Eoghan Ruadh Mac an Bhaird

Duanta Eoghain Ruaidh Mhic An Bhaird

‍

1. Leabhran Gaedhilge

Eoghan Ruadh Mac An Bhaird cct.

1. A leabhráin ainmnighther d'Aodh,
   atá libh léighionn neamh-dhaor,
   go hInis bhfódghloin na bhFionn,
   bhus milis d'ógbhuidh Eirionn.
2. Atá i dteanguidh ar máthar
   sonn —ga saoire soláthar?—
   léighionn bhus cian ar cuimhne
   i bhfiadh Eirionn iath-ghuirme.
3. Atá ar na tionól sonna
   cnuasach glan déas ndíoghlioma,
   do thriath sluaghaidh Gulban Guirt,
   as cluanuidh ughdar n-ordhuirc.
4. Teagasc diadha ar a dhruim sin,
   eolus ealadhna an ghaisgidh,
   d'iath Eirionn agoibh anois,
   léighionn caguidh is cunntois.
5. Ag ceangal chairdeas a síodh,
   ag toirmeasg uilc is fairbríogh,
   nó ag triall caguidh gi-bé bheas,
   ní habuidh é acht led t-oideas.
 p.66
6. Meic eagailsi gidh iad ann,
   tarbhach don lucht ros-léaghann,
   'san ord ghaisgidh gi-bé bheas,
   bhur bhfaigsin ní hé a aimhleas.
7. Aodh Ó Domhnaill, dóthchais cáigh,
   arnad—léaghadh, a leabhráin,
   a bhfuil leibh labhair iar soin,
   ná ceil ar dhaghfhuil nDálaigh.
8. Ar Shíol nEoghain, druim ar dhruim,
   nó ar laochraidh chinél gConuill,
   ná bíodh t'fhoilcheas, toill a dtoil,
   oircheas roinn ris an ríoghraidh.
9. Ná ar neach don chloinn charfus sibh,
   Ír, Éiriomhóin nó Éibhir,
   nó Luighdheach mheic Íotha Fhéil,
   ní bad sgíotha ód reic riúiséin.
10. Ní badh sgíotha dot sgéulaibh
    na Búrcaigh, na Builtéaruigh,
    na Gearoltuigh do thuill toil
    tar seanfholtaibh fhuinn Fhionntoin.
11. Ar neach do shliocht Ghaoidhil Ghlais
    ná ceil gach iúl dá bhfurais,
    ná ar Sheanghallaibh fóid na bhFionn,
    lér cheanglamair óig Eirionn.
 p.68
12. Meic ollamhan Innsi Fáil,
    beidh romhuibh lán do lúthgháir,
    god choimhreic ó bheól go budh bél,
    badh oirdhreic t'eól san oilén.
13. Tabhair ar gach n-aon umhla
    don aos eagnoidh ealadhna;
    connailbhe as dú ris an dreim,
    tú ar a ccomairghe cuireim.
14. Ar son go sealbhuighim sibh
    d'U Dhomhnaill tar fhonn bhFionntain,
    an fonn ar gach taobh tiomchuil,
    ronn ris gach n-aon d'Eirionnchaibh.
15. Ar nGaoidhil ar bFionn—Ghoill féin
    beannacht tré dhíograis dóibhséin
    beir mo bheannacht go fonn bhFáil
    beannacht sonn leibh, a leabhráin.
    A leabhráin.
 p.70‍

2. Sgeala Craidhte

Eoghan Ruadh Mac an Bhaird cct.

1. Truagh do chor a chroidhe tim;
   beag an díoth t'olc no t'inghreim:
   ón mhéid toirbhire do thoil
   téid bhar n-oirbhire a n-asgoidh.
2. Urusa t'ionntódh ar ais,
   mór do-gheibh fios bhar bhforais;
   truagh do chor, ní cás do shíodh,
   gá ttás do dhol a ndeimbríogh.
3. Ná seachnadh dhuine ar domhan
   bhar ngríosadh, bhar ngortoghadh:
   as t'ucht ní hintinn meisi,
   gá dulc t'inntinn uaisleisi?
4. Gidhbé sgél do reacadh ruinn
   an tráth-sa a dtaobh I Dhomhnuill,
   mo náire 'na amhghar ort,
   ádhbhar gáire do ghluasacht.
5. Do-chím tar chenn gach diomdha
   uaim dár thuill mo thighiorna
   ar a chneidh nach coduil sibh,
   neimh bhar gcogaidh do-cíthir.
 p.72
6. Caidhe an chúis do chuiris róimh,
   caidhe an uaisle nó an onóir,
   caidhe an fhearg-gomh ané anois,
   más é do threaghdadh tárrois?
7. A ndíaigh a n-abruim oraibh
   a chroidhe bocht banamhail,
   fá fhlaith sriobhshrotha Sligigh,
   maith t'ionghotha im fhoighidin.
8. Lámh I Dhomhnuill Dúna ós Sáimh
   d'easgor más fhíor san Eadáill,
   cúis bhur n-amhluaigh ós sí soin,
   ní hí an anbhuain gan fhochain.
9. Gidh eadh, ní hí h'eagla féin
   budh cás libh, gér lór d'oilbhéim,
   acht don triall tarla roimhe,
   's d'iath Bhanbha go mbeanfoidhe.
10. D'éis a ndearna go nua anois
    san easgor fuair flaith Bearnais,
    gá dtás robadh soiréidh sinn
    acht cás oiléin na hEirinn.
11. Gidhbé tá ar reacadh ruinn
    dá gcluineadh críoch chlann gConuill,
    do mheasfadh a míobhuaidh féin,
    an easghlan shíodhfhuar shoilléir.
 p.74
12. Dá gcluineadh sliocht Ghaoidhil Ghlais
    a gcuala ó mhac mheic Maghnais,
    budh mór bhfáth gcomhrúin fá a cheann
    ag bláth fhionn-mhúir na hEireann.
13. As sé adéara gach duine,
    da bhfillti réim Rughruidhe
    cia linn do laoidhfidhe anocht,
    ó saoilfidhe inn d'fhurtocht?
14. An Coimsidh do-chí bhar ndáil,
    a chríoch Mhac Míleadh Easbáinn,
    go bhfégha ort is oirne,
    sgéla ar olc nár fhaghaim-ne.
15. Bíodh nach cás ar dearbhadh dhúinn,
    bíodh nach budh filleadh fortúin,
    iomdha anoss fá dhoghruing de,
    's ní a los I Dhomhnaill Daoile.
16. Easgor láimhe laoich Éirne
    tug ar chridhibh coimhéirghe:
    an teidhm tárra go dtí uadh,
    ní bhí acht námha léan neamhthruagh.
    Truagh.
17. Dá gcluineadh a gcuala mé
    inghean iarla fhóid Mháighe
    truagh an bedhgadh do bhéaradh,
    truagh an treaghdadh tairreaghadh.
 p.86‍

3. Comhdhail Siothchana

Eoghan Ruadh Mac an Bhaird.

1. Dána an turas tríalltor sonn,
   fada atá ag tocht 'na thimcholl,
   geall re hoighidh an eachtra,
   doiligh earr na huaisleachta.
2. Re leathtrom cogaidh Chráoi bhFloinn
   do mealladh mac Uí Dhomhnaill,
   ag thriall ré haigneadh n-anba
   i gcaidreamh fhian n-eachtronna.
3. Dána an chúis do chuir roimhe,
   gá dtám acht tug Rudhroidhe
   aighidh ar an lucht ros ling,
   lér airigh d'ulc 'na oirchill.
4. Deacair aghaidh orra soin,
   iomdha ar a cheann cúis bhaoghail,
   lucht cruadhaighthe caingneadh réidh,
   gruamaighthe airgeadh n-aigmhéil.
 p.88
5. Atáid re a ucht i n-Áth Clíath
   óig ar ar himreadh mídhíach,
   mór ngoimhfhéchsin ré a ghnúis ngloin,
   cúis roidhéisoin a rochtoin.
6. Iomdha cúis imnidh aca,
   iomdha mairg mná deórata,
   iomdha leacht as a losain,
   diongna a theacht ón turus-soin.
7. Na róid ina roicheadh soin
   go dtráasda i dtreallaibh coguidh,
   taigh ligh go síothchánna sonn
   fiochnámha aingidh eachtronn.
8. Taisbentor sonn seal oile
   gnúis uathmhar na hamhsoine
   'na dreich roighil saordha sáimh,
   'na haighidh mhaordha mhacáimh.
9. Gibe an tráth sa theagmhus dó,
   iomdha foireann fuair anró,
   do tháirtheghadh a dtocht sin
   ag fáithléghadh olc idir.
 p.90
10. Atáid, narab díth dhosan,
    croidthe a chomthach bhfoghla-san
    ag léim d'urghráin na heachtra,
    ní céim d'faghbhail aigeanta.
11. Iomdha ag úaislibh Innsi Bhreagh,
    ag mnáibh, ag macoibh fileadh,
    ré léghadh leóin as a los,
    meoir da dtéghadh fan turos.
12. Gidheadh measuid óig Eamhna,
    do dhruim toice a dtighearna,
    an turus-sa fa dtéigh mé,
    'nachcéim urusa aige.
13. Foghla gráineamhla an ghille
    ní chuimhnigh cath Duibhlinne,
    lé fonn a shíothoighthe soin
    fa fhonn bfíochfoirbhthe bFionntoin.
14. A ndearna orra, as é a shuim,
    maithtear do mhac I Dhomhnaill,
    gur thaisentor tocht 'na gceann,
    ní aisecthar olc na hEireann.
 p.92
15. Tugadh leo a bhfioch sa bhformad,
    ar rún ceannsa ar cháon chomhrag,
    fuath aroile, rún cogaidh,
    ar rún toile tugadair.
16. Tiad gnúisi giolladh ndorrdha
    roimhe i reachtaibh searcamhla,
    meanma goimheamhla Gall ndúr
    le barr soimheanma ag síothlúdh.
17. Móide a ro-fháilte roimhe
    go bhfúair siad síoth Rúdhraighe,
    an gartoirear far glé Conn,
    nar haltoigheadh é ag eachtronn.
18. On tráth fa dtáinig na gceann
    fear ionaid áirdríogh Eireann,
    briagh na gcéimionnaibh ní chuir,
    sídh Eirionnaigh ní híarthuir.
19. Leis an ngealladh ghealltar lais,
    lé humhla mic mic Mághnais,
    do reactha rún gacha fir,
    do feactha glún gach Gaoidhil.
 p.94
20. Faigsin codhnaigh chlainne Dálaigh
    i nAth Cliath a gcomhdhálaibh
    dáil chaomhanta do chrích nGall,
    aon-shompla síth na sáor-chlann.
21. Gibé tráth thí 'na fhritheng,
    mór gcúis n-égnuigh d'oirichil
    ag Rudhraighe, ga dulc dhó?
    le a lucht furnaidhe is fada.
22. Mór ríoghan um Ráth Logha
    tárla do nós Nualadha
    fan gcéim do-chluinsin 'na ceann
    a bpéin tuirsi 'na timcheall.
23. Fúaras lé a los a shiúbhail,
    ó's doilghe na déighionaigh,
    nach smuain an t'imneadh oile
    fuair inghean ar nAodhaine.
    Dana.
 p.106‍

4. Aodh Ruadh Ó Domhnaill

Eoghan Ruadh Mac an Bhaird cct.

1. Rob soraidh t'eachtra, a Aodh Ruaidh,
   an Coimsidh do-chí ar n-anbhuain,
   gabhaidh sé th'innfheitheamh Air,
   go mbé ag rinnfheitheamh romhaibh.
2. Ná tí ribh, a rí Suca,
   triall sonna i sín gheamhruta,
   amuigh on chuainsin Chlíodhna,
   tar muir nduaibhsigh ndoighiordha.
3. Dia dot eadráin san amsa
   ar ghluasacht ngaoth gcodarsna,
   ar ghoimh n-ainchridhigh gach fhir,
   's ar muir n-ainbhthinigh idir.
4. Go dtréigid a dtrealbha laoch
   dea séite na síonghaoth;
   go dtille an ghaothmhuir a geoin,
   nach saobhthuir inne an aiir.
 p.108
5. Go mbé an toice, a thriath Gaillmhe,
   duit-se ag crúdh gach comhairle;
   ná deach faoibh fréamh ar ndoibheart,
   rob sén daoibh bhur ndheóraidheacht.
6. Rob suilbhir aghaidh gach fhir
   róibhsi, a rí rátha Sligigh,
   títhe urláir do ghruadh ngeal,
   rob tuar soghráidh a silleadh.
7. Gi-bé rabh a rí Conaill
   i n-aincheas bhar n-urfhoghaill
   go mbé a chroidhe gá chrúdh sin
   le rún toile dot thuigsin.
8. Rob gar leigheas dar leónadh,
   sgeoil da dtiocfa ar dtaithbheodhadh,
   go mbeidh oraibh dá reic ruinn,
   rob soraidh dheit gach dodhuing.
9. An eanlong lér imthigh sibh,
   na coill bhárc bhréideadh suaithnidh
   go dtargha an luing sin tar lear,
   go hadhbha dtuirsigh dTailltean.
 p.110
10. Gá dtú acht as tingheall sláinte
    do thoisg, nó as tuar anbhfáilte,
    gibé thí do thaobh t'eachtra,
    do shní, a Aodh, ar n-aigeanta.
11. Na laoich, a llos a n-annsa,
    na mná, na meic eagalsa,
    clanna ar saor, meic ar moghadh,
    dheit, a Aodh, fá énomhan.
12. D'furtacht shleachta Gaoidhil Ghlais
    tar muir ón tráth do thriallais,
    atáid croidhe sonn gá sníomh
    le trom n-oire gach áirdríogh.
13. Atáid m'ionnsamhla eile,
    atúsa, a Aodh, d'áiridhe,
    dom bhuing do bhithin t'eachtra
    i dtuinn fhichidh mh'aigeanta.
14. Ní chorraigh muir nach measg sinn,
    ní éir gaoth nach gluais mh'intinn,
    ní aithrigh síon séis mbuinne
    nach sníomh dot éis oruinne.
 p.112
15. Ní hé aithbhear bhar n-olc féin,
    ní hé ainbhthine an aeéir
    do chor ort budh urlamh linn,
    acht turbhadh d'olc na hEireann.
16. Inis Chuinn do chleacht leónadh,

gá dtám as dí theigeómhadh,
dá dtíste ruibh god rochtain
tar muir ngríste nguasachtaigh.
17. Do cuireadh clódh a teadhma

uaibhsi a n-ucht na cinneamhna,
do fhéch sibh do chríchsi Chuinn,
dá ndigh díbhsi, a Uí Dhomhnuill.
18. Mór da haos cumtha ar cheana
    do chuir a n-áit oidheadha
    an bhréig-insi ler fhaoi Art,
    ar aoi a héiginsi d'fhurtacht.
19. Iomdha imshníom fhuair fá a ceann
    Tuathal Teachtmhar, triath Eireann,
    ar dtocht tar muirchinn muire
    d'oirchill a holc d'iomghuire.
 p.114
20. Cuairt dar chosain a heineach
    do-rad Conghal Cláireineach,
    go dtug gle eidir ghleanntaibh tonn,
    nár theó i dteanntaibh na tiomcoll.
21. Eoghan Mór mhac Mogha Néid,
    do-chuaidh trá toisg a leithéid,
    don talamhsoin gar thriall sibh,
    ó fhiadh fhalarsaidh Uisnigh.
22. Ríghe chogthach Chláir na Niall,
    lingis Mac Con mheic Maicniadh
    rinn ghlas-mhara ar aba a huilc,
    amhsoine as fhada iarmhuirt.
23. Tusa, a rí fhréimhe hEachaidh,
    ag triall ar iocht éin eathair,
    gé meastoir do thocht a dteann,
    do dheasgaibh olc na hEireann.
24. Atá san luing sin tar lear
    oireachas Insi Gaoidheal,
    a síodh, a guaisbhearta, a glóir,
    díon a huaisleachta, a honóir.
 p.116
25. Go bhfille ar sliocht nGaoidhil nGhlais,
    a mhic Aodha, a ua Mhaghnais,
    rob dimbríogh gach tonn dá dtuil,
    gach imshníomh sonn rob soraidh.

Rob soraidh.

@incollection{G402365,
  booktitle 	 = {Duanta Eoghain Ruaidh Mhic An Bhaird},
  editor 	 = {Tomás Ó~Raghallaigh},
  address 	 = {Galway},
  publisher 	 = {Ó~Gormáin},
  date 	 = {1930},
  pages 	 = {64–116}
}
 G402365.bib