fola tar a rinnibh sú ro scardais2528  a m-beóil friú. Ocus no bíd araill ele dibh ic comhtuargain2529  bharrghair na crann ⁊ fér n- digainn an talman ardaigh a2530  sugha do ól.

2531 Ba trogh tra ro bátar na slóigh sin' ar ro boí do mét a2532  tarta cidh neimh no doirtea for na h-uiscibh ina fíadhnaisi2533  nach lughaidi no ibhdis íat acht co cetaighedh Césair2534  doibh. Ro gabhsat iarum a n-inde ⁊ an inmedhónacha ar2535   417 faelscudh forra, ⁊ ro tirmsat a m-beoil, ⁊ ro2536  cruadhaighset a carbait ⁊ ro tartsat a tenctha, ⁊ ro tachtait2537  féithe a m-braighet ⁊ cuislenna a scamhán ⁊ doirsi a n-dimecháin,2538  ⁊ ni ticedh tinfedh anála tar a m- beolaibh.

 p.196

2539 No bidis a n-gena óbéla frisna nélaibh ic ernaidi tepersen2540  usci estibh. No gabhdis for slucud an aeóir intan do tecmadh2541  indfhuaradh na h-aidhchi cuca, ⁊ ba dodhaingiti dóibh2542  fulang in mortarta na srotha fíruisce do dechsain gnúis fri2543  gnúis friu do cech aird impu, ⁊ cen a leccon da saighidh, ar2544  is amhlaid do bátar, ⁊ sruth Sicoir dondara leith díbh ⁊ sruth2545  Iber don leith araill.

2546 Lasna dédhenachu tra do rónsat gialladh do Césair dar2547  cenn a m-bethad. Ro láeset iarum a n-armu i n-eninadh díbh,2548  ⁊ tainic Affrin rompo i longphort Césair, co n-desidh etir dib2549  cosaibh don g, ⁊ a buidhne lethmarba maille fris.

2550 Do róine glor aititech frisin g, ⁊ arai sin ni dernai2551  irlabhra budh aithis dá míadhamhlacht nó budh tatháir do2552  taisech do dénamh, ⁊ is ed so asbert: “A Césair,” ar se, “da2553  madh nech budh tharriu ináisiu do cloidhfedh sinne is taisci2554  nó imbéramais féin bás foirn inas ticfamais d'iarraid loghaidh2555  fair, ⁊ ní mebhail linn fer mar tusa do tidhnocol ar m-bethad2556  duind. Ní fírén duit fích t'aicenta do beith frinde, ar2557  ní do comérghi it aghaidh do ratadh taisighecht duind, ⁊ ro2558  bámar isin céim i fuilim re siu ro éirígh in cocadh mór-sa2559  etrut-sa ⁊ lucht na Rómha. Na bídh ceist íarthair in domain2560  fort festa o ro giallsum-ne deit. Ocus erigh fesin do gabháil in2561  airrthir, ⁊ tabhair énaiscid m-bicc uait duind cena .i. cen ar2562  m-breith sa sloighedh don chur-sa, uair isar scítha énirti, ⁊2563  ní maith ar conach catha dar limm, ⁊ is aire sin nach coir2564  ar cumasc risin slógh is maith conách catha.”

 p.198

2565 Ocus ro aentaigh Cesair frisin aithesc sin Affrin, cor'bó2566  réill forbhailtechus ⁊ rethine mor ina gnuis, ⁊ ní ro dighail2567  fair a munter do marbad, ⁊ ro cedaigh doibh anadh tareis in2568  t-shloighidh moir amal conaighset fair. Ocus ro daingnighset2569  snadhmanna a sidha etarru, ⁊ ro reithset muinter Aiffrin ina2570  n-drongaibh ⁊ ina n-dírmaibh docum na sruth ⁊ na n-abhann2571  batar comnessam dóibh, ⁊ ba h-anmesurdha tra ro turnat a2572  n-ítu sin. Ro buaidhred na linnti leo lé tresecht ⁊ lé sanntaighi2573  ro cingset docum na sruth. Tucsat drong ele díbh2574  a n-ochta for na bruachaibh ⁊ a m-belu forna h- aibnibh. No2575  bídh do met in buindi usci no suightis cucu na fagbad a n-anala2576  conair seacha innund nó immach, go m-ba h-adbar bais2577  doib-sium sin. Ni coisceadh sin a tart beus, ⁊ ní ba lughaidi2578  gal a m-braighet beus, air giamtar lana na brondanda2579  bat itadaigh na braichti. Ocus do scibset ó na h- uiscib

2580   37a2581  'ar sin, ⁊ tancadar a nerta ⁊ a m- briga fein doibh. Tangadar2582  araill dibh d'agallaim a carat i longphort Cesair in n- aidhchi.2583  Ro cuadar araili co scailteach easraiti da trebaib ⁊ da2584  cathrachaib fein.

2585 Cesair ro caidh sén remi d'innsaighid Uairr .i. righ eli2586  buí ó Romanaibh isinn Espain fos, gur giall Uairr fo chétoir2587  do, ⁊ co tuc-som da legion da slogaib leis uadh .i. dá míli2588  .x. fear n-armach. Co tainic remi 'arsin docom a munteri2589  fein ro facaib ic togail cathrach na Maisili i c- crichaibh Etaili,2590  guro croth an cathair leis, ⁊ co n-dernad a ogdilcenn o h-uilib p.2002591  indmasaib. Ro tidhnaic Cesair a m- bethaidh ⁊ a sairi don tiru airsin2592  sloigh do arrasair inti.

2593 Conid remscel do remscelaibh catha moir na Tesaili co n-igi2594  sin. Sloigheadh Cesair isin Espain ainm in sceoil.

14. 2595  Martra Munteri Uilt

2596  Do rat in toictiu a aghaidh n-alaind re Cesair in airet sin,2597  ⁊ ro cungain in conach leis ic togail cathrach na Maisilí ⁊ ic2598  inriud na h-Espaini. Acht cena ba sain frisin do rala do2599  dreachtaib da sloghaibh i tirib ele isin doman. Ar gach2600  aird isin cruindi i comraictis mairarrig munteri Poimp2601  Cesair no bid comtogbail an catha catharda eturru, ⁊ ni scartais2602  gan gliaidh.

2603 Do rala intan sin dano Antoin airri maith do muntir Cesair2604  co n-droing slogh immaille fris ic crichaibh na Curecta,2605  airm i comerget murtonna in mara Adriatecda re h-imelborda2606  innsi slisfoda Soloin. Do riacht Ochtaib, taiseach ucingeadh ⁊2607  murtaidhi munteri Poimp, ina dochum co sloghaibh roimda leis2608  gur gab in n-insi fair. Ba daingean ditoglaide an t-inad i tarla2609  Antoin, ⁊ nir' lamad a indsaighidh ind. Nir' cuimgead a togail2610  gen conas toracht inni discailes cach n-daingean ⁊ innres2611  gach n-inill .i. in gorta; air bui do cumga in inaidh ro gabad2612  forsna sloghaibh conna fagbaidis a n-eachradha ingealta and.2613  Bui dano da terca in bidh dona miledhaibh co m-bidis ic comtomailt2614  na fér immaille fria n-eachuib.

2615 At-cuala Baisil sin, airri esen dano do munter Cesair. Tainic2616  coná socraidi d'foirithin Antoin, gur' gab isin bruach eli fo urcomair,2617  air ní ros-leicc in muincenn muiridhi docum n- aeninaidh p.2022618  fris. O do rat Antoin aichni for mergedhaibh munteri Cesair2619  ⁊ for signib na shlogh n-aentadhach boi 'ca t- sur ⁊ 'ga scrutan2620  ina menmain cinnus no fuicfead an inadh i r-raibi ⁊ no innsaigfead2621  a munter gan forcloisteacht da naimdib badar ic imsuidi2622  fair.

2623 Da roignit iarum airimberta ingnathaichi leis andsin .i. ro2624  coraigit aigi troisdi imlebra adbulmora ⁊ spairri sithremra taibh2625  re taibh, ⁊ tundada folma  38 fo a cennaibh do gach aird.2626  Ro cenglaid ⁊ ro glinnit sin do slabradhaibh slemunrighnibh2627  ⁊ do refeduib gormdubhaibh glasiaraind, go m- badar 'na n-aenratha2628  romoir for ur in traga. Inad infoilgidi air medhon inti2629  fo urcomair imruma, conna roichtis dibraicti lucht in ramgnima2630  ⁊ nar' badar forréli na ramai dano. Fobith is ed2631  no raetis in cubéis don muir no bidh etir da sreth na tunna.2632  Do ronsat tri rathanna dib sin.

2633 Ro airighset munter Poimp for Antoin cona sloghaibh ailgius2634  facbála na h-insi acco ⁊ saint innsaighthi a munteri isin2635  bruach araill. Tancadar iarum 'na cathaibh coraightibh do2636  coimet na port airet ro ba traigh in muir. Tancadar iarum2637  dumacha derid in lae 'arsin. Ro gab in ruadbuinni robarta ic2638  asccnam ⁊ ic dirram for urtrennaib in traga, co n-dernai2639  ocian imdomain re h-edh n-athgairit don conair for a n- imthightis2640  na catha in uair remi.

2641 La sodain do cing in lan mara fo na rathannaib adubramar2642  go m-badar for fogluasacht ⁊ for ogursnam for ur na2643  h-innsi. Tuir arda ⁊ iudusa debhtha fortho. At- conncadar2644  munter Poimp sin. Ro gabsat for fairneadh a long fochétoir.2645  Do riacht a tuseach .i. Ochtaibh, ina n-dochum. Ro gab 'ca2646  fostud ⁊ 'ca n-imfuireach céin co scibtis na rathanna o tir ⁊ p.2042647  co n-gabtis na sloigh for ceill gan a forcloisteacht, amal bis selgairi2648  ic fos a con cein co roicheat na fiadha for reidh. Ro2649  comfoicsigset cabardorcha tossaigh na h-aidhchi fui sin, ⁊ ro2650  facbadar muntir Cesair in n-indsi, ⁊ do cuadar uili for na2651  trí rathannaib, ⁊ ro gabsat co sandtach seitreach ic ascnum in2652  mormara ⁊ ic dubhimram inn oiccéin.

2653 Ba machtad mor la muntir Poimp in cucht imrulaiseat,2654  acht ro dercsat na moli mora for fogluasacht, ⁊ ní facadar2655  seoladh nó imramh fortó. IS amlaid bui Ochtaibh ⁊ innell2656  infolgidi aga for a cind-som i cumung in cuain in conair ro2657  cingseat munter Cesair .i. refidh rodaingni ⁊ slabraidh imgarba2658  iarnaidhi dar in muincinn muiridhi for a cinn ⁊ cind na slabrad2659  sin i cuibriuch ⁊ i cengul do cairgib in murraisc Ilirecda2660  do gach leith.

2661 Do roctadar munter Cesair docum na slabradh. Ro lagait2662  na slabraid la muntir Poimp cein co n- dechaidh in cetraith2663  in raith ba nessu tarrsu. Ro tennait immorro ⁊ ro tairrngit2664  re h-uctbruindi na ratha dedenaichi gurusscracad se ⁊ guro2665  teanntairrngeadh fo chétoir docum allbruaich cairgidi búi2666  for brú in mara.

2667 La sodain ro taifnigseat munter Poimp a l-longa o tir, ⁊2668  ro teascsat a refeda. Ro scuchsat on purt amal is deni no2669  cingfidis coin renna fri fiadh. Do ronsat aensreith dib gu2670  m-benadh gach long fri araili acco i timceall na ratha don2671  leith on muir. Ro linsat in slogh arall bruichi ⁊ allporta2672  in traga ⁊ benna na sliab ⁊ na carrac os a cind.

2673 Ro airigh Ubulteus sin: ba h-e-sen taiseachstiurusmann2674  na ratha ro fostad and. Ba h-ingnad leis in gairiughudh p.2062675  ⁊ in comdortad da ronsat a namait do muir ⁊ do tir2676  fair. Ro rathaigh iarum na slabrada uriarainn do bith ic a2677  fostud ⁊ ic a fuireach fon muir. La sodain ro gab for imbirt2678  a claidib forto, acht cena nír' cumaing tescad na slabrad re2679  codudrigni in glais-iarainn ⁊ re urairdi na tonn muiridhi2680  uasu.

2681 Ro gabsat ic cathughudh co ferda setreach fria naimdib2682  'arsin. Ni ba sodaing doib-sium in cath cena, air ni fedadar2683  cia dona sloghaibh frisa laefidis a n-ochta nó frisa saefidis a2684  n-dromand. Arai sin da-ronsat calma 39 mor, ⁊ ro cuirseat2685  sochaidhi docum báis rompo, ⁊ ni dernsat a coimlín riam2686  calma bad uilliu innas a n-dernsat, air niptar comslana na D2687  leo-sum ic catugud frisna h-ilmilibh badar do gach leith dibh.

2688 Ro laighset landorca na h-aidhchi forro 'arsin, ⁊ ro scuiredh2689  in t-imaireach leo do gach leith, acht cena ni ro scuchsat2690  munter Poimp uaitib-sium, acht badar 'na cathchliathaibh2691  oraightib ⁊ 'na faltaighibh bodba umpu do gach aird i frestal2692  a n-arm ⁊ a n-edigh da comroind, ⁊ a n-ilach coscair do cur2693  isin maidin muich arna marach.

2694 O ro scuirsead in t-imaireach ⁊ ro tost in slogh cechtarda2695  ro gab Ubulteus for accallaim ⁊ for nertad a munteri co2696  n-debairt: “Denaid comairli cruaidh, a ogu,” ol se, “air is2697  garit in re comairli legar daib, air ni bia for comus fein2698  foraib acht innocht amaín. Acht cena ni gabta do neoch2699  amal saeghal n-gairit aigi in fedh frisi fetfad a rogha bais do p.2082700  brith, ⁊ ni mo is moladh don tí no sailfeadh fod saegail aigi2701  a marbad dar cend a enigh ina don ti lasmbad cinti a tuitim2702  in uair sin fein, ⁊ dano is senbriathar la cach IS denta2703  ail d'egin. IS eigin daib-si bas d'fagbail amarach gen cob ail2704  daib, air ni fil conair teichidh nó asrus eloda agaib, ⁊ bar2705  namait do gach leith umaibh.”

2706 “IS mor in conach daib cena da n-dernta cruas, immat2707  febas bar fiadhan .i. maithi munteri PoimpCesair, ⁊ Antoin2708  cona miledaibh for muir in for fiadnaisi am, ⁊ Baisil cona trenferaibh2709  for tir, ⁊ Ochtaib cona anradhaibh i n-aireniuch insi2710  Soloin. Bid fiadhnaisi léo uili na dernsat daini riam dar2711  cend a m-brethri nó ar grad a tigerna samail in dinginumni2712  do maith, air ata do dili ar tigerna linni co n-gabam amal2713  míconach mor duind gan ar mna ⁊ ar clanna ⁊ gan ar senoraigh2714  do comtoitim sund immaille frind fein. Bennacht foraibh.2715  Gabat bar namait delb deglaech dhib. Furailidh cest bar2716  commiledh dar bar n-eisi ar a n-dingentai do nemtimmi ina2717  fiadnaisi gurob failidh leo gach socaidhi uaibh ticmail i n-egin2718  eturru.”

2719 “Triallfait-sium bar m-bregad-si ⁊ taircfidit anacul ⁊ síd2720  doibh. Ro bad folith linni on immorro, ar bes da tairctis2721  sidh duind ni sailfidis na bad uaman nó dercaini do berad2722  fórn ina n-dingenmais ina fiadnaisi. IS mor in logh maithiusa2723  daib a rad do Cesair cumba dith muntire leis sibh da n- derntai2724  maith. Missi féin imorro, a degogu,” air se, “ro cinnius mo2725  bethaidh, ⁊ gid acmaing riachtana asso fogabaind robad2726  nemail lim, ar rom-lín ailgius fogbala bais, air fedadar p.2102727  maith in bais acht in lucht bit i comfagus do, daigh ni legat2728  na dei a fis don lucht eli .i. gomad somillsite leo in bethu2729  i m-bit.”

2730 “IS airisin iarum inbaid bas toirrseach sibsi d'airliuch2731  bar m-bidbad amarach, impaidh frib féin imred cach2732  uaib bas for araili, na dernat bar namait bar commaideam ⁊2733  na cuiret bar n-ilach coscair.”

2734 Ro togaib in t-aithesc sin tra aicenta na n- oglaech2735  menmanna na saerclann, co tainic saint a n-aideda doib, ⁊ gur2736  gabsat do laim a taisig nemtimmi do denum ⁊ a marbad fein2737  ar grad a tigerna ⁊ na berdais a m-bidbaid a commaidem iarsin.2738  Ocus is e medh ro gab greim in gressachtlaidiudh sin2739  do bert a taiseach fortu, ge ro badar ar tus co ciamair taidiuir2740  toirseach ic fegad na rend, ⁊ bidgad ⁊ uruaman deridh na2741  h-aidhchi ⁊ tossaigh an láe foraib gu mor, aráisin ro ergedar2742  menmanna na miled ⁊ aicenta na saercland lasna forcetlaibh2743  firduilgibh ro asneidh an deglaech doibh conid edh ro fas de2744  sen gur'bo foda leo in adaigh ⁊ gurbo denmni léo mochsoillsi2745  na maidni do tarrachtain fodaigh a fergi d'imirt for a2746  m-bidhbadhaib.

2747 Ba comair fuirigh doib-sium on ar inbaidh solusta samraidh2748  intan sin ⁊ athgairdi na h-aidhchi and. Nir'bo cián2749  doib iar sin guro foilgid retlanna nimi forro, ⁊ guro erigh2750  in grian ina cruindmill cro ⁊ ina pupul teindtidi os dreich2751  in talman doibh. Ro comsoillsigh iarum in cuan do gach2752  aird ⁊ do gach aircinn umpu. At-conncadar a naimdi ina2753  n-imiull crobodba do gach leith umpu .i. cinniudha aithisacha p.2122754  na n-Isterda for imblib in tragha for cairgib an chuain2755  ina fiadnaisi. Coblach ucinged munter Poimp ⁊ popuil2756  na Líburnecda ina leithcircull natharda don leith o iath ⁊2757  o muir dib.

2758 Adracht iarum in taisech toghaidhi sin .i. Vulteus, cona2759  degmuintir leis. Ro gabsat co h-obunn a n-edguda catha ⁊2760  imairic umpu. Tucsat druim caich fri araili dib fein, ⁊ a2761  n-aighthi uili fria naimdib do gach leith.

2762 O 'tconncadar munter Poimp iad co comsanntach comduthractach2763  docom inn imairic tucsat socht for in cathugudh fri2764  re. Ro gabsat ic taircsin sidha caradraidh ceilgi doib dus2765  inn isligfedh a n-aigned nó in tairnfed a fearg, ⁊ gombadh2766  moidi gradh a n-anmand leó gach fuireach no leicfithea doib2767  ina m-bethaid.

2768 Ba fuileach a freacra o muntir Cesair, ar ní frith guth nó2769  glor uaithib, acht ro laeseat cetha neimi forro do beraib bodba2770  ⁊ do clochaib taball, ⁊ do saighdibh a fidbaccaibh guro tuitseat2771  'na frasaibh ⁊ 'na tolaibh tromfertana i ceannaibh, i corpaib,2772  inn octaib, inn urbruindibh na miledh, a tulaibh na2773  sciath, i cennataibh na luireach ⁊ i crislaighibh na long,2774  comtar ili erimda oig athgaiti, ⁊ milidh marbta, ⁊ laich lonna2775  leadarta, ⁊ curaidh crectnaighti, ⁊ troich trascairti, ⁊ laith2776  gaili 'arna n-guin la muintir Poimp desin.

2777 Do ratta gairthi mora acco 'arsin, acht céna ni ro cumscaighseat2778  sin menmanda munteri Césair  40b on cinniudh2779  da ronsat. Ní tainic timmi nó techeadh nó enirti aicenta doib2780  re h-ilar na n-anforlann ⁊ re h-imad na n- echtrand ⁊ re comgairiugud p.2142781  a m-bidbad do gach aird impo, acht badar 'na m-barainn2782  bodba ⁊ na cipi catha ⁊ na cair comdlutha i m-medhon2783  a namat, ⁊ cach ic a comtuarcain annair ⁊ anníar, anneas ⁊2784  atuaidh da n-deis ⁊ da clí.

2785 Ro fuilnged co ferda leosom in cathgléo sin. Ro frestlait2786  a namait co nemhimeglach leo. Ní ro dechsat iarmairt da n-anmannaibh,2787  air ni dechaidh a suil fri a m-bethaidh ⁊ cinti2788  leo bas d'fagbail ar ro cuirrseat a comlunn rompo re n-ég.2789  Ro imirseat co setrech for a naimdib cumtar lána na longa ba2790  comnessu doib da corpaib cirrti ⁊ da collaib croderga, garbo cubur2791  fola ⁊ gur bo uanfad cro barruachtur garbthond in glasmara impó2792  do gach leith co reitfitis carpait ⁊ cetharreidh for in cessaigh2793  comdluta ro fas ⁊ ro inforbair i crislach in coblaig do clarud na long2794  lanbristi, do bretaigh ⁊ do blogradaigh na sciath scellbolgach, d'fidrad2795  na ruadrama, do cranduib snasta na slegh ⁊ na saiget ⁊ na foga2796  faebrach, gurba annsa na longa d'fogluassacht tritu ⁊ tarstu.

2797 O 'tconncadar munter Cesair na h- ara mora sin, ⁊ o ro folortnaigh2798  doibh, ircuirseat rompó dan naimdibh. Ro coiscset2799  do marbadh a m- bidbad, ⁊ imsae cach fri araili dib fein2800  ardaig na bertais a namaid a commaidim. Is annsin isbert2801  a tuseach .i. Uulteus, o guth mor, ⁊ ro cuir a eirred da uctbruindi2802  la rad in n-aithisc: “A ogu inmaini,” ar se, “scuchaidh2803  cucum-sa ⁊ imbredh bas form deglaech egin uaib doneoch is2804  dingbala dam d'imirt bais form ⁊ lasa becc brigh a anma fein,2805  air is urdalta dó co faigbe2806  60r2807  a aidedh lim-sa fo cetoir.”

 p.216

2808 Ni h-imcomaircech ro freccrad an fer sin la a muintir. Ni2809  d'aeinfer ro leicced bas d'imbert fair, acht gach fer no soicedh2810  e no saided in claideb ind. Ro gab somh for radh maitiusa ⁊2811  for a commoladh uili, ⁊ tuarccaibh an laim co lan-opunn, ⁊2812  do-bert beim co fuirmidh don claidib aithfaevrach bai ina laim2813  don fir dibh rucc a cedguine, gur ro tesc a cenn da culmuneol,2814  conid in n-aeinfecht rainic a cenn ocus a colann i rumh na2815  rata romoiri i raibhi. Torcair beim n-asclaind de-sium fein ic2816  fuirmedh in beime sin, cur scar a ainim fria corp, ⁊ co fuair2817  bas fon samail sin.

2818 O 'tconncutar a muinnter-sim sin, imsaei cach fri araile dib,2819  ⁊ do gniat ind aonor a cuid fein ⁊ cuid im bidbad don cat2820  gur gab cach for commarbad ⁊ for comhmuduccud araili dip.2821  Cona bai a samail acht amail innister isna faiblib in coimeirgi2822  ⁊ in commarpadh do ronsat sil Caitim maic Agenoir, no na fir2823  druidhectae ro artraiccsett do Iasson mac Essoin in n-insi2824  na Colach arna n-infas a detaib na nathrach nemcotaltaige2825  bai ic coimet an croicinn ordai.

2826 O 'tconncatar muinnter Poimp iat for an abairt sin icca2827  comtuarccain fein, ro scurset a lama dib, ar ba mactad mor2828  leo an ernmas do ronsat .i. coiccill da naimdibh ⁊ a commarbad2829  fein. Ro gniadh co garb an galach sin occo. Ba nertmar2830  ro imbir an bas a brigu forru. Ni focertiti imroll leo. Ni2831  tabrad neach ann in n-athbuilliu d'araili. In n- aeinfecht ⁊ i n-aenfaball2832  no trascairti gach fer dib ⁊ no trasccradh ⁊ no2833  ghonadh cach araili. No marbad ⁊ no marbhtha, 61r no2834  freccratis ocus no fuirmitis an beim. No bhidh do deinmne2835  an bais occo co curtis a n-ochta urnochta fo ogib na claideb.2836  Atrochratar annsin na mic lasna h-aithrib ⁊ na h-aithri2837  lasna maccu ⁊ na braithri la araile. Ro tuitsetar iarum cenn2838  i cenn ⁊ taeb re taeib i ruma na ratha iarsin, go ro linsat2839  ar-ruadbuinne fola ⁊ a n-uanfad cro an muir impo, co n-derna p.2182840  aenclar crodercc di. Ba foruallach forniata, ba tremait tarcaisnech2841  an feogad do bertsat na fir sin for a m-bidbadaib icc2842  faghbail bais, ar nir' bo mied leo a airechad da m- bidbadaib2843  forru comad lainni leo betha ina bas.

2844 Ba h-ainiarmurtach tra in galach sin muinnteri Cesair2845  ettorru fein, ar airm i m-batar na D laech acht becc ni terna2846  eludach bethadh no ainfer innisin sccél dip, acht attrochratar2847  comthuitim for lar na rathae i rabatar. Ni raibe isin bith2848  riemh lucht aenlunga fuair in n-imforcraidh urdurcais no clua2849  no molta dara n-eisi.

2850 Ro tencsat muinter Poimp iet arsin ina n-dumada dímora2851  do collaip ruste ruamanta for lar na ratha. Tainic a n-gus ⁊ a2852  n-aiccned forta. Ro eirig tróige ⁊ triamainiu mór ina cridib2853  ic a n-decsain. As edh ro raidset gurbo h-ingnad adbul, ⁊ gur'bo2854  machtnughud mor leo daoine isin doman do cartain a tigerna2855  fon samail sin .i. iet fein  61v dia marbad fein ar a seirc. Ro2856  tairrngedh iarum an raith docum tiri occo, ⁊ ro h-adnaicit cuirp2857  na laecraidhe leo i n-inis Soloin fo fochlaidhiph na caladh.

2858 Conid remscél do remscelaip catha moir na Tessaili co n-icci2859  sin. Martra muintire Vuilt ainm an scéoil.

15. 2860  Aidid Curio.

2861  Nirsa timmiu innasin an t-imairecc irgaili ro fas i c-crichaib2862  na h-Affraici iter muinteraib na rig cetna. IS amlaidh2863  tarla sin .i. airri da airrigib ro cuir Cesair co n-da leigion da2864  mhiledhaib immailli fris, d'iarraid loin co h-inis Saird ocus2865  co h-inis Siccil for muir Torrein, amal atrubartmar remainn, Curio2866  a ainm inn airrig. O rainic Curio co h-inis Siccil as fair p.2202867  deisidh lais techt i cricha na h-Affraici d'iarraidh indmais indti2868  ⁊ da scarad fri nert Poimp ica m-bai i forlamus co n-icci sin.

2869 Ro taithmigh iarum a longa a murrusc deiscertach insi2870  Siccil imach, ⁊ ro toccbait a fáinbreiti siuil forta, ⁊ ro gabatar2871  co menmnach la fiugair na gaeithe indes ic mall-ascnam2872  in mara do cum criche na h-Affraici gach n-direch, gur' gab cuan2873  ⁊ caladphort i comfocraib sencathrach na Cartagini isin Affraic.

2874 Tainic Curio fo tir annsin, ⁊ ro gab longphort for bru2875  srotha Ticcir edh imcian o chuan an mara suas. Cein batar2876  na sloig ic suidiugud i l-longpuirt, tainic Curio co n-úathad2877   62r da saenmuinntir leis do remughad ⁊ d'airddecsaini tulaig2878  uraird bai os cind an longphuirt. Bend sleibe moir ocus garball2879  clochda ⁊ cairrci cenngarba imda osin tulaig sin. Ba h-uraibinn2880  an t-inadh sin, ⁊ ba h-inadh fairccsina isin tir uile é.2881  Ro gab Curio acc siubal gacha cnuic d'araili ann iarsin, co2882  torracht ainfer do lucht in tire ina dochom. Saigis Curio coir2883  comraid fair, ⁊ freccrais an t-occlaech affracda é. “INdot2884  eolach isin tir-si, a occlaigh?” for Curio. “Am eolach on am,”2885  ol se. “An fil senchus a dind ⁊ a cnoc ⁊ a cathrach let?” for2886  Curio. “Ata amal ro faccsat ar n- aithri ⁊ ar senaithri linn2887  dano,” ar an t-occlach. “Caide ainm na tulca-sa i tam immorro?”2888  for Curio, “⁊ ainm na cairrci-si for ar cul?” “Carrac Anteus ainm2889  na cairrcci tra,” for an t-oclaech, “⁊ Tulach na Gleca ainm na2890  tulcu-sa for a tai.” “Cidh ni dia filet na h- anmanna sin fortha?” 2891  for Curio. “Man bad eimhilt lat ro inneosainn deit uili do2892  leir, ”for an t-óclaech affracda. “Innis commin,” for Curio.

2893 “Coraidh ingnad bai isin tir-si gan athair, gan mathair2894  daenna occa,” ol se, “acht a geineamain a crislach an talman p.2222895  cene. Anteus mac Terrae a ainm. Ba mór a nert inn fir2896  sin. Ni cumcedh duine na daoini coimleng friss. Innuair2897  ticced dith neirt do nos-leicced 'na ligi fria lar. O no thaidhledh2898  a thaeb an talmain ticced a nert fein do, co l-linta do2899  calmatus dermair é o mhathair bhunaidh .i. on talmain  62v .2900  Acht ni riccedh somh a les com-minic sin iter, air ni fogbaithe2901  neach no fuilngedh a nert cena. Atrocratar acaide in tire leis,2902  ⁊ nach long no taidhled in cuan-sa this ni tintadh slan uad;2903  gurro fasaigedh in ferand-sa uile do na lamta a tadall do2904  muir no do tir.”

2905 O ro fasaigedh in tir immi is ed ba tuara do, feoil oss ⁊2906  fiadmil ⁊ mathghaman ⁊ leoman do neoch no marbadh fein2907  ic cuairt in fasaig cach dia. IS edh ba tegdais ⁊ ba leaba ligi2908  do, uamdorus dilenn mór fil isin carraic-si thall. Ni bidh2909  tugha no craibredh no pell no brothrach no breccan no crocenn2910  anmanna fui isin lepaid sin, acht a thaeb frisin talam nocht2911  cenae. Ticced calmatus mór do-som desin co m-ba nert nua ar2912  gach lo leis tre tadall a mathar bunaidh .i. in talam. IS uadh2913  sin atberar Carracc Antei frisin carraicc ⁊ Uaim Antei frisin2914  uama fil inti.

2915 Rainic tra clu ⁊ urdarcus in uilc sin fo cethair-aird an2916  domain fa deoidh. Rainic in clu cetna co h-airm i r- raibe in2917  t-anclund ⁊ ind ail bratha ⁊ in fer nach fuilngti comlund,2918  in milid merdana mormenmnach, in t-occlaech ard allata andiarraidh2919  .i. Hercuil mór mac Ampitrionis. O 'tcuala Hercuil2920  ieram in n-ainceis-sin icc indredh na h-Affraicci, ni ro damhair2921  do can a innsaiged, fo bith ba h-e a bes, gach inad isin domun2922  i cluinedh torathar no olc difulaincc do bith tocht da saigid2923   63r occus a dichor ass.

 p.224

2924 Tainic ieram fo test in torathair. Cien gairit bai no co2925  toracht in tir-si ⁊ gur' sir an ferann uile, ⁊ co tainic for fuillecht2926  in coradh docom a leabtai. Ni bai Antei i fus annsin, acht2927  bai i c-cuairt in ferainn amal ba gnath bes do. O na fuair2928  Ercul é, deisidh ina suide i m- mullach na tilca-sa for a filti-si2929  sund. Nir'bo cian in urnaide dó ann intan atconnairc in coraidh2930  seachai docom a uamha, ⁊ ualach mór fair do cesaib ⁊ do2931  croicnib mathgaman ⁊ leoman. Taidbris Antei for Hercuil, ⁊2932  do bert da aire é, ar ba ferrdha denam an laich atconnairc.

2933 Teit iarum dia uama ⁊ cuirid a eire ossfeola de for lar,2934  ⁊ gabaid for ongad-comailt a cuirp do ola ⁊ do neithib2935  inmaraib eli, ⁊ do methrad slemunrighin, co nar'bo sleimne lam2936  for iascc no aigred ina for gach m- ball de. Do rocht Antei2937  iarum co h-airm i m-boi Hercuil isin tulaig-si, ⁊ foccrais cor2938  gleaca fair. Ba h-adma eolach Ercail isin ceird sin, ar ro2939  ghnathaigh co mor a denam i cluichi oenaig Olimp. Atract2940  Hercuil ⁊ ro cuir a arma uadh, ⁊ ro cuir dano de for lar ina2941  farrad croicenn in leomain bai imme, .i. leoman ro marb- som2942  fein i fidneimed Neimi.

2943 Scuchais cach go araili dib iarsin, ⁊ snadmait ar-righthe,2944  ⁊ do berat combloscc calma, gur' ben tul-etain caich fria araile2945  dibh amal bloisccbeim comlad rigduini fria h-ursaind.

2946  63v Ro sinset occus ro naiscset a n-doiti rigremra romora2947  dar braigtib occus dar muinelaibh occus dar formnaib araili. Ba2948  comrac dá coimtren sin. Ba borp an buaidredh- mesccadh. Ba2949  ferrda an fasccud-tarraincc do bert cach for araile dib. Ba2950  h-ingnad mor ⁊ ba machtnugud adbul la gach fer dib nech2951  isin domun da freccra amlaid sin. Air atar la gach fer dib p.2262952  ni boi fer a frestal isin bith. Ro gab Hercuil ic coiccill a neirt2953  co mor ina aghaidh, ⁊ ni dernae acht a congbail cena fris. Ro2954  gab Anteus immorro icc airimirt a brig gan dichell ina aghaidh2955  sium, co tainic a allus, ⁊ gor' luathaigh a anal, ⁊ cur tercaighsett2956  a seitrigthe gleaca .i. a cuir.

2957 O ro airig Hercuil sin ro duin a dá doitrigid im cael a2958  droma, ⁊ tucustair tendad ⁊ tarraing- drutad tren-talcair fair,2959  gurro dlúthaigh a bruinne fria bruinne, ⁊ go ro cuir a smeich2960  dar a muinel, ⁊ co tuc glun ina gabal do, gur ro bris a ferda2961  uili, ⁊ tuc urcur fo comus dé 'arsin co tarla ina lige for lar uadh.

2962 O ro tadaill a taeb in talmain ro suig co h-athlam a allus2963  fo cétóir, ⁊ ro atnuauigh a briga, ⁊ tucc clisedh calma fair,2964  gorro scail rigti in miled imme, ⁊ ro eirig co seitreach dar2965  Hercuil. Ba saeth mór la Hercail sin, ⁊ ro saoil nach claefedh2966  iter e. Immacomrainic doib doridisi. Ba doidngi do Hercuil2967  commór  64r don cur sin e innas don cur reimi. Ni2968  fuair riem baramail an comlainn sin. Ni bai uair bad cora da2969  easccairdib subachus inas in uair sin ar nertmaire in cuingid2970  comlainn tarla ina agaidh. Araisin forerigh Hercuil co ferrda2971  in coimleng tanaisi fris, gur gab for a énirtniugud commor.2972  O ro airigh iarum Anteus a briga ⁊ a nert ic traethad leiccid2973  fein asa deoin e docom lair, go ro eirig fo cetoir cona2974  brigaib nuae ann.

2975 Do beir Hercuil aicne fair 'arsin, conidh tre tadall in talman2976  ticctis a brigha ⁊ ticced a calmattus do. Ro gap Hercuil2977  co seitriuch for a farrach, arsin, no cur' triall Anteus a2978  leiccin fri lar dorisi. Frithailis Ercuil co h-athlam é, occus2979  dúinidh a dá doitrigidh imbe, ⁊ nos-toccaibh i n-airde co p.2282980  nar' tadaill a cosa in talmain iter, ⁊ asbert friss: “Fuirigh it2981  sesom amlaidh sin,” for Hercuil, “ar ni leiccfither duit tadall in2982  talman festa. Toit cuccum-sa i l-let-sa.” Iss ed sin asbert Ercuil,2983  ⁊ toccbaidh ind airdde co h-opunn é ⁊ faiscciditer a rightea ⁊2984  a taeba, co n-derni smirammair da cnamaib immedhon a croicind,2985  ⁊ ni ro leicc co lar e no gur cuir a chride ina lommannaib2986  fola ⁊ ina cubarcaepaib cro dara beolu sechtair.

2987 Fuair Anteus bas la Hercuil don gleic sin isin tulaig-si,2988  conid desin atberar Tulach na Gleca di o sin anall.

2989 “Is uasal in t-ainmniugud sin tra,” for Curio.

2990 “Fo gabar ainm as uaisle di-siu ina sin,” for in t-occlach affracda2991  “.i. Tulach inn Athlongphuirt ainm eli di.”

2992 “Cid ni da ta side dano?” for Curio.

2993 “Ni ansa,” for in t-occlach affracda “.i. Scip Affracain co2994  n-ocbaid na Roma immailli fris ro suidigsiot longphort immon2995  tulaig-si ⁊ 'mo  64v bruigib in t-srotha-sa tis airm a2996  suidhigter for longphort- sa innossae. Nach faicci fein slicht2997  na tochalta ⁊ inad in fail ⁊ buna na cuailled ⁊ aite na2998  m-machad ⁊ torainn in morlongcphuirt fós ann? IS as so ro2999  creachadh occus ro h-indredh inn Affraic uili leiss, ⁊ ro delaraigedh3000  a slóig ⁊ ro croth in tir uile.”

3001 “Amae, a occlaig,” for Curio, “cia h-ainm in cathair lethrainte3002  mor ut tall ar ar n-incaibh. Inni in Cartagin í?”

3003 “IS isi on eiccin,” for in t-occlaech affracda.

3004 “Cid edh ni fo cainblath forraccaib Scip í?” for Curio.

3005 “Ro ba menmnach linmar cidh iter occbad in baili sin,” for3006  in t-occlach affracda, “⁊ ro mudaigit uile la Scip iat, ⁊ ro trasccrait3007  muir na cathrach leis, co fil fon m-blath atcithi-si.”

 p.230

3008 Tainic faeilti mor ocus sonairte aiccnid do Curio de sin, ar3009  ba celmaine maith leis a teccmáil isin longphort as ar' cloedh3010  inn Affraic la Scip. Tainic iarum co subach somenmnach3011  docom a muinntire, ⁊ deisidh ettorra ina longphort.

3012 Bai airri togaidhe fri lama Poimp for in n-Affraic in tan sin,3013  Varus a ainm. Ro cuala side Curio do rochtain isind3014  Affraic. Ro tinoilit fo cetoir leis a milidh ⁊ ina m-bai d'occbaidh3015  na Roman uili ina fochair tes. Bai ócclaech lanmaith3016  dano i r-righi ic na h-Affracdaib fein in tan cettnae sin, Iuba3017  ainm in rig sin. Ni bai for Affraic riem ri bad uilliu ferann3018  inas, ar bai fo a mamus o turccbail greiniu, ⁊ o sleib Athalaint3019  innair co crichaib na h-Aissia sair, ⁊ o bord tuaiscertach3020  mara Torrein atuaid co crichaib deiscertacha an teintide3021  fo des. Ba h-escara bunaidh do Curio in fer isin,  65r3022  ar ro fobair Curio a aithrigad som an tan bai cumachta ⁊3023  commas isin t-senad Romanach occo.

3024 O 'tcuala Iuba iarum a beith-siumh isin Affraic, ro tinoilit3025  a sloig da saigid do digail a ancride for Curio, ⁊ dano bai do3026  troma ⁊ do teinni na rige Romanda for in Affraic gurbo lainne3027  leis congnam icc denam eissídha na Romanach innas icc denam3028  a sida.

3029 Do roctatar iaram sloig imda ilarda re h-edh n- atgairit do3030  saigid Iuba annsin. Do rochtatar amh annsin na h-Autolapecda.3031  Do rochtatar na Numecda. Dorochtatar ann na Getulda daine3032  sin na gnathaigit dillata fothu iter. Do roctatar ann popuil3033  duba na Muretae. Do rocht ann popul na Marmarda. Do rocht3034  ann popul na Nasamonda. Do rocht ann popul na n-Gartamantecda.3035  Do rocht ann popul na Matarcta. Do rocht ann3036  popul na Masili, ⁊ lucht na h-Affraici uile arcena.

 p.232

3037 Tainic tra Iuba ri na n-Affracda cusin t-socraiti móir sin3038  gur' gab longphort i n- imel in maige i m-boi Curio. Tainic3039  Vair in t-airri cona sochraiti leis, gur' gab longphort isin cinn3040  aile don maig cétna. O 'tclos do Curio in t-sochraite mor sin3041  do taidecht ina docom, rus-lion oman ⁊ imeccla re h-imat na3042  slog do dechatar in n-aires catha dó, ⁊ ar a med ro ba menmarc3043  leis ancraide a aithrigtha do digail do Iuba fair, ⁊ dano3044  nir'bo tairisi leis toct i n-imclaidbed catha a n-agaid a namat3045  lasin m-bretaig sloig tarla ina farrad, air ni do miledaib bunaidh3046  Cesair iatt, acht commascach sloig ro tecclamait a cathair3047  Corpin ⁊ asna caistiellaip aile ro gab Cesair isin Ettail.

3048  65v Araisin ni ro airig neach for Curio an crithoman3049  sin do beith fair, acht do roini do degglor ⁊ do danacht aiccnid3050  ⁊ do sonairte urlabra i fiadnaisi a slogh, conar' sailset nach smuainedh3051  eccla ina menmain. IS i ierum comairli ro túir ma3052  menmain, danacht do denam ⁊ a slog do breith leis gan fuirech3053  docum a namat, ardaig na beith acht oen comairli occo3054  o ro soistis aít inn imairicc .i. an cath do gnimh.

3055 La sodain ro cind ar an comhairle sin, ⁊ ro eit a arma,3056  ⁊ tucc a slogha fon arm-gaiscced leis asin longphort immach3057  for lar-medon in maige. IS annsin do rola airri na h-Affraice3058  doib .i. Vair, cona muinntir eineach i n-inchaip for in muig ⁊3059  se icc saigid in longphuirt i m-boi Curio. Atar leis is ann3060  fogebad é. Immacomrainic doib annsin ⁊ ferthair gleo ainmin3061  etrocar ettarra, cur raemid for Vair cona muintir docum a3062  scor, co ro tuairccsett muinter Curio na drommanna doib3063  gan anadh gan impodh, nocur tairmiscset daingne in longphuirt3064  iatt.

 p.234

3065 Ro h-indised do Iuba do airdrig na h-Affraici sin. Ba3066  faeilihd leiside gan cosccur Curio do breith ina eccmais fein,3067  ⁊ gan maidm catha fair noco roised-sium ina docom. IMsaei3068  Curio co cosccur mor ⁊ co failte dermair da longphort fen3069  in n-aidce sin. IS i comairli do roini Iuba ri Affraici, taidecht3070  ind aidce sin fo cetoir cona slógaib leis asin longphort amach,3071  ⁊ imsaei reimi co taei tostach taithenach, co rainic fanglenn3072  mór bai ind eitermedon an muighe,  66r co n-derna costadh3073  catha annsin, co tainic dobursoilsi na maitne muiche arna barach.

3074 O tainic iarum cetsoilsi in laei cuicci, ro ordaig a sloga3075  ⁊ do roine catha coraigte dib ⁊ ro indill co h-infoilgide i n-glacaib3076  in glennai ⁊ i m-mamannaip na tulach batar imbi. Ro3077  cuir a marcsluagSaburra tanaisi rig na Nimdecda rempo3078  docom longphuirt Curio do saigid debta for lucht in longphuirt3079  ⁊ da m-breccad leis docom na cathetarnaide ro coraig3080  in ri fora cind. Ni bai samail na ceilge sin ro ordaigh-siumh3081  acht amal do gnither selg na n-aspiti i crichaib na3082  h-Eigipti tes. Cineli nathrach sin, ⁊ lecca logmara ina n- incaib,3083  ⁊ a n-aitriubh fein i scailpib carracc ⁊ i n-uamtollaib3084  talman. In cu bís fo tograim do beir a erball isin fochlae talman3085  i m-bi nathir dibh. O 'tcí in nathir fosgadh in erbaill do beir a cend3086  dar in foclla immach. Glacaid in cu de fordorus na fochlai a3087  scornaigh  41a i l-leith anníar da n-neim, conid fon innas3088  sin bregthar asa aiti .i. IS fon samail sin dano ro cuir Iuba3089  ri Affraici uathaichi marcsluaigh do celgad Curio ⁊ da thochuriudh3090  asa longphort docom in t- sloigh moir ro innill for a cind.

3091 Nirbo cealg gan conach in celg sin tra. Ar ro urail3092  Curio for a marcsluagh teacht isin aidchi remi asna scoraib p.2363093  seachtair guro taistlitis redhi an muighi resin slogh araill.3094  O ro thaithni cetsoillsi na maidni muichi iarum ro forcongair3095  for a sluagaib uili ergi, ⁊ dataegat asa scoruibh seachtair, ⁊3096  tuargabsat idna catha forro, ⁊ do tennat a n- deaghaidh na3097  marcach isin magh.

3098 O rainic marcsluag Curio gu lar an muighi do rala Saburra3099 marcsluagh na n- Affracda focétoir cucu. Fossaigit3100  immaireach n-ugra forro nogur rainic Curio cona muintir3101  uili da saighidh. La sodain faemait na h-Affracda teiced ceilgi3102  rompo docum an glenna i m-badar na catha coraighthi3103  for a cind.

3104 O 'tconnairc Curio cona muntir sin, ro gabsat co dichra3105  duthrachtach ica slaighi 'na n-diaidh, gur rancadar larmedon3106  in glenna. Co cualadar glaedh-beccedaigh na stocc slescamm3107  slemansolus ⁊ fogurnuall na cornn ⁊ na n-adarc ⁊ na cuislenn3108  catha, ⁊ co facadar na h-oincoin obeli ⁊ na mergeda ailli3109  eiteacha ⁊ gristaithneamh na n-arm n- áichthide n-urnocht3110  os na cathaibh coraightibh do gach aird ⁊ do gach airchinn3111  dib anair ⁊ anníar, annes ⁊ atuaidh rompo ⁊ ina n-diaidh, co3112  n-dernad crotimcill ⁊ amdabhach nemi ⁊ buaili bodba do3113  cathaibh na n-Affracda immon n-gleand uili 'na mortimcell, co3114  na bui accó cae nó conair no cindis ass mani cláitis in talmain3115  fothu, no mana dictis for foluamain isin aeer uastu3116  nó mani cindis i cend a cetcomlín do miledhuibh foa n-armgaisced3117  co rún a marbta uili la gach n-aenfear dib.

3118 Sochtais Curio ic faiscin in anforlaind. Sochtait a munter3119  uili dano. Ba nemada ind abairt da ronsat arsin. Nír' p.2383120  urmaisedar maith nó saich do denum. Nir' thriallsat tecedh3121  no imbualadh nó gnimh catha do denumh re méd ba tapad ⁊3122  ba h-uathbas léo in comlinad ⁊ in comegur do bertsat a m-bidbaidh3123  for in glenn do gach  41b aird impo gan a faiscin,3124  gan a forcloistecht co n-igi sin.

3125 Ba deithbir dona míleduib cena cia nos-linadh in cridenbas3126  amlaid sin, ar rosn-imbir cid iter in n-uathgrain cetna for3127  graigibh eciallaidibh na n-echradh badar leo, cona tainic nach3128  sonairti aignidh nó nach metughudh menman doib frisin comgair3129  cumaisc atcualadar do nuall na stocc ⁊ d'fothrom na3130  n-echradh ⁊ d'fogurmuirnn na miled, d'fidren na saigheat srubderg,3131  do scretgaire na foga faebrach, do drongair na luireach3132  lineach lancuir, da comtuaircnigh na sciath scellbolgach, do3133  comcoicedul na claideb cruaidgér claslethan, da comgeoin na3134  sochaidhi ic comtriall inn imairic i n-aenfecht ⁊ i n-aenfaball3135  uili. Ro traigset ⁊ ro truinset echrada muintire Curio ic3136  cloistecht frisin morborbgair sin, co n-derna eocho trethi timmi3137  triamain i seitfedca anescaidi dib, cona frecraidis a sporad3138  nó a m-brostud.

3139 O 'tconncadar immorro na h-Affracda for in fabairt sin3140  iad ro comgairset in aenfecht forto. Ro scucsat co neam- imcoimairceach3141  cucu, eter coissidimarcach, curo crithnaigh an3142  talam fo cossaib a n-echradh, co n-derna luaithreadh ⁊ denngur3143  dona maghraenaibh ro cinniseat, gur fasadar dobur-neoill3144  dorca dubciach uasa ⁊ do impo imaltar in dendgair os3145  analaib na n-each ⁊ na n-anrad ic dianascnam na sligeadh do3146  saighidh a namat.

3147 Ro timcellait na Romanaig desen ⁊ da ronad circull bodba3148  impo d'ogbaid na h-Affraici, cona bui asrus eluda accu. Ro p.2403149  gabad co comtrom do gach aird dib for in esarcain 'arsin do3150  saighdibh a fidbaccaibh, do liagaib lam, do crunnclochaibh3151  tabull, do slegaib slinnleathnaibh, da craiseachaib crandreamraib,3152  do laignibh leathanlebraibh, do manasaib miled, da3153  loirgfeirtsibh laech, do claidbibh claslethna carad, do beraib3154  bodba birguirt rinnaithi.

3155 Ro badar luireacha dluithi dianscailti desin, ⁊ cathbairr3156  caema coimbristi, ⁊ sceith scoiltidi, ⁊ taeib tolla ⁊ cuirp  42a3157  cirrthi ⁊ oig athgaithi, ⁊ troich trascairthi ⁊ laeich londa ledarta,3158  ⁊ milidh marbta, ⁊ colla curad i cossair cro. Ro cuired cach i3159  ceann araili dona Romanchaib annsen co n-dernad aenmell3160  dibh etir na h-Affracdaibh for lar in gleanna. Ro sonnait,3161  ro dluthait, ro dingit, ro daingeantuairgit iad 'arsin, co na3162  cumgadh neach dib imirt a sceith nó imluadh a claidib no3163  sadud a sleighi nó luth a lamh.

3164 In fer imeclach dib for a n-urailedh in t-omun immel in3165  imairic d'fagbail ic saighidh immedon a munteri ni roichedh3166  in conair no indsaighedh noco m-bidis cruiseacha ⁊ claidbi a3167  munteri fein comtarsna trit, conna bui acco 'ar sin acht fulung3168  a marbta, air ni cuimgidís imbirt a n-arm isin crobuailidh cumaing3169  i m-badar ⁊ gen go n-imbridis a namait a n-armu forro3170  no taethsaidis do comfuasmadh ⁊ do comtuaircnigh a n-arm3171  ⁊ a n-uchtbruinde fein fri araili. No bidis na h-abaigi 3172  na cuirp cirrti, ⁊ na firecta fuathaidi ina comseasam frisna3173  beoaib eturru, air ni bid acco conair no taetsaidis co lear3174  ar a daingni ro dluthdingset a m-bidbaidh cach i cend araili3175  dibh.

 p.242

3176 Bá digbail faelti immorro co mor do na h-Affraicdib na3177  faccadar in diach do bertsat a n-airm fein for na Románchaib3178  annsin. Air ro badar imda srotha fola ⁊ caepa cro ⁊ cnamradhach3179  ⁊ lamha leoiti ⁊ leithcind letarda ⁊ inni ⁊ inathraighi3180  ic na Románchaib ic a tuindsium fo traigthibh isin gliaidh3181  sin. Nir digladar na h-Affracda athrigadh Annibail no indred3182  na h-Affraici nó a n-anfalta uili riam for na Romanchaib co n-igi3183  sin. Dia-fris cena, is ingnad in gnim do rala andsin .i. in3184  t-ár do ratsat námait na Roman forto, a maissi ⁊ a foghnum3185  sin do bith don righ Romanach .i. do Poimp.

3186 Ro soillsigh ⁊ ro diglae in t-aer os na sloghaibh 'arsin, air3187  ro scuap in gaeth dib inn  42b dobarnellgail n- dendgurda3188  bui uasú, ó ro linsat na sritidi fola flannruaidhi ⁊ na3189  sruthlinti cro in talmain fothu, go m-badar 'na n- aibhnibh3190  dergruada fuirri, gonar' erig luaithredh nó dendgur i n-airdi dí.

3191 La sodain atconnairc Curio na h-ara mora sin, ⁊ a muintir3192  uili gan elodach innisin scel dib do bith acht comtoitim3193  docom bais an aonfecht ina fiadhnaisi. Nir' fulaing a aignead3194  do bith ic a fegad ⁊ gan acmaing a foritni aigi. Ro leicc go3195  nertmar nemleasc docum lair é. Ro mebaidh cromaidm da3196  cridhi 'na cliabh, ⁊ dos-fanic bas i m-medhon a miledh. Atrocartar3197  a muinter do gach aird immi, conna terna aenfear3198  innisen scel dib as sin.

3199 Maith in fer ro tuit annsin eturru-sum .i. Curió. Ni ro3200  as isin Roím riam a comaesa adbar bad ferr innas meni3201  millead fein, ⁊ mina treigeadh in seanadh, ⁊ meni creacadh3202  in Roim ⁊ in rígrecht re Cesair darcenn óir ⁊ indmais.3203  Do rala do-sum andsin a threcudh don atharda ro treic, ⁊ a p.2443204  corp saerclanna soceneoil co corpaib a muinteri leis do bith3205  gan onoir cainti nó adnaicti fair i crichaib aineoil fo cossaib3206  con ⁊ cuanart ⁊ sinnach ⁊ serríach ⁊ én ⁊ etaidi ingnathae3207  na h-Affraici.

3208 Conid remscel do remscelaib catha moir na Tesaili co n-igi3209  sin. Aidead Curio ainm in sceoil.

16. 3210  Aideadh Aip.

 p.244

3211 Ro comét in toictiu co cudruma na da tuiseach sin .i. Poimp3212 Cesair, eter sonmighi ⁊ donmigi frisin re sin. Tainic la Kalni3213  Enair fuisin, ⁊ tossach bliadne nui. Is ed on aimsir i n-denta3214  atharruch consulmaerairrigh ⁊ ordaighthi cogaidh ⁊3215  sloghaidh la Romanu dogrés. Ro battar dá consul togaidi la3216  Romana antansin dano .i. LentulusAgellus a n- anmand.3217  Is ed bui re a consulachta co n-igi sin in la sin, arai sin is3218  iad da roine tinol in t-sloig ⁊ caingni in t- seanaidh ⁊ ordaighthi3219  in rigrechta in la sin beos.

3220 IS ann ro tinoileadh in mor-coinni sin isinn Eipir

3221  69r3222  i c-crichaibh na Greicci Mori, ar nir' lamsat tadall na Roma3223  la h-imeccla Cesair. Do ronait tra ordaigthe móra isin coinne3224  sin la Romanu. Ro cinnsett in n-airdrige do Poimp airett bad3225  beo. Ro ordaigsett mairairrig fria lamae for cendadachaibh3226  in domain do tobach a cisa ⁊ do tinol a slog docom3227  an mor-catae doneoch batar fo a mamus som dibh cettus3228  .i. ilcinélu na h-Affraici ⁊ sluaigh imda na h-Aisia ⁊ inn airthir3229  uile. ar ro gab Cesair fortamlus in domain o Roim siar.

 p.246

3230 Ro scailed iarum an coinne sin na h-Epiri leo ⁊ ro cotar3231  uile d'oenlaim i l-lenmain Poimp docum an mórcatha acht oeinfer3232  namma .i. Apius airrig do muinntir Poimp. IS i comairli3233  ro smuain Apius, techt da fiarfaigid d'faidib et d'fissidib cia3234  dona rígaib da m-biad maith no saith in coccaid moir sin,3235  co congnad som lasin fer badh ferr conach catha dibh.

3236  69v IS i conair ro coid da fiarfaigid sin, co cert3237  medón in domuin .i. co tempul Apaill i sléib Paruais. IS e3238  freccra fuair la bansaccairt Apaill, co b- fuigbed a din ar guasachtaib3239  in catha moir sin, ⁊ co m-biad cumsanadh on coccad3240  dó i n-glinn an t-slesa Eboecda.

3241 IS edh rucc-som as sin co n-gebad rige i tir na h-Eboi.3242  Arai ni h-ed sin boi de iter, acht antan boi-sium for in muir3243  Eboecda ic saichthin in tire, tainic ainbtine mor do, cu ro brised3244  a longa ⁊ cur' baided e fein, gur rucc an tonn muiride3245  a corp docom tire, ⁊ co ro h-adhnacht e i coimglind tire na3246  h-Eboi, curo comalladh faistine Apaill amlaidh sin.

3247 Conid remscél do remscélaib catha moir na Teasaile co n-icci3248  sin. Aided Aip ainm an sceoil sin.

17. 3249  Echtra Cessair.

3250  CEIN bas icc gnim na mórchaingen sin in cach aird bai3251  Cesair icc gabail na h-Espaine ⁊ iarthair in domuin, co tarnacair3252  leis, ⁊ co ro riarsat uile e, ⁊ co tancatar i tocustal in3253  morcatha. Tainic reimi iarum a crichaibh na h-Espaine do3254  breith a slog leis i n-diaid Poimp do cosnam airthir an domuin3255  fris. Do bertsat a milid dilsi frithbert amnus do-som annsin, p.2483256  ar ro triallsatt  70r impodh fair, ⁊ do coidh doraith occo a3257  facbail uile, ar romed les a saethair catha ⁊ ar lagat a tuarustail.3258  Ba foruallach a freccra na fer sin o Cesair. Araisin ro3259  fostait co firglic leisium iat, ⁊ o ro cindsett airisium ro dedlad3260  friu lucht tuscairnte na comairle ⁊ auctair in deilighthi ⁊ inn3261  impoid, ⁊ ro dicennait i fiadnaisi Cesair for lar in longphuirt.

3262 La sodain o ro daingnigh Cesair a shluagha ro cuir Antoin3263  reme, tuisech da muinntir ⁊ forgla a sloigh leis, ⁊ ro forcongair3264  forra co ristais isin decmadh lo co cathair Brundais for3265  bru in mara Adriateccda inn imel tuaiscertach tire Letha, ⁊3266  asbert friu guro tinoiltis cucu na h-uile longa fogebtais for3267  sruth Idauir ⁊ for sruth Tara ⁊ for trágaib cathrach Leuca3268 cathrach Sip ⁊ for cuanaib in mara Adriateccda uile i comfochraib3269  slébi Gargain, co m- betis ellma inmara urlama occo3270  d'asccnam in marae Adriatecda estib do cosnam na Greicce3271  in airthir fri Poimp.

3272 Eisim fein immorro tainic don Roim co n-uathadh da3273  miledaib immailli fris, gur ros-oirdnestair fein é fein i n-uilib3274  ceimennaip cadais na Roma o decan co dictatoir. 70v3275  Tainic as-side co h- ardchathraigh aili na h-Etaili .i. co h-Alba3276  Longa, guro forbtig inte uili ada a consulacta amal ba gnáth.

3277 Tainic as-sidhe co cathair Brundais i coinni Antoin cona3278  muintir. Ni tancatar side immorro in ellma sin iter co cathair3279  Brundais. Ba h-eimilt la Cesair a n-urnaide ann. IS fair deisid3280  leis iarum, tuc a coblach for in muir Adriateccda, ⁊ ro3281  asccna cona slógaib gur' gab cuan ⁊ caladphort isin Epir i3282  crichaib na Greicce Moire.

3283 In Epir isin cennadhach isin Greicci. Is di as ainm p.2503284  Canonia. Is fria at-berar Molosiam. Is inti bai in senad3285  RomanachPoimp antan sain.

3286 Tainic Cesair dano i tír annsin, ⁊ do suidhigh a longphort3287  ann oinech i n-inchaibh do longphort Poimp itir sruth3288  n-Genais ⁊ sruth Aipi. Is i sin cetchrich in ro comraicset a l-longphorta 3289  'ar maidm sida ettorra, ⁊ ba h-e imfoicsi i m-batar3290  i l-longphort co cluinedh cach dip glor araile ⁊ co faiced cach3291  fer araile i cechtar na da longphort. IS ed ro fairigh an cath3292  annsin, Antoin cona miledaib gan torrachtain docom Cesair.3293  Ba snim ⁊ ba deinmne mor la Cesair gan na sloig sin do torachtain3294  in a docom. Ro faided litri ⁊ scribenna  71r3295  uad docom Antoin do spraic fair ⁊ da etarguide co tisedh co3296  h-ellam cona slógaib leis docom in catha.

3297 Ba h-ed annso tothacht na scribenn sin .i. “Timmarnad3298  bethad ⁊ imcomarc slainte o Cesair, o rig in domain, da3299  tuisech tairisi ⁊ da muintir dilis .i. do Antoin cona miledaib.3300  A Antoin,” ol Cesair, “cidh imma fuirgi na Fathi ⁊ in conach?3301  ar as urlamh go maith duin acht co tisaid-si cuccainn. Ni3302  docair duit taidecht co h-ellam im dail. Ni i n-Affraic no i3303  n-Espain no i n-inadaip imciena in domain atu accut tobuch3304  no accat tinnenus, acht is a crichaib comfoicsi na h-Etaili inn3305  imfocraib dam can tir coccaid, gan muir n-guasachtaig ettrainn.3306  Tabair do th' aire nach edh asslaigmit fort, tect i n- dail cathae3307  'nar n-eccmais fein, acht atam acut togairm do taidecht linn3308  docom an catha ⁊ meisi fein remut i n-dail in catha.”

3309 “IS ingnad an ni fil ann .i. meisi do taidecht i crichaib3310  mo bidbad gan eccla form ⁊ atar-linn is oman lat-su taidecht3311  im longphort-su. Ale, na tairmisc cid dom muintir fein tidecht3312  im docom, ar masi an aichne fein doberim-si fortu cemad3313  ainbthen an muirro bad  71v lainne leo saighid m' arm-sa inas  p.2523314  anadh im eccmais. Ni éttum can galar ⁊ can accaine ar cride3315  do aisneis duit. Ni comthrom ro rainn-sium an doman iter .i.3316  an seanadh uile ⁊ meisi ⁊ Poimp conar sochraittib isin Epir3317  namma ⁊ in Etail uili occut-su it oenur. Dechasu fein at3318  masa choir amlaidh sin.”

3319 Aitescca Cesair fri h-Antoin co n- icci sin, ⁊ ni anadh Cesair3320  dib sin, acht na techta druim ar druim uaidh co h-Antoin.3321  Aráisin ni tainic Antoin fos. Ba brisedh aiccnid mor la Cesair3322  sin, ⁊ iss í comairle ro scrut .i. intan tainic in tres uair3323  don aidhchi atracht asa leabaid ⁊ tainic a oenar reimi co3324  tráigh in mara sis, co fuair luing m-bicc ann ⁊ tetréfed3325  rofada esti i l-lenmain do tir, ⁊ tigerna na lungae i m-bothan3326  cumang curcallacda for ur an trágha. Benais Cesair beim3327  bascraind i n-dorus in tige sin. Frisccart tigerna mesarda3328  in tige dó, Amiclas a ainm. “Cia dusces an trat-sa sinn?”3329  for Amiclas, “cia sailes nach maith uainn? Ni fil toisc nach3330  duine frinn mana tisedh nach combaiteach do tuinn no do3331  carraic cuccunn.”

3332  72r ISs edh sin asbert, ⁊ atract asa leabaid ⁊ ro3333  cuir refead lasamain fon coccladh, ⁊ ro fursainn í, ⁊ ro oslaic3334  in dorus re Cesair can oman can imeccla fair. IS follus maithus3335  ⁊ nemsnimh na bethadh mesarda as sin. Air ge ro batar3336  longphorta slog in domain i n-athfoccus don tigh-sin, ni3337  ro lae tigerna in tige i snimh no i n-deithitin, uair ni rabattar3338  cruidh no innmassa occo.

3339 Tainic Cesair isin tech 'arsin ⁊ asbert: “A occlaich,” ol se,3340  “as maith in turcairthe tarla cuccut da n-derna a n- abrasa frit.3341  Fogeba conach mor ⁊ bethaidh n-airegda occum-sa da fagbur p.2543342  uait a n-as ail dam.” “Cidh connaige form?” for Amiclas. “Taidecht3343  lim isin lunga m-bicc-si3344  43a3345  this dom imorcur i crichaib na h-Édaili,” ol Cesair. “Ni sodaing3346  anni connaigi form,” for Amiclas: “air atait airdena ainbthini3347  for in muir, ⁊ ni tarla coir na gaethi immaille frind dano.3348  Acht arai mata morsodethbir agut-sa bidam urlum-sa lat, amal3349  atberat do beoil. Ni misse nod-fuirega acht mení diultat na3350  gaetha nó in muir tu.”

3351 La sodain tucsat a lungu lanbic for in sal serbglas, ⁊ ro gabsat3352  ic mallascnam in mara eocairguirm Adriatecda edir Epir3353 Edail. Frith ainbthini adbul ⁊ edualang dermair de sen.3354  Ni frith for muir ríam etternam as guasacht bad samail don3355  guasacht sin .i. bith isin lunga lanbicc for in muir lanmoir.3356  isin ainbtini édualaing. IS neimtim ro fuilngeadh la Cesair in3357  guasacht mor sin cena. IS beag ro h-ísligheadh a glor nó3358  a aicneadh ic fulung in morgabaidh sin.

3359 Badar for anamtaigh amlaidh sin fri re na h-aidhchi co3360  maidin, guro cuir in tond urcur dib isin maidin muich 'arna marach3361  ic calad na h-Eperi dorisi. Ba samail righi can frithbert,3362  la Cesair a cos do tadhall in tiri in uair sin. Imsae3363  da longphort 'arsin ⁊ Amiclas leis, ⁊ nir' scar-sen fri munterus3364  Cesair airet ro bo béo.

3365 Tainic raethini mor isin muir 'arsin la tosach lae. O 'tconnairc3366  Antoin cona slogh sin ro taithmighseat a m-barca benncaela3367  brondfairsinga ⁊ a l-liburni luchtmura leburgorma a cuan3368  cathrach Brundais amach, ⁊ ro gabsat ic snamhram in mara3369  Adriatecda docom na Eperi gach n-diriuch. Dosn-imairc in3370  seol seach tragaib insi Lesb, gur' gabsat port i caladh na3371  Nimpretar i crich Eperi.

 p.256

3372 O 'tcuala Poimp immorro a sloigh uili do torrachtain in áit aeninaidh3373  docom Cesair, ba derb ⁊ ba demin  43b leis na biadh a3374  scarad don cur sin acht tre edergleodh catha eigin. IS i comairli3375  da roini iarum, in airdrighan Cornelia co righnaibh an longphuirt3376  immaille fria do cur uadh for muir amach co h-inis Leisb3377  fadaigh cib é diliugudh doneadh in toictiu eturru som ⁊ Cesair3378  i l-ló in morcatha co m-beth in airdrighan ⁊ romná na rigraidhi3379  i n-inudh inill in n-inis Leisp 'na cumsanadh.

3380 Ro bo leasc la Poimp la Cornelia in dedail sin. Ro bo3381  truagh tím triamain tadiur toirseach a comhradh ⁊ a n-imagallaim3382  in adhaigh rena scartain, gan cotlud, gan cumsanadh3383  co m-maidin muich, gur rucsat a munter ⁊ a fiallach grada3384  in n-airdrighan leó arna barach co h-inis Leisp, ⁊ nir' cumscaigh3385  si asin indsi sin nogur cuireadh in cath mor.

3386 Conid remscel do remscelaib catha móir na Tesaile co n-igi3387  sin. Echtra Cesair ainm in sceoil.

18. 3388  Aideadh Sceua.

3389  O rancadar longphorta na righ sin i n-athfogus ⁊ i n-imfochraib3390  d'araili, ro cuir cach dibh suil dar a sochraidi ⁊ da ronta3391  taisbenta slogh ⁊ each ⁊ arm acco. Ro raidseat a milidh3392  fri Cesair teacht rompo d'argain na Greci ⁊ do gabail a mur3393  ⁊ a caisdiall ⁊ a cathrach, ⁊ da tisadh Poimp cucu da cosnum3394  friu no fobertais gan diceall é. Ba nemtní la Cesair3395  sin cena, ⁊ ro cuir seach laim gach ní acht innsaighidh Poimp,3396  air ro-fidir da cloedh Poimp robad leis in Greic ⁊ an doman3397  uile. Ro ób gach comairli do berta do acht saighidh in morchuil3398  ⁊ rochtain co fithceallacht na faithi ⁊ na toicten ⁊ gu3399  h-oenguasacht coitcinn in domhain uili .i. co lathair in morcatha.

 p.258

3400 Tuc iarum a catha coraighthi fon idhnaibh aigh leis re tri la3401  diaidh a n-diaidh  44a co saidedh a mergedha ar in ard os3402  cinn longphuirt Poimp i n-airis catha do Poimp cona slogh.3403  Atberedh Poimp nach praipidi ticfadh don cath gemadh laind3404  la Cesair é no gumbadh urlum aigi fein gnim in imairic amal3405  bad soneirt leis. Cesair immorro, o na fuair a frecra im cath3406  a l-longphort Poimp, imsae cona sloghaibh do argain tiri Grec3407  ⁊ da crothad-creachadh a dind ⁊ a cathrach ⁊ a caistiall

3408 Imsae iarum for tus docom denna Diraich, cathair sin3409  a m-bid Pirr mac Acil i traigh in mara Ionda i n- imul na3410  Greici. Do landaingnib an domain uili h-i. Aelen clochda3411  cairrcidhe sin, ⁊ in muir Ionda do cach aird uimmi acht oen3412  cosescrach ind namma. Ni lama saer immorro nó saethar3413  daenna ro daingnigh in dind sin, acht clochalla glassa gaibtheacha,3414  ⁊ cairrci bunaidh bithbuana bennarda o tossach an3415  domhain ⁊ o aimsir dileand do gach leith impe, gurbo annsa3416  a togail cencombeth degslogh ica dín edir.

3417 Ro seol Cesair a míleda tre garbacdaib doidngibh drislechaibh3418  na Greci docom in baili sin. O 'tcuala Poimp sin ro3419  coid side cona sloghaibh for redib in traga laimh re muir3420  guro coraigh a scuru ⁊ a longphorta ic dind Diraich resiu3421  rainic Cesair ina imfochraib edir. O ro airigh Cesair in baili3422  do gabail do Poimp remi, ro bui ica scrutan ina menmain3423  cissi comairli dogénad. Rogab ic forcsi ⁊ ic fordescain in3424  tíri uad for gach leith.

3425 IS e smuaineadh da róni, caissel comdaingen clochda do3426  denum leis tarrsna in tiri uile on muir co araill do gabail ⁊ p.2603427  d'imsuidhi for Poimp cona slogaib isinn inadh imcumung i3428  m-bui. Ni dumada criadh nó fót amain da ronta andsin la Cesair,3429  acht ro tairrngit ⁊ ro teclamit cuigi clocha3430  74r3431  ocus cairrci na crich comfoccus. Ro scailed ⁊ ro scainnred3432  cuicci muir ⁊ morcaisléin in leithe comfocraib don Greicc3433  uile. Do gnither cumtach direccra dimór la Cesair dib sin .i.3434  artt-caisel lethan landaingen bad annsu do togail do rethedhaibh3435  togla no don nach luithiuch scailte caislen isin domon3436  uile. Do ronta tuir arda ⁊ iudusu imairicc ⁊ tighe trota imda3437  uassa tuas. Ro claided lethanclais landomain dondara leith3438  do on cinn co araill. Ba h-adbul a mett in t-saethair sin. Do gnid3439  Poimp cona slógaib imircedha ⁊ aitherraige3440  longphort ina medhon. Na h-aibhne ⁊ na srotha no turcbaitis3441  ann, boi d'fot an cumtaigh co n-dibdaitis na srotha sin ⁊ co3442  teigtis fo talmain dorisi ina medon. Ocus antan teiged Cesair3443  do chuartugud in t-soethair sin ni roiced i n-oenlo on cind3444  co araile de noco m-bidh aidce longphort i medon ind eitir3445  a da forcend.

3446 Ni ro cumdaighit isin  74v domhan riemh muir bad3447  barsamail don caisil sin. Nir'bho menmarc itir muir na Troi no na3448  Babiloine do cutrumugud fris. Na bad ingnad la neach cenae3449  in morgnim sin do rochtain la Cesair re h-edh n-athgairit, ar3450  gerbo h-adbul an soethar robtar imda na h-oibridhe, ar boi3451  d'imat slógh Cesair ocus do menmnaige a miled, cidh edh do3452  berad somh monair co n-dingéntais tir shoimtechta do mhuincinn3453  mara Torrein ota inis Seston i crich Eorpu co h-inis Abido3454  i purt Affraici, no co tibratais in muir mór ina ruadhbuinde3455  robartae, co n-dedladh murrusc na h-Epiri re tiribh Gregi no p.2623456  ciped inad isin domun bad lainn leo do chumscugud in inad3457  bad ferr ro soised leo. Ocus ni biadh frithbert friu imma3458  denam.

3459 Ro gab Cesair sosad ocus longphort i n-imfogus don3460  daingen sin. Ro h-ordaigit forairedha ocus lucht faircsena in3461  cach aird don mur uathu for slógh Poimp. Poimp, immorro,3462  ni fitir side itir in gnim sin do denam la Cesair co tairnic a3463  daingniugud amal bad lor. O ro airigh immorro Poimp in3464  m-bloigh tiri i m-boi do imsuidhe fair ⁊ do fordúnadh imbe,3465  tucc a dirma slóigh ocus sochaide leis a h-innillib denna3466  Diraich co n-derna srethbuidne ordaigthe ocus catha coraigthe3467  dib laim frissin caisil, ardaig co scailte ⁊ co tanaighte  75r3468  slógh Cesair do gabail in caisil friu. Ocus as e méd do ferann3469  ro gabsatt catha Poimp 'arna corugadh uillinn fri h-uillinn re3470  taib in caisil .i. an meid do tir fil o imel na Roma co cathair3471  Arictea isin Etáil, no in mét ferainn imteitt sruth Tibir o3472  muraib na Romha co muir Torrein acht co m-badh co direch3473  no gabadh gan filledh gan fordul ann.

3474 IS ed a tomus coitcend sin uile .i. da mile ar fichit do3475  milib ceimenn, nó .IX. leugada ier tomus francach.

3476 Batar muinter Cesair tra ⁊ muinnter Poimp agaid in agaid3477  amlaid sin fri re cien, gan gnim catha no imairicc3478  ettorra. IS edh fotera sin, teidm galair moir ocus plaig difulaing3479  do taidecht i l-longphort Poimp .i. diangalar d'adhmilled3480  a n-eachraidh for tus co n-aipiltis araill dib ⁊ a mirenna3481  feoir ina m-beolaib ⁊ araill aile i m-medon a n-erma, co m-ba3482  h-annsu da marcachaib a n- imdhiten forru ic tarblaing dib re3483  h-am in tedma. Ro lobhsatt apaighe na n-echradh isin ⁊ ro3484  linsatt aier in tire do brentaid ocus miboladh.

 p.264

3485 Ro tuit neim an aieir truaillnide sin for uscip ocus for3486  aibnib in tire beos, gur ro fas teidm dermair do dainib in longphuirt3487  tre ól na n-uscedh sin ocus tre sughadh-boltnugud3488  in aeoir. Ba h-e dermaire in tedma co na taircedh da cairdip3489  na mairb anapaighe d'adnacal, co m-bittis mesc  75r ar3490  mescc frisna beoaib i m-bothaib an longphuirt, gur' bo tormach3491  don teidm sin beos. Bai do teinne in tedma fo deoidh occo co3492  m-ba h-onoir mór ocu da cairdib a cuirp do cur dar longphort3493  immach amain.

3494 Acht ro congain co mor leo imfoicsiu in maru doib, arro3495  scuabsat garbgaetha in glasmara mortlaidecht ocus brentaidh3496  inn aeoir uatha. Ro linait na cuain doib dano do longaib3497  cennaig 'arna linad do ilar fina ocus d'immatt gacha bidh arcenai3498  a cennadachaiph na h-Aissia ocus ind airthir uile, cona3499  bai terca bidh no maithiusa leo.

3500 Slóg Cesair immorro, cen co raibe teidm galair forta,3501  dos-fainic teidm nar'bo sodhnge d'fulang .i. in gorta ar3502  scithlim a l-loin uata, ocus dano ni tanccatar guirt in tire ina3503  n-aipche fein beos doibh. Ni ro fhétsat dano crecha no airccne3504  do denam i ciana, acht bith ic coimet in daingin ocus icc3505  imsuidhi for slógaib Poimp. Ocus ba h-e met an gortai co3506  m-bittis ic coimhithi in feoir ocus in duleabaid immaille fria3507  a n-echradhaibh fein ocus co m-bittis ic tomailt na luibhi n-anaichintae3508  na ranccatar miessai daennai reimi sin riem. Arai3509  sin ni ro fagsatt a l-longphortai no a n-inadha imsuidhi ger'bo3510  difulaigg í doib.

3511 Poimp immorro, o tainic suntaige ocus seitreacas da slógaib3512   76r ar n-dul an tedma uathib, is i comairli do roine, an tir p.2663513  imchumhaing i m-boi d'faccbail ocus fobairt in caisil do ronadh3514  da imsuidhi. Dia fris tra is inrigh do ronadh in fobairt sin la3515  Poimp, ar ni i taidhe folaigh no i n- dorcaib ciach no aidque3516  do ronadh í, acht i fiadnaisi a bidbad i midmedon in laei.3517  Nir'bo mied leis techt for sligid ele dar in caisel, acht tre3518  sleghaib ocus tre claidhmhibh a namat ar n-dith a curadh ocus3519  ar cur a n-air.

3520 Ar a aisin ro bai occ togha in inaid bad ussu d'fobairt3521  isin caisiul. IS fair deisid occo a fobairt ic caistellaib Minuic.3522  Ro dírigh iarum co follus a dirma slog ⁊ sochaide3523  leis ina cathaib cengailti cobsaidhe coraigte docom an3524  inaidh sin don caisiul. Ro seinnit a sturgana ⁊ a cuirn3525  comhairc ocus a n-adurca furfoccra ocus a cuislendai cathai3526  ind aeinfecht ocus a n-aenfabhall. Tuccad úarduscadh namat3527  leo for lucht coimeta ind inaid sin don caisil. Do cotar sidhe3528  focetoir for a n-iudusaip debtha ocus for a toraibh trota.

3529 Ro gabsat ic fordescain in muighi uathu, co facatar cucu3530  na meirgedha aille eitteacha ocus na h-onchonu obeli ocus na3531  delbae aquili ocus na bratacha srollda os na slegaib ocus na3532  muighe lanu do scellbolccaib scieth ocus do dairib slegh ocus3533  d'feraib armtha. Ro truinset som ⁊ ro traighsett deiside.

3534  76v Ros-lin bidgad bais ocus aduath ecca conar' bo3535  h-eiccin da m-biodbadhaib a n-airm d'imbirt forro. Ro comfoiccsigset3536  slóigh Poimp don caisiul, ocus tuccait caindli ocus3537  locarna giusta for derglasadh fo cosoip fulaing na n- iudus3538  ocus na tor troto, co m-batar for crith ocus utmailli ic tuitim3539  fri lar, conar' h-anadh re díbhraccad no re h- imbualad intip.

3540 Ranccattar muinter Poimp for mullach in caisil iarsin,3541  co facattar edh a forccsi don tir moir uatha for cach leith.3542  Acht ata ni chena, in t-inad nar' chosnatar in mile buidhén, p.2683543  ⁊ ina m-boi do muintir Cesair uili ann dano ro sluag Poimp,3544  ro cosain aen occlaech do muintir Cesair sin, ocus do roini a3545  aenar a n-imforcraid maithisae uile. Ar incein boi-sium ina3546  sesom, ocus a airm for congbail ina laim, nir' leicc duini do3547  slog Poimp secha, ⁊ ro tairmiscc a cosccur im Poimp fein.

3548 Sceua a ainm in occlaigh sin, ocus milid togaide do Románchaip3549  fein in fer sin, ocus gaisccedach geslach é, ocus boi3550  i g-coimitecht Cesair amal gach milidh isin t-sluagh nogo rainic3551  Cesair do gabail aittrebthaide srotha Rotain i crichaib Gaillia3552  fecht n-aill. Doroini Sceua calma mor ic gabail na cinedh sin,3553  ⁊ ro cinn forsna miledhaib bai ina farradh uile no gur' giallsat3554  na cineda do Cesair. Do ronadh iarsin tuiseach  77r cett ic3555  Cesair deisiom, ocus bai ina langradoip o soin immach gan dedail3556  fris riem gusan la-su. Deghocclaech da tigernae fein in3557  fer sin. Fer tairberta é do denam cacha h-uilc ocus cacha3558  maithiusai no furailed a thigernae fair. Ni fitir co m-badh3559  meste do ní da n-dingenad acht co n-erbad a thigerna friss.

3560 O 'tconnairc in fer sin a muintir ic airimbirt teichidh re3561  slógaibh Poimp, ro gab icca cairiugud ocus ica n-gresact co3562  mor. “Cia leith imaiges in t-oman sib, a occa?” ol se. “IS3563  anaichnidh do muintir Cesair cusindiu ind aiste trialltai .i.3564  teiched. A mogada dochraidhe ocus a ceithri doerclanda,” ar3565  se,“is granda daib teiched do denam ocus gan for cru do todail3566  beous. Nach nár daib gan for cuirp d'airimh etir corpaib3567  for n-aesa comaind ocus for commiled intan bias Cesair ic3568  denam onora adhnaicthe duin. Cen co n-derntai maith ar grad3569  for tigerna no for n-einigh, tabrad cid iter in fherg foraib p.2703570  calma do denam, ar ro imbir Poimp tarcusal mor foirn intan3571  ro innsaigh ind inadh i m-bamar-ne sech cech inad isin caisiul3572  uile.”

3573 “Dar mo breithir cenae ni ragha in la-su ass gan todail3574  fola a muintere-sium co h-imda ina cinaid side. Mo cen-su bas3575  da m-beith Cesair i fiadnaisi mo gnim. Ni fil do conach3576  form-sa in fer sin  77v im fiednaisi. Atchifi Poimp immorro3577  i n-dingen do maith, ocus molfaid mo gnimrada intan3578  dofaethus. Cuiridh for n-ochta fri h-armu for namat ⁊ denaidh3579  maith air doforficfa foirithin i n- ellma, daig atchife Cesair3580  luaithredh na m-marcslogh ⁊ atcluinfe gaire in catha. Doraega3581  annsin fer ar n-digailtene ocus sind fein icc faccbail bais alainn3582  'ar n-denam maithesa isin chath.”

3583 Ro eirig Sceua co ferrda annsin for mullach in iudusa,3584  ocus ro gab for denam calmo móire. IS cumma no diubraiced3585  crunna ocus clocha ocus curpu ind fienlaig marbtha do3586  mullaigibh na n-iudus ocus na tor trota i g-cennaip a bidbadh,3587  ocus do beired idhlanga mora i n-airde, ocus no tomaithed3588  forta co minic a leiccen fein cona armaip ina cend. Ro gab3589  acc srainedh araill da naimtib uad do clethaib ⁊ do cuaillip3590  ceindbiraigti na tighe trota ocus araill aile do sabaib ocus3591  do sonnaib ocus d'fianglassaib sithremra cona n-irellaib iairn3592  imma cennaib.

3593 Ro gabsatt drecta móra do muintir Poimp ic dreim fri3594  h-uachtar na n-iudus ar sin. Atconnairc Sceua iat ocus ro3595  noct a claideb cruaidgér claislethan asa imtiuch bodba, ocus3596  ro gab for imscothad a crob ocus a l-lamh diph, co tuititis ina3597  tortib tamnaigthibh i g-cendoiph  78r a commiled fein, co3598  combrutis a cinnu ocus a curpu ocus a scietha ic tuitim fortha,3599  ocus co m-bitis na craisecha comtarsnae treotha som dano.

 p.272

3600 IS cuma iarum no imscothad a l-lamha da claidib ocus no comtuaircced3601  a cinnu ocus a cnama do clochaib ocus do cairrcib3602  tulammais. ocus no comloisced a fultu ocus a n-ulcha ⁊ tugen3603  a n-gruad ocus a l-lecan do locharnaibh lasamna ocus d'aithinnib3604  giuis ocus do beraib lethloiscctibh.

3605 O ro eirgetur tra cuirp ⁊ apaige ind oesa marbtha co m-batar3606  'na carnaib ⁊ 'na n-dumadaibh dermara re taeb in caisil, cona roiched3607  Sceua imbualadh fria bidbadha sechu no tarsu, tuccustair idlaing3608  curadh de asin inad i m-boi, ocus ro ling co neimlesc3609  feib as doiniu no lingfedh in leoman Affracdha dar srethgaibh3610  sealga, co tarla ina sesom e i certmedhon catha a bidbadh.3611  Ro gabh ica imbirt forta asa medon 'arsin, ⁊ bai ica comthuargain3612  ara aghthib ocus ara culaib, dia deis ⁊ dia cli. ISS edh3613  no saigedh gach conair i faiced tairisium fris. Gach conair no3614  beired a aghaidh no maidedh reimhi.

3615 Ro bernad ocus ro formaeladh a claideb 'arsin ar cnamaib3616  curad ⁊ ar fiaclaib fer ocus ar medhibh miledh ocus ar3617  tulaib sciath ⁊ ar slabradaib lúirech ocus ar cir-ciomsaib cathbharr,3618   78v co nach gnim claidib boi leis ocus co nach3619  tesccad no leod no lettradh do gnidh, acht comairt ocus brúdh3620  ocus brisedh ocus basugud.

3621 O 'tconncutar a bidhbhaidh for in abairt sin e icc dith na3622  slog do ronsat crobuailedh imme da cach leith. Ro daingnigsett3623  ocus ro dluthaigsett iatt, ⁊ tuccsat in cath cruadh inaigte a3624  n-aeinfecht fair. Do ronadh cath nua nemhghnathach andsin .i.3625  na h-ilmile acc cathugud frisan n-aeinfer. Ro laesett uili3626  ind oenfaball a slega fair. Ni deachaid slegh imroill dib, acht3627  ro ansatt uili ina curcais comaird i cnes an curadh ocus i3628  n-drolaip a luirige. Ni ro leicced a cend do toccbail dó 'arsin, p.2743629  acht ro gapadh for a essorccuin as gach aird do diubraicthiuh3630  slegh ocas saighett ⁊ d'fuasmadaib laigen a l- lamhaib3631  laech ocus do braithbeimendaib bidbad, co n-derna bretaig m-briste3632  da sciath for a inchaib ocus bruara mina menbaighthe da3633  cathbarr immá cend, ⁊ simnecha rebta ⁊ scabur-tana tollscailte3634  da luirig imma táebu, cona bai ic congbail a inne3635  nó a inathraig ann, acht an clethcur sleg seimnech sithremar3636  batar comtharsna trena cnes.

3637 Ba dasacht mor sleg no saighett do diubragad fair o sin3638  suas, ar ni antais ann acht toct ina rith for slechtaiph  79r3639  na slegh occus na saigett aile trit. Acht is edh ba qomhnert3640  ocus ba coimtig doib cuicci, rethi togla, no trelam scailte múr3641  da trasccradh, daig ba múr daingen díthoglaide eisiom dar3642  cend Cesair ic fostad Poimp.

3643 Ro la Sceua arsin urcor da scíath uadh ⁊ ro gab ic3644  coimgnimh inn imairicc da deis ⁊ da cli, ⁊ a clethcur fogha3645  faebrach comtarsna trit, conach delb doenna bai leis, act3646  amal ba bledhmhil do torathraibh in maru é. Bai co h-attuirseach3647  athscith iaram ic cur neith da armaib as ocus se icc3648  toga cia dia naimtib no indsaigfedh do comtuitim immailli fris3649  docom bais. Ni bai a samail intansin acht amal innester ind3650  elifaint Affracda do beith intan diubraicther isin cath í do ilar3651  arm, ⁊ crothaidh eiste na h-armu sin gan nach crothodhail fola3652  na n-diaidh ar aiccnedh cnamaige bis i curp na h- eliphainti3653  im thodail fola. Ba h-amlaid sin do Sceua dano, air gé ro3654  threghtaisett na h-armu a chorp ocus a cholann dianechtair,3655  araidhe ni ro thraighedh ocus ni ro tairnedh a nert no a menma3656  no a brigae inmedonacha trit- sin, ocus gér b' imdha sleg3657  ⁊ saighett trit ni ro imretar uile bas fair frisin re sin beos.

 p.276

3658 IS annsin ro diubhraic occlaech do luct na Creti saiget fair.3659   79v Ro gab an t-shaighett seol áighthidhe, ⁊ tainic co h-inneldireach3660  cuicce, ocus nir' saoil neach a tochur mar do rala,3661  ar is edh dos-feccaim-si, i m-mullach a sulu cli do Sceua, gur3662  thregtustair a incinn immedon a cinn. Tairrngid Sceua an3663  t-saigett co h-opunn asa chind ocus do bert an suil iar m-brisedh3664  a fremh leis immach for corranaibh na saigte. Cuiridh urchur3665  uad for lar dib ocus do beir fuirmidh dia sail ina cenn,3666  gur ros-folaigh fon talmain maraen.

3667 Ni bai a samail annsin acht amal indister in mathgaman3668  feocair do beith arna guin ocus domeil a déda frisin n-gai3669  dia g-crechtnaigter, co cuir ina m-blogaib briste ass é. Ro3670  ghabh an fuil ocus an incind ic coimshiledh dar agaidh Sceua3671  annsin. Tuccad ilach mor commaidhme imme iarum ic slog3672  Poimp, ar ni bad lainde leo Cesair fein do crechtnugud in3673  uair-sin ina fiadnaisi ina Sceua.

3674 IS annsin atbert Sceua friu: “A cathardha inmaine,” ar se, “3675  tabraidh coiccill damhsae festa, ar as lor i n- dernsaidh frim.3676  Ni recair a les fuilled crectnaighthe form, acht na slega filet3677  acum fulang do tarraing as mo crectaiph. Denaidh comairle3678  maith form .i. taid cucum ⁊ beirid me  80r i m-bethaidh libh3679  i l-longphort Poimp, gurbo deismirecht im impod for Cesair la3680  cach impodh damh-sa fair ⁊ riarugud Poimp dam re n-ecc.”

3681 Ro creit ócláech maith do sainmuintir Poimp sin, bái for3682  a inchaibh isin cath. Aulus a ainm in occlaigh sin. Tainic3683  Aulus cuicci da breith cona armaibh leis. Tucc-somh fuasmad3684  da claidib fair, co tarla i m-bun a thengadh, gur' gabh a3685  chuilfeite trít. Ro eirig menma Sceua de sidhe, ⁊ is edh asbert:3686  “Gach aen shailis mo tigerna do treccad dam-su,” ar se, p.2783687  ticced i l-le co tuccur in diach-su fair. Madh ail do Poimp sidh3688  d'faghbhail on claidib-su, leiccedh a mergeda fri lar ocus slectad3689  do Cesair. As deimin na fuigbhe mo sid-sae fris-sin adiu.3690  Inne for n-aiccned fein ro sailsiupair ocum-su, a muinter Poimp?”3691  ar se. “Dar ar m-breithir, ni lainde lib-si riar Poimp ⁊ an3692  t-senaid do denam innas lim- sae bas d'fagbail dar cenn Cesair.”

3693 La sodain atconncutar muinter Poimp tromnellgal mor ⁊3694  luaithred ceo dermair os cennaiph slogh darsan mag ina n-docom.3695  Atar-leo ba h-e Cesair cona buidnib tainic ann. Ro3696  maeladh forra-sumh a h-inadh inn imairicc desidhe, ⁊ ro faccsat3697  ait na scainnre do Sceua. Atrochair Sceua 'arsin  80v o ro3698  tairinn a ferg ar scuchadh a bidbad uadha, ⁊ ro scar a ainim3699  fria corp, ocus nir'bo bas ar midlachus sin, acht ba bas ar3700  gnimaib gaile ocus laechdhachtae, damad d'escairdibh cetamus3701  no berad cosccur ocus manbadh ic gnim imairicc in catha3702  cathurda fogabad bas. Ruccad a chorp la a muintir 'arsin,3703  ocus ro bensat armu a bidbad asa thaebaib, ⁊ ro idhbrattar3704  a arm-somh fein do Mairt .i. do dea in cathae.

3705 Ge ro maeladh tra for slógh Poimp don leith sin ni3706  moiti ro tairis don cathugud beos, amal na scithaighter in3707  muir mor cidh formaelad do bertar for ni da tonnoip o beinn3708  cairrcci no o slis alla no airdshleibe, ar ni tairis in muir do3709  grés ica tuarccain da tromtonnaib cidh cian connicce. Ba h-amlaid3710  sin dano do Poimp icc togail in caisil sin, ar tainic3711  roime docom an daingin boi i forba in caisil i fochair in3712  mara ic muintir Cesair.

 p.280

3713 Ro ordaigh slógh lanmor i l-longaib icca togail, ⁊ a3714  coisidhi ocus a marcslog for tir, ⁊ ni ro an de noco n- derna3715  cathbernadha comlaithre mora and, ⁊ co rucc a sloga uile3716  tar-su isin mag mor. Rob anmesardha ro scailitt na slóigh3717  sin fon magh ar n-dul dar in caisil immach  81r amail as3718  deiniu, ⁊ as anmesardha scailis tuile srotha Paid dar a bruachaibh3719  co lethann dar na crichaib comfaicsib.

3720 Cesair immorro ni fitir side in n- imairecc sin do denamh3721  itir noco tairnic a gnim ⁊ co tuc aichne for in teine caismberta3722  ro h-arladh icc lucht in coimeta ar n-dul do Poimp cona slogaib3723  dar in caisil immach. Tainic-sium reimi fo cetoir co3724  h-airm ar'harlad in teine ocus atconnairc na clíathbernadhae3725  mora oslaicte ocus slichtlorg na slóg ocus na muir 'arna3726  muradh. Ocus atconnairc dano longphorta Poimp co subhach3727  sidamail for reidibh in maige ina fiadnaise.

3728 Ba brisedh mor menman ocus aiccenta do-som in cumsanadh3729  sin do beith for Poimp. Nir' léicc a ferg do ernaidhe3730  re a slogha gan fobairt longphuirt Poimp, ar ba fo laiss cidh3731  ár no láthe for a muintir acht combuaidredh na failtedha3732  ara batar isna longphortaib. Imsae ieram cusin uathad3733  sloigh tarrusair maraen fris i m-mulluch longphuirt Torquait bai3734  i comfoccus do focetoir, tuisech maith do muintir Poimp eside.3735  Tinoilis Torquait a muintir i n- aeininadh fo cetoir la h-airiugud3736  Cesair cuige amal as deiniu ocus as neimleiscce no tinoilfitis3737   81v n-aeireada seolbrata a long ic airiugud guasachta3738  muiride ina comfoccus nó icc soadh gaithe forru.

3739 Ni mo innás dar muraiph longphuirt Torquait innunn3740  ráinic Cesair intan ro rathaigset luct mórlongphuirt Poimp e. p.2823741  Ocus ro eirig Poimp 'arsin ⁊ ro doirt na catha cengailte coirigthe3742  druim ar druim d'foiritin Torquait. O ro airigh Cesair sin3743  ro impo co h-opunn a l-longphort Torquait immach, ocus ic sodh3744  dó is edh dos-rala cusin uathadh bai ina farradh i g-cend na3745  cath i m-boi Poimp. Ro lin omhun ocus imoccla ocus cridenbás3746  mór a muintir-sum desidhe icc aisgin in anforlainn ocus inn3747  étualaing adbuil .i. ilcatha Poimp ina n-agaid chuca ocus luct3748  longphuirt Torquait ina cathais coirigthi for a culu.

3749 IS i comairli do ronsatt iarum, gan fobairt in anforlainn3750  iter, acht tanccatar ina reimim ⁊ ina techtae eissiumail laim3751  frisna cathaib imach. Ocus robtar lanbuidhig do rochtain a3752  n-anmann leo in drong nar' mudaigedh diph. Ba deithbhir3753  doib-siumh on cena, ar da leicced Poimp da miledhaib slan a3754  claideb d'imbirt forra somh no biadh scur for in cath catharda3755  tre bithu ocus ar na h-uile olcaibh ro asatar isin Roim3756  trit on lo sin  82r amach. Ocus amae nir dichait esbaid3757  muintire Cesair iter ge ro coiccled dhoiph, ar ro tuitsett .l. ar3758  .iiii. mili laech ⁊ da cenntuir ar fhichit dhibh isin fobairt sin3759  o tus co deredh.

3760 IS ed tuc for Poimp in coiccill sin do tabairt doibh, ar3761  ba dimbag leis na cinedha comaighthe d'faicsin ic básugud3762  na Roman ina fiadhnaisi, ocus nir b' ail leiss dano a catha do3763  scailedh co dicra for in m-becc slóig sin, o nar shail Cesair3764  ettarra, ar ba deimin leis na tiucfad Cesair la h-uathad miledh3765  da fobairt-sium dogrés. Tainic Poimp iarum reime da longphort3766  co subhach somenmnach ar m- breith do an coscuir3767  sin do Cesair.

3768 Conadh remscel do remscélaib cathae móir na Tesaili co n-icce3769  sin. Imairecc na h-Epiri ⁊ Aided Sceva ainm in scceoil sin.

 p.284

19. 3770  Tuaruscbail na Tesaili.

3771 Cesair immorro, o ro airigh in n- anfen mór ocus in duaibsighe3772  do ralae do ocus da shlógaib isna muigib sin na h-Epiri3773 denna Diraich, is i comairle do roine, in tir sin uile d'fagváil3774  ocus tir aile d'innsaigid dus in badh ferr a chonach3775  catha indte. Imsae iaram cona slógaibh leis guro ordaigh a3776  scuru ocus a longphortae for clarmaigib tire na Tesaile allanair.

3777  82v Ó 'tcuala Poimp sin ro tinoilit a righ ocus airrigh ocus3778  maithe a slóigh cuicce do denam comairle cinnus do genad.3779  Is i comairle do bertsatt dho, o ro tubastar Cesair, techt d'innsaigidh3780  na Roma ocus na h-Ettaile, uair na raibe sluagh bidbad3781  ic a gabail fris. “Acae om,” ol Poimp,“ni dingén-sa in comairle3782  sin iter. Ni rag-sa dogréss docom na Roma amail do coidh3783  Cesair. Ni faicfither mo dul-sa di tre bithu acht ar lecon mo3784  shlóigh da tiribh ocus ar cor cestu an morcatha dim. Damad3785  ail dam-su cathugud ar lar na Roma ni tiucfainn eiste amal3786  tanac. Ni ceist lim-su cena mo dul fein gusin Scitia tuaiscertaigh3787  no cusin teintidhe fo deas, acht co m-badh adhbhar cumsanta3788  ocus sídha don Roim. Inn edh ba coimtig dam-su ann3789  side in tan isam coscrach toct do denam coccaid isin Roimh3790  ⁊ me do teichedh eiste fecht aile ar daigh na beith eccumsanadh3791  coccaidh innti.”

3792 O tairnic do inn aisneis sin ro seol a mergedha rena3793  slógaib dar sleibtib na Candavi sair gach n-direch, gar' gab3794  sosadh ocus longphort isin Tesail i n-aeintir fria Cesair. Ba3795  h-adbor ugra ocus ba damna margliad sin, ar as annsin ro3796  cinnset  83r na faithi in cath mor do tabairt.

3797 Ni do tuarusccbail ina tire sin na Tesaili do bertar sisana3798  colleicc.

 p.286

3799 Tri h-anmanna atat 'ca sloinded fon domun furre3800  Emathia ainm di, o Emathas, ri maith ro gab fuirri fecht n-aill.3801  Parsalia ainm aili dhi, o Parsalos, sencathair uasal fil3802  innti. IN Tesail immorro a h-ainm bunaidh, tír daingen dodaing3803  olc ainmin accarb imdorcha innill in tir sin, ocus carracbenna3804  sliaph n-urard n-imaimreidh impi da gach leith .i.3805  sliab Peil ettorra ocus in turccbail samrata. Sliabh Oiss allanair3806  ettorra ocus in turcbail geimretta, co nach taitnit ruithne3807  greine innte i tosach nach lae isin bliadain. Sliab Exrim allaness3808  di ettarra ocus tes n-greine. Sliabh Point allaniar di3809  etorra ocus in fuinedh, cona taitnit ruithne greine innte i3810  n-deredh nacha laithe tre bithu. Sliab Olimp don leith3811  atuaidh ettorru ⁊ in t-uarda. In lucht aittrebait fo taibh deiscertach3812  in t-sleibe sin, ni benand in gaeth atuaidh friu, ⁊ ni3813  faicet in seachtarréte tre bithu. As becc réa don lo taitnes3814  in grian innti sech na slebte aile atrubartmur.

3815 Tír arar' digbait renna in lae ⁊ na h-aidci amlaid sin, ba3816  cubaid in cath mor do gnimh indte.

3817 Atát cathrachae imdha isin tír cétna sin .i. cathair Parsalos3818  i m-bai Aicil mac Peil,  83v ocus cathair Philcce, as innti3819  side ro cumtacht in Airg .i. an long i n-deachaid Iason mac3820  Essóin arceann in crocainn orda co h-inis na Colach. IS innte3821  atá cathair Teleoscathair Dorioncathair Traccicathair3822  Pretio -- da cathraigh Hercuil maic Ampitrionis sin --3823 cathair Melibeus -- is inte-sede ro foilgitt saigde Hercuil3824  'arna ecc -- ⁊ cathair Larissacathair Argos -- is innte3825  sede ro ben Agaue a chend da aenmac fein .i. do Peint.

 p.288

3826 Tir i n-dingénta olc mar sin, ba cubaidh in cath mor3827  do gnim innte.

3828 Atat srotha imdha ⁊ aibhni adhuathmara isin tir-si fos.3829  As dib-side sruth Eas, ⁊ sruth Inaich ⁊ sruth Achiloin forsatat3830  insi Eichnidh, sruth Maill ⁊ sruth Speirch, sruth Amprissos3831  ⁊ sruth Anauir, sruth Aspidain ⁊ sruth Eniph, sruth Asoip3832  sruth Pheula, sruth Melax, sruth Tituros ⁊ sruth Péin. IS edh3833  innisit senchaidhe na Tesaili conadh a sruth Stig i n-ifern3834  theprines bunadh an t-srotha sin. Tir i snighfedh an sruth3835  sin ba cubaid an cath mar do gnim innte.

3836 Atait popail indha anaichenta dano isin tir sin .i. popul3837  na m-Bebricda ⁊ popul na Lelegitam, popul na n-Eolda ⁊ popul3838  na n-Dolopecda, popul na Magnecdha ⁊ popul na Mineta, popul3839  torathardha na Centauri 84r na n-Ech-cumusccda .i. each3840  ⁊ duine a cummascc aenpersainne inntip. Ba dib sidhe dano3841  na h-Each-cumasccda airdirce .i. Monica eningnech ⁊ Retheas3842  rocalma. IS eside no tairngedh na crunna fa h-airde isna cailltip3843  cona fremaibh a talmain ocus no telgedh urcar a riara3844  dhibh. Ba dib Neis centauir dano. Is esside ro triall comrac3845  ar eiccin re mnaei Hercuil, ocus abhand etturra ⁊ Ercuil,3846  cur ro marb Hercuil do urcur shaighti é dar abainn innund.3847  Ba dib dano Ciron centauir, aide Aichill maic Peil. IS amaid3848  fuathaighit na h-asdrolacdha a deilb-somh isin firmimint3849  nemda ⁊ boga co saigitt innilte fair ina laim for comhair3850  renna Scoirpi immach amail no beith ica guin. Tir i n-geinfitis3851  na torathair sin ba cubaid an cath mor do gnim innti.

 p.290

3852 Isin tir sin na Tesaili ro artraigset dano sila ⁊ adbair in3853  catha ⁊ in coccaid for tús riemh. Is innti amh ro riadad ech3854  for tus, ⁊ tuccad srianglomur ina beolu, ⁊ ro coidh marcach3855  fair. Is innte do ronadh long ocus lestur in mara for tus3856  riamh do sirthain in domain ocus na crich n-ectrann n-anaichnidh3857  estibh. Itonas dano, ri Tesaile aicce ro bervadhlegad3858  mein oir ocus argait for tus i tinnib, ocus as leis ro h- ordaighedh3859  monadh peinginne re creic  84v ocus re cundradh3860  for tus riem. Is innti dano ro taiscced ⁊ ro cistigeadh3861  ór ⁊ indmas for tus.

3862 Isin Tesaili cetna dano ro genair in nathair neimnech3863  airdirc .i. Pithon, curro folmaigh ⁊ curro diláithrigh rempi3864  an doman no curo marbh Apaill mac Ioib í. Is innte ro tusmit3865  clannmaicne Aloe torathair .i. Zethus ocus Epialtes cona3866  m-braithrib. Tri bassa a bisech som fein ar gach lo. Cubat3867  lamha immorro ⁊ bas forbairt cach maic da macaiv re gach3868  mís, curro lin dimus ocus ardmenma iat, conadh í comairle ro3869  lúaidsett sleipte in domain do corugud os cinn araile, ocus3870  toct d'innsaigid nime ocus a ríghi do gabail, co ro mudaigit3871  do saignenaibh teintidib iett ic triall in morsaethair3872  sin. Tír i n-geinfittis na moruilc sin ba cubaid an cath mór3873  do gnim innti.

3874 Conadh remscel do remscelaib catha moir na Tesaile co n-icci3875  sin. Tuarusccbail na Tesaile ainm in sceoil.

20. 3876  Faistine ind arrachta a h-ifern.

3877  O ro ordaighset na dá airdrígh sin .i. Poimp ocus Cesair,3878  cechtar a da mórlongphort for lar aentire na Tesaili, ba p.2923879  cinnte ⁊ ba deimin la slógu in domuin uile batar ina farrad3880  na dedeltais asind imforrain gan cath, ⁊ tucsat uile da n-uidh3881  ⁊ da n-aire gorbo comfochraibh comfocus  85r doib uair3882  na h-etrana ⁊ in deiligthe, ⁊ trath scuir saegail na sochaide3883  ⁊ aimser in guasachta romoir .i. la in morcatha.

3884 Ro ardaigit ⁊ ro tennait ⁊ ro daingen-toccbait aiccentae3885  saerclann, ⁊ menmanna miled occo som de sin i fúr in catha3886  Ro trasccrait immorro ⁊ ro truinit ⁊ ro tairnit, ro crithnaighit3887  ⁊ ro utmallaigit menmandae muadhlaech ⁊ midlach3888  ⁊ daesccursloig docineoil re cridhenbas in catha ⁊ re h-uathgrain3889  inn imbualta ⁊ ar eccla an bais.

3890 Morthúr ⁊ scrutain ⁊ smuained snimach sodeithbir ⁊ comairle3891  ciulanach ro túrsit menmanna na slog sin isna h- aidhchibh3892  resin cath. Mac ro bai icon airdrig, ic Poimp, isin longphort,3893  Poimp Sext a ainm in maic. Is i comairli ro greis in t-oman3894  fair, toct da iarfaigid d'fathib ⁊ d'fisidib cinnus no bhiadh3895  digleodh in catha moir, ocus cia dona airdríghaibh forsmbadh3896  raen é.

3897 Ni do tempul Ioib no Apaill no dei aile no bandei ro3898  cuaid Poimp Sext d'fiarfaigidh na scél sin. Ni do taisceltaib3899  rend no retlann no reatha saighnen no gotha én ro iarfaigh iat,3900  ar ro sail a fhis cinnte d'fogbail o bandruidib in tire i m-boi .i.3901  o ammaitib na Tesaili. Ar ba comfochraib comhfocus do morlongphort3902   85v ro battar a cathracha ⁊ a caisteoil. Ba h-adamra3903  ingnathach immorro a cerd ⁊ a n-elada na m-bandruad3904  Tesaltai. Ni bidh isin domun ni torathardha na faillsightis3905  a n-demna doib ⁊ gach ni ba h-ingantae ocus ba dícreidmiche3906  ina cele is edh ba h-ealada doib. Ar batar linmaire lossae neimnecha3907  ⁊ luibe denma draidechta isin tir sin na Tesaili ina i3908  tiribh in domuin o sin ammach.

 p.294

3909 Ar intan táinic in bandrai airderc Medea ingen Eta na3910  Colach la h- Iassón mac Essóin isin Greicc, ⁊ prímammait in3911  domain isidhe, ar ai fuair a h-imarcraid ammaitechta ⁊ tincetla3912  druadh ⁊ luibe neime i tir na Tesaile. Na h-inadha isin cruinde3913  dano in ba gnaitchiu elada draidechta do denamh .i. cathair3914  Mempis, ⁊ tir Egipte, in Babiloin ⁊ cricha na Callacda, do gnithe3915  an imforcraidh sin uile acc na h-ammaitib Tesaltaibh,3916  ar no imbritis a m-brechta druadh forna duilibh domunda cona3917  leicctis a richta fein forra. No fotaightis in aidce ⁊ nó cumbrigtis3918  an la amal no rictis a les. Ni leicctis in n-aer no in3919  firmimint ara cummus fein, ar no fostatis an firmimint da3920  rith domunda antan ba toil doib. Do bertis torne ⁊ ainbtine3921  isin aer ⁊ neolla braenachu ⁊ fordorcha dar  86r grein3922  isin aimsir ba soilsi a saighnenrad ⁊ ba reli a ruithne.

3923 No scailtis na niullu ⁊ na tola tromfertana intan ba3924  h-aidbli iat. Do bertis tonngail ⁊ ainuthen aran occian ar lar3925  na feithciuine. No tairmmiscctis na tonna dano ⁊ no isligtis3926  in ainbhthen intan ba gairvi in gaeth for in muir. Do bertis3927  na longa for lainseoladh i certagaidh na gáithe for in muir.3928  Do gnitís marbhucht tairismech dona buinnibh garba folcmara3929  fograchaib ⁊ dona srothaib rotrenaibh riathordaibh. Do gnitis3930  clarmhuige coimreidhe dona slebtibh ro-ardaib. No íslightis3931  sliav Olimp co n-artraightis na neoill uasa. Ingnad mor3932  esidhe, ar ata do airde slebe Olimp co fil a uactar ⁊ a forcleithi3933  osin aeor fuasnaidhe suas ⁊ conid foi taitnit na neoill3934  tre bithu. In fer teit oentadall ina mullach ni cluinenn ni iter3935  ina diaidh 'ar m-buaidredh a eistecta la blosctorman retha na3936  n-airdrennach ⁊ la fogarmuirn na firmimint ic impodh.

 p.296

3937 Do gnítis na h-ammaite cetna snechta na Scitia do scailedlegadh3938  i n-uacht in geimrid gan tes greine no teinedh do3939  beim friss. Do gnittis in lan-mara d'impodh for culu i n-agaid3940  neirt inn occiain ⁊ inn éscai.  86v Do gnitis moil nemcumsccaicthe3941  in talman do cumscugud co faicthe 'na rith ima3942  cuairt í. Do bertis fordorchu for dreich éscai co n-urailtis co3943  h-eiccnech fair comfaicsiugud do talam co faisctis a druct ⁊ a3944  uanfadh tremit for feraibh nemhidibh in tire do dhenamh a3945  n-ilcerd n-draidhechta diph.

3946 Cidh fil ann tra acht cach anmanna isin domun uile doneoch3947  ercoitiges do duine, eter leoman ⁊ mathgaman ⁊ loiscenn3948  ⁊ tigir ⁊ viper ⁊ colubir ⁊ nathir neimide arcena, no3949  bidh eccla na n-ammaite sin ⁊ na n-urtrach forra, ⁊ ni fognadh3950  ni doib todail a n-neimhi ina n-agaid, ar ba feochra ⁊3951  ba demhnacdha neime na Tesalta inas neimhe cach anmanna dibh.

3952 Gerba h-imda tra ammait aingidh ica h-adradh isin ealadhain3953  sin i tir na Tesaile, ro bai aen ammait ann ro derrscaigh3954  dibh ⁊ da tabratis uile aitite ⁊ uaisle. Scairb caillighi fesguirmi3955  forgrainne isidhe, Erictó a h- ainm, sai ammaitechta í.3956  Do gnítis airci druadh ⁊ brechta nua uaith fein ar cach3957  lo. No teghedh-si a n-iffern ⁊ i m-bruigibh srotha Stig3958  i teghdaisib Pluton iffirn gach tan ba tol dhi. Is ann3959  no bid a h-aite ⁊ a h-aittrebh ⁊ a leabaidh lighe, i scailpibh3960  carrac ⁊ inn uaim-tollaibh talman ⁊ ina adhnaicthibh marbhhh. 2

3961  87r Ni tathaigedh-si airecht no cathraigh nó aitedha3962  daenda eistibh sin, acht mana thisadh in dorcha ciach no fertana3963  nó aidhce. Do teglaim ⁊ do thinol a l- luibe neimneach ⁊ a trelamh3964  n- druadh fona crichaibh batar comfoicsi dhi, ⁊ in gort p.2983965  airthe for a saltradh-si intan sin, nó in t-achad can ar, ni3966  ásadh a fer no a n-arbar fri re cian ina dhiaidh. Ni cuingedh3967  ni d'faistine tre bithiu acht o demnaib iffirn. Do gnitis3968  sidhe a frecra lasin cétbricht fochetoir, ⁊ ni lamtais urnaide3969  in aithbrechta uaitho iter.

3970 Mor n-gnimh n-adéittigh do gnidh an t-arracht sin isin tir3971  i m-boi. Intan no bitho icc losccud na marbh i comfoccus di,3972  ticced-si cucu co tinoiledh cnamha a n-apaige ⁊ luaithredh na3973  corp ⁊ sméróiti tuthmura in tellaigh le, ⁊ no tairrnghedh na3974  h-aithinne a lamaib na tustighthe no bittis icc losccudh cuirp3975  in mairbh beos. In fail i fagbadh dano na curpu rena losccud3976  inn eturbaegul fora fuataib no tairrngedh da meraib a suile3977  a cloiccnib, ⁊ no tesccadh-scomadh da fiaclaibh a n-ingne dibh,3978  ⁊ no beredh utlach-brossnada mora do slisnib na fuat le.

3979 No gabad corpu na crochairedh asa crochaib isin aidhche,3980  no tesccadh da fiaclaib snadmann na n-gad ⁊ na n-goistedh3981  no bitis ica fostadh ina crochaibh. 87v No bhidh si ic3982  creim ⁊ icc scripadh na croch leo da h-ingnibh ⁊ da fiaclaibh.3983  Fecht ann no bid-si ar banganaigh a cuirp in crochaire ⁊ a3984  fiacla i l-lenmain ina feithib ⁊ i cenglaib a cuirp, ⁊ in corp3985  no bidh can onoir adnaicte fair isin crich as tuscu ro soicedh-si3986  cucce inat allta ⁊ ethaitte in tire. Araidhe ni imred-si3987  lamha fair no co reptais na maic tire ⁊ na h- allta é, ⁊ co3988  tinoiledh-si a m-mirenda lethcoccantae asa m- braightibh le.

 p.300

3989 Intan ba h-adhailc di fuil daine m-beo dochom na draidechta,3990  teged-si isna cathaib ⁊ isna h-ergalaibh co m- bidh ic frithailimh3991  na fola a crectaib na fer re síu no siled a cru for lar.3992  No tairrngedh dano a naidhena becca beoa tre bronntaeba na3993  m-ban torrach immach. Intan dano na fagbadh apaige urlamha3994  fria less no mharbadh fein daine di. Ni h-immirthe for3995  duine earnail bais na h-imred-si fortha. No spelad i fultu ⁊ i3996  n-ulcu cona laim clí dib intan bitis na daine ic éc. Intan3997  téighed cara di bas ticcedh-si docom a cuirp co m-bidh acc3998  poccad a bhall. No foslaiccedh craes in mairb 'arsin, ⁊ no3999  bidh ic coccnamh a thengadh, ⁊ no canadh a bricht druadh4000  ina brágait, co n-dernadh tectuirecht ettarru ⁊ demna iffirn.

4001 Mor dho gnimradaib doidngibh duaibseachaibh aili nach4002  88r airmither sund do roine in uathammait ⁊ in t-arracht4003  Tesalta sin .i. Ericto, isna tirib examlaib i m-bid. O 'tcuala4004  mac in airdrig .i. Poimp Sext, in caillich n-duaibsigh sin4005  do beith i c-comfoccus do, tainic trath medoin oidce asin longphort4006  immach da h-iarraid, ⁊ uathadh do tairisib a muintire4007  immaille friss. Ro gabsat 'ca túr ⁊ 'ca h-iarraidh i n-uamtollaib4008  talman ⁊ i r-relgib idhol in tire, co cualatar a garbdordan4009  i scailp cairrci i n-ucht slebi Eimh os cinn cathrach na Parsali4010  suas, ⁊ si ic denam tairmisc annsin na ructais na dei adarta4011  in cath mor ocus immargal na da n-airdrigh .i. Poimp4012 Cesair, dochom tire aili uaithi-si immach, ar nir' sáil a4013  daethain do corpaib rig ⁊ d'apaighib saerchlann d'fagbail co4014  brath acht mana fagbad isin oengliaidh sin coar' tinoilit ilcinela4015  in talman. Arai tra ro lin a menmain ⁊ a h- aiccned p.3024016  uile saint fogbala cuirp Poimp ⁊ cuirp Cesair co tuccad in4017  diach ⁊ inn imlot bad laind le fein fortha.

4018 Tainic iarum mac in airdrig cona muintir da saigid, ⁊4019  atconncattar ina h-arracht áightige aduathmar i n-ucht na4020  cairrci. Ba granna in turcairthi atconncas annsin, in ammait4021  aingidh Ericto Tesalta, edón  88v Caillech dhochraidh4022  doidelbda dicoll, os i cael corr cruaidrengach. Aghaid glasban4023  etlaide inalcaille le, co cuirri gruaide, co tuilli oile, co luimi4024  lecon. Glennshuili locliatha linnaca ina cinn. Sron cuasach,4025  cicar, croimremur, tulgorm, tanaidhe, urchrom, urgranna aice. Blaescbheol4026  duvglass duaibhsech firuathmar fodrecda le. Garbeccur4027  grainemail do birfiaclaibh barrglassa bunodra i cechtar a da4028  drant. Mong roliath roinnidi na scuaip aimreidh forscailte4029  imma cend. Lama lacremra litarrda aice. Cruib garbae glaissfethacha4030  leo. Meoir cromma ceindremra for a garbglacaip.4031  Ingne aithgéra odurbhuidhi in seabaic fortha. Medon crapach4032  cuislennach aici. Sliasta accaelae ibraide, ⁊ da glun garba glicurda4033  le. Da coiss colpthae fiarcamma finnfadacha fotha. Da4034  lethansluasait delecha forméracha ica fulang. Grainniu delbaibh4035  domuin a taidbred. Mesu isí fein inas a forcsi.

4036 “Rot-bennachat do dei adurtha,” for mac inn airdrígh.4037  Tincais in caillech co forniata fair ⁊ ni freccart iter é. “Dot4038  accallaim tancammair-ne, a deigben út, ar atcualamur conadh4039  molad ocus conad maissi do mnaib na Tesaili uile do geineamain-siu4040  dib, ⁊ atcualamur dano co ticc dit remhaisneis cach4041  neith ticfa isin domun; ocus cach ni as ail let do thairmisc4042   89r dano, ni leicci a torractain immonair tre bithiu. Bennacht4043  fort, aisneid duinn scur in catha moir-si trialltar sunn. Bidh p.3044044  a fis occot, ni drochhduine sires fort anni-sin, acht mac airdrigh4045  in domuin .i. Poimp Sext mac Poimp Maige.”

4046 “Bídham tigerna fer an domain da ternar ⁊ m' athair co4047  cosccrach asin cath. Cid ann do faeth-sum dano; bid am croaidh-si4048  for a uile fhorb da eis, ⁊ as maith do neoch mo4049  command amlaid sin. Is mór traethus mo menmain cenae gan4050  scur deimin in catha d'fis damh, ⁊ amae as maith a fulang4051  occom cidh drochcelmaine atcluinim asa loss. Acht is ed aenni4052  ierrmait fortsu, na tí duin olc na h-innessa dun rena torrachtain.4053  Furail for na deib nemdha a n-innisin duin, nó coiccill doib4054  side ⁊ asslaigh for demnaib ifrinn inn aisneis dun. Furail for4055  in Écc fein tidhact a h-ifern da foillsiugud deit cia slogh uainn4056  as imforcraide beras leis docom ifirn don cur-sa, uair atacumang-sa4057  sein uile. Cidh mor saethor sin dano as dingmala4058  do degmhnai mar tusa a snim do tabairt fris.”

4059 Cid tra acht ro taitin co mór fri h- Ericto cloistecht a4060  cluaighthe ⁊ a h-airrderccaighthe amlaidh sin, ⁊ ro gab coir4061  comraid frisin n-gilla, co n-ebert:

4062  89v “IS fir, a occlaig,” for Ericto,“in dara ni ro tomaithissi4063  duinn .i. co fil remfis na todocaide do leire linn. As4064  doigh da m-bdais mincaingne foilli fodhalta doberta-sa cuccainn4065  do genainn-si a tairmesc re h-ed eiccin. In caingen lasa tancais4066  immorro .i. etergleod in morchatha- sa PoimpCesair, ro4067  cinnset na faithi ⁊ na dei adartha ⁊ in toictiu sein cian mór4068  uadh, ⁊ as daingen dicumsgaighthe ata etergleod in morcatha-sa4069  oca arna ordughud co cobsaidh cinteach o tosach domuin4070  ocus o cruthughad denmae na n-dul. Uair do reir rechta na4071  toicten ata tinnremh in cinedha daenna uile ocus leiccmitne p.3064072  fen forn co fiadnach conadh treisi don toictiu inas duin. Acht4073  cenae damadh lor lat-sai uaim-si tochmi na mórgnim-sa do rem-innisin4074  duit, ni fuicciub-sa ernail nach faistine i tír nó i muir4075  nó i muigh no i g-caill nó i g-carraic nó inn aer nó inn ifirn4076  nach cuairteoch uili noco m-beri-siu fis fire lat.”

4077 “IS lor lim-sa uait-siu omh,” bar in gilla, “scur ⁊ etergleodh4078  na mórchaingni-si d'faisneis dam.”

4079 “Bidh gar uair dait-siu on,” ar in caillech, “uair toduiscfet-sae4080  duit-si corp mairb eiccin it fiadhnaise  90r innossae fen4081  ocus do bér anmain ind a h-ifern co n-innisi fein duit-si cach4082  ni iarfocha de.”

4083 “IS maith lem-su sin,” ol seisium.

4084 La sodain ro delb-si duibnell dorcha draidhechta impi4085  ⁊ imsaé uathaidh d'iarraid apaigh mairb eiccin ⁊ a cuathan4086  este, ⁊ is edh atberedh: “a deu nó,” ol si, “as gairit co m-ba4087  h-imda cuirp saerclann ⁊ abaige airdríg fo esonoir isin tir-si4088  ce túsa innocht icc iarraid abaigh innti.” Ráinic iaram inadh4089  cinnte ar' cuiredh ár isin tir ⁊ cuirp imda can adhnacal ann.

4090 O rainic isin armach fo cetóir ro teichset ass na h-uile fael4091  ⁊ allta ⁊ ethaide bator ann re mét a h-aduaith ⁊ a h-urgraine4092  na h-ammaite ráinic ann ina n-docom. Batar mor n-anmann4093  inn iffern ina freiscisi in uair-sin, uair ni fetatar cia dhibh do4094  bertai d'aisneis scél in morcathu dissi, uair da tuccad si immonair4095  anmanna in locta ro marbhait isind ármuigh uile do4096  todusccadh tria tincetlaib druadh, ro soisedh le, ⁊ ni biadh4097  frithtairisiumh fria imbi.

 p.308

4098 IS annsin ro tog-si araile aenabach fencbel fuataighe4099  urcrechtach agedbán mór asind armaigh sin, ⁊ delligh a menmain4100  fair. Ro coirigh delan immo brághaitt ⁊ ráe imgairit4101  as, ⁊ corran-bac cruaidhrigin for a cinn. Ro gab-sí an corrán4102  sin  90v ina laim ocus ro tarraing in n-apach ina diaidh4103  le dar cairrcib cruaide cendgarba, ⁊ dar cnoefoitibh corraca,4104  ⁊ dar bernadaib brisde belshalchu na sliged, no co rainic le é4105  cusin inad i n-gnathaigedh a h-ammaitecht ⁊ a draidhecht do4106  denamh .i. uaimscailp urgranna aduathmur inn accomul cairrci4107  slébhe Eimh.

4108 Fualascaige imda ⁊ fidhneimedha firdorcha ⁊ craebchaill4109  comdigainn ⁊ doisiubair dluthbarracha im dorusbel na h-uamha4110  sin, conar' thaitin ruithen greine no nach solsi ele riamh inte,4111  acht solsi do gentae do tincetlaib druad no tre brechtaib ammaitechta.4112  Coiccrich coitcenn tire na m-beo ⁊ thire na marb .i.4113  nadh pianta na n-anmann inn-ifern in uaim sin.

4114 Ro coirig ina faenlighe inn iarthur na h-uamae í, ⁊4115  Poimp Sext cona muintir ina fiadnaisi. Ro gab a h-errad4116  imtechtae ⁊ ammaitechta impi in uair sin .i. lend fuataige ilbreac4117  co taitnem cacha datha treimpi. Tuc a da glaic immo4118  moing n-glais n-garbleith, co ro scail a scuapfolt roinnidi rogarb4119  dara slinnenaibh siar sechtair. Ro coirigh craebcoroin4120  cummaide do nathrachaiph neimide do timorgain in fuilt4121  sin immo cend, ⁊ da nathraigh derscaigtecha for leimnigh ⁊4122  for banganaigh a forcipul a bairr.

4123  91r Ro lin oman mor ocus imecclae Poimp Sext4124  cona muintir i ca faicsin for in abairt sin, ⁊ o ro airig sisi sin4125  ro impo a h-agaid co gruamda ortha ⁊ asbert friu: “Cret in gne4126  omain taitnes foraiph, a óccu?” ol sí. “Cuiridh bar m-bidgadh. p.3104127  ⁊ bar n-imecla uaib. Do bértar ainim inbar fiadnaisi isin marb-sae,4128  co m-bia fein ic imacallaim fribh ⁊ ic aisneis firinne duibh,4129  ⁊ dano cid iat alcailli ifirn fein cona ilpianaib no taspentais4130  daib nir'bo coir daib-si a n-adhuath no a n-urgrain, nó a4131  n-imeccla forib ⁊ meisi immaraen frib.”

4132 Ro impo frisin abach iarsin, ⁊ ro gab occ imbirt a h-ammaitechta4133  fair .i. ro doirt linn fola fichtighe imma ucht ⁊ imma4134  urbruinne for tús, ⁊ ro chomail neime escaidhe co h-imda4135  foi 'arsin, súgha foreiccnecha no faisctis a brechta druad-si4136  fen asind escca. Ro tuill-si frissin dono cach aidhmilledh aile4137  ⁊ cach airicc urcoiteach ro bai for lesugud le. Uair cach4138  gein torathardha ⁊ gach súgh neimnech ⁊ cach duil duaibsech4139  ⁊ gach udhim aidhmillti aili o tossach dhomuin riem ni bidh4140  uiresbaidh na urchra neith dib fuirri-si in tansin.

4141 Ni testa fuirri amh cuvur uanfadhach na con confadh.4142  Ni testa fuirri innedha na linche, edhon ceneli nathrach sein,4143  ⁊ intan aipgiges a sotha ina bruinn tescaid a cuilena a bruinn4144  da n-ingnip co teccait fein ⁊ inde  91v a mathar leo4145  triana broinn imach. Ni teastatar fuirri dano na h-ifne snadmacha,4146  ceneli nathrach sin fasait a smeraib na m-marb, ⁊ a n-aittreabh4147  inn adhnaicibh na m-marb dogrés. IS e met a neime4148  co m-mudaighit na daine do tinfedh a n-anala. Ni testa fuirri4149  in t-eiccne ercoitech .i. ceneli bratan sin commet traiged ann,4150  ⁊ fostaid in luing fo lainseolad for lar in mara. Ni testatar4151  fuirri dano suile na n-draicce, ⁊ na clocha biti in netaibh na4152  n-aquili ⁊ na g-corr n-grian, ar bíd do tesaidecht na n-en sin4153  co lasfatis a nit fotha mana tucctais clocha fúaraighthe inntib4154  do mesrugud a tesaidechta. Ni testa fuirri dano nathracha4155  eiteacha tire Arabia ⁊ trágha Mara Ruaid. Ni testa p.3124156  fuirri trusca na nathrach adharcach a crichaib na h-Affraici.4157  Ni testa fuirri dano luaithredh na fenici a h-airther in domuin.4158  En ingnathach sin ⁊ da bliadain fot a saeguil. Do gni fein4159  teine di i forcend na rea sin, ⁊ lengidh isin teine co loisccther4160  ann, co n-ásann en nua asa luaithredh doridisi.

4161 Ro commaiscc tra Ericto ina h-uile trealmha neimide sin4162  for in apach, ⁊ ro tuilli friu dano na h-uile luibe neimneacha4163  batar isin Tesail fein ⁊ na lossa forar' laisi fen brict4164  ic a n-geinemain asin talmain fo cetoir.  92r Tuargaib4165  garb dordán mór ⁊ fogurmonguran eccubaid esaentadach4166  fuirri 'arsin do ail ⁊ do etarguide na n-demna ifernaide do4167  tabhairt anma di isind apach bai ina fiadnaisi.

4168 IS mórfogur tra isa cosmailes ro taitne isin nuallan4169  draidhechta sin Ericto. Ro taitnetar amh ann amastracha na4170  con ⁊ donala na fael ⁊ gerana na m- bufa ⁊ grechach na n-echtach4171  ⁊ beicedach na n-alta ⁊ fetguire na nathrach ⁊ torman4172  na tonn ⁊ fogurdresachtach na caillted ⁊ bresmadmanna4173  na n-gaeth ⁊ torman na nell.

4174 Ro ainmnigh-si co suaicnidh isin eturguide n- draidechta4175  sin anmanna locta cadhais ⁊ cumachta ifirn ⁊ tuseach a pian.4176  Ba dib-side in Bas fein ⁊ Pluton mac Satuirn ri na n-dorcha4177 Ecates agedhbhan a rigan, ⁊ Cerbir craesfoslaicte dano doirseoir4178  na n-dorcha, ⁊ Caran cnesodur immurcurthidh srotha4179  Stig i n-ifirn, ⁊ tri dasactaide ifirn, edon, AlectoDissipone4180 Megaera, ⁊ na tri Parci ifernaide bite icc snim saeguil4181  gach aen duinne isin domun .i. ClothaeLacessis4182  Atrapos a n-anmanna.

 p.314

4183 O tairnic de tra in eturguide mór sin ro taidbreastar for4184  in apach ⁊ si icc seitfedhaigh ⁊ ic analfadaig ⁊ ic uchfadaigh4185  dermáir, ⁊ cuvur mor ⁊ uanfad imdha imma bel ⁊ imma sroin4186  ⁊ imma gnuis uile, atconnairc fosccad na h-anma for foluamain4187  os cinn an cuirp, ar nir' lamh  92v a fagbhail ar eccla na4188  cailligi, ⁊ ba lesc le tocht i carcair cengalta ⁊ i cuibrigibh imcumcaib4189  in chuirp mairb ⁊ se co h-inarmaighe ina fiadnaise .i.4190  aenda secdha sithrighte, ⁊ a ruiscc obela, ⁊ a bel cocuasta4191  craesfoslaicte, ⁊ crechta letarta fata fiartarsna mora tairis.

4192 Ba h-ingnad lasin caillig ind adhleiscci sin do lamachtain4193  eter innagaid a cumacht no a draidechta. Ro lin ferg ⁊4194  lonnas í iarsin, ⁊ ro ghabh nathraigh m- bí ar bolgán ina4195  glaic, ⁊ tucc tri forguma di for in corp, ⁊ ro gab icc bagor4196  co mor for demnaib ifirn ⁊ icc imcainedhh friu.

4197 Táinic tesaidecht isin corp 'arsin, ocus ro reth in fhuil ara4198  cuislennaib, ⁊ ro crithnaigsett a feithi, ⁊ ro boccsat a baill;4199  ⁊ tucc clisedh fair co tuarcaibh ind aeinfecht o talmain é gan4200  crapad coisi friss, gan fuirmedh uille no lama fri lar, can imresain4201  eirge, noco tarrasair na colamain coimhdirigh ina4202  cert-sesam i fiadnaisi Poimp Sext cona muintir. Arai sin ba4203  gné bhais beus bai fair, ar ro mair caite ⁊ baine inn ecca ina4204  ballaiph. Tucc buille ar a abra 'arsin, ⁊ ro tenc for na firu.4205  Ni ro saigh immorro comradh forra, ⁊ ni ro labair guth friu,4206  ar ni tuccad do do glor, acht freccra gach neith no fiafraigte4207  de amain.

4208 Isbert an caillech Tesalda friss: “Do ber-sa logh maith4209  duit  93r,” ol si, “dia n-apra firinne frim don cur-sa, ar p.3164210  madham buidech-sae dhit do ber d'onoir adnaicthe fort, conach4211  lemat ammaite nó urtracha isin domun do thodusccud doridisi4212  d'aisneis nó d'innisin scél doib co deredh in betha. IS4213  menic bis forscath mor ⁊ conntabairt for aisneis na faithe4214  aile,” ol si. “Na dena-sa amlaidh sin iter, acht tabair anmanna4215  suaichenta forsna neithibh atbera, ⁊ innis co cinntech na h-inadha4216  ⁊ na h-aimsera i n-dingentar iat.”

4217 Ro scuch inn athfoccus do 'arsin, ⁊ ro can brict druadh4218  ina beola. Ro maidh a cai for in n-apach trúagh tursech4219  ieram, gor' muid a déra dar a gruadaibh, ⁊ ro tinnscain labra4220  friu, co n-ebert: “A dhaine maithe,” ol se, “ni ranac-sa inn imdoimhnibh4221  ifirn iter dar sruth Stig innunn, airm i finntar4222  feib ⁊ reimes cach duine airm i tát na Parci ifernaidhe ic4223  snim na saegal. Ar intan ro basa ac triall tairis innunn as4224  ann rom-gairmedh cuccaibh-si o bruach in t-srotha, co nach fil4225  lim-sa de sin a fhis cia fot no cia gairde saeguil neich isin4226  bith. In ni atconnarc immorro ⁊ isa fis fil occom innesat4227  daib-si co leir.”

4228 “Atconncas amh esaentaidh adbail ⁊ deabaid dermair eter4229  allcaillibh na Roman uile inn ifern. Atconnarc cumscaigte4230  móra léo  93v i fúr in cathasa PoimpCesair .i. na4231  maithe icc faccbail na n-deghinadh don luct as ferr indát4232  marbtar isin cath-sa ⁊ na h-uilc icc faccbáil a n-drochinad don4233  lucht as mesa indáit marbtar isin cath cetna. Atconnarc faircsi4234  broin moir for maithib na Roman inn ifern ara doilghe leo in4235  cath-sa do chur. Atconnarc faircsi failti moire for a n-olcaibh4236  ar a febus leo in cath-sa do chur, ar sailit éttromugud a pian4237  ⁊ comrainn a ciulan friu do rochtain cucu na cintach roimda4238  marbtar isin cath.”

 p.318

4239 “Atconnarc dobron mór for Silla inn ifern ⁊ geran adbal4240  aici frisin toictin ar daigin a maic .i. Silla a ainm side, ⁊4241  marbtar e don cur-sa isin cath. Atconnarc dobron mór for4242  Scip Affracain i n-ifirn ardaig a úa .i. Scip esidhe, ⁊ dano4243  do faet side isin Affraic tre bithin an catha-sa fos. Atconnarc4244  anfailte mór for an fellsamh, for Cait, ardaigh a úi .i. Cato4245  Iudicensis do faeth tria bithin in catha-sa. Atconnarc failte4246  mor ⁊ subaige n-dermair for Brútus inn ifern. Ba h-e adbar4247  na fáilte moire sin, ar as eisiumh fessin ro cuir Tarquin4248  diumsach a flaithes na Roma, ⁊ as e a ua .i. Brutus aile,4249  mairbfis Cesair isin Roim.”

4250 “Cid fil ann tra acht atconncas co dobronach anfailid inn4251  ifern cach aen isa mac ⁊ isa ua marbtar inn imairicc in catha4252  moir-si.  94r Attconnarc co subach somenmnach cach4253  aen da fil laghad occus éttromugud pian do rochtain na cintach4254  cucu. Atconnarc Pluton mac Satuirn ri na n-dorca occus4255  tire na m-marb ic tinol a riaghaired ⁊ a piantori ⁊ a drong4256  n-dirmmand n-deamnach da saigid, ⁊ atbert friu im fiadnaisi-siu:4257  “Daingnigter for slabraidh ⁊ for n-glais ⁊ bar n-geibenna4258  lib, ol se. Géraigter bar m-beara ⁊ var g-corrána ⁊ bar faebair.4259  Glinnigter bhar slegha ⁊ bar tuaga occus bar n- uird esoircne4260  anmann. Arlaidhter bar teinte londa loiscctecha. Aithighter4261  bar clocha ⁊ bar cairrci cendgarba. Oslaicter bar n-uamdoirsi4262  pianta ⁊ riagta, ⁊ na h-inadha pianta na ro h-oslaicit riam4263  occoib oslaiccter don cur-sa, ar ni tancattar a h- aencath isin4264  domun riam cuccuib, ⁊ ni targa a h-oencath isin domun4265  doridisi, coimlin a targa in bar n-dail a h-immairecc in morcatha-sa4266  PoimpCesair.””

 p.320

4267 “Atconnarcus muinter Plutoin co subach somenmnach de4268  sin, ⁊ siat uile co h-urlamh  94v i frestal esairgne ⁊ imlesta4269  ina ria do cintachaiph cucu assan cath mor-su. IS adbar4270  dubaighe dermaire duit-si sin amae, a maic ind airdrígh,4271  ⁊ ber in coimdhidhnad m-becc-sa let arai .i. atconnarc-sa Plutón4272  fein ic ordugud inait pianta fo ercomhair Cesair inn ifern.4273  Atconnarc-sa inad cumsanta immorro fo ircomair Poimp ⁊ a da4274  mac i tulaigh na trocaire i n-grienbrugib ifirn. Ar cen co4275  fagbat na h-airdrigha a n- airlech isin cath mor-sa, mo nuaran4276  as gar uair co roiset maraen a n-inadha urdaltae inn iffern.”

4277 “IS mór bar n-onoir-si ann cena as denta daibh saint da4278  saigidh. IS e deiliugudh in coccaid moir-si dona rígaib,4279  indara fer dib do marbhad isind Egipt ⁊ a adhnacal i sruth4280  Nil a n-Eigipt, ⁊ in fer aile do marbad isin Etail ⁊ a adhnacal4281  i sruth Tibir isin Roim. Tusa fein immorro, a maic an4282  airdrígh, na sir form-sa faistíne do denam duit, ar fogeba4283  faith bus tairisiu lat innússa do innisin do tinnriuma duit4284  .i. an  95r t-airdri t'athair fein do ragha do t'accallam4285  'arna marbad. Acht acc-so aeinni atberim-si fribh, na denaidh4286  tairisi don Eoraip nó don Affraic nó don Aissia, ar ni fagbaim-si4287  isin domun uile rann is innillium duib inas in Tesail.”

4288 Ba santaigi-te la mac in airdrígh in cath do tabairt4289  isin Tesail sin. Ba fir don faith ind ebairt cena, ar ger'bo4290  h-eisinnill doib in Tesail, ba h-eisinnilliu dhoibh ranna aile in4291  domuin innas. Ar ro marbad Poimp fein isin Aisia, ⁊ mac4292  da maccaib inn Affraic ⁊ in mac aile inn Eoraip.

4293 O tairnic tra don apach na scéla sin d'aisneis doib ro bai4294  co tostach taethenach attruagh atturseach ina sesam ina p.3224295  fiadnaisi, ⁊ se icc urnaidhe bais on cailligh, ar nir' lam a ainimm4296  deiliugud fris noco comarleicced an caillech dhi. Tainic in4297  caillech Ericto rempu iarsin darsin uama immach, ⁊ doroine4298  tor teinedh dermaire indorus na h-uama, ⁊ ro cuir an apach da4299  loscudh fair.

4300 Ro fáccaib annside e, ⁊ tanic fein maraen re Poimp Sext4301  docum loggphuirt Poimp Maige a athar, co rancatar in longphort4302  ⁊ na scuru i crepuscul na maitne muiche trath etarscartha4303  lae ⁊ aidque.

4304 Conidh remscél do remscélaib catha móir na Tesaili co n-icci4305  sin. Echtra Poimp Sext, ⁊ taircetla Ericto Tesalta, ⁊4306  faistine inn arrachta ifernaidhe ainm in scéoil sin. IS é sin dano4307  reimscél deidinach catha na Tesáili. Conidh comairem .x.u.4308  remscél co n-icci sin. Scéla immorro ⁊ turtechta ⁊ eitirdeilighthi4309  in catha móir fein, ⁊ tinnriumu na laechraide inn ellach4310  inn imairicc moir i m-muigh na Tesaili fein, is iat atfiadur sisana4311  fodhesta.

21.

 95v

1. 4312  Cath mor muighe na Tesaili innso.

4313 IAR CLOSTECHT NA CRUADHCELMAINI CATHMAITTI4314  sin ro raidhiustar Ericto aingidh imarsaidh iffernaide,4315  nirbo soinmeach airerda immorro ruccadh ass in adaigh4316  sin resin morcath i l-longphortaibh fer n-domuin. Ina m-battor4317  d'uamdoirsib iffirn i tir na Tesaile ro h-osslaicit in adaigh sin4318  iat. Do berad a tlachta folaig ⁊ a n-dicleithe druadh do uilib4319  aittib demnacdaib in tire inn adaig cetna. Tanccatar foil ⁊4320  foluaimnigh ⁊ anmanna feochra fuirechra ⁊ daescarsluagh demnacda4321  in tire uile, co m-batar i n-dithrebaib na Tesaile inn4322  adaig sin ic urnaidhe in morcatha arna barach.

 p.324

4323 Ro tuitsett sceith ⁊ slegha na cruinne uile da n-aidlennaib4324  isin aidche cetna. Atcesa ann saignena roimdhae ⁊ caera4325  teintidhe ic tuitim a fraigtibh na firmaminte nemda, co n-imtacmaictis4326  in talamh i mórtimcill na dá mórlongphort. Ro4327  comdoirtset tri ruadbuinne robarta in betha fon domun inn4328  aidche sin .i. muir Caisp ⁊ muir Ruad ⁊ muir Torrein, co ro4329  comtuairgset a morthonna ina m-ba coimnesa doib do murruscaib4330  cairrcide ⁊ do bennaib all ⁊ airdsliap in talman, co closs4331   96r fona crichaib batar comfoicsiu doib mongar in mórmara4332  ⁊ escal inn occiain ⁊ garbconghair na m-bledhmil ⁊ na muc4333  mara ⁊ na ron ⁊ na rinnach, na tollcenn ⁊ na corrcenn, na4334  milmór ⁊ na libedhan ⁊ ilpiast anaichnidh inn occiain arcena.

4335 Ro blosccnuallsat ceithre primgaetha in betha fon domhan4336  in adaigh cetna .i. an Stefir iniar, in Voir atuaidh, inn Euir4337  anair, inn Auster andes. comma rainic comtuargon ⁊ imlessadh4338  doib for lar tire na Tesaili gor' fas teintech ⁊ toirneach4339  ⁊ ainbtine imforcradach isind aer desin, cur' fas crith4340 talamchumscugud i fotaib ⁊ i slutraigibh in talman, cur ro4341  fogluaisset inn uile coimtinol demnachdha bai isin Tesail a4342  h-uamtollaib i talmuin, a dithrebaibh a cailltedh, a scailpib a4343  carrac, a glacaib a tulach, a fanglenntoip a cnoc, a mamannaib4344  a sliab, curro comhgairsit i n-aeinfecht ⁊ i n- oenfaball im4345  dib mórlongphortaip na da airdrig sin .i. PoimpCesair, gor4346  bo lor d'adhuath ⁊ d'urgrain ⁊ do cridenbas dona slóghaibh4347  a n-eistecht.

4348 Re siangail ⁊ re sibsanaigh na m-bufa ⁊ na loisccend.4349  Re donalaibh ⁊ re h-amustraig na fael  96v ocus na con4350  ocus na cuanart ocus na mac tire. Re coimhcnedaigh ocus p.3264351  re barann beicedhaigh na n-os ocus na n-alma ocus na n- allta4352  n-eccennais. Re h-ardglaedaig ocus re h-ardgairmnibh na parti4353  ocus na l-leoman ocus na mathgaman. Re gothgail graccallaigh4354  na n-en ocus na n-etaide ocus na foluaimnech arcena. Ra garbhgortgholgrechaig4355  na n-gelt ocus na n-gribh n-ingnech, na n-ammaite4356  ocus na n-urtrach ocus na m-badb m- bélderg ⁊ na4357  fantaisi foltscailte ocus na n-drong n-dirmann n- demnacdha ocus4358  diabhaliasccaigh inn aeoir arcena os a cinn, nir' leicced lochad4359  no tatham no tinnabrad d'oenduine i cechtar na da mórloggport4360  airet batar na h-ammaiti for an abairt sin ina timcell.

4361 Intan immorro atractatar luathghoetha adhuarae imluatha4362  ocus glasneoill utmalla etarbhuasacha na maitne, ro ansat na4363  h-urtracha da n-aidhmilltib, ro tairinnset a trethan ocus ro4364  coisccset a congair ar uaman ⁊ ar ureccla solsi na maittne da4365  t-tarractain. Ro tuilset na slóigh iarumh lasin tai moir sin,4366  ocus atrocair a suantairtim cotalta for in airdrigh, for Poimp.

4367  97r Tarfas fis ocus amra ocus aislingte do-som4368  isin cotlud sin .i. indar leis a beith fein co maithibh na4369  Roma imbe ina suide rigdha i n- oenach na m-buad for lar na4370  Roma, ocus slógh tire Letha uile ocus luct na Roma uile,4371  eter occ ocus sen, do beith isin oenach imbe, ocus siat uile co4372  fogurgairibh moraibh ocus co nuall ocus co éiselbi adbail4373  ac denamh a buad-som ocus ic toccbail a clua ocus a urdarcais4374  os rigflathaib in talman ⁊ os degferaib derscaigtechaib in4375  domuin, feib as glormaire ro batar imme isin oenach mor do ronadh4376  do i l-laithib a rígtha isin Roimh ar clod do na4377  murthaidhe ⁊ na meritrighi rígh na Pointi ocus locta na4378  h-Espaine treuillige iar n-iarthar.

 p.328

4379  Bhess is edh ro bai annsin menma snimach urecclach in4380  airdrigh do cúartugud na maithis mor fuair fecht aili ⁊ in4381  toictiu do taisbenad na Roma inn aislingi do, ar nir' leigset na4382  faithe do a faicsin innas aile. Nó dano is ac taircetul tromgaire4383  n-doinmeach in morcatha arna barach ro taisbenait na4384  gairiu subacha soinmecha sin do Poimp ina cotludh, ar isedh4385  is gnath anfoilti  97v do taircetal tria failte na h-aislinge4386  ⁊ na fisi aidhcidhe co menic. Tainic mochneoill na maittne4387  foisin, ⁊ ro gabh solsi ind lae ic fortamlugud for bansolsi4388  na retlann ⁊ na renn aidhchide. Da festais fir an domain4389  cena rob adbar dubha occus dobroin dermair doib maitin in4390  laithi sin d'faicsin, daig ni ro tairic oenla riem tareis na4391  Dilenn don cinidh doennae samail in ro tairicc in la sin4392  doib .i. an dith ocus a mudugud inn ellach in mórcathae4393  eiter Poimp Cesair for muigh na Tésali re h-ed an lae4394  sin namma.

4395 IS techt tar aicned immorro, ocus is feidm os nirt, ocus4396  as onfaisi occiain, ocus as iarraidh fhorais i fudomain ocus is decsin4397  radhairc i r-reodoirce, ocus as gabail re muir lain icc linadh,4398  ocus as triall eiccne for airdrigh, ocus as techt i cath gan congaibh4399  airm, ocus as seoladh ind agaidh gaeithe, ocus as4400  cuindgidh freabta i fritagaidh ecca, ocus as airem ar immatt4401  eccintech d'oenduine isin domun fobairt aithrisi no aissneisin4402  for cathugud in lai sin, ar is ed is gnaithciu ann aisneis imforcrach4403  do tabairt for gnimradaib na cath aile icca n-innisin.4404  IS deimin immorro na fagaibtear  98r isin bith oentenga4405  oenduine da tised a taithmet nó a tuarusccbail gach a4406  n-dernadh do morgnimaib ann, ar nir' furail no imforcraidh staraide4407  cacha cineda isin cruinne do cumma ⁊ d'ordugud gnimscélradh p.3304408  in oencatha ina m-batar ilcinela an talman o or co4409  h-or. A suim immorro, ⁊ a n-aird ⁊ a n-airdirc triallfaidter4410  sunn a tecclaim co cert ⁊ co commair doreir amal frith iat4411  i fis ⁊ i foglaim ⁊ i finnfoclaibh filedh ⁊ inn ealadhnaibh augdarda4412  na n-augdar Romanach buddein.

4413 La sodain tra táinic lansolsi na matni da saigid, ⁊ arai4414  ní ro artraigh in grian doib beus biucc, uair leiscce ⁊ admailli4415  ⁊ ainesccaide atract in grian os tonnaib inn oicciain do taitnem4416  dar colair turcbála suas isin maitin-sin innas in cach4417  maitin reime riem, ar bai da neimdeini ro taitin grian frisin4418  talam an la sin. Atar la cach curbo seachna solsi, ⁊ curbo4419  h-ercra greini rob ail ann, ar ro suigh ⁊ ro tarraing in grien4420  da saigid isin maitin sin uile  98v tromnellgala dluithi4421  doburda duibciach deridh na h-aidhchi ⁊ fraisnella fannscailti4422  fuasnadacha na firmaminte uile, ⁊ dano ni d'furtacht na d'altrom4423  a l-lassar no a teintidechta no a tesaltactu sin, amal atberat4424  na fisecda, acht as da m- beith ina clarcolbadaibh gorma4425  glasgarba ⁊ 'na m-bratachaib duba doscailte ettarra ⁊ tir na4426  Tesaili. Ar nirbo lainn lasin grein a ruithne sirglana solusta4427  do taitnem frisin tir sin, ar aidbli in moruilc ro ba cinnte do4428  denamh innte .i. dith ⁊ dilgend in cinedha doenna iter Poimp4429 Cesair.

4430 Araisin tra gerbo lesc ainesccaid inmall an eirghe sin atract4431  fo deoidh in grian ina h-ubullmhioll cró ⁊ ina crunnpupall4432  teintidhe os dreich in talman, curro fortamlaigh a solsi4433  for bansolsi na rend ⁊ na retlann, co ro lin glennta ⁊ cnuca ⁊4434  caillte ⁊ tuaithtemracha in talman. O ro airigset slogbuidne4435  mor-longphuirt Poimp in t-eitirdeiliugud sin in lai ⁊ na4436  h-aidce atrachtatar eirge athlamh aeinfir la mochdedol na4437   99r maitne muiche. Ro eirig geoin mor ocus fogarmuirn p.3324438  ⁊ fothromh ⁊ fogluasact ⁊ fodord adbal isna longportoibh4439  desin.

4440 Do dheochatar na slóig co m-batar ina m-buidhnib ⁊ ina4441  sesib ic geran ocus icc uchbadaigh ar fot na faithchi ⁊ na4442  n-urdhom ⁊ na n-imdhorsi im puplib inn airdrigh. Ba sedh4443  a n-aenguth ⁊ a n-aenradh uile, cudhnodh ⁊ tinnenus in morcatha4444  can fuirech gan esnadhadh co brath dar in lasin4445  amach. Do gapsat ic aisc ⁊ ic tobeim co mor for in n-airdrigh,4446  for Poimp, ar imfuireach in catha do. Atberte frisium a4447  beith lesc ⁊ a beith meta ocus a beith imecclach ⁊ a beith4448  ic fulang tarcaisne co mor o cliamain .i. o Cesair, ⁊ conidh4449  aire no fuirged in cath ar eccla socraite imar sud do dedail4450  fris ⁊ a scarad fein re rigflaithius na Roma 'arsin. Dia fris4451  tra as truag inn abairt ro ba for slógud in longpuirt annsin4452  amh .i. a m-beith ic saint ⁊ ic ailges im tabairt an catha an4453  lucht ac nach raibe do saegul acht madh co h-am tabarta in4454  catha nama. Cid iat ríghfhlaithe rathmara ⁊ popul in airther4455  dano nirsat luga a n-acaine  99v inas gach drong aile4456  ann im tinnenas ⁊ im cudnodh in catha ara foti leo beith inn4457  ecmais socrachta i tire ocus a n-atharda budéin.

4458 O 'tcuala airrighuaisle,flaithe ⁊ fuilngidh, consuil4459  comairlidi in t-senaid Romhanaig in gearan mor sin ic rígaibh4460  ⁊ ic rodhainibh in longpuirt im fuireach in catha moir sin4461  is i comairle do ronsat, techt i pupaill Poimp dia asslach fair4462  accaine na n-airdrig do coscc ⁊ in cath do tabairt in la4463  sin fen.

4464 Maith co n-icci in la sin ceana in t-airecht ro coid isin pupaill4465  sin .i. rigflaite na Roman. It e annso anmanna na n-ardflaithe4466  ⁊ na n-airech ro cotar isin pupaill sin .i. Cata mor4467  IudicensisBrutas in primconsulSill mac Sill, ⁊ Scip p.3344468  mac Scip maic Scip Affracain, a cathraig Lucinae, ⁊ Tuil4469  Cicer, in primretoridh aentenga ón na sulbuiri latianda can4470  samail gan baramail ina h-aimsir fríae. Tainic ann Decius consul4471  Curio consulCetegas consulDrusus consulGrachas consul4472  Camill consulMarcellus consulTorquatus consulLucius4473  consulLucilius consulLentulus consul a cathraig na4474  h-Esculi isin Etail, ⁊ Agellus consulDomitius consul  100r4475  a cathraigh Corpin isin Etail, ⁊ Libon consul tusech na n-Eotrastacda4476 Tarnius consul tusech na n-UmbretaFabius4477  consulVarus consul o dinn Auximon, ⁊ Antonius consul4478  Octavius consulMarcellinus consulIunius consulQuintus4479  consulScevola consulMarius consulLelitus consul4480 Aruns consulAltus consulAgellinus consulAffranius4481  consul. Gneus PompeusSextus Pompeus da mac an airdrigh,4482 maithe na Romhan arcena, ⁊ drong-dirmanna mora4483  do degrígaib an domain immailli friu.

4484 O 'tconnaic in t-airdri Poimp iat isin pupaill is edh ro4485  raidh friu: “Cidh ro fogluais na maiti-si i tradh-sa a mucha-sa4486  do lo o puplib ⁊ o leabtaib ⁊ o n- dergadaibh,” ol se.

4487 Gerbo h-imda fer frestail gotha ⁊ urlabra dó isin pupaill,4488  araidhe sin tra ro togsat ⁊ ro ordaighset co h-oentadach4489  aoinfer da freccra ⁊ da accallaim ⁊ d'asslach in catha fair ⁊4490  do frestul gotha ⁊ urlabra daracenn uile .i. an t-shai forcti4491  ⁊ in t-ollam uasal oirdnidhe ⁊ an cainnell airechta ⁊ in abis4492  fesa ⁊ an fisid foglama ⁊ in indeoin forais ⁊ an forus breth4493  ⁊ an dromcla gacha dana ⁊ inn eochair foslaicthe gacha h-ealadna,4494  in primretorca on . i. Tul Cicer,  100v in aen4495  tenga as ferr glor ⁊ aslach ⁊ innsci ⁊ urlabra ro bai in p.3364496  aenaimsir fria gan fodurd, can format, can imresain fria imbe.4497  Beo ocus tend, trén ocus toccbalta cach cuis ocus cach caingen4498  lasa congnadh ce madh etrom anbfann anarrachta a adbar.4499  Marb immorro ⁊ tlaith ⁊ tuitmeach ocus trascairte gach4500  dail no daeradh ocus gach caingen no cairigedh, cemad scel4501  firen fiadhnach fasaigte forglithe no beith ica furail fair.4502  Inbaidh immorro ba iudic breithe eisium fein in gleod do genadh4503  ni ticfad do bretheamnaip in betha uile a tollad no a4504  tathair dar a eisiu. Consul ro-uasal e on, ocus ro coiscc mor4505  do coccad ⁊ d'imresnaibh na Roman beus airet ro ba beo4506  tria gaeis a gloir ⁊ a labra ocus a urlabra ⁊ a nirt a lama ⁊ a4507  claidim ⁊ a cruas a cridhe, ocus ar imat a miled ocus a socraide4508  disli budhdein, conarb ingnad ocus nar' decair fer a maithiusa4509  in fhir-sin do freccra righ ocus d'asslach comairle caich4510  fair ocus d'aisneis ocus d'innisin ruin na socaidhe do. Ba4511  saint ocus ba duthract lais ar da adbar aslach in catha for4512  Poimp .i. ar na maithi do cur in dala ina leth im furail in4513  catha, ⁊ dano ba lan-lainn leis  101r fein rochtain na4514  Roma i traiti ar mett ocus ar aidble a édala 'na h-aenaigib4515  ocus 'na margadaibh ocus 'na dalaibh.

4516 IS edh inso asbert ieram: “A uasail ocus a oirdnide ocus4517  a oenri,” ol se, “da festa-su eim ni suaill sodhethbiri ro fogluais4518  na maiti-si i trath-su it dochom, ocus madh cet let atfiadu-sa4519  duit in toiscc imo tancatar.”

4520 “Abair uait biucc co cloamar,” for Poimp.

4521 “Do fetaraisi fein, a airdri, conidh cian ocus conidh fota4522  atát na maithi-si isin coccad-sa immailli frit-su inn ingnais a4523  muintire ocus a ferann, a cathrach ocus a castiall ic fulang4524  docra ocus merten mara ocus tire as gach crich im-araili i p.3384525  freastal in morcatha sa fil ettrat- sa ocus Cesair. IS ed rob4526  ail leo, crich ⁊ scur ocus foircenn da beith for na docraibh sin4527  doib, ocus ni faicet scur aili forro acht tre etergleod in catha4528  moir eiccin. Inni as scor do cra ocus do bethadh dibh ann, is4529  edh as tol doib-sium a gnim can cairde, can fuireach, can failliugud4530  isin laithi-si indiu fein. As e a n-aenglor uile -- ocus atat4531  acat atach imme, iter rigaairecha ocus amsu ocus anrada ocus4532  occbad ocus dóescursluag -- leicc eturra ocus Cesair do clodh,4533  ocus fulaing doib a clodh it fiadnaisi.  101v Atberatt fos contat4534  mora ocus condat maithi cummaine na toictin fort-su cusindiu.4535  Ni becc leo uait-si daracenn sin uile airbert dit uaitib namma4536  ocus tocht i cenn catha co Cesair. Atberat fos conidh romor4537  in lucht fuirigh ocus foslongphuirt as ail lat-su it farradh .i.4538  an cinedh doenna uile, ar ni cien fuilengus Cesair doip can4539  clodh da leicci-siu da shaigidh iatt. Ata ar aill aile ann dano4540  mana coir dait-siu tinnenus in imaireicc do clodh Cesair. Ar4541  a mett as nar ocus as mebul lasna cinedhaib ro cloaisi can4542  fuirech gan fosugud occo acht a clodh icc tocht tairsibh4543  namma, beith duit co fata ocus co h-adhmall ic clodh Cesair4544  can srainedh catha focettoir fair. Atait righa imdha it tinol-sa4545  no fobartais fein freccra Cesair im cath cen co betha-su i4546  cinn-comair friss eitir. Ale cia leith ro cuaidh in clu mor-sin4547  ocus an borrfad ocus an brígh dermair ocus an danatus adbul4548  ro bai occat-sa eitir masina queist fil fort cuisi ⁊ caingne4549  in t-senaidh Románaigh do lecon i l-leith na n-dea ocus na4550  toictin. Ni cumtig duit-si on cena. Arbertait-sium a n- arma leo p.3404551  docom in catha ⁊ a mergeadha mana aentaighi-siu friu,4552  ocus nach ba nar lat-su  102r andsidhe gan a furail ar4553  eiccin forra Cesair do clodh ocus gan h' aentaidh fein d'fagbail4554  docom an catha remi? Ocus dano mas ar ar n-daigne ocus4555  gurab duinn-e gnisi in t-imfuireach sin, occus d'ar les, leicc4556  ocus cetaig duinn saigid Cesair isin aimsir ocus isind inadh4557  bus lainni linn fen, ocus bidh aran maig-si na Tésaili ón isin4558  lo-sa inniu. Ale cidh imma tairmiscci-si claidhmhi in domuin4559  itir o telccadh fola Cesair, ar as urlamh iat uili friss. Itat in4560  slóg uili icc gabáil a n-arm ocus ic bertnugud a n-urcor.4561  Ocus as inbectain leo fuirech re a mergadhaibh gan imtecht4562  rempo docom in chatha. Dena tinnenus, iarum, a degduine,4563  ocus geib t'arma, ocus coirig fein do shloghu na ro scuchat4564  uait do socraite ocus na rot-facbaiter inn uathad muintire for4565  lar in longphuirt.”

4566 “Ar n-glor-ni aile sud,” for Cato mor Iudicensis.

4567 “IS e cidh aenglor na sochaide,” for Brutus ocus for na4568  maithe archena.

4569 Ro lae socht mor ocus snimh adbal for in airdrigh desin,4570  ocus ro cuir fair co mor, ar nír' lainn leis an cath do cur ocus4571  nir' sodaing do taidhecht inagaid in primretorca ocus a innscni4572  ocus a asslaig co n-aentaidh na maithe uile immaraen4573  fris. Ocus ro airigh-sium na faithe  102v ocus an toictiu4574  ocus in conach d'impodh fair trit-sin, conidh edh ro raidh fo4575  deoidh: “Cidh fil ann tra,” ol se, “acht madh edh sin bus lainn la4576  cach uile, mana reccat a les formar misi do shetugudh comairle4577  rompa. Cid fil ann tra cidh da m-biu-sa im aenar ic fuirech4578  na faithe, acht tíagat as biucc co fesarata conach catha isin laithi-si4579  indiu eiccin. Forclim-si immorro comba esin in la oirrderc i4580  m-bia scur saeguil na sochaidhe, acht damad í mo comairli-si p.3424581  dano no fiasta ann ro clofinn-si Cesair gan ar gan airlech.4582  Do-berainn co fomamaighté d'athnuadhugudh in t- sidha ro mill.4583  Dia friss, as dall an t-aiccnedh don lucht lasar' ferr fuil do4584  thodhail ic gnimh in catha catharda inas Cesair do clodh can4585  ar, can airlech gan telccud fola itir. Ro forbthighsium-ni urmor4586  ar cotach don cath ocus don coccad cusindiu. Ro bensam amh na4587  tire ocus na muire for Cesair. Ro aslaigh-sium dano gorta for a4588  muintir co filet ic slait na n-gort n-anabaidh sechnón tire na Tesaili4589  cach lai. Ro furail-sium fortha conidh mó as mian ocus is4590  toghu ocus is duthracht leo taidecht da marbad fein cucuinn-e4591  innas i fuireach mar tat. Araisin masa lainne la cach cathugud4592  inas clodh gan cath, ocus mas ferr leo a conach do cur4593  i n-uct na toicthin ocus i fidhcellacht na Faite  103r ina4594  congmáil ime, cidh dambiu-sa m' oenar na n-agaid uile imme.4595  Acht mad óenní do-rat in toictiu dam-sa chena, in rigrecht Romanach4596  do stiuradh ocus d'follamnughadh cusin laithi-si indiu.4597  Atci fein dono conidh mo ocus conidh ferr indíu innas4598  in la tuccad im laim-si é. Ditned fein festa é, ar ni bia a soladh4599  no a doladh damh-sa o sund imach, ocus dano cipe fasus4600  do chathugudh in lai-si fos fuacraim-si ocus atcuirim cona bia4601  a moladh no a tathair damh, ar ni gabaim a maisi nó a domaisi4602  im leith o sunn amach. Deitber dam- sa on, ar ro fetar-sa4603  co cinnte cona bia maith eitir de, acht madh olc uili. Ar4604  inti clofes ann bidh miscnighthe la cach, ocus bidh tathairthe4605  o feraib in talman inti clofiter ann: as fis ocus is follus conidh4606  messam cach main.”

4607 “IS aire sin bad lainn ⁊ bad saint ocus badh rogu carthanach4608  lim-sa co tegmad in cétga no diubraicte isind imairecc-sa4609  triam cenn-sa comtarsna acht comad soer mo muinter tar4610  m' eisi gan a mudughadh.”

 p.344

4611 IS ed sin tra ro aisneid Poimp, ocus o tairnic dhó a faisneis4612  ro cetaig do cach a n-arma do gabáil ocus eirge docom4613  in catha, amal bis stiurusmann lunga luchtmuri lanmoire cusa4614  teccaim gaeth rothren a n-aghaid a h-imtechta,  103v ocus4615  bidh ic seitriugud ocus ic fulang co fata inn agaidh na4616  gaithe noco furailenn ocus noco n- aslaigenn treisecht na4617  trengaithi fair fo deoidh in long do lecon co laindirech la4618  nert na gaithe in conair gabas 'ar n-dith a neirt ocus a4619  chalmatais.

4620 Ba h-amlaid sin do Poimp ic fosadh- congmhail stiuire an4621  flaithiusa ocus in ríghrechta Romanaigh in agaid aiccenta4622  an-b-fosaig ur-etruim fuasnadaig a muintire airet co tainic de,4623  ocus o nar' cumaing a n-imfostadh ro cetaigh doib a n- arma4624  do gabail, amal leiccius marcach a srian la h-ech rott.

4625 Cidh tra acht is neimimcomaircech ro freccradh in forcongra4626  sin la h-anradha in domain isin uair-sin. Ro scailit4627  inn oenfecht ⁊ inn oenfabhall docom a m-both ⁊ a caprach4628  ⁊ a pupall.

4629 IS garb an crith ⁊ an comboccad ro bai isin longphurt4630  annsin. Ro gabsat for tuarccuin a n-ochta ⁊ a n-urbhruinne.4631  Ro soiset a n-aiccenta ⁊ a n-derbha do sochaidi moir dibh.4632  Ro bansat a n-aighthe ⁊ a n-gnúisi. Ro dubhglassatar a m-beoil4633  lasin tuairgnigh ⁊ lasin uctbualadh ⁊ lasin n-geoin moir4634  ⁊ lasin n-grithghair adhbal ro bai ic slogad in longpuirt, ic4635  gabáil a n-echradh, ic eitiudh a n-arm, ic seinm a stoc, ic   104r4636  comgairm a comarc, ic sleman-cainnligh a sciath, ic slipadh a4637  claidem, ic limad a lorcfertas catha, ic trothadh a tuagh, ic4638  melbleith a craisech, ic athinnsmadh a slegh ocus a l-laighen, ic4639  tarraing thennadh a suainem, ic stuaghboccadh a m- bogadh, ic p.3464640  sinedh a sreng, ic linadh a saigetbolg do raignibh a saiget,4641  ic daingniugudh a n-dillat, ic áithiugudh a spor, ic glinniugudh4642  a srian, icc tairrnged ocus ic fosughud a crua4643  imdhaingen iarnaidhe fo cosaib a n-echradh, ic innell ocus4644  ic imluadh a n-adhelge arcena ocus a n-arm catha o sin4645  amach.

4646 Is annsin dana ro gabsat righ ocus ruirigh ocus rodaine4647  an longpuirt for eitiudh a n-arm. Nirbo deidbliu in geoin4648  sin .i. drongair na luirech lineach lancuir ic a slislecon im cneschorpaib4649  na curadh, ocus figair sibsanach a m-bil-chimhas inichtarach4650  ica n-imcomailt frisna h-asanaibh iarnaidhib, ocus4651  masladach na claidem claislethan coilgdírech ar shlesaibh na4652  laech, globeimnech na minn righda ro-etroct ic a cengult osna4653  cathbarraib cumhtaightibh, sreangal na luireach ocus na4654  sciath ⁊ na sciathrach ica suidiugudh for muinel-braightibh4655  na miledh ocus for rightaibh na righ rodiumsach, crithnugud4656  ⁊ boccadh-bertnugudh na slegh slinnlethan ⁊ na laigen4657  lethangorm ocus na craisech crandremar crofairsing ica n-gabail4658  re gelguaillibh na n-gasradh n-gaisccedhach  104v inn4659  airius in morcatha.

4660 Ro gab iaram in t-airdri fein ocus in flaith forglide .i.4661  Poimp Maige, a catharm catha ⁊ a erred imaricc imme .i.4662  ro gab da braici breaca buailtecha do sinsnath uretrom uainegda4663  im dibh coscolptaib dho, co n-gabtais o innaib a traiged4664  co remhar a sliasat. Ro gabh dá assan a certcomhat do4665  breacsrol blathetrocht tarsu i muigh anechtair. Ro gab dá4666  asan coema corcurda do croicnib leoman arna lansuathadh tarsu p.3484667  sin fos. Ro gab dá asan imthroma imdluithi iarainn tarsu sin4668  fos. Ro gabh dá scaburassan ailli uretroma do electair .i. do4669  thinni commascda airgit ocus credhuma, tarsu sin uile anechtair.4670  Ro gab tonaigh seim sreabnaide snathcháil siretroct4671  do sita oeingel i custal a gelcnis dó. Ro gab tairsi sin inar4672  imetrom orcimsach do srol rígda a tirib Siria, cona stuaghlubaibh4673  airgdidib, cona cnaipip oir deircc fri h-iadad ⁊ fria h-oslaccad4674  ann. Ro gab inar suairc suata sofilltech sreabnaidhe do4675  croicnib ferb tairsib sin. Ro gabh dá breclamainn boccmine4676  biannaide immo dib gelglacaib ocus im innaibh a lamh. Ro4677  gab tarsu sin uili luiriuch dluith drolach dualach degfigthe4678   105r derscaigthi d'uriarann do glaisiarann cruaidh cotat-rigin4679  arna legad ocus ar na h-athleagad fecht for a sé. Ro4680  gab sciamhluirig n-imetruim n-electarda do commusc oirairgitt4681  óengil tarsu imuich anechtair do somaisi a erridh ríghdachta4682  inn airdrig. Ro gab cathcris comdluta immo taebu4683  cona bordaibh ordha fris, cona dunadh do licc logmuir, cona4684  tuaghmilibh rinnta d'or ⁊ d'airgett on ur co araile de, co4685  n-gabad in caithchris sin do o fanaib a arann co h-ard a formna.4686  Ro gab a armlama flatha i forcipul in cresa sin eter a4687  uillinn cli ⁊ a taeb .i. claidem cruaidh coilgdírech aithger4688  ailtnide blaith-slipta bricht-faebrach stuagmar sithrigin sohfillteach4689  cona eltaib snaidtib slemonsoilsib do raighnib na lecc lógmar,4690  cona mindruimnib mineccair do snath óir or-loiscti imma4691  urdorn, cona inntech coemcumtaighe do cnaimh aoingel elifinte,4692  cona dib caelspeltib blathmaetha biannaide ettarra-sein ⁊ a eo,4693  cona mintruaill edrochtglain forordhai tarsu amuigh anechtair.

4694 Ro gabh a corrchathbarr cirach clarda cruanchumtaigthi4695  dar maelat drolach, linech a luirige imma cenn, cona dib remartinnib4696  imcoimsib iernaidib, co forbrechtradh airgit aeingil forra p.3504697  dar a muinél  105v siar sechtair ass, cona sronlainn imdaingein4698  iarnaidhe, co forbrechtradh oir deirg fuirri, dar4699  aghaid in airdrígh ass, conarbo sogonta ocus narbo soidercctai4700  oenball dia curp nó da cendagaid acht mana dirged in toictiu4701  soigett no beran dar trealmaib timtirechtai a anala no a4702  feghtha cuicci.

4703 Ro gabh a inncomarta a imperechta .i. a minn ríg, uasa4704  sin uili imma cenn. Minn oir buide eisside, ⁊ bil-cimsu oir4705  deirg fris co sreith cristail ⁊ gem coem carrmoccail ina mórtimcill4706  ann. Coimhrinnadh comcoitcenn do dhelbaib en ⁊ ethaiti4707  ⁊ anmann n-anaichentae n-ingantach fair osin amach, co n-dib4708  benncobraib blathsnaidthibh do leccaib togaidib tire na h-Innia4709  airtheraige uasu co n-deilb uvuill Affracda, cona cairchi ciuil ann4710  for inn cacha benncobair dib, co m-ba binnither teta mendcrot4711  binufhoghroghudh na n-ubullcairchi- sin ic a fogluasacht4712  la cach ceim no cinged in t-airdri fein ⁊ la h-ardluth a eich.

4713 Aeingem socarchain solusta do derscnaig do gemcumtachaib4714  an domain inn airenach a aigthe an innchomurta sin, co4715  m-ba comsolus la ocus adaigh in gach inad conuargaibthe e.

4716 Tuccait cuicci a dá shleigh ailli innelta órcrai cona n-dib4717  cael-crannoip comfata coimdirge  106r do cedir neimhcrin4718  inntu, cona n-airiallaibh airgdidhe fothu, cona semmannaip4719  creduma trena m-braigtibh. Ro h-erbait da righmilid d'imurcur4720  na sleg sin la taebu inn airdrigh gach conair imma4721  cingfad isin cath. Tuccad a comla catha for a inchaip .i. a4722  scieth croderg aelenda orcobradhach. Ba ditiun dá coicc cathmhiled4723  i cró catha. Brechtar- breacad do bolg semannaib4724  finndruine etir ecclanna oir fuirri. Slat chotat condualach ina p.3524725  h-imtacmung cona loss imcael imthrom iarnaide fuithe, cona4726  taulimlinn tailc tuinigthe d'or derg daigerda, cona cobradaib4727  coimeccuir d'airget oeingel, co forbrecad oir buide fair, cona4728  sciathrach linidi lanurlam eli. Stuagdruimne rinnta roimda4729  do ilcinel cach tinne isin bith, arna coimecur tre indtlechtaibh4730  ollamhan ⁊ tre aiccentaib suadh for leirg droma in sceith4731  sin. Ro h-erbait ochtar ríghmhiled re cotut-congmail in sceith4732  sin ar incaip Poimp inn imforran ⁊ inn imargail in catha moir.

4733 Tuccadh cuicci iarsin each midhach merdana moraiccintech,4734  lonn luath luthmur leimnech leabarmongach, tenn, tailc taiblebar4735  torannclesach, airdcond allata eterbuasach uchtletan, gobcael4736  cosremhar, bolccsroin baisletain bolccshuilech, cona cetair4737  crua iarnaide foi, cona srianglomur airgdide friss, cona suidedillait4738  ordha for a muin. Ro cing Poimp indorus a pupaill for in4739  each-sin d'ordughadh aslogh ocus 106v do córugud a cath.

4740 Ba feidm adbal d'oeinfer isin domun triall cosnama na4741  cruinne frisin uair-sin, ara righdacht fein ⁊ ar airde a aiccnid4742  ocus ar febus a tidnacuil ⁊ ar aidbliu a innmais ⁊ ar imat-linmuirecht4743  a h-socraiti ⁊ a tinoil. Ar batar uile ilcinela in talman4744  o Sléibh Elpa sair co n-icci inn Innia airtheraigh acht na4745  Pairteccda nama, ⁊ ilcinela na h-Affraici o Roim budhdhes co4746  crichaib in tentige, ar aenachadh ina farrad in uair- sin. Neach4747  atcifed iat annsin ni sailfedh nech n-uresbaidh for in cined4748  doennu can a m-beith isin t- socraiti moir sin immaraen re Poimp.4749  Ro ba doca leis gan aeinfer socraiti i farrad Cesair4750  inas acmaing frestail in tinoil moir sin aicci.

4751 O do deisidh Poimp for a ech iaram, ro tenc, ⁊ ro mid,4752  ⁊ ro mor-dech uadh for slógad an longphuirt ic tinol a p.3544753  mergedh ⁊ ic comgairm a comarc. Ro leicc a fuatan foerma4754  don eoch allata airdermach allmurda bai foi docom rigbuidean4755  na Roman airm i m-batar ina m-broin badba ⁊ ina cipi comdluta4756  ⁊ ina coroin dluith dithoghlaide inn aironach in morlongphuirt.4757  Ro leicced sraitslige lethan lanfairsing do, gor' gab4758  a inadh imtechta eitir na ceithri .xx. senatoraib for larmedon4759  catha na Roman. Ro bai ica comairle friu cinnus no ordaighfedh4760  a sloga.

4761  107r Tanccatar a túsigh conaire ⁊ a eolaigh sligedh4762  cuicci, ocus asbertsatt fris: “A ardflaith ⁊ a aenri,” for siett, “atait4763  sligthe salcha dochra do-imtechta ocus conara cumcca ettrat ocus4764  inn imreidh .i. mamtulca sleibi Ois ⁊ fanmothair glenna Bebis.4765  IS lor deit-si, a deigri, do catha do cengal ⁊ do corugud iar4766  riachtain deit for maigreidib maige moir na Tesaili allamuig4767  da imreided in glenna.”

4768 “Dentar amlaid,” for Poimp, “treoraiged in t-sliged co seitreach4769  remainn iarum.”

4770 Ro gapsat rempu la sodain dar leithcenn sleibi Ois4771  dar lar glenna Bebis immach docom maige na Tesaili gach4772  n-direch. Tancatar miturusa móra ⁊ airrdhe aighthidhe aduathmura4773  doib ic tabairt a n-aighthi for an Tésail. Tuccait4774  tromcetha móra teinedh ⁊ toirnighe doibh ina n-agaid, co4775  m-bitis na saignena tentide for foluamain os a cendaib fo delbaib4776  columan mor ⁊ sparti ⁊ troisti n- adbal, cona leicctis a4777  rusca d'osluccud doib, ⁊ conat comgeontais in conair for a4778  cingtis. No láetis na saignenasin a círa do cathbarraib na4779  curad ⁊ a cobradha da sciathaib ⁊ a n- elta da claidhmibh4780  ⁊ a slenna da slegaib. Atcitis delba na m-biast ⁊ na nathrach4781  neimide for foluamain os a cennoip. Atcitis na saithedha4782  beach ⁊ foichedh for foluamain imma mergedhaib uasa p.3564783  ⁊ is invechtain no toccbatis na mergedha sin o 107v talmain,4784  acht siett 'na m-bratachaib marbda merbhlighthi re crannaip4785  na sleg sin, co fortuightis cinna na laech, ⁊ a m-braengal4786  dhér ⁊ ciamaire ic siled eistip noco rancatar in Tésail.

4787 Ro triall Poimp 'arsin idbairt dona deibh, ocus tuccad4788  tarbh torav tiughfhormnach taeipslemain da shaigidh, ocus intan4789  rob ail a bualadh imsae for dasacht fo maigib na Tesaili4790  ⁊ ni thoraig for cúlaibh doridhisi, conach frith nach n-idbairt4791  occo dona deiph 'arsin.

4792 Nirbo h-amlaidh sin do Cesair, immorro, acht rainic leis fobail4793  gach idhbairt fo tarat laim isin lo sin. Tuccait taidhbhsina4794  imda doibh isin lo cetna. Tadbas amh do droim dibh, sliabh4795  Pind ⁊ sliab n-Olimp do beith ic coimrith docom araile4796  comma rainic comrac a n-aein-inad doib. Tadbas do dreim4797  ele dib dano sliab Eim do sluccadh-badudh isin talmain sis co4798  m-bai i comharda frissna glendaibh batar imme. Tadbas do4799  dreim dib dono srotha cro ⁊ fola do beith ic snige dar lar glenna4800  Bebis. Tancatar dorchatae dermarae doib isin glinn cetna conat4801  coimgeonadh nech dibh agaidh araile. No artraigtis foiscte4802  ⁊ fantaisi na carat batar marba reimi-sin doib isna dorchoib sin.

4803 Ba faelid iet-som dona h-airrdibh sin, ar indar-leo is edh4804  ro tircansat doib co m-beitis i traiti ic airleach  108r na4805  carat m-beo batar i farrad Cesair. Becc a ingnadh cena4806  buaidred cetfaide for in droing sin .i. an lucht ic nach4807  raibe do saegul acht edh risi roistis i comfocraib longphuirt4808  Cesair nammá. Ba soideithbir do miledaib in catha4809  sein aichni for a airrdibh, ar gach aird isin doman i m- boi p.3584810  duine do lucht na Roma do rat aichni for a airrdibh ⁊ no bidh4811  co toirsech dubhach dobronach, ar ni fitir cia linmairecht da4812  cairdib do faetsad i cath mor maigi na Tesaile isin lo sin.4813  Masat fira na forcetla dano do reir cumni na senori, do rala in4814  la sin fisid firamnus i tulaig Eugan eiter sruth Appoin ⁊ sruth4815  Timaip i crichaib na Veneti.

4816 Ro gab ic taidbred inn aeoir uasa cred do foillsigedh dó4817  in saignen nó in rith renn nó in dath greini, acht is edh asbert:4818  “Dia friss cidh innso?” ol se. “Ni tartamar-ni barsamail in4819  lai-si riam. Atathar icc denam mórgnimha éiccin ann. Ni4820  fuil a samail acht amal bidh isin uair-si fen no beitis buidne4821  PoimpCesair i comrac.”

4822 Cid fil ann tra acht as derb-deimin nar, delb in t- aicnedh4823  riemh oenla ica m-beitis airrdena in lai-si. Deithbir on, ar4824  ni tainic deis na Dilenn oenla no cutrumaighedh frisin laithi-si4825  im dith ⁊ im dilghenn, im marbadh ⁊ im mudhughadh in4826  cinedha doenna, ⁊ da m-beitis fiside ⁊ fireolaig ica feccadh in4827  gach aird imeachtraigh secnon an domuin, ni raibe ann aird no4828  inad asna bad forreli na h-airrdhe aigthidhe adhuathmarae ro4829  batar isin aer os cinn na Tesaile in la sin.

4830  108v Dia friss tra roba derscaightech na daine sin4831  ⁊ ro bu ainmesarda a nert ⁊ a smacht ⁊ a cennacht ⁊ a cumachta.4832  Ro bo fortren fata fairsing forlethan, a flaithius ⁊ a4833  forlamhas, a nert ⁊ a recht ⁊ a rigi, intan ro linadh cruinne in4834  talman fotha ⁊ an muir ina timcill ⁊ in nem ⁊ an t-aer uaistib4835  do sighnibh ⁊ do derbairrdibh a cath ⁊ a cosccar, a4836  n-olc ⁊ a n-aidedh, ocus antan as urgairdiugud menman ocus4837  airpeitiud aiccnid la h-uile dainib in domain co coitcend beith4838  icc innisin a scel ocus a cosccur ocus a n-aided in locta4839  sin doib ina fiadnaisi o sin cusinniu, ocus as doig ni ba luga p.3604840  bus airpeitiud fos ⁊ bus urgairdiugud co bruinne m-bratha ocus4841  co forcend in betha.

4842 La sodain rancatar na sloig dar glend Bebis immach, ⁊4843  ro gabsat a m-belgip belsalchaiph ocus i m-belataib imcumcaib4844  in glenna co forscailti for fairsingiugud fo cetoir for tetib ⁊4845  for tulcaib, ⁊ for tuaitemrachaib in talman, ⁊ for rennaib4846  reidip roglanaibh, ocus for cnocdruimnibh comardaib clair4847  maighe moir na Tesaili.

4848 Ro thatni grían-taitnem na greine i tuile a delraidh ocus4849  a ruithne friu, curbo milled da forcsin ⁊ da radharc. Ro curit4850  annsin bollsairedha ⁊ callairedha ⁊ ardmair ⁊ armainn ⁊ aes4851  furocra o Poimp for tossachaib na sliged d'imfostadh ⁊ d'imfuireach4852  na sluag re taisbenad a socraiti ocus re corugud a4853  cath ocus re h-airem a m-buiden ocus re h-ordugud a n- imtechtae.4854  Ro bai imfuireach mór forru-som annsin ic rim a miled ocus4855  a mergedh, ocus ic taispenadh a tuath  109r ⁊ a tinol, ⁊4856  ic glinniugudh a comairle im corugud a cath.

4857 Ro coidh an t-áirdri Poimp fein, ⁊ drong adbal da ardmaithib4858  immi d'ordugud a slogh ocus do corugadh na cath4859  annsin. Ro ba deiglin taburta catha immorro do ríg aili in4860  lucht ordaigti ro boi immailli ro Poimp annsin.

4861 IS e so amh ordughadh do ronsat .i. ro h-airmedh leo for4862  tus a socraide n-dilis buddein ⁊ tinol an t- senaid Románaig4863  teglach Poimp cona maithib, ocus ro h-ordaighit occae ceitre4864  catha ⁊ ceitre .xx. cath do gleiri miled ⁊ curadh cengailte4865  fo n-armgaisged ⁊ dá .xx. mili traighthech i fosugud na h-irgaili4866  ocus a n-uct inn imbualta ⁊ a tuinigti an catha.

4867 Tuccad Lentulus in consulceitre legiona lanmora do4868  raignib laech lanchatut immaille fris i m-beind cli an cata.4869  Tuccad Doimit tuseach cathrach Corpin isin Etail cusin lin4870  cetna immi i m-beind deis in catha. Tuccad Scip mac Scip p.3624871  Affracain ⁊ mórthinol na Cilecda immi i n-airenach a etermedoin4872  in cathae cetna. IS e an Scip sin bar Affraici dar4873  eis Poimp iertain. Tuccadh scellbolcc dluth doscailte do4874  sciathaib gacha dathae isin m-bith, co m-bidh corranbac in sceith4875  for araile im mórtimchill in cathae. Tuccait a eitedhae catha4876  imme arsin .i. dc. marcach isindara h-eiti dibh  109v4877  .dc. isin eiti araill.

4878 Poimp fein immorro cona senatoraib ⁊ cona consulaip ocus4879  cona centuribh ⁊ cona thuseachaibh ⁊ cona trebannaibh ocus co4880  n-ardmaithib in t-senaid arcena immaraen friss ina m-broin moir4881  marcsluaig inmalla forustu for cert-druim in catha moir sin.

4882 Rígh immorro ⁊ tuisig, flaithi ⁊ forlamhaidhe, cuingid4883  ⁊ coraid in domain batar maraen re Poimp nir' cumcetar rimh4884  no airem a socraiti re n-imatt ⁊ re a línmairecht. Nir fetad4885  catha do denamh dibh, acht gach dirim imo flaith, ⁊ cach curi4886  immo coraidh, ⁊ gach tuath immo tuiseach, ocus gach buiden immo4887  ruirigh ⁊ gach roslogh i morig fein for leith amal ro gabsat4888  in mag, acht ro boi oensmacht forra o Poimp .i. na remtiastais4889  in morcath ro h-ordaigedh inn airis imbuailte in catha moir.

4890 Tancatar iaram dronga aidble dib im slógadh na Capatoci4891  ⁊ im marcshlógaib insi Point don dara leith dona Romanchaibh4892  ettarra, ⁊ sligti uisccemla in tire ocus locsrota Eniph.4893  Tanccatar immorro don leith aili dib for reidib in maigi4894  moir na h-uili ri ocus tuseach tancatar i toiritin Poimp cona4895  mórsochraidib leo .i. lucht in airthir uile ota in Innia sair,4896  ocus occbadh na h-Aisia ⁊ slog na h-Affraicce ocus fir na n-innsedh4897  do muir Torrien.

 p.364

4898  110r Ro asccnatar rempu iarom fon samail sin ina ceim4899  cobsaid ⁊ ina reimim forusta inmalla imtechta for certammus longphuirt4900  Cesair cach n-direach. Nirbo h-obadh augra immorro in4901  ceim sin. Mairg rig ⁊ sluag cena ro innsaigh da deoin in net4902  n-gribi-sin ⁊ in lasair teinedh ocus in neim nathrach ocus in4903  fochla leoman ⁊ in saebhchoiri icc sluccad ocus in teidm4904  dígla ⁊ in damna áigh ⁊ an t-ágh urlamh ro h-innsaiged4905  annsin .i. longphort Cesair, ⁊ anraid na h-Eorpa ⁊ iartair in4906  domain maraen fris ann.

4907 IS edh do eccaim do Cesair dano in la sin, beith tria4908  tecmang ⁊ tre turcora conaigh airechtus mór do beith aicci4909  co maithib a muintiri imme forsan faithchi forreid bai for lar4910  an longphuirt. Ar is ed ba gnaithbes gabala longphuirt la4911  Romana dogrés .i. múr do claidhe ina thimcell ⁊ faithchi urfolam4912  fo ercomhair airechtais for larmedhón in longphuirt. Bai4913  in la-sin dano airechtus for larmedón a longphuirt ic Cesair,4914  uair rob ail lais drechta mora da muintir do cur do buain arbann4915  cuicci fo glasgortaib in tire, ar nir'bo saidbir loin lucht a4916  longphuirt-siumh intansin.

4917 Batar a n-eich ⁊ a n-echradha urlama in imtechta occo,4918  ⁊ a mergedha toccbalta forra fo comair na sligedh ⁊ inn4919  imtechta docom glasgort an tire.

4920  110v A m-batar ann ic forcsi ⁊ ic midemhain for4921  lergaibh lebra lainreidhe in maigi moir for a n-agaid, con-facatur4922  in magh fata forfairsing barclan do slogaib ocus siat4923  ic mall-asccnam ina n-dochum gach n-direch.

4924 A m-batar ann dano ic fordescain in maigi cetnae confacatar4925  na h-eltadha aighthidhe adhuathmara os na slógaib, ocus4926  na h-onchona craebhacha cróderga craesforlaiccti, ocus na h-aquili p.3664927  imluatha ilbreca eitecha etarbuasacha, ocus na mergedha ailli4928  allata inncaela eirblecha iarlepra, ⁊ na bratacha snathcaine4929  sreabanncaela sroil, ⁊ na fannbreiti fata fannscailti do shítta4930  do siric ocus do sinsnath, co n-delbaib mathgaman ⁊4931  leoman ⁊ nathrach ocus ilpiast anaichnid inntibh uili, co m-brechtradh4932  druadh ⁊ idhal ⁊ aincreidmech ina n-uamannaib do métugud4933  a n-adhuatha ocus a n-urgraine.

4934 A m-batar ann iarom ic forcsin in maige cetna co facatar4935  na dairedha dluithi digainne dergruada cona lasraibh tenedh4936  os a cennaibh ic dirged da saiged .i. ruadcrandgal finnfota4937  inneldirech na sleg semneach slindgerglan, ocus na n- gonfainne4938  niadh, ⁊ na laigen lethangorm, ⁊ na craisech crainnremar crofhairsing4939  ic a cruadhcongmáil re gealguaillib na curadh, cona4940  cennoip solsib saignenta forru, co l-lasair taitnem teinedh os4941  na cendaib sin.

4942 A m-batar ic forcsin in maigi cetna confacatar  111r4943  na h-amdabcha adhuathmura aighrete gacha datha, ⁊ na crobuailte4944  bodba fo aendeilbh timcill ic snamasccnam darsin mag da4945  saigidh .i. buailte cengal ⁊ ocus cath-caraiti curadh do sciathaibh4946  aillib aengelaibh, ocus do sciathaib engachaib uaineccdaib,4947  ⁊ do sciathaib dubhdorcaib deilgnechaib, ⁊ do sciethaib imelchaini4948  aladbreacca, ⁊ do cromsciathaib odraib aighthidhibh, ocus4949  do sciathaibh breacbuidhi buaballdaib, ocus do crannsciathuip4950  corcurdaib, ocus do sciathaiph breachtnaighte cacha datha isin4951  doman osin amach.

4952 A m-batar ann ic forcsi in maige cetna confacatar na4953  cetha ana imtroma ⁊ na casracha ana imluat ha ⁊ na cethae4954  dluithe degtroma i fritseoladh na sluag ina n-agaid amal silti4955  snéidhi snechtaide, nó amal clumha coilctech re gaeith .i. in4956  cuvur-uanfadh anal-utmall etarbuasach ic tepersain cun anadh4957  gan urespaidh a gingobaiph ⁊ a h-eocurbelaibh na n-ech n-allmarda4958  n-airdermach, ⁊ na serrach sulchruinn sronfairsing seitfedach, ⁊ p.3684959  na midach mórmongach nertmar n-diumsach ic meilbleith a4960  fiacal ocus ic fosheinm a n-glomar ocus a srianmirenn ara luinne4961  leo a fuirech nó a n-imfostadh gan a lecon doreir a menman4962  ocus a móraigentae isan magh.

4963   111v A m-batar ann ic forcsin in muighi cetna co facatar4964  edh a forcsi ⁊ a radairc don muig mor barclan do shlógaib ⁊ do4965  grinnib ocus do leigionaibh, do buidnib, do drongaib, do dhirmannaib,4966  do miledaibh, do cathaib, do cuirib, do cetaib .i.4967  sloig na n-insi ⁊ na h-Affraici ⁊ na h-Aisia ⁊ inn airthir 'na4968  poiplib deilighthi ⁊ 'na cinedaibh scailti scamhanta. Gach ri4969  cona socraiti, ocus gach córaidh cona curi, ocus gach toisiuch4970  cona tuaith fein ime, can rimh gan airem gan airdmes forru,4971  acht amal ba barclan in mag uili dip.

4972 A m-batar ann ic forcsi in maigi cetna co facatar da4973  saigidin lebarbroin lanmoir lethanfota d'óccaib fon armgaisgedh4974  ocus a n-ucht uili friu i fairsingi achaid, ocus a n- dlus fidbaidhe,4975  ocus a met cathrach no caisteoil .i. an senadh righdha4976  Romanach arna n-ordugud ⁊ arna corugud .i. na h-ocht catha4977  ocus na ceithri fichit cath do curadaibh cengailte ocus na da4978  .xx. mile traigthech 'na tri lorgaibh, druim ar druim, co m-beradh4979  gach lorg fri araile dib ina m-buaili bodba ocus ina cro4980  catha ⁊ ina n-innellaigh, cona tuighi do clethcoilltibh aigh,4981  ocus d'fidbadaib neime, ⁊ do slegaib crainnleabraib snasta4982  slinnsolsi uastib, cona sonncaistel cotat comdaingen do cuarsciethaib4983  cetraimteachaib  112r ocus do chlarsciathaibh4984  aladaib uachtarfairsingaibh moraib ina timchioll, comba lor4985  d'urgairdiugudh a n-aisgin indara fecht re h-imat dath n-examail4986  a n-arm ⁊ a n-ecradh ⁊ a n-otgadh, re gristaitnem ⁊ re gleordealradh4987  na greini ina certagaid friu, re somaisi na mergodh4988  ⁊ na minn rigda roietroct, ⁊ na cathbharr cruan-cumhtaighthi, p.3704989  ⁊ re geildergi gruadh na miled amal cnaim oeingel elifainti4990  iar na tumma i corcur, ⁊ re solusruidedh na saerchlann soicineoil4991  os bilib na sciath ar n-ergi na ruaidgrisi romoiri sin in4992  aigtibh na n-anradh n-astarach re h-annaime a n-imtechta ⁊ re4993  cumga na crobuailedh cathae i m-batar ic mallascnam in maigi4994  fonnglais foruaine darar' cingset. In fecht n-aill immorro ba4995  lor d'uathbas ⁊ cridenbas a forccsi re h-aduath na n-arm ⁊ re4996  h-uathgrain na sochaidhe ocus re fostacht a ceime ocus re4997  treisecht a tocimme ocus re h-admaire a n-innill; re n- aidble4998  ocus re n-imatlinmuirecht fodein ocus re met ro gapsat fotha4999  don muigh reidh rofairsing forsa rabatar, ocus dano risna5000  h-ammaitip aerdaip ocus risna h-eltadaib adhuathmuraib do duibenoip5001  dorchaidhib batar ina n-urlenmain ic urnaidhe a fola5002  ocus a n-apaige n-escoman d'fagbail gan  112v uiresbaid5003  in-ellach in morcatha ocus inn otharligib na n-anradh isin5004  armaig 'ar trioll.

5005 La sodain tra doeccaim menma slóig Cesair forra, ocus5006  gabait co feithmech fuireacur, ⁊ co sanntach sodeithbhirech ica5007  sirdecsain. Ro airigh Cesair fein sin dano, ocus tucc a agaidh5008  forsin magh, ocus ro dech uadh in morsocraitisin Poimp, ocus5009  tucc da uidh annsin co tucsat na dei do inní ic a m-bai siriarraid5010  reime sin .i. a daethain catha ocus irgaile d'fogbail. Ocus5011  o 'tconnaic asrus a fogbala aicci ge rancus a les anad re comairli5012  ocus re h-imradhadh mor do denam re h-ucht in turcairti5013  tarla ann. Araisin ro gab-som for neimhsnim do denam de5014  ocus ic a cur for dail m-bicc ⁊ for neimfni.

5015 Acht cena o ro airigh ina menmain in guasacht romor i5016  n-imfoccus dó .i. a dith fein nó dith Poimp i traiti isin lo sin5017  fein co cinnte, ⁊ nachfitir a deimin cia dib diar'bo foicsi5018  maith no saich, ro la socht mor fair, ocus as suaill narbo5019  nar leis a n-derna do dánacht gloir ocus do boccacht urlabra p.3725020  asa conach cathae co n-icci sin. Ar ro lae a menmu i cumtabairt5021  dermair ocus inn imresain adbail ic tur brethnaigthi5022  ettorra fein ocus Poimp, ar intan do beired da aire mét soinmigi5023  ocus soconaigh Poimp ros-linadh oman ocus  113r5024  imeccla in catha do srainedh fair fein.

5025 Intan do beired da oidh, immorro, a degtoictin fein ocus a5026  conach catha ni leicced nach snimh no nach n-ureccla fair.5027  Nirbo cian do Cesair for in abairt sin antan ro ling a detlacht5028  ocus a danatus fein ann, gur' baidh ocus gur' dibustar5029  inn uamun ocus in cumtabairt ro bai ina menmain. Ocus ro5030  éirigh i medon in airechtae ocus ro spraic a laim forsna slogaib5031  do thai ocus d'urestecht friss, ocus is edh asbert friu:

5032 “A degmuinter,” ol se, “as sip ro tairbir in doman fum-sa5033  cusindiu. As sib mo toicthi ocus mo conach ocus mo dei5034  adartha. IS frib berim a buide gacha maithiusa fuarus riem.5035  Do riacht anois cuccaib inní ic a fuilti iarraidh ocus togha co5036  fata ocus co menic anallana .i. in cath mor, ni h-e riccthí a les5037  d'iarraid festu acht an conach do cosnam a l-loss bur lamh ⁊5038  bur n-arm, ar is in nertaib bur riged ocus i cruas bur cridedh5039  ⁊ i m-bonnaibh bur n-guailled? ata mo conach-sa no5040  mo dochonach, ocus mo métugud no mo lagdugud co brath5041  isin laithi-si in morcatha.”

5042 “IS essidhe an la ro gellsapair dam-sa icc tonnaib srotha5043  Rubicon intan ro atcurius a sidh for in senadh Romanach ocus5044  for Poimp. IS e an la cetna-sa dano isa sailecta inar' gabsam5045  ar n-armae ocus ima tuarccaib-sium ar coccad ocus ar5046  n-eissidh o tosach uile. 113v IS e in la cetna-sa dano5047  in la frisi n-urnaigsium-ni do tabairt duin na m-buadh ocus5048  na somiad forfemid Poimp ⁊ an senadh do denam duinn ar p.3745049  n-ar torrachtain don Roim o gabail na Gaillia ocus in iarthair5050  uile. IS e in la cetna-sa dano do bera tighi ocus crodh ⁊5051  clanna, mna ocus muinteri daib, ocus denaidh calma ann.5052  IS e in la cetna dano do bera feranna forfairsiunga daib fri5053  fulang bur senndatadh ocus bur senordhachta, ⁊ denaidh5054  calma ann. IS e an la cetna dano do bera scur ocus crich5055  ocus forcend ar bhar soethraip ocus ar bar sloighedaib, ocus5056  denaidh calma ann. IS e an la cetna dano do bera lucht an5057  domain fuib tria bithiu, na lemhtar athcath no aitdeabaid daib5058  in cein mharthai, ⁊ denaidh calma ann. IS é an la cetna5059  dano do bera cach fuibh ocus sibh os cach, ⁊ denaidh calma5060  ann. IS e an la cetna bus fiadhu forgill ⁊ bus íudic breithi5061  etram-su ⁊ Poimp dus cia uainn bus firencha tuarccaib in coccaid-seo,5062  ⁊ bidh follus do cach sin as inti clofitir ann, ⁊ bennacht5063  uaim-si foraibh-si narab misi sin.”

5064 “Masa dam-sa dano ro soichsiubair in Roim fechtus aili co5065  n-armaibh ocus co teintib, ocus masa dam do ronsaidh gach5066  maith riamh sechnoin an domain, denaid inndiu cathugud seitriuch5067  duthractach damh, ocus dedhlaidh sib féin, ocus meis5068  frisin cair ⁊ frisin míclu liít in senadh forain .i. co m-badh5069  sinn badh  114r cintach ann cusindiu. Ocus dano cenco5070  n-derntai calma ar mo daighin-si, denaidh cid eiter ar bur5071  n-daigh fein, co m-be bar sairi ocus bar commus féin agaibh,5072  ocus rige for cach. Ocus cidh amhus, no oicctigern, no cathardha5073  becc dinnim dereoil do gnethe dim-su, no cipe ni fodalta5074  eili isin bith, dar mo breithir, i fiadhnaisi m' arm, ni fil a obadh5075  occom-sa acht co b-fagbaithi-si deigbethaid namma.5076 

“Ata araill aile ann dano. Na loccadh ocus na forlaighed5077  foraib-si itir an t-imat adbal ⁊ in t-socraiti di-airmidhe ut atcithe5078  chuccaibh, ar is uathad dib-sin as luct gaisccid nó engnama5079  acht sgolaide Greccacha ⁊ lucht foglama leaburda p.3765080  ocus saerealadhan a n-urmhor, ocus as ing mas eol doib a n-airm5081  d'imurcur. Madh a n-imluadh immorro i n-agaid miled ni5082  combtig co m-badh eol daib. Ni aile da lot dano .i. ni lucht5083  oenbérla iat, ocus ni tabair cinedh dibh aichne for glor araile,5084  ocus teichfit a n-urmor lasna cétgairibh i cétuair, ar ni duthract5085  leo anadh fri calma do denamh is incath. Bidh uathadh5086  accaibh-si immorro ro sia cathughad cathurda do gnim,5087  acht beith ic díthiugud na cinedh n-echtrand sin, ⁊ ni cath5088  cathardha eissidhe, ar as namait ⁊ as bidhbaidh bunaidh do5089  Romanchaibh iat. Ocus o ro fetabhair a m-beith amal atbeirim-si5090  frib, tabraidh bur n-agaidh for tus for in morsocraiti sin locta5091  in domain, ⁊ narab d'anadh occo  114v cena, ocus na5092  damaidh cathugudh no comlann doib, acht eirgid trempu gan5093  fuireach ocus trascraidh remaibh iat, ocus denaidh fodhail ocus5094  brígh m-bicc dibh. Ar teichfit remaib fo cetoir, gorrabh a fiadhnaisi5095  la cach 'arsin conadh becc m-buada nó m- buadhnaisi badh5096  denta do Poimp de, cidh menic tisadh don Roimh 'ar clod5097  cinedha dib sein.”

5098 “Ni h-inann ocus tisaidh 'ar clod na Gaillia ocus lochta5099  Lochlainne ocuus insi Bretan.”

5100 “In sailti-si fein dano in mor a brígh la lucht airrthir5101  Assia atat annsud cipe uainn-i bes i cennus na Romha5102  i r-righi in domuin, ocus ni mor itir ón ar, dar mo breithir-si,5103  is lainbecc da fuil bad dutracht lasin occlach do lucht na h-Armmeni5104  do thodail ass ic cosnamh ríghi na h-Etaili do Poimp secham-sa,5105  ar as becc nach coimhmisccais leo sinn uili 'nar Romanchaib.”

5106 “Acht cena is bes coitcenn fon doman uili conidh misgaisiu5107  lasna tuathaibh na tigerna clechtait forru innat na5108  tigernada aili, conadh airisin sáilim-si nach diliu leo sút5109  Poimp itussa fadhein.”

 p.378

5110 “Mad misi immorro tuc mo conach damh mo teccmáil alt5111  in lai-si eter lamaib tairisi mo muintire dichra duthrachtaige5112  fadein, ocus deghaichne caich ic arailiu uainn, ocus fis a n-deglamaigh-sium5113  accum-sa isna cathaib crodha ro cuirsit maraen5114  rim ic gabáil na Gaillia ⁊ iarthair in domain.”

5115 “Ni fhil uaib milidh nach tabair mo cluassa  115r5116  aichne for builli a claidim nó for fidren a fogha ic a diubraccudh5117  cen co taidhli mo roscc a taidhbred fein.”

5118 “Atcimsi foraib dano na comarthadha ocus na h-airrdena5119  na tardsat breicc immum riam, ⁊ as follus dam ⁊ as cinnti5120  lem co clofidhe for m- bidhbada tresna h-airrdhenaibh atcither5121  damh foraib .i. atcim gruamdacht in for n-gnusib, ⁊ urspraic5122  in for n-aigtibh, ⁊ tomaithemh romor in for rosccaibh.”

5123 “Atcither dam innossa fein im menmain na srotha cro ⁊ fola5124  ic snighi im fiadnaisi, ⁊ mededha maelderga na saerclann ic5125  saltarnaigh forru, ⁊ maithi an t-senaidh for anamtaigh ⁊ for5126  ochursnam ina cru fein ocus ina fulradh.”

5127 “Amae atúsa innossa ic lainmilled noith immum fein comor5128  .i. sib-si for dasacht icc iarraid bar leicctiu don cath ⁊5129  misi ica for fostadh. Cidheadh ar ai mataidh-si ocus logaidh5130  dam-su in fuirech sin, ar ni ar for misccais fostaim- si sib, acht5131  ara mett as uraibnius menman dam bith ica for n- accallaimh5132  re febus na sailechtan fil lim.”

5133 “Nach faicthi me ar crith ⁊ ar comboccadh re mét mo5134  degsailechtan, ar ni tartsut na dei riamh maithius mar so i5135  faicsi duinn intan na fil etrainn ⁊ cach maith duthraicmit fein5136  d'fagbail acht inn rae-machaire becc-sae nammá.”

5137   115r “Biad-su fein innossa co l-langairit ic scailed ocus5138  ic tidnacul daip-si ina fil do chrodh i l-longphortaibh na righ5139  ocus na tuseach ocus na tuath n-echtrand atat annsud.”

 p.380

5140  “IS cinnti iarum loighidhecht in coccaid-moir si d'fagbáil5141  indíu nó a pian dano, ⁊ dia m-bad í a pian badh urlam,5142  tabraid-si ar bur menmain a fuilengmais-ne do cenglaibh, do5143  cuibrigibh, do crochaib, do cestoip.”

5144  “Décidh lib amal no bretfatis mo baill-si ocus no berta mo5145  cenn-su for cathairib in oenaig isin Roimh. Napadh ingnadh5146  lib-si sin, ar dalta do Sill Poimp, ⁊ ni ro coiccill side do duine5147  riam, ocus ni mo no cocceladh Poimp.”

5148  “IS e for snim-sa fil form-sa desin cena, ar, dar mo bréithir,5149  i fiadnaisi na cath i comrac imberaid an lam-sa fein bas5150  form-sa, manip me cloes in n-irgail-si, ocus, a dei adurthae,5151  cena inte bhus uille tarbha do chach gurab é cloes ann, ⁊ inti5152  na digéla ara comchathardhaib arna clodh a teccmail i cinn5153  catha ris reime.”

5154  “Ni h-ed sin do róine Poimp frib antan tarraidh imcumhang5155  na Eperi foraib, acht ro mudaigh can díthcel i tarraidh da bur5156  muintir ann.”

5157  “Madh misi immorro, bennacht uaim foraib-si, a occa, na5158  h-imridh neach uaib a lama for an lucht teichfius remaibh,5159  acht gurab é  117r gabthai amal comcatharda dhaib inti5160  teichfius remhaib ann.”

5161  “Na tabraid coicill d'athair nó do brathair, nó do carait no5162  do comfhuilidhi airet beiti a n-aighthi foraib, acht buaidridh iatt,5163  ⁊ geibid na claidhmi dar a n-aigthib doip, ⁊ gach oen airisfes5164  frib gabaidh amhail dergnamait é, ⁊ cidh cara fire bes ann5165  clanntar an claidemn ina loing m-bronn amail bidh namha5166  uathanaichnidh no teccmadh frib.”

5167 “Denaidh eirge do ghabháil bar n-arm festu,” ol Cesair, “ocus5168  étid co h-oponn siph ⁊ innsaigid bar n- inadha catha ⁊ comlainn,5169  ar ni riccim-si a les bar n-ordugud. Ni h-aichenta p.3825170  damh for n-inadha catha ina daib fein. IS menic ro coraigsiubair5171  sibh isna h-inadaib sin docom catha docair maraen5172  frim-sa cusindiu, ocus intan ro sia agaib co dul asin longphort5173  immach innossa na saigidh docom a dorus itir ardaigh na5174  scailter ⁊ na tanaighter for coirighthi catha ic techt tar doirsib5175  imcumcaib an longphuirt ⁊ dano na teccat for m-bidbhaidh5176  co h-opann o bur cúl chuccaibh, ar ni da saigid atát dorsi an5177  longphuirt. Trasccraidh fuibh iaram fal na leiti-si as nesa doib-siomh5178  don longphort, ⁊ denaidh cessaigdroicet comdaingen5179  fo for cosaib de, ⁊ linaid clasacha in longphuirt do múraibh5180   116v ocus do criaidh na clodh filet impo, cor-risat na5181  sloigh ina coirighthibh catha inn oeinfecht for reid in maighi5182  dar in longphort immach. Na dechaidh a bhecc d'iarmairt5183  don longphort-sa, acht cosnaid co cruaid ⁊ co seitrech in5184  longphort lansaidbir co lain-imat cacha maithesa ann asa5185  teccatt in slógh troch ut da bar saighidh.”

 2

5186 Aitiuscca Cesair co n-icce sin, ⁊ is inbechtain ma tairnic5187  leis deredh a imacollma intan ro eirgetar in slogh uile eirge5188  n-aeinfir inn aeinfecht dochom a m- both ⁊ a caprach ⁊ a pupall,5189  d'étiudh a l-luirech ⁊ do gabail a n- gaisccedh ⁊ d'airitin a n-arm,5190  ⁊ do thochaithemh a prainne laithidhi re techt i cenn5191  mórgnim ⁊ mórsaethair inn imbualta ⁊ erghaile in catha moir.

5192 Ba maith leo-som in celmaine do rala doib annsin .i. a n-armu5193  ⁊ a m-biada do teccmail co coimhirlam da saighid.

5194 Gabait iarum na slóig ic tocaithem a prainne laithidhe5195  co h-enda etarbuasach an-b-forusta annsin: araill dib ina suide,5196  ocus araill aile co h-urchrom eccobsaidh os a m-bordaib, ocus a5197  n-urmor uile ina sirsesam ar dorsibh a pupall ocus ar belaibh5198  a m-both.

 p.384

5199 Cesair féin immorro ni ro fogluais asin maigin i tarrustair5200  e,  117r acht tuccad prainn mesardha do, ⁊ ro tomail5201  re h-ed n-athghairit í .i. a teora laechmírenna d'feoil geisechtaige5202  la teora deogha fina Falernecda immaille friu.

5203 Tuccsatt a fianlach frithalma a arm timcell catha co5204  Cesair gurrus-etestair é forsin tulaig i m-medhon in mórlongphuirt.5205  Ro gap iaram da assan aeingela iarnaidhe imma dib5206  sliastcolpthaibh. Siat glanta gleorda glainidhe. Siat niamdha5207  nemmergidhe cona m-bondbaigib dilsi degfuaighthe druimlethair5208  fotha, cona cassnaithchib caiti cruaidhsnithib coimtenna5209  columdai ic imfostadh a n-uruachtar ⁊ ic cassadcengal5210  a cuarbel im certmedon da sliasat inn airdrigh. Tuccad a5211  comgha cnis ⁊ a corpditin catha imme .i. cathluirech dluith5212  drolach dualach degfigte derscaighte d'úriarann.

5213 Ba din doiti, ba coimet cinn, ba comga cuirp, ba h- anacal5214  anma, ar ni cumgad rind no faebhur a tolladh no a tesccadh.5215  Deithbir disi on ar fuair a h- urgnamh co h-ollomhda augdurdha,5216  ⁊ a fobairt co frichnamhach firglic a l-lendaib inmara olarda5217  itharda ola indara fecht ann do boccadh ⁊ do righniugadh,5218   117v do suntugadh ocus do sofilltiugud a adbair. In5219  fecht aile immorro no foibrigti do crúadugadh ⁊ do chaitiugud5220  a drol a grethaib gleorda glanusci ⁊ a sruthlintibh lindglanaip5221  linduaraibh ⁊ a h-aibhnibh aillib ochurglassa firtuaiscirt5222  Lochlann i coicrichaib ammritib etoirtechaib ind uarda5223  adhuair aigreta bathuaidh. gurbo menmarc la Cesair nach5224  boi i m-mórsocraiti Poimp oenarm catha no coemsadh aendrol5225  da drolaib do tesccad.

5226 Tuccad a caithchris cathae ⁊ comlainn im Cesair dano.5227  Clarchris columdha glaeta glolethair sin do druimlethar teora5228  n-daimseicheth n-dartada arna n-acomal ⁊ arna n-daingendluthachadh5229  do glaed ⁊ do sechim ⁊ do bitumin. Clarland cummaide p.3865230  credhumha i comfhata ⁊ i coimlethan in creasa sin 'arna comdluthachad5231  friss. Clar airgit oeinghil co n-aireccur oir forloisccthi5232  fair da somaisi iar n-imechtair. Fiartarstnana orda5233  airgidhe, ⁊ cach treas tarstnan de iarann aithlegta oeingel5234  'arna coimeccur on burd co araile de. Fiacalcorrana croma5235  creduma isin dara cind de. Stuagluba umhaidhe dar braigdibh5236  na corrán sin isin cinn araill  118r re h-iadhadh5237  ocus ro h-oslaccadh im cnes ind airdrig, co n-gabadh in caithcris5238  sin dó ó filltibh a occsall co l-lethan a les.

5239 Ro cuir Cesair a claidem orduirn inóenaigh uadh annsin,5240  ⁊ ro congladh a cruadhclaidem comlainn for a cliu i forciupul5241  an cressa sin .i. claidem cruaidh corr-cotut claislethan5242  colgdha coilgdírech cona croseltaibh comdaingni comtairisi de5243  iarann secda sithrigin sechtlegta fair, co cetheora traigedh5244  toimside trenmiled o ta a urdorn co a ind. Teora basae laoich5245  ina lethet. Do raighnibh ⁊ do togaidib ⁊ d'firdingnaibh na5246  lann laingér lanchruaidh lainrigin lancotut Lochlannach in claidem5247  on frisna geibed iarn na cruaidh do cruaidhiph na cruinne,5248  na tinne do tinnib in talman, na crann, na cnaim, na carrac,5249  na daingen do daingnibh an domain uili.

5250 No stuaglubadh Cesair in claidem sin inn aimsir ainesa,5251  co tibead a inn re a urdurnd. No sceinnedh-lingedh in5252  claidem ina coilgdírgi cetna doridisi re brafad sula no re luas5253  menman duine, acht cena ba iar cein máir no tairised don5254  cressnughadh ocus don crithnugudh no gabad fair ic asccnam5255  ina dirghi fadein. Ba cosmail ⁊ ruitne greini fri h-usce5256  a taitnem  118v ocus a taidhbredh airet no bid for a crith.

5257 Mairid in claidem sin fos i n-aigrecht athri ⁊ senathri5258  ina set maic ⁊ úi ⁊ innúi, ic sil Iuil Cesair inn inniumthigh5259  na Roma. Cach imairecc catha cusa tocaibther é ni congabur5260  fris.

 p.388

5261 Ro gabad immo cend dano dar maelat a luirighe seachtar5262  corrchathbharr círach crúandathach serigh sronach sogabaltae do5263  iarann aithleghtha orchumtaighthi, cona sronlainn imlethain5264  iarnaidhe, co cumtach credumha fuirri dar agaidh an airdrigh5265  ass, co n-ditned a srona ocus a beolu, co n-gabad i comarda5266  fria a smeich.

5267 Ceithre remurbuinne iarnaide ass dar a culu sectair, co5268  cethra uvullmellaibh cruinni cruaidhiarainn for a cennaibh co5269  n-gaptais na clobuinnedha sin o brud in cathbharra co bil an5270  cresa boi immo do dhín ocus do dhitin a muineoil ocus a5271  formna ar beimennaib na claidem ocus na loirgfhertus catha inn5272  imtruastadh ocus a n-imforran an catha moir.

5273 Da clobuinne caiti cethardruimnecha do iarann aithlegta5274  cona n-inneoin-traigthibh tanaidib tuinighthi fothu i coimlenmain5275  na luirighe for cechtar a da gualann, co cennaibh dlochtanacha5276  dedhailti forta fri h-ocharchimsaibh  119r an cathbairr5277  cona tortromadh a troma for cond ind airdrígh ocus co n-ditned5278  a bragait ar beimennaib na claidem da gach leth. Caelchorrana5279  cruaide cnes-tsaidthe ⁊ minslabraidh segda seimi5280  seic-rigne ic fuaigel ocus ic imfostad in cathbairr sin i n-drolaibh5281  na luirighe for cach leth, cona bai cumang a n-dedhailti5282  no co n-deiligti do reir a aiccenta ⁊ a ailgesa iat.

5283 Ro gabad a inncomurtha impirechta imma cenn iar n-uruachtar5284  .i. a minn righ. Minn airgit oingil essidhe co mineccur5285  oir deirg fair. Sreth-linedha certa coiri comarda ina mórtimcill5286  and do mairgreit ⁊ do cristaill ocus do carrmoccul ⁊ do5287  lecaib togaidhib tiri na h-Innia airtheraigi arna tairmimurcur-sen5288  i cropaiph en ⁊ ethaiti dar in sliab teintidhi a Partus Adaim5289  co tir na h-Innia, cona cathairib credhumae fothu, cona snatheccur5290  oir forloiscti ic a n-imfostadh. Ceithri bennchobair aeingela5291  findruine uasu. Drumlorga don tinni corintecdai eatarru, p.3905292  tinni cumuscda sin do choimhlegad na n-uile tinne, eter iarann5293  ⁊ stan ⁊ luaidhi ⁊ uma ⁊ orairget, co n-deilb nathrach5294  neimidhi for in drumluirg sin. Bai do beachte ⁊ do bertnaigti5295  ⁊ d'urspraicemlacht ocus do beoamlacht a innill atar la gach fer5296  no teccmadh ar agaid Cesair as cuicci 119v no lingfedh5297  la gach ceim no cingfedh an t-airdri, gur vo métugud5298  urgraine do-som sin.

5299 Tuccait ina docom dano da craisech cennglassa ceinnlethna5300  croremra co n-ocht slightib seimi slemanrignibh do brichtbuinnib5301  neimhi arna sádudh i slesaib a slend, co slipadhcainnledh5302  socarchain solusta saignentae fortae, co taitnem-taidhlig etroicht5303  glain aigreta innta, co r-rinnaithi eoa for a n-innaibh, co5304  n-aithgeri altan for a n-uillib, cona n-dib sabcrannaibh comfata5305  coimreide coimdirgi coimremra inntu, co na n-dib n- iriellaib imdaingnib5306  iarnaidhib fotha.

5307 Balclan gelglaici Cesair i tacmaisi crainn gacha craisigi5308  dibh. Sect semann-clui uriarainn co remet medoinmeoir miledh5309  in cach seim arna sadudh co cert comard tre cro-innsma5310  gacha craisigi dib.

5311 Tuccad a guaileiri catha co Cesair annsin .i. cuarsciath5312  amlach aladhbreac engach-bommanach uammannach uainecdha5313  imelchruaidh ochtcobradach, cona sciathrach imcoimsi5314  ecclannach imlethan do croicnib leoman 'arna lansuathad le,5315  cona h-imelbord imdaingen iarnaidhe ina h-imtacmac, cona5316  lethanloss inncael uiriarainn fuithi, cona socht focobradaibh5317  cuasta corpchruinne cenncorra ina crobuailidh comaird comeccair5318   120r immon fossadh- cobraidh moirmedonaigh, amail5319  mintighi im rightheach, no amail tulcha urisle im ardchnoc.

5320 Slatbuindedha coimremra coimthenna coimdirghi credumha5321  co n-urcbalaibh allmurdha inta 'arna lecon co laindiles re p.3925322  lergaib droma in scéith, co n-gabtais co forscailti fiartarstna o5323  cathairibh na cobradh for cach leth, co luptais a n-enna dar5324  in m-bordbil iarnaidhe sin isin leth araill.

5325 Delba loiscenn ⁊ leoman ⁊ draicci ⁊ grib n-ingnech ⁊5326  nathrach neimidi ⁊ anmanna n-ercoitech 'arna rinnadh co h-adhuathmur5327  ind etarfasaighibh na crosbhuinnedh cengail sin ro5328  batar tairis.

5329 Brichtscribhenna briste catha 'arna scribadhrinnadh ind do5330  lamaibh druad ⁊ idhal ⁊ arracht ⁊ ammaiti ⁊ ancraitmech,5331  cu m-ba lor d'uathbhas do bidbadhaib timcaisin fair i r- rae catha5332  no imairicc.

5333 Mad cathcliath comhlainn immorro do congmail ina5334  agaid, ni bai i n-aenaimsir fris fer folilsadh.

5335 Étiudh cathae Cesair conicci sin.

5336 Cid iat sloig Cesair dano, nirbo erisi in abairt an airet5337  sin, ar in cein boi-siomh fein ic airitin a arm ro eitsiut in slog5338  uile iat frisin re sin .i. ro gabhait assana uaigti imdluithi iarnaidhi5339  im cois-sliastoib curad occo ocus luirecha dluithi drolacha5340  deghfhighthi d'uriarann im cnesaib, ⁊ corrcathbarrae  120v5341  coema cruan-cumhtaighthi im cennaibh, ⁊ caithcreasa clardhae5342  columda brecrinnta bolgacha tenna tailci tairismecha im taebu.5343  Ro cengailti lannclaidme aithgéra ailtnidhi i truaillib togaidhib5344  for a cliu.

5345 Ro toccbait dairedha digainne derg-ruadha do slegaibh5346  slipta slemonchruaidibh ⁊ do chraisecaib ceindlethnaib ⁊ do5347  mhanaisib dirgaibh druimnechaibh re gelguaillip curadh os a5348  cennaib.

5349 Ro coirgit leibenna dluithi daingne dithoghlaidhi do5350  sciathaib caemae corcurderga a timcell gacha tuinti sloig diph.5351  Tanccatar fon tochim-sin ⁊ fon tuaruscbáil docum Cesair5352  airm i m-bai for in faichthe forfairsingg i m-medon in5353  mórlongphuirt. Cach tuath ⁊ cach tinól ocus gach tocustal p.3945354  dib ina cathbuidhein dluith degcoirigthe for leith, ar nirbo5355  miadh no maisi nó menmanradh la morslogh dib a sochraidi5356  curadh do cummusc for slogh aile cenco taidhbred Cesair co5357  suaichnidh iat ⁊ co n-ordaighedh fein gach degairecht dib ic a5358  inad catha.

5359 Ba mor in t-adbur metaigti menman do Cesair, anraidh5360  na h-Eorpa d'ascin fon samail sin chuicci as gach aird da longphort,5361  ar robtar imda aghmura na degslóigh do dechatar5362  ann .i. airecht indrigh allmurda  121r argdha ardmenmnach5363  allata innsaigtech Almaine. Fianna ferrdha fuilecha5364  fergacha forusta forrancha firduilge forniata Franc. Milid5365  mera muirnecha merdana mormenmnachae Morian. Sluag serig5366  seitrech subhach sommata so sochineoil soerclanda Saxan.5367  Buidhne bailci beoda briscci brigacha bunata bagacha baranda5368  Bretan. Anraidh occa fureacra aistreacha antronta aduathmura5369  na h-Espaine. Gaillmilid garga guinecha gaiscedhcha grenn-fholtacha5370  na Gaillia. Laechraidh lonn létmech luthmur lista lainmer5371  leaburmongach Lochlann. Oclaich ailli innelta escaidhe5372  uretroma utmalla airdgnimacha na n- insi ⁊ airir inn5373  occiain fuineta ⁊ iarthar-tuaiscirt an talman.

5374 Cenmotha dano inn ail nemcumscaighthe ⁊ an t-uchtcnoc5375  airdshlébhe ⁊ in t-all gaibthech glasmara ⁊ in murtonn móranfaidh,5376  ⁊ an breisim bratha, ⁊ an buinne dilenn, ⁊ an diliu ic5377  tuili, ⁊ in linn lacha icc linadh, ⁊ an ruadbuinni robartae ic5378  rith, in crobuaile catha sin, in sithmuine sluagharmach, in5379  damrad dichell dur-dhoiligh dasachtach .i. trenfir tenna tairisi5380  tatlaighti an talman ⁊ cruaidhmhilid cuartaighte na cruinni re5381  cois Cesair, óccbaidh ainnsercc ainmin anacardach na h-Etaili5382  sein,  121v ocus righamsach romer rotren rodiumsach5383  na Romanach fein ro batar do certleth re morsocraiti p.3965384  Cesair for faighthi in mórlongphuirt i muigh na Tesaili in5385  uair-sin.

5386 Atracht Cesair ⁊ drong mor da mhaithibh imme d'ordugud5387  na slog sin ⁊ da n-airemh ⁊ do corugud a cath. Nirbho5388  h-adbal itir imat a sloig-siumh a n-agaidh na socraiti di-airmidhe5389  ro bai icc Poimp da innsaigid, ar ni raibe siumh uile do5390  socraiti coimlin ina m-boi do Románcaib amain i farradh5391  Poimp. Ar rob í so nuimir sloig Cesair ⁊ airemh a socraiti5392  in la sin .i. ceitre .xx. cath do curadaibh cengailti ⁊ do miledhaib5393  foglama gaiscidh ⁊ tricha míle traigtheach acht becc,5394 deich cét in cach mile dip-side, ⁊ aeinmili marcach.

5395 Do-roine Cesair techta óencatha dibh-sin uile ina tri lorgaib5396  druim ar druim, dluithi, daingne, doscailti. Ro coirig a n-etedha5397  catha impo .i. D. marcach isin dara h-aircend dib ⁊ an5398  coimlin cetna isin aircenn araill. Tainic fein cusin tuinti trenfer5399  tarrusair immailli fris ic ordugudh na slogh, gur gab a inadh5400  catha ⁊ comlainn itir raignibh a righmhiled inn airenach a5401  etarmhedhoin in catha moir-sin. Ar ger'bo corp óenchatha uili5402  iat-somh, araaisin is amlaid ro bai gach ⁊ gach  122r5403  roduine ocus gach tuisiuch togaidhi ⁊ gach flaith forglidhi5404  dib co maithib a miled ⁊ a degmuintire dilsi ⁊ a trenfer tairisi5405  ina crobhuailidh timcill immi budein da imdegail ar a escairdip5406  ⁊ fri h-ursclighi inn agaid a bidbad daracend inn imforrain in5407  catha moir.

5408  'Arsin tra ro forcongairt Cesair fein forru o guth mhor5409  fogluasacht fon samail sin a n-agaid a m-bidbad dar slisbord in5410  longphuirt immach. IS nemlesc ro freccradh in forcongra sin5411  la h-anradha Eorpu in uair-sin. IS mer, is dian, is discir. is5412  dasachtach, is dicell, is dicuinn, is deinmnetach, is tren, tenn, p.3985413  tulborp, tinnesnach in tulscan trenrethae tuccsat asinn inad5414  sin immach do saigid a namat.

5415 Cemadh Cesair gach aenduine dib, no cemad ic iarraidh5416  airdcennassa na Roma no imperechta in domain do fodein no5417  beith gach aeinfer aca, ni sanntaige ⁊ ni dichra ⁊ ni duthrachtaige5418  no raghdais docom innas amal rocotor annsin, gur5419  rucsat 'na n-urgluinib leo ina m-boi do gharrdhaib ⁊ do puiplib5420  ocus do bothaib bronnfhairsiunga beloslaicti etarrae ocus slis5421  an longphuirt, co n- dernsat cesaig-droichet fo a cosaib d'faltaibh5422  in longphuirt ⁊ do muraib a clod, gur rancatar ina n-oenbroin5423  aentadaig oen catha can dedhail, gan scailed, gan scainredh5424  forta noco riachtatar dar clarmagh na  122v Tesaili dar5425  longphort immach, co ro dirighset uile co h-oponn inn oenuair5426  ⁊ a n-aenfhabhull i frithagaid Poimp cona socraidi gach n-direch.

5427 Poimp immorro, o duruacht side edh forcsena for longphort5428  Cesair, ni ro impo a agaid ⁊ ni ro tairinn a righrosg,5429  acht beith ic midhemain ⁊ ic mórdecsain for in longphort.

5430 Nirvó cian in forcsiu do-somh cena intan atconnairc in5431  sruthleccad sloigh lanmoir dar lethbord in longpuirt imach da5432  saigid .i. lucht an iarthair ⁊ occbadh na h-Eorpa, ⁊ na h-eltadha5433  ilbreca imluatha uasta .i. na mergeda iairlepra erplecha5434  eiteacha, ⁊ na h-onchona corpchaela craesderga ⁊ na bratacha5435  lethna lebra lanscailti, ⁊ siatt for meirbliugud, ⁊ for fiarlubgail5436  ⁊ for foluamain lasna aithechaibh aerdaib, ⁊ la sithlaicc5437  ⁊ la fidren na fanngaithi dus-fainic.

5438 Atconnairc dano na dairedha dluithi digainni dergruada5439  do slegaibh fota faebracha os a cennaibh, ⁊ a n-englumma5440  aigh ocus a n- innech urbadha ⁊ a tinfas bodbae re bonaibh5441  na sleg sin do tuagaib tana togadaibh ⁊ do biailib imlethnaib p.4005442  oenfoebrachaibh, ⁊ do bogadaibh bircennaip benncrommaibh5443  ⁊ d'fogadaib feta fogablaigi ⁊ do5444  beraip bodba birguirt-rinnaithe.

5445 Atconnairc dano taitnem ⁊ taidhligh ⁊ taiblenaigh na5446  circhathbharr  123r cumtaighte ocus na minn righroedroct5447  ocus na n- glasluirech n- gleordatha, ⁊ na n-inar n-orchimsach,5448  ⁊ lainnrech na lethansciath lanmor ic a n-imurcur for uillennaib5449  na n-anradh, occus ar rightib na rigmiledh, ⁊ ar guaillib5450  na n-galgat n-gaisccedhach, ⁊ ar cle-corpaib na curadh comnart

5451 Atconnairc dano solustaitnem na saigetbolg socarchain5452  arna suidiugudh for slesaip na soerclann cona fothaib clardaib5453  fotae, cona forclib finnargait forta, cona m- belbordaibh credumha5454  fríu, cona cruinnchimsaib coimfighthi do ilcenelaibh gacha5455  partainge isin bith arna coimeccur co frichnamach firglic firamnas5456  inn ochurdruimnib a n-uamann da cach leith, cona toimsib,5457  techtaide do raignibh na saiget sainighthi arna n- ordugud5458  inntu ⁊ do neoch na tailledh isna saigetbolgaibh dib batar5459  ina topnasgoib cengailti for a caithcreasaibh na curad cona5460  cennaibh corranda cruaidrinnaigthe forna saigtibh sin ar na5461  foibredh aruilibh dracon ocus leoman ⁊ a neimib nathrach 'arna5462  fothraccad a l-lennaib legtae in oir forloisccti, cona fethcrannaibh5463  snasta slemnaigti inntib, cona fidradaibh brecrinnta forta,5464  cona snathcenglaib seimrighnib sitaidhi leo, co lasfadh  123v5465  in t-aer i n-aimsir a n-diubraicte dib.

5466 Ba h-i toimtiu Poimp for tus ica tencaisin fon toichim sin,5467  co m-ba do buain glassgort na Tesaili no ragdais amal ba5468  gnath leo gach dia reimi. O 'tconnairc immorro na buidne5469  niatae naimdide ⁊ na dirmanna aigh, ⁊ na h-ogo armtae ⁊5470  na caithcliatha cengailti coirigthe can fuireach, gan essnadadh,5471  ic dirgad ina certagaid cuicci, tainic socht ocus imuamon5472  aiccenta ⁊ cumsccughadh menman do, ⁊ ba celmaine móruilc p.4025473  do-sumh sin, ar ni tarla do turcairthi catha nó imairicc riam5474  cuicci ni no cloechlodh a menmain no a aiccned, no do beradh5475  nach n-urecclai fair.

5476 Arai sin ni ro leicc-sium co forcsinach fair in uruamon5477  mórsin, acht ros-folaig ocus ros-diamlaig in meiti ro cumaing.5478  Tanic iarum for in foghurcosta ard-aibinn allata aird- ermach5479  tarrustair fai i timcill a slogh ⁊ a muinntire, ⁊ ro gab for a5480  n-accallaim ⁊ for urail degaiccnid forta ⁊ calma do denamh,5481  co n-ebairt friu:

5482 “A degmuinter,” ol se, “is e so an la ic a fuilti iarraidh co5483  fata. IS e so an scur ro sirsiubair ar in cath cathardha. Na5484  bidh dicell occaibh festa, ar ni fil ni aili ann  124r do gnether5485  act dul i muinighin na n-arm ocus an iarainn. Cach5486  fer accaibh iarrus rochtoin co a crodh ocus co a muintir sired5487  a l-loss imberta a claidim i trat-sa rochtain dia saigid, ocus gabaidh5488  occaibh for n-uile maithiusa do bith i m-medon etraibh5489  ⁊ bur namaitt for lar in maigi-si na Tesaile i trat-sa fein, ⁊ in5490  dream occoinn as seitrige coisenas iat a l-los na n-arm as leo5491  ragtait asin maig-si anos-sa.”

5492 “⁊ as coraite duinn-e a cosnam co seitrech, ar issind ata5493  for fir, ⁊ as linn coingenat na dei adarta. Ar damad edh5494  bad ail leo-sidhe mo flaithius do bein dim-su ⁊ righi an domain5495  do tabairt do Cesair, do bertais bas dam-sa, ar asam senoir5496  cena, ocus dano ni fil d'feirg na n-dei frisin Roim ocus fri5497  poiplib an domain co coimetfatis meisi doibh damad form5498  badh raen.”

5499  “Dar lim-sai dano tuccus lim accmaing maith tochair docum5500  in maigi-siu indíu. Tuccus lim amh maithi an t- senaidh Románaigh5501  uile doneoch as béo dibh, ocus ina n-deachatar bas dib5502  dano da mairtis indiu is lem-su no cuingéntais, ar is me ata5503  for fir. Tuccus lim dano cineda dí-airmhidhe airthir an domain p.4045504  ocus lucht a cathrach ⁊ a caistiall, conar' tinoil oenri ar amus5505  oencatha riemh tinol a barsamla. Ar atat airm  124v5506  an domain uili, ota in poil deiscertaigh cusin poil tuaiscertaigh,5507  immailli frim-su i trat-su cenmotha dano drecta uaiti ocus sceolanna5508  terca filet do lucht iarthair an domain i f-farradh Cesair annsud,5509  ⁊ nach faictisi fein nach filet side lin for fobarta-sa, ⁊ dar5510  lim-su as edh as denta friu, a lecon cuccainn inar n- ucht ⁊5511  benna an catha do diabladh ina timchill cona raibe asrus5512  eluda occo, ⁊ bidh lor uathad uainn-e d'imbirt lamh forthu5513  'arsin, ar ni fil la Cesair slógh folartnaighes dar n-armaib uili.”

5514  “Biaid drong mor linn immorro ic na bia feidm aili isan5515  cath acht a n-gaire catha do tabairt namma i cumma chaich.5516  Ata araill aile ann imman coir daib calmae do denamh5517  .i. tabraidh ar for n-aire ⁊ cretidh co daingen co fil an senadh5518  Románach uili i trath-su, etir mnai ⁊ fer ⁊ occ ⁊ sen, ica5519  for nertadh ⁊ ica for n-etarguide im calma do denam do5520  coimhét a saire doib, ⁊ da n-etrain for cumachta Cesair.”

5521  “Ocus da m-beith accam dano asrus etarguide foraibh ina5522  n-diaid-sin, nirbo ró nó furail lim me fein com' clainn ⁊ com5523  commaim do luigi foen fo for cossaibh da for nertadh ar ammus5524  maithiusa do denamh.”

5525   125r “Araill aile ann dano 'man cóir daib calma do5526  denam, ar mana cloiti-si in n-imairecc-sa remum-sa indiu,5527  biad-su im deoradh ⁊ im loingsiuch ó sunn immach. Bidh5528  ascaid cluichi la Cesair sin, ⁊ bid nairi dermair daib-si. INNí5529  aile bad doigh ann immorro gorab túsca bas i m- belaibh-si innas5530  mo bheth indíu im senoir ic foglaim foghnamha do duine aili,5531  ⁊ me i n-airdrige an domain cusindiu.”

 p.406

5532 Ro toccbatar na h-aithescca-sin Poimp tra menmanna na5533  miledh ⁊ aiccenta na n-occlaech atcualatar iat, ⁊ atract nert ⁊5534  fergluinne na righflaithi Roman ic a n-eistecht, goro linait uile5535  iatt do saint ind imbualta ⁊ d'faelscudh imberta na n-arm, ⁊ rob5536  ferr leo n-aeinfecht do dail ina m- belaib innas an ní bad5537  oman no bad uireccla re n-airdrígh d'foghbáil co brath.

5538 'Arsin ro gapsat na catha cechtarda co coimdichra comduthrachtach5539  ic gressacht a muinteri do saigid araile, ar ro bai5540  an ferg ⁊ omun a n-delighthi re a conach ic gresacht muinteri5541  Poimp docom in catha. Ro boi immorro sailechta na ríghe5542  ⁊ ailgius fogbala in conaigh ic gresacht muintere Cesair ina5543  n-dail, cona boi dichell na ailsecht ic slógh dibh ic saigid5544  araili, ⁊ ni ro ansat don reimim roretha sin ro gabsat forru5545  nogor' comfoiccsigset for  125v aenre machaire, cona bai5546  acht edh inurchuir eaturra.

5547 O ro comfoiccsig iaram dona slógaib cechtarda cona5548  bai acht edh athgairit a n-imdiubraicthi etarra, ro reccratar a5549  lama da saighetbolgaib finndruinighthi. Ro innletar a saighti5550  snasta sruibgérai for srengsnáithib ciarthaib cotatrighnib a fidbac.5551  Ro coirighsit a coirrmera coilgdirgi i l-lathrib a taball tul-amais5552  ⁊ i suaineamnaiph siti soidiubraicthi a fogad feig faebharglan,5553  ⁊ a m-bir m-bodba, ⁊ a sleg snaidti slinngergorm. Ro tennsat5554  a traighthi re tulpartaib an talman. Ro boccbertnaighset a trealma5555  diubraicthi asa n-guaillibh. Ro dhirighset radarca a roscc rinnger5556  rinnsholus rena n-urchuraib do saighin a m-bidbad.

5557 Tuccsat aichne for aighthib na n-aichenta fo a n-ercomair5558  isin cath. Ro aichensat amh a n-aithri ⁊ a senaithri, a5559  m-braithri, ⁊ a macu, a clemnu ⁊ a coicceliu for a n-inchaibh5560  ann. O ro aithgensat immorro a cairdiu ⁊ a coicceliu p.4085561  ⁊ a comfuilidhe i cinncomair friu, ro shocht forta, ⁊ tainic caer5562  chonnailbhe doibh ic faiscin na fircarat ar agaidh na n- urcor5563  i n-airenach in catha.

5564 Ro congbattar iarum a l-lama sinti fon dhiubhracad. Ni5565  ro cuirset cor dibh, acht amail tarraidh in tultapadh íett,5566   126r ar nir' leicc in nairi doib impodh o a n-inadhaibh5567  catha, ⁊ ni ro leicci in baidh doib dano gnimh inn imairicc5568  i n-agaid na n-aichenta.

5569 Ro batar fri re cian icon imdecsain sin for lathair in5570  catha, ⁊ ni ro diubraic neach araile dib, acht a fogadha fuirighthi5571  urlamha for a meraib, ⁊ a l-lama sinti oc irnaidhi na5572  h-imgona, ar ni ro cumaing nech dib a arm do dibracad ria5573  n-araili.

5574 Fota badh coir na lama sin cenae d'fostadh ⁊ d'irfuirech5575  can a l-lecon lasna gnima do ronta ar trill dibh. Ar as garuair5576  gur' cuirset na lama sin docum bais in coimlin na fetfadh5577  in cined doenna d'foccbail i n-oenaimsir co brath doridhisi5578  cidh co sidamail no beitis o sin ammach, can cath, can coccadh,5579  gan marbadh duine ettorru. Ar iss edh innisit auctair na Roman5580  féin, conidh maithiss ro bai, ⁊ conidh aithisscel aisnesen5581  flaitiusa na Roman riem dareis an catha sin, ar ni raibe less5582  no cathair no caislen isinn Ettail nar'bo lan don occbaidh5583  Romanaig co n-icci an la sin. Batar fása immorro a n-urmhor5584  o sin amach, ⁊ ni ro linait riam.

5585 Cach cath ⁊ gach coccad, gach ár ⁊ gach airlech  126v5586  ocus gach easbaid dano do ratad isin doman riem, as co cath5587  in lai sin no cuirthe ar bharamail. As friss no samhlaighthe5588  gach olc, ⁊ ni ro samladh sumh fri h-olc aile riamh. Nir'bo5589  h-ingnadh iarumh cemadh ainesccaidh la neach imlúadh a5590  lam ann docom in catha sin. Araisin tra frith neach no imluaided p.4105591  a lama re cach ann. Dia friss cena, ro ba mór in mire,5592  ocus rob adbal in miciall, ⁊ ro ba dana in dasacht don oenduini5593  ro derlaic a arm ⁊ a lama d'imluadh ⁊ d'imbeirt re5594  cach isinn uair sin, ocus Cesair fein cidh iter can a armu5595  d'imbeirt ann. Crastinus a ainm an fir sin, occlaech derrscaigthech5596  do sainmuintir Cesair eside.

5597 IS annsin iarum ro dírigh Crastinus a geilmer gaiscid5598  i suainem in lethga letartaigh ro bai ina laim, conus-tuarccaib5599  i comarda fria cluais, gurros-bocc ocas coros-bertnaigh, gorros-croith5600  ocus coros crithnaigh, curros-cass ocus curros-certaig, go5601  ro la rot rourcuir di ocus a fidren bodba ocus a siangaran aigh5602  eiste, co tarla 'na seol neime ocus 'na h-innell urbadha í sech5603  bil in sceith, dar brollach na luirighe, i m-mullach a ochta don5604  fir bai for a inchaib isin cath araill, co n-deachaidh fot ferlama5605  da crund cruaidh cethardruimnech  127r for slicht a5606  glaisiarainn trena druim siar sechtair ar tregdad a cridhi ina5607  certmedon.

5608 Cidh seitrioch foruair as can anmain foraccaib. Nocurb5609  athair gan clainn, immorro, ocus nocar cenn cen chuiri, ocus nocur5610  túisiuch gan a buidin, ocus nocurb urfoccra fogla for5611  fann in t-urcur sin tarlaic Crastinus, ar ni boi for ti diubraicthe5612  do shluag Poimp no Cesair aenduine nar' aithris in urchor5613  sin.

5614 IS annsin iarum ro sinnitt a n-organa aigh, ⁊ a cuirn5615  comairc ⁊ a caismberta catha leo .i. a stuic ocus a sturgana5616  ocus a n-adurca furfhoccra, ocus a cuislenna catha, gur ro5617  buaidredh an t-aer leo do glaeidhbeicedhaigh na stoc slescam5618  slemonsholus, d'ardgairmnigh ⁊ d'fogurnuall na n-adurc, do5619  buiredhaigh ocus do comghair na corn ⁊ na cuslennach.

5620 Ro eirgettar tra aiccentai na n-anradh ⁊ menmanna in5621  morsluaigh leosin, ocus tuargaibset gaire móra os aird. Ni ro p.4125622  toccbait reimi-sin no ina n-deghuidh isin doman gairi a m-barsamla5623  sin. Deithvir on, ocus sloig na cruinni domanda uili5624  ic eighmigh inn aenfecht ar in aenmuig-sin. Ro lin mac-alla5625  na gairi sin  127v mothra ocus caillti, fedha occus fidhneimhedha,5626  tulchae ocus sleivti, aibni ocus essu, allu ocus5627  inberai in tire uili.

5628 Ro siacht a m-bresmaidm ocus a fuamannai ocus a freccurtai5629  co fircleithi sleibi Olimp in conair on cusna rancatar5630  goethu no toirni na nell uretrom etorbuasach inn aeoir fuasnadhuigh5631  riamh. Ro freccrait na gairi-sin ⁊ na nualleigmhi5632  cetna i comhglendaibh slebhi Heim, ⁊ inn uamhannaip imdorcaibh5633  shlebhe Peil, ⁊ i m- bendaib bitharda sleibi Pinn, ocus i caircibh5634  cenngarbae sleibi Paing, ⁊ in all-cnocoip agadlethnaibh slebhi5635  Oeta, ocus in n-uiliph diamraibh ocus ditrebaibh na Tesaili arcenae.

5636 Ocus ba h-adbur urecclai dano dona slógaib con-uargaibhsett5637  na gairi sin fein eistecht re a freccurtaibh doridhisi asna5638  h-inadaip sin ina n-docomm, ina m-bui do graigibh ⁊ d'almaib5639  ech ocus indili, ocus do tretaib torc ocus mucrad, ⁊ d'ailbinibh5640  oss ocus alltu eccennais, ocus do damraidh diceill dásachtuigh5641  i foithrib na Tesali.

5642 Tanccattar inn aeinfecht lasna gairib sin co m-batar for dobur5643  ocus  128r for dasacht i timcill na cath for lar in5644  muighe, co n-derna fot crithach don muigh fo a cossaibh,5645  ettar daini ⁊ alma ocus innili, cona bui a samail acht mad5646  talamcumsccughadh tisedh ann, co ro rainset ratha ocus cathracha5647  ⁊ caisteoil ⁊ tempaill dea ⁊ relci idal ocus cumtaighthe5648  cloch ⁊ claradh in tire lasin toranncrith mor sin, gor'bo moiti5649  ba difulaing doibh cloistecht re fogurmuirn in muighe5650  fos, cona búi a barsamail acht amail bad bann don brath do berta5651  isin uair sin ind.

 p.414

5652 La soduin ro cotar na slúaig for a trealmaib diubraicthi,5653  ⁊ ro gabsat ica n-imluad do cechtar in da leithi. Batar di- airmidhe5654  re n-airdmes iat-sen. Robtar imda amh ic a n-imluadh5655  etarrai fogadha faebracha ⁊ bera bodhbha biraighthi ⁊ cuailleda5656  cendloisccthe ocus saighti foibrighthi fororda occus5657  mulclocha glac ⁊ liacca lamh ⁊ uvuill-mill iarnaidhe ⁊ pluicmill5658  luaide ⁊ crundchlocha taball.

5659 Ba h-e tricci ⁊ imluas inn imdiubraicthi leo conach bui nach5660  tairisimh for a n-urcoraib occo, no nach n-uiresbaid, acht a5661  m-bith ina n-dluithneoll dubdorcha isin aer uassaibh can tolladh,5662  can tanughadh airet batar na sloig for a trealmaibh diubraicti,5663  128v co ro dicleithset solsi ind láei forru ind airett5664  batar na dorchata dermara sin dar na cathaibh ⁊ dar maigib5665  na Tesali uile fothu, amail niullu fleochuidh, no amail dobur5666  n-dubciach, nó amail dall-fedha i foghamhar, co tuititis iarom5667  'na frasaibh neimhi ⁊ 'na tolaib tromfertana i cobradhaiph na5668  scieth, ocus i tulaib na starga ocus na m-boccoiti, ⁊ i n-drolaib5669  na luirech ⁊ i corraib na n-dillat, i cennaip ocus i corpaib5670  na fer ⁊ na n-each, comtar ile fuile forta ⁊ crechta ⁊ cnedha5671  ⁊ letarta dileighis.

5672 Nir b'inann duthracht la lucht na n-diubraicte-sin cena, ar5673  ba se duthracht dreime dib cona dibhraictis urcor n-imroill isin5674  cath, can guin carat no esccarat de. Dream aili ba se a n-duthracht5675  guin a n-escarat nama. Drem aile ba ferr leo co taethsad5676  a n-airm dimain asa lamhaibh isin talamh gan guin5677  carat no escarat dibh.

5678 Acht cena ni boi a cummus-sin leo-som, ar ni fer d'airithe5679  no aimsed neach and, acht a n-airm do diubraccadh isin aer5680  os na cathaib co tuititis for na slogaib amail ro ordaigedh5681  an toicthiu no an t-urcor iat.  129r Acht cena as mo ro5682  fairrgit sluagh Poimp desin ina sluagh Cesair, ar as dluithe ro5683  batar ⁊ as lugha ro soichtis na h-airm an talam treotha.

 p.416

5684 In crobhuailidh bodba dano ro ordaigh Poimp, co m-maithibh5685  in t-senaidh immi in n- airisin ind imbualta ⁊ i tuinighthe in5686  catha moir ro tairisetar a n- inadaib a coss for lar in cathae,5687  ocus ro dluithigsit co daingen iet. Do ronsat amdabaigh n-doscailti5688  dib ⁊ scellbolg do sciathaib ina timcell ⁊ uasaibh, co5689  m-benadh bili in sceith ria araile dib. Indar-lat cona bai ní5690  badh eislinn doib acht a n-airm fen dia crechtnugad ar a rodlus5691  ro innletar iat, ocus as inuectain dia coemsaitis a lama do5692  luth no a n-armu d'imirt i n-agaid a m-bidhbadh isin rodlus i5693  r-rabhatar fos co reithfitis carpait ceithirreidh foraib.

5694 Morsocraite in domain immorro do dechatar i toirithin Poimp5695  .i. ciniuda na h-Aissia ⁊ na h-Affraice, ⁊ lucht na n-innsedh do5696  muir Torrein. Ni ro dluithighset re socraite in t-senaidh Romanaig,5697  acht batar co h-edluith esraiti uathu for leith. Araidhi5698  ni ro saigset ind imairicc fos biucc, ar bói tincoscc o5699  Poimp forru cona remtiastais in crobuailidh moir i m-batar na5700  Románaig i frestal na h-ergaile.

5701 IS annsin ro innsaigsett eitedha catha Cesair ⁊ a marcsluagh5702  129v ocus a mergeda ⁊ tosach a shloigh co sanntach5703  in lathair i n-ucht muintere Poimp. Ro leicced marcslog5704  muinteri Poimp ina n-agaidh side dia fubtad ⁊ ro fosaigset5705  imairecc n-ugra forru.

5706 O 'tconcatar dano socraiti Poimp sin ni ro cumhgadh a5707  n-imfostadh, acht ro meabaid sruithleccadh da saigdeoraib5708  da n-occmiledhaiph etromaib ⁊ da n-oes occbaid ⁊ da n-glaslaith,5709  cois ar cois frisin marcsluagh, cur' gabsat a n-inadh imairicc5710  fir ar fir i l-lathair in catha friu.

5711 Ro feradh an cath co ferrda annsin iaram, ⁊ atrochratar5712  sochaide re h-edh n-athgairit annsidhe. Ro airig Cesair airsidhecht p.4185713  muintire Poimp 'arsin, ⁊ rob omhan lais sodh da5714  marcsluagh ⁊ da mergedhaib ⁊ do thossach a sloigh rempu ara5715  deiniu ocus ara dighaire ⁊ ara edlús ro innsaighset a muinter5716  an cath, ⁊ ara rodhlus tangatar muinter Poimp.

5717 IS edh do roine iaromh, ro coirigh co obann a cathai5718  coisidhe ina stuaigh bodhbha i timcill a marcsluagh ocus a mergedh5719  ⁊ lochta in tosaigh, conach soiti asa n- inadhaib iat.

5720 Ro cothaig iaram in n-imairecc ina h-inad amlaidh sin,5721  ⁊ ro dedhail Cesar brotlom sloig romoir for leith uadh, ocus5722  ro chuir co tinnisnuch uadh iat i timcioll  130r in5723  catha, co tancatar da lethtaibh dochom slúaigh Poimp in conair5724  na ro shailset a taidhecht etir ina n-docom ⁊ in t-imairecc for5725  congbail ina inadh fein fos.

5726 Ro scuchsat co seitreach da saigidh ⁊ ro doirtset co dana5727  forta iat, cona rainic o marcshluagh Poimp impodh da frestal5728  intan ro clannsat muinter Cesair a craiseacha crannremru i m-bruinnib5729  ⁊ i n-ochtaib ⁊ a n-aiblenaib a n- each, co l-lingtis in5730  arda na h-eich, co tecmaitis na marcaigh foena fothaibh ⁊ fo5731  a cossaib. Ni h-aitheirghi no leiccti doiph, acht no scartitis5732  muinter Cesair a cinnu da claidhbibh dib.

5733 Ni ro gabadh nach n-eisimul o muintir Poimp .i. o na5734  coisidhibh batar ettarra, acht ro comtuaircit uili, ar ni ro leiccit5735  a córugud no a n-ordugud doib don leith dia tancus cucu.5736  Bai immorro da deini ⁊ da tricci ro tuairgit intan no bid5737  an fer dibh acc triall a aighthi d'impodh for a bidbaidh d'ferthain5738  comlainn fris ni roichedh leth-impodh lais antan no chlandadh5739  in fer do muintir Cesair in craisigh ina cnes no do beired5740  rucaill don claidem dar a muinel co n-eiscced a cend da5741  cuil-meidhe.

5742 Nirbo fota ro bai an cath can dul  130v do lethleth5743  annsin, ar ni bhói ic socraiti Poimp acht fulang a marbtha, ⁊ p.4205744  muinter Cesair a n-aenar ic gnim inn imairicc, ar rainic5745  coimdilsi ann etir longaib bronn na sochaidhe ocus claidhme5746  muintire Cesair.

5747 Ro treiccsett na cineda barbarda ⁊ in t- socraite a naire5748  annsin, ⁊ ni tucsat da n-oidh, ocus ni ro cuimnighset a n-inadha5749  catha do congmail, acht ro impodh a marcsluagh i5750  cend a coissidhi, ocus tuccsat uile a n-aigthe for aenleith5751  'arsin, etir coissidhi ocus marcach, ocus ro coimdilsighset na5752  dromanna do muintir Cesair.

5753 Nírbtar feich obtha la muintir Cesair sin, ar ro ghabsat5754  co sanntach dian-dichra dluith- denmnetach ic a tuargain ina5755  n-diaidh ic clandadh a craisiuch ina corpaib, ic sadhadh a5756  slegh ina slesaib ocus ina n-airnip ocus i fasaib a taeb, ic5757  coimgerradh a cos ocus a caeldromann, a méidedh ocus a5758  múinel da tuagaib da claidhbip, ic brud a formnadh ocus5759  a cloiccend da n-gunfainnip niadh ocus da loirgfertsibh catha.

5760 Rob ainmesardha in t-ar tuccadh annsin. Ni raibe modh5761  no mesair forar' marbad ann. Nir'bo h-ingnad sin cena, ar5762  gérbo linmar lúthmur data deglamaigh in lucht marbta ro bai5763  ina n-diaidh-siumh ni tainic dhibh airlech in neich  131r do5764  fetfaidthe do marbad ann don th-slúag ro teich dibh ar a5765  n-imat ocus as a n-dlus ocus ar reidhe in muighi. Acht cena5766  ni h-asslach fuaratar, ocus ni maithom n-anacail ocus ni trocaire5767  ro dechad forra, acht lor a n-aiccnidh ocus a menman do5768  tuitim dib lasin slógh ro bai ina n-diaidh.

5769 IS amlaid sin ro taipnedh socraite Poimp don muigh.

5770 Ranccus iarsin cusna buidnib medonchoib ocus cusanu tenn5771  ocus cusan tairisi ocus cusin laim ar culu ro bui ic Poimp p.4225772  .i. in brainech bodba ocus an t-innell aigh ro h- ordaighedh n-airis5773  inn imbualta ocus i tuinighthi an chatha moir, airm i5774  r-rabatar treoin ocus tigernadha, treabaind ocus tusigh ocus5775  commiti ocus cennturi, conssuil ocus comairlidh ⁊ cuingidhi na5776  Roma ⁊ lucht gaiscid an t- senaid Romhanaigh, ocus teglach5777  Poimp impo.

5778 Ocht catha ⁊ ceithri fichit cath do mhiledaib armtha ⁊5779  dá .xx. mile traigthech.x. cét in cach mile dhibh-side ina5780  corugad oencatha, ⁊ Lentulus consul co ceithriph leigionaibh5781  lain-imdhaibh imaille friss i m-beind cli in catha, ⁊ Domit5782  tuseach cathrach Corpin cusin lin cetna ina beind aile, ⁊ Scip5783  mac Scip maic Scip Affracain co moirthinol na Cilecdha immi5784  i n-airenach a etermedoin in catha cetna.

5785 O ranccatar muinter  131v Cesair in cathfhal neimhi5786  sin, ro coirighset co dlúth-daingen immo tigerna iat ina n-aenbroin5787  oencatha. Ro gabh cach a inad imbuailti ann, amal5788  ro coirigit iat o thosach, ocus ro h-ordaigit, ocus tuccsat a n-aighthi5789  uile a n-óinfhecht ar an cath mor sin muintire Poimp.

5790 Ba gairbiu ina gaeth, ba deiniu ina seitedh teinedh, ba5791  troma ina tuile, ba treisi ina ruadbuinne roburta, ba merburba5792  ina tot murtonn in mormara ro h-ucht alla no airdsleibe, in5793  tolg ⁊ in tulscan ⁊ in ruathar roimher roithren roborb5794  roidhiumsach ruccsat i cenn na caithetarnaidhe sin ro bai ic5795  muintir Poimp.

5796 Nirbo luth re letredh doib-sium on cena, ⁊ nirbo turrac5797  gan tubha, ⁊ nirbo reim gan freassabra, ar ba cruaide ina5798  carrac, ⁊ ba daingni ina dair, ⁊ ba tairismighi ina tulach5799  ⁊ ba fostu ina sliabh in fothughadh ⁊ in cothughadh ocus5800  in fossughadh ⁊ an fairisiumh do ronsat muinter Poimp for5801  a cinn.

 p.424

5802 Ro fuirgeadh conach catha Cesair annsin, ⁊ ro tairis an5803  t-ag ann. Ro fosaighedh an ergal ⁊ an t- imairecc ann. Ro5804  congbadh an cath ina inadh. Ro timairgset impo ⁊ ro ansat5805  occa for a scath ina m-boi  132r do slógaib co h-anbail5806  enda easraiti for scailed ocus for scainnredh fo maigib na5807  Tesaili da gach aird dibh. Ar ni socraiti eachtrand nó ciniudha5808  comaighthe no buidne barbardha ro gniset an cathugud5809  annsin etir, acht firmuinter diles ⁊ senáes gradha Poimp ocus5810  Cesair .i. milidh merdana mormenmnacha ⁊ gasraid gaisccedhach5811  an t-senaidh Romanaigh adiu ⁊ anall, na h-aithri ⁊ na5812  maccu, na braithri ⁊ na clemhnu, na carait ⁊ na coiceili, ucht5813  re h-ucht ⁊ a n-agaid araili.

5814 Rancatar na catha cenn i cenn annsin cona raibi dlug5815  diubraicthi no edh urchuir ettarru. O immarainic doib iarum5816  ro lupsat na latha gaile, ⁊ ro cromsatt na catha cechtarda5817  annsin ic slaigedh a sciath ⁊ i fochlithar a starga ocus a5818  m-bocoiti. Ocus ro cuas leo dano i n-urdornaib a claidhemh claislethan5819  coilgdíriuch ⁊ i rúadhbholgánaibh a sleg snasta ⁊ i5820  m-muinighin a manaisi ⁊ a l-laigen lethanchenn, ⁊ a craisiuch5821  crófairsing crainnremar, cu ro coirighset co comard a r-renna5822  bodba biraighthi docom araili, co m-ba samalta re sraitsligidh5823  crandcha comairdi eter da lini lanfotu do tighibh taeibhshlemhnu5824  ⁊ do caprachaib comdluta claraidh inn aen na  132v5825  rigbaili romor in clardroichet comard comdluith coimreidh5826  coimdiriuch dorighnedh do ruadh-crandgail na slegh slinngorm5827  leo, eter na da scellbolg dluithe deghcoirigthe batar do clarscíathaib5828  moraib aladhbreacaip da gach leith dibh adiu ⁊ anall.

5829 Co cingfitis ríghna rotroma, nó seisi sloigh romoir, no5830  assain fo n-eiredaibh fortha on aircenn co araill don cath p.4265831  cechtarda can scainredh gan fannughadh, can fescred fortha5832  ar a cruas ⁊ ar a caiti ro congbait a n-iriella i n-dornoib na5833  n-deglaech, ⁊ ar a sonairte ro saidhit ⁊ ar a daingne ro5834  dingit a slenna ⁊ a fograinne i cnesaib crechtnaighthi na5835  curadh comnart do cechtar in da leithi, go ro dailit luirecha5836  tonnaidh ocus deocha dianbais i m-beolaibh sochaidhe ettarru,5837  gurro trasccrait ilmhile re h-edh n-athgairit for in lathair sin leo.

5838 Do ronait ochra ammalta i cosmailius bili bernaig do bordaibh5839  in catha cechtarda 'arsin, uair gach airm i m-bitis na5840  treinfir talchara ⁊ na milid mormenmnacha ⁊ na h-erredha5841  aigh ⁊ na galgata gaisccidh in n-airenachaibh na cath no5842  bristis bernada mora, ⁊ no bertis  133r tolga aidbli isin5843  cath for a n-inchaib, co n- ascnaitis airenaighi na cath i n-glacaib5844  araili amal renna mara for tír no tiri for muir.

5845 No mudhaigtis dano treinfir tabarta na tolg sin focetoir5846  i crislaigibh na cath n-eachtrann, co n-dunta in scellbolg5847  sciath daraneisi co tairsedh riaghail dromann an sceith5848  for airenaigibh na cath isin coir cetna doridhisi.

5849 Ro bai cach uile co coimdichra fo coimfeidm isin cath5850  o sin immach, ar ro cotar uile airenaigi inn imairicc, ⁊ occbaidh5851  inn imbuailti for imbirt a claidem ⁊ a l-laigen ⁊ a n-gunfainni5852  niadh ⁊ a l-loirgfertus catha ann.

5853 Ro cotar na curaidh ba coimnesamh doib da culaibh for5854  a slegaib senta ⁊ for a ruadhgaib remra romora ⁊ for a5855  manaisib fata faebracha, ⁊ cach oen nach rainicc imbualadh5856  no imguin occo ro gabsat for tuargain a m-bidbad da trealmaib5857  diubraicti darcenn a carat ⁊ a coimmiled, co m- ba5858  samalta re h-aireccur cetha cloichsnechta for cumhtaighibh cloch5859  no claraidh comtuaircnech na liacc lamh ⁊ na cloch n-glaice, p.4285860  ⁊ na crunncloch as na taiblib, ⁊ na n- uballmell iarnaidhe dar5861  tulaib na sciath ⁊ dar lannaibh na luirech ⁊ dar circhimhsaibh5862  na cathbarr.

5863 Ba samalta re h-ordaibh urshlaide for inneoin trici ⁊ treisi,5864  bailce ⁊ brigmaire beimonn na claidem claislethan ⁊ tuairgnighe5865   133v na tuagh n-daingen n- defaebrach ⁊ tromsliustan5866  na lorgfertus catha dar bilib na sciath, dar formnaib5867  na fer, dar leicnib na laech, dar ochurchimsaib na n-assan iarnaidhe5868  in gach cern ⁊ in gach cuil don cath.

5869 Ba samalta re bolgaib sidi icc seited bolgfadhach ⁊ seitfedhach5870  ⁊ uffolgach na n-anradh ic urgabhail a n-anala ⁊ ic a5871  telcon doridisi, re tricci na m-beimenn ⁊ re dlus a n-imbualta5872  ⁊ re h-aidhbhliu na fedmann no fuilngitis in gach aird don cath.

5873 Ba samalta re solusnellgail ciach ica toccbail in n- airde re5874  teas n-greini a tus laithi solusta samhraidh in brat- nellgal oeingheal5875  atracht uasu do cailc na sciath scamanta 'arna scris5876  d'faebraip na tuagh ⁊ na claidem arna seitedh inn urarda5877  do sheitfedhaigh ⁊ d'analfadhaigh na laechraide ⁊ na fer fortren5878  ic fulang na n-anforlann ⁊ ic imluadh a n-gnim n-gaisccidh5879  isin cath.

5880 Ba samalta re saignenaibh tentidhe tre nellaibh urettroma5881  aeoir sidedha na saiget solustae, gristaitnem ⁊ taidlenach na5882  tuag ⁊ na claidem ⁊ na n-arm n-aith n- urnocht ica n-imluadh5883  ⁊ ica n-imclaechladh os cennaib na curadh, a rigthib na rigmiled,5884  ⁊ a l-lamaib na laechraide, re luas na m- beimmenn ⁊5885  re bailce inn imbualta ⁊ re h-imfoicsi na toccbal ⁊ na tairnemh.

5886  134r Ba samalta re h- imaithigedh ⁊ re siubal na5887  saithe m-bech os a m-bechlannaib i l-ló ainli inn imaithiged5888  imdluith imfoccus no bidh immosech suas ⁊ anuas os a cennaib,5889  .i. cobrada na sciath ⁊ cira na cathbarr ⁊ slenna na sleg5890  ⁊ cinn na craisech ⁊ faeburoghadha na tuagh ⁊ blaga na p.4305891  claidem combriste ic diansceinmnech ⁊ ic dianleimnech i n-urarda5892  suas ⁊ ic prap-tintodh anuas ina frithseol cetna doridisi5893  'arna combrudh uile tre airsidheact na n-anradh i m- medon in5894  mórchatha.

5895 Ba samalta re slamaib snechtaidhe ic snighi no re tuighe5896  rigbaile romoir ic a scuabadh ina dluithibh deilighthe re gaith5897  roitrein amal ro snigset monga ⁊ fuilt ⁊ ulchae ⁊ trillsi na5898  trenfer do corraib na tuagh ⁊ d'uigib na claidem ⁊ do cennaib5899  na craisech ⁊ do slennaibh aithi ochurgera na slegh sliptha ⁊5900  do rennaib na ruadhghai.

5901 Ba samalta re sruithlinntip abannshleibi ic siledh tre caraidh5902  cloch srotha ⁊ srebana na fola flannruaidhe ic tepersin5903  tre drolaib na luirech a cnescorpaib na curad isin cath.

5904 IS dichra neimhiarmartach ro feradh an cath iarsin. Ro5905  ba neimneach in comrac, roba cruaidh in comthuargain ⁊ in5906  coimhchrectnugudh ⁊ in coimcherpadh ⁊ in coimcheppad do ronsat5907  curaidh in catha cechtarda ic gabail a fedmann catha forru.

5908 Ní rabatar gairi catha occo osin immach.

5909  134v Ni ro sinnit stuic na sturgana no adurca aigh5910  nó cuirn comairc no cuslenna catha leo, o rancatar a fedmanna5911  catha for na curadaibh occo, ar ro bai a n-obair ⁊ a feidm5912  ic a fulang.

5913 Atcluinti ann cena neithi imdha agmura adhuathmura aili.5914  Atcluinti ann am tulguba na sciath ⁊ clobeimnech na5915  claidem ⁊ fidren na fogadh faebrach ⁊ scretgaire na slegh5916  slipta ⁊ sibhsanach na saighet.

5917 Atcluinti ann briscbruar ⁊ bresmadhmann na n-arm n-aichtidhi5918  n-urnocht ic a m-brudh ⁊ ic a minugudh i l- lamaib5919  na laechraidhe.

5920 Atchluinti ann fetgairi na slegh ic a sadudh ⁊ feoil-beimenna5921  na tuagh ic a tairnemh ⁊ sustgal ⁊ urshlaide na loirg-fertus5922  catha ic a n-imluadh.

 p.432

5923 Atcluinti ann coicetal na claidem claislethan coilgdírech5924  re tulaibh ⁊ re bilibh ⁊ re bordaibh na sciath scellbolgach,5925  re drolaib ⁊ re dualaibh ⁊ re slabradhaib na luirech, re claraibh5926  ⁊ re cimsaib na cathbarr, re fiaclaibh fer ⁊ re cnamaib5927  curadh ⁊ re muinelmeidhibh miledh.

5928 Atcluinti ann cubranach ⁊ bolgfarnach na fola flannruaidhe5929  ic tepersin 'na taesccaibh ⁊ icc snighi 'na sruthanaibh a5930  h-aladaibh ⁊ a crechtaibh na curadh ar slechtaib na n-arm.

5931 Atcluinti ann srengal na luirech ic a m-blogadh ⁊ ic a5932  m-bretcadh, ⁊ echrais na n-anradh ic a n- imbirt, masladach ⁊5933  tusledach na trenfer trascairte, ⁊ lecraide na laech ic furmiudh5934  na m-beimenn, ⁊ cnetach na fer ic a fulang.

5935 Atcluinti an claignech na cenn ica claidhbed, ⁊ ruchtgal5936  na muinel ⁊ na meidhedh  135r dar éis na cenn, ⁊ faisbedgarnach5937  na m-bruinnech ⁊ na m-bronnann daréis a n-inne5938  ⁊ a n-inathraigh, ⁊ carnfadhach na curadh ic etarscaradh re n-anmannaib5939  ⁊ ic blasachtaig bais.

5940 Atcluinti ann bodurfuamann compur na triath ⁊ na trenfer5941  ic tuitim i crislaigaibh a sciath, ⁊ blaidredhach na sciath5942  ic a scoltad fotha.

5943 Atcluinti ann uchbadhach ⁊ accaine na n- occlaech ocus5944  seitfedach na senoiri ⁊ geran na n-galgat ⁊ cuadan na curadh5945  ⁊ muirni na miled ⁊ uilg tuilg na trenfer ic dith a nert, ⁊5946  ic sarughad a n-glond gaisccidh ⁊ ic fortamlughadh co forranach5947  forta, ⁊ ic fulang a n-anforlainn romoir.

5948 Atcluinti ann allgotha móra arda allmurda na n-uasal5949  ⁊ na n-airdrig ⁊ na n-armann ic fubtadh a m-bidbad ⁊ ic5950  gresacht a muintire im calma do denam.

 p.434

5951 IS annsin ro gab Cesair dano for toccbail a gnim rigda5952  os aird isin cath o 'tconnairc a fedmanna catha for cach. Ro5953  lin bruth ⁊ brigh, ⁊ faelscadh ⁊ dasacht ⁊ confadh ⁊ mire5954  menman ⁊ aiccentae é o' tconnairc in cath ic a congbhail ina5955  agaid, cona bai a samail acht amail innister in Badhbh catha5956  do beith cona sraighlibh fuilidhibh ina laim i timcill na cath ic5957  aslach inn imairicc for na slógaib. Ba h-amlaid sin do Cesair5958  trena muintir ⁊ ina timcell, ar ni fagbaiti nach n-uresbaidh5959  fair i tús nó a n-deiridh, no i m-beind no i medhon no i cúil nó i5960  ceirn nó i n-aird nó in-aircinn nó inn airenach don cath,5961  acht atar le lucht cach   135v inaidh dib-sin as ettarra a n-aenar5962  no bidh, ⁊ se gan anadh gan airisemh o tus co deiredh in catha,5963  ic drud ⁊ ic dinge ⁊ ic dluthughadh na slogh isin irgail, ic5964  nertadh na nía, ic laidedh na laech, ic gresacht na n-galgat, ic5965  muilliudh na miledh, ic brosdad na m-buidhen, ic urail inn5966  anta, ic tennadh in tairismhi, ic aslach na h- innsaigthe; co tabradh5967  som fuilled morneirt ⁊ calmatais i m- menmandaibh a miledh5968  ⁊ a n-aiccentaib a óccláech tresin n-greasachtbrostad sin, ge5969  m-ba dichra duthrachtach no beitis reimi ic slaigi a n-escarat5970  ⁊ icc airlech a m-bidbad.

5971 No bidh can airisemh dano ag adhmoladh a n-imbualta,5972  ⁊ icc brethugudh for a n-gnimaibh gaiscidh, ocus ic mes a5973  m-builled ⁊ a m-bemenn, ⁊ ic sirtincaisin a claidemh, dus cia5974  dib isa claidem ba cróderg uili d'fuil no ba dercc rinn no5975  faebur nammae, nó cia dib no laccadh a feidm catha, no cia5976  no tennadh ara omun-sumh ⁊ ara uráilemh, nó cia dibh isa5977  claidem no ferad in crecht, nó cia do beradh an beim co furmiudh,5978  nó cia no fuirmedh in beim da m-bítis a righthe5979  for comboccadh ⁊ for crithnugudh o dornchor in claidim co5980  a gualainn.

 p.436

5981 In drem ann dano isa claidhbhi no maelta nó isa h-airm5982  no briste no dhailedh Cesair focetoir a n-daethain airm gan5983  uiresbaid doib. In drem ghonta nó bidh icon imbualad ⁊ a5984  sreabana cro ⁊ a taescca fola ic tepersin dar a crechtaibh5985   136r dos-roichedh Cesair ocus no druidedh a bassa fri5986  belaibh a n-alad noco roichedh uadh a n-daethain sop ocus5987  inrech da n-étaighib inntu.

5988 In dream dno uilimarbta ann, immorro, no brostaigedh5989  mileda úaru ina n-inadhaib, ⁊ na milidh na freccratais a5990  gut-som nó a forcongra fochetoir immi sin no gressadh-sum5991  ⁊ no imáinedh reimhi iat de urlannaib a sleg noco n-gabtais áit5992  inn imairicc.

5993 No mhuinedh ⁊ no suaicentaighedh na saerclanna ⁊ raigne5994  na Roman dóibh. No tairmisccedh impo daesccursluagh ⁊5995  daine dinnimhe dereoile do marbadh. No asslaighedh ⁊ no urailedh5996  fortho immorro lucht cadais ⁊ ceimend n-onorach ⁊ sil5997  righ ⁊ rodaine in t- senaidh do mudugadh, ar as trena n- díthugudh5998  ro sail-siumh righiflaithius d'fogbail do fein ⁊ da5999  muintir.

6000 Do ghnidh buidechus mor ⁊ do beiredh moladh adbal for6001  in dreim no diubraictis cinnu a carut co forníata uatha ar6002  tabairt aichne fortha, ⁊ siat fein ar na n-dicendadh-side ar son6003  escarat, ar ni finntais sochaidhe dib cia frisi fertais a comlann,6004  ar no ditnitis na sceith ⁊ na luirecha ⁊ na cathbharra iat, conidh6005  arna marbadh ⁊ arna fodhbughadh do beirtis aichne for6006  cennaib a carat ⁊ for a collaibh nochta ina fiadnaisi.

6007 Ba h-aicher ainmin anacarthach ainseircc ro feradh in6008  caitgleo-sin muintire PoimpCesair. Rob amhnus inn imguin.6009  Roba tric in t-imbualadh. Rob imluath  136v inn imdeghail.6010  Roba garb in galach. Roba mor miceill. Roba borb p.4386011  brathamail in commarbadh ⁊ in comhmudughadh ro bai for6012  maigh na Tesaili an uair-sin leo.

6013 Mor corp saerclannda soicineoil do comartatar claidhmhi6014  claislethna curadh ettarra. Mór laech luthmur laimtenach ro6015  letrait do laignib lethanglassaibh etarru. Mor cnes curad ro6016  cerbbait do saigtibh snasta a sithbacaibh etarra. Mor taeb6017  treinfer ro tollait do slegaib slipta slinnlethna etarra. Mor6018  n-dromcla n-deglaech ro daingin-tuairgit do liaccaibh lamh ⁊ do6019  loirgfertsibh catha eturra. Mor milidh merdana mórmenmnach6020  ro mudaighit do manaisibh murnechaibh etarra. Mor fer6021  firduilech foirniata ro foirrgit co forranach tre imforcraidh in6022  eccomlainn etarra. Mor m-buiden m-brigach m-borrfadach ro6023  fostait i m-buailibh bais ⁊ inn ithlannaib ecca etarru. Mor n-airdrígh6024  n-uasal n-oirdnidhe forar' h-imredh midhiach ettarru.6025  Mor n-deighfer fial forusta forbfaili ro chotar d'aittib urgranna6026  anaipche ettorru. Mor n-occlaech alainn agedchain,6027  ⁊ mór senlaech sirduilech? serbsrón do rochratar i n-othurligib6028  ecca ettarra. Mor rig rogarg rodiumsach, ⁊ mor6029  tuisech tenn talcur tairismech isa meic ⁊ isa h-úi ⁊ isa carait6030  ⁊ isa comshloinntigh  137r ro comhdigbait immailli6031  friu fein ettarru.

6032 Ro fasatar ocus ro forbretar iaram cuirp ⁊ cinn ⁊ colla6033  na Románach sochenelach i m-medhon in armaigh iarsin, co6034  m-batar 'na carnaib ⁊ 'na cnoctulcaib comarda ⁊ 'na n-druimnibh6035  ⁊ 'na n-dumadhaibh dimóra ann can cummusc daerchlann6036  no daescurslógh no daine n-dereoile forra, acht madh fir-frema6037  dilsi na Roman fein amain do neoch as rigda ⁊ as saire6038  ⁊ as soichenelciu tainic riam dib im sil ReimRomail6039  Iuin, UuiltMairMaircMeteillSillScipCaitt6040  CuirCamillCatrinCorpin: im sil FaibVairAntoin6041 LuigLucilTorquait diumsaigh, ⁊ im sil na rigflaithe p.4406042  Romanach arcena ⁊ na n-deigfer n-dingmála ro chinsett o Aeneas6043  mac Anacis ⁊ o Asccan mac Aeneása anuas cusin aimsir sin6044  in air moir i muigh na Tesali.

6045 Acht cena gérbo imda cuirp deglaech ⁊ colla saerclann6046  ina faenlighi for muigh na Tesali isin uair-sin, araisin roba6047  suaichnid airerda corp inn oenocclaigh ic fagbail bais ettarru,6048  ⁊ as allata mormenmnach ro cuaidh docum n- écca .i. Doimit6049  tuiseach cathrach Corpin isin Etail. Lainfear gradha ⁊ cuingid6050  comairle don airdrigh .i. do Poimp, eside, intan tainic Cesair6051  for tosach a shlogaid isin Etail. Ro fobair  137v an fer6052  sin a caistiall do congbhail ina aghaid ⁊ gan gialladh do etir6053  ⁊ gan a ríarugudh, co n-deachaidh Cesair ar eiccin for an6054  caistiall, go rabatar a aittrepaidh ⁊ Domit fén for a6055  commus. Co tucc Cesair a sáiri dó, ⁊ gur' leicc imshlan6056  uadh é dochom a tigerna fein.

6057 Tarla Cesair annsin cuici dano ⁊ Domit for anamthaigh ina6058  freslighi isin ármaigh, ⁊ crechta letarta fata fiartarstna mora6059  tairis ⁊ tregmadhae doimne difhulaing ⁊ mersce dileigis ann,6060  ⁊ se fein ic a imbirt ocus ic a fothraccadh isna linntip dubfolae6061  ⁊ isna h-aibnib cro batar fo cosaibh na curadh isin chath.

6062 Tencais Cesair fair, ⁊ anais os a cinn isin cath, ⁊ asbert6063  fris: “Sirsan duit beith amlaidh sin, a Doimit,” ol Cesair; “as6064  failidh linn do scaradh re coimitecht ⁊ re comairle Poimp, ocus6065  in cathughad do gnim darteis festu.”

6066  “IS failid lim-sa dano,” for Domit, “tocht saor docum bais6067  amal teigim, ⁊ Poimp ina tigerna damh, ⁊ t'facbail-si dar m'eisi6068  gan clodh catha for mo cairdibh beos.”

6069 IS inuechtain ro fogluais a beolu frisin m-becc n- urlabra-sin6070  intan ro línsat dorcata an bais a rusca ⁊ dus-fainic in6071  suan suthain ⁊ dubchotludh iarnaidhe inn ecca, ⁊ ro scar a p.4426072  ainim re a corp, ⁊ fuair bas ar maig na Tesaile 138r6073  amlaidh-sin.

6074 IS truag tra ro bas isin cath 'arsin.

6075 Rob imda ann fuaim saigte re setnaigh saerclann, ⁊6076  fuaim claidib ic a clannadh i corp, ⁊ fuaim sleigi ic a sadudh i6077  slis, ⁊ fuaim tuaighi icc tesccadh treinfir, ⁊ fuaim biaili ic6078  brudh bidbadh, ⁊ fuaim luirgi re luirigh, ⁊ fuaim cloichi re6079  cathbarr, ocus mell dar mallainn miledh.

6080 Rob imda ann dano sceith ic a scoltadh, ⁊ targa ic a tesccad,6081  ⁊ luirecha daingne ic a n-dianscailedh, ocus asana iarnaide6082  ic a n-athcuma, ⁊ cathbairr ic a combrudh, ocus caithcreasa6083  ic a cruaidhletradh, ⁊ claicne curad ic a claidhmedh.

6084 Rob imdha ann dano meidhi maelderga, ⁊ eirrsci omha6085  úirtescdha, ⁊ aladha obela oslaicthi, ⁊ crechta urae ainmesardha6086  ⁊ tregmada doimne dileigis, ⁊ letartha fata fiarcamma, ⁊ fuasmada6087  garbta gaibtecha, ⁊ beimenna tuitmi, ⁊ builledha marbta,6088  ⁊ gona bais.

6089 Rob imdha ann dano cuirp cirrthi, ⁊ cnis cerbta, ⁊ taoib6090  tolla, ⁊ laich lonna letartha, ⁊ lama leonta, ⁊ cind combristi,6091  ocus oicc athgaiti, ocus milidh marbta, ⁊ galgata gonta, ⁊6092  anraidh 'arna n-airlech, ⁊ colla curadh i cosair cro.

6093 Rob imdha ann dano fir i faenligibh, ocus aighthi frengbana6094  fuataite, ⁊ gnuisi galgat  138v icc glassadh, ocus6095  baill basda ic bidgarnaig, ocus suile ic a saebad, ocus beoil6096  bana ic blasachtaigh, ocus meidheda saerchlann ic snighi, ⁊6097  scamana tescta ic tobruchtaigh, ocus cinn chruinne i coimrith,6098  ⁊ ruip reptha ic ruchtaigh, ocus uchtbruinnedha6099  echda ic a n-urtoccbail, ocus cridhedha tolla ic tepersin, ocus6100  lama letartae ic leimnech, ⁊ bonnchosa bana barbardhae ic6101  brebgail.

 p.444

6102 Rob imda ann dano deghlaeich ic dula re h-aididh n- anapaigh,6103  ocus drochdhiach ar degduine, ocus airrlech namhat6104  ar collaib righ.

6105 Rob imdha ann dano aidedha ecnecha anaichinta, ocus6106  ernaile imdha étualaing ica n-imbirt for anradaibh.

6107 Robtar ile na h-asrusa ecca, ocus robtar saini na sligthi6108  bais ro batar re curadaib an catha ⁊ re n-occaibh na h-imgonai6109  annsin, uair drong mor ann ⁊ as amlaidh no bitis6110  ic gnim in imairicc, ⁊ na slega ⁊ na claidhmhi comtarsna6111  trempo.

6112 Drong mór aile ann dano, ⁊ as amlaidh no bitis ic gnim6113  in imairicc, ⁊ iat 'na suidhe ⁊ a cossa 'arna tesccadh fotho i6114  comarda fri bordchimsaibh a l- luirech.

6115 Drong mór aili ann dano, ocus as amlaid no bitis, ocus6116  iat 'na sesamh ocus a n-inathraighi for ochursnam re a cosaibh,6117   139r ocus iat icc tuinnsiumh ocus ic saltarnaigh6118  fortha.

6119 Drong mor aile ann dano, ocus is amlaid no bitis, ocus6120  siat 'na sesam ar tesccadh a l-lamh ocus a m-ball dib co talam,6121  ⁊ iat icc suinnenaigh a m-bidbadh da n- gúaillibh ocus da cosaibh,6122  ar ni bidh cumang imghona no imbuailti aili occo.

6123 Drong mór aili et cetera, ocus claidhmi a m-bidbad6124  arna clannadh ina cráesaib ocus iatt ic comhchoccnamh na6125  claidem ocus icc atchur a n-anmann imailli friu dara m-belaib6126  seachtair.

6127 Drong mór aile et cetera, ocus iat ic fuirmiudh in beime6128  ocus iat fein ic comthuitim docomh láir leis.

6129 Drong mór et cetera, ⁊ iat ic tobruchtadh fo cassail6130  i m-bronn ⁊ arm a namat i n-áinfhecht dar a m-bruinnibh6131  sechtair.

 p.446

6132 Drong mór aili et cetera ⁊ a taescca folu ⁊ a sreaba6133  cro icc snighi asa corpaiph, ⁊ ni praipiti no antais don imbualadh6134  fos noco b-faccbadh a fuil ocus a nert ocus a n-ainim6135  i n-aeinfecht iat.

6136 Drong mór aili et cetera, ocus iat ina lighi co landluith6137  re lar, ⁊ airm a namhat ⁊ a slegha saidhti trena corpaibh,6138  co n-gabtais in talam-tuinide trempo.

6139  Drong mór aili et cetera, ⁊ a l-lamha dessa icon imbualadh6140  ocus a l-lamha cléa icc congbail a n-inni ⁊ a n-inathraigh6141  inntu.

6142  Drong mór aili et cetera, ⁊ iat fein ic dul docum bhais,6143  ⁊ iat ic aichne a n-inaid catha do congbail da macaibh ⁊ da6144  m-braithribh dar a n- eisi.

6145   139v Drong mor aile, ocus as amlaidh no bitis, o6146  tecmaitis a caruit ocus a coibnestu i cindcomair friu, intan6147  ro soiched co a n-airlech ocus co fodbadh occo, no diubraictis6148  cinnu a carut i ciana uatha, co m-badh lughaiti badh nar no6149  badh meabul leo fodbadh na corp, o na tabairti aichni for a6150  cendaibh occo.

6151  Drong mór ailiu ann dano, is ed do beiredh an t-ircar doconaigh6152  doib, co m-bitis ic airlech ⁊ ic fodbadh corp a n-aithriuch6153  fodein, ocus o na taircced leo cind a n-aithri6154  d'folach do bertis testa an talman do lucht a fiadnaisiu nach6155  cuirp carutt itir no bitis ica fodbadh occo. Uair sochaide cusa6156  tarla i cinncomair friss isin cath mór-sa maighe na Tesaili6157  a athair no a mac no a brathair 6158  no a cliamain no a com-chatharrda.

6159 Conidh airisin ro faccsatt auctair na Roman ocus lucht6160  cummae in sceoil-si comraic an cathu can a n-aisneis ocus gan p.4486161  a n-innisin, co suaicnidh. IS tre cell ⁊ tre comairli dano 6162  ro faccsat na h-auctair cetnu righpersannu na Roman can 6163  suaicintugudh a n-gnimradh isin cath, fobith na bad leabur6164  cuimnighthi folad da clannaibh daneis an scél-su, na ro eirged6165  misccais ocus miduthracht ina cridhibh etarru fein, intan atcluinfitis 6166  a n-aithri ocus a m-braithri do commarbad araili i6167  comraictib in cathae sae.

Document details

The TEI Header

File description

Title statement

Title (uniform): In Cath Catharda

Title (translation, English Translation): The Civil War of the Romans

Title (extended): An Irish Version of Lucan's Pharsalia

Editor: Whitley Stokes

Responsibility statement

Electronic edition compiled by: Philip Irwin and Benjamin Hazard

Funded by: University College, Cork and The IRCHSS via the Digital Dinneen Project

Edition statement

2. Second draft.

Extent: 74360 words

Publication statement

Publisher: CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork

Address: College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt

Date: 2005

Date: 2010

Distributor: CELT online at University College, Cork, Ireland.

CELT document ID: G305001

Availability: Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.

Source description

Manuscript sources

  1. Dublin, Trinity College, MS 1298, 376–390, 416–417 (olim H.2.7), for details see T.K. Abbott (ed.), Catalogue of manuscripts in the Library of Trinity College, Dublin (Dublin 1900).
  2. Dublin, Trinity College, MS 1326, 596b–601 (olim H 3 18), for details see T.K. Abbott (ed.), Catalogue of manuscripts in the Library of Trinity College, Dublin (Dublin 1900).
  3. Dublin, Trinity College, MS 1337, 596b–601 (olim H 3 18), for details see T.K. Abbott (ed.), Catalogue of manuscripts in the Library of Trinity College, Dublin (Dublin 1900).
  4. Dublin, Royal Irish Academy, MS 130 (olim 24 P 28), for details see Mary E. Byrne (ed.), Catalogue of manuscripts of the Royal Irish Academy (Dublin), fasc. 3, 383).
  5. Dublin, Royal Irish Academy, MS 740, 1–27 (olim C VI 3), (ed.), for details see Gerard Murphy and Winifred Wulff (eds.), Catalogue of manuscripts of the Royal Irish Academy (Dublin) fasc. 18, 2245.
  6. Dublin, Royal Irish Academy, MS 1070, 221–435 (olim 24 P 17), for details see Elizabeth FitzPatrick (ed.), Catalogue of manuscripts of the Royal Irish Academy (Dublin 1940) fasc. 24, 2980.
  7. Dublin, Royal Irish Academy, MS 1192, fragments (olim C IV 3), for details see Kathleen Mulchrone (ed.), Catalogue of manuscripts of the Royal Irish Academy (Dublin 1943) fasc. 26, 3233.
  8. Dublin, Royal Irish Academy, MS 1223, 2–22 (olim D IV 2), for details see Kathleen Mulchrone (ed.), Catalogue of manuscripts of the Royal Irish Academy (Dublin 1943) fasc. 26, 3301).
  9. Dublin, Royal Irish Academy, MS 1237, section I (olim D I 1), for details see Kathleen Mulchrone and Elizabeth FitzPatrick (eds.), Catalogue of manuscripts of the Royal Irish Academy (Dublin 1943) fasc. 27, 3427.
  10. University College Dublin, UCD-OFM A 17, olim Killiney, Franciscan Library, MS A17, for details see Myles Dillon, Canice Mooney and Pádraig de Brún (eds.), Catalogue of the Irish Manuscripts in the Franciscan Library Killiney by (Dublin 1969), 35–36.
  11. Edinburgh, Advocates' Library, MS XLVI (olim Highland Society John M'Kenzie No. 10), for details see Donald Mackinnon (ed.), A descriptive catalogue of Gaelic manuscripts in the Advocates' Library Edinburgh, and elsewhere in Scotland (Edinburgh 1912), 201–202.

Editions and Translations

  1. Whitley Stokes, In Cath Catharda: The Civil War of the Romans. An Irish Version of Lucan's Pharsalia (Irische Texte, 4th series, part 2).
  2. Standish Hayes O'Grady, The War of Pompey and Caesar: a fragment. Text and translation. In Caithréim Thoirdhealbhaigh I–II Appendix, Irish Texts Society 26, 27 (1929).

Further reading

  1. E. G. Cox, Classical traditions in medieval Ireland, Classical Quarterly 3 (1924) 267–84.
  2. Alfred Housman (ed.), M. Annaei Lucani, Belli Civilis Libri Decem (Oxford 1926).
  3. Robert T. Meyer, Papers of the Michigan Academy of Science, Arts & Letters 44 (1959) 355–63.
  4. D. R. Shackleton Bailey (ed.), M. Annaei Lucani, De bello civili, libri X (Stuttgart 1988).
  5. S. H. Braund (trans.), Lucan Civil War, with introduction and notes (Oxford 1992).
  6. Jane Wilson Joyce (ed. and trans.), Pharsalia (Cornell 1993).
  7. Chris Martindale, Sarah Brown, Nicholas Rowe (ed. and trans.), The Civil War: Pharsalia or Bellum Civile (London 1998).
  8. Cillian O'Hogan, 'Reading Lucan with Scholia in Medieval Ireland: In Cath Catharda and its Sources', Cambrian Medieval Celtic Studies 68 (Winter 2014) 21–49.

The edition used in the digital edition

‘In Cath Catharda: The Civil War of the Romans. An Irish Version of Lucan’s Pharsalia’ (1909). In: ed. by Whitley Stokes and Ernst Windisch. Irische Texte. ix + 581. Leipzig: S. Hirzel.

You can add this reference to your bibliographic database by copying or downloading the following:

@incollection{G305001,
  editor 	 = {Whitley Stokes},
  title 	 = {In Cath Catharda: The Civil War of the Romans.  An Irish Version of Lucan's Pharsalia},
  series 	 = {Irische Texte},
  editor 	 = {Whitley Stokes and Ernst Windisch},
  address 	 = {Leipzig},
  publisher 	 = {S. Hirzel},
  date 	 = {1909},
  note 	 = {ix + 581}
}

 G305001.bib

Encoding description

Project description: CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling declarations

All editorial introduction, translation, glossary, notes and indexes have been omitted. Editorial corrigenda are included non-silently in the electronic edition. Only the text of Stokes's edition is retained, and for this electronic edition the variants cited by Stokes are not reproduced.

Editorial declarations

Correction: Text has been checked and proof-read twice. All corrections and supplied text are tagged.

Normalization: The electronic texts represents the edited text. Words are segmented in accordance with CELT practice, but this segmentation may not yet be complete.

Quotation: Quotation marks are rendered q.

Hyphenation: Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break or line-break, the page-break and line-break are marked after the completion of the hyphenated word.

Segmentation: div0=the adaptation; div1=the 21 headed sections; div2=the subdivision of the last section. The line-breaks and page-breaks of the printed text are marked.

Standard values: Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.

Interpretation: Names of persons (given names and surnames), groups (dynasties, tribes, peoples etc.), places are tagged. Numbers are tagged.

Reference declaration

A canonical reference to a location in this text should be made using “caibidil”, eg caibidil 1.

Profile description

Creation: 900–1200

Language usage

  • The text is in Middle Irish. (ga)
  • Some words are in Latin. (la)
  • The witness list is in English. (en)

Keywords: Classical; histor; prose; medieval; adaptation; Pharsalia

Revision description

(Most recent first)

  1. 2010-04-30: Conversion script run, header updated; new wordcount made; file parsed; new SGML and HTML versions created. (ed. Beatrix Färber)
  2. 2008-09-01: Keywords added; file validated. (ed. Beatrix Färber)
  3. 2008-07-21: Value of div0 "type" attribute modified, 'creation' tags inserted, content of 'langUsage' revised; minor modifications made to header. (ed. Beatrix Färber)
  4. 2005-08-25: Normalised language codes and edited langUsage for XML conversion (ed. Julianne Nyhan)
  5. 2005-08-04T16:00:39+0100: Converted to XML (ed. Peter Flynn)
  6. 2005-06-28: File parsed and HTML file created. (ed. Benjamin Hazard)
  7. 2005-06-28: File divisions, direct speech and milestone tagging verified. (ed. Benjamin Hazard)
  8. 2005-06-14: New header constructed; SGML file created; wordcount made; line-breaks verified. (ed. Benjamin Hazard)
  9. 1997-04-22: Bibliography compiled and structural markup revised. (ed. Margaret Lantry)
  10. 1996-08-19: Basic header created. (ed. Philip Irwin)
  11. 1996-05-23: Structural and content markup applied to text. (ed. Philip Irwin)
  12. 1996-05-23: Word-division revised. (ed. Seosamh Mac Muirí)
  13. 1995-05-12: File proofed (2). (ed. Philip Irwin)
  14. 1994-01-20: File proofed (1). (ed. Nicole Müller)
  15. 1993-11-30: Text scanned. (data capture Patricia Kelly and Aideen O'Leary)

Index to all documents

Standardisation of values

  • Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.

CELT Project Contacts

More…

Formatting

For details of the markup, see the Text Encoding Initiative (TEI)

page of the print edition

folio of the manuscript

numbered division

 999 line number of the print edition (in grey: interpolated)

underlining: text supplied, added, or expanded editorially

italics: foreign words; corrections (hover to view); document titles

bold: lemmata (hover for readings)

wavy underlining: scribal additions in another hand; hand shifts flagged with (hover to view)

TEI markup for which a representation has not yet been decided is shown in red: comments and suggestions are welcome.

Other languages

T305001: In Cath Catharda: The Civil War of the Romans (in English Translation)

Source document

G305001.xml

Search CELT

  1. leg. Arar 🢀

  2. hh added to fill up the line 🢀

CELT

2 Carrigside, College Road, Cork

Top