Unknown author

Edited by Cecile O'Rahilly

 p.35

Aiste Dáibhí Cúndún

1. Is buartha an cás so 'dtárlaig Éire,
   'na buaile phráisg dá cárna ag méirlig,
   an uaisle ar lár gan fail ar éirghe,
   'na gcuail chnámh atáid a laochra.5 
   Mo thrua a mná i ndáil a chéile,
   ag uaill 's a' gártha, a' fásga a méar lag,
   ag buain na gciabh go dian dá bpréamhaibh,
   ag túairt na mbas go prap dá chéile, p.36
   's ag sile na súl go dúch i ndéaraibh.10 
   Och mo chrá! níl fáil ar réiteach.
   Is fíochmhar spáirneach atáid na spéartha,
   an ghrian ar eachaibh ag tarraing fá néalaibh
   is í le hathadh le Saturn fraochda.
   Le hiomad blian i ndiaig a chéile15 
   tá an t-éasga ar lasa ag taisdeal na spéire,
   tá an fhuil le faicsin i dTeachta na nDéithe,
   's ni mheasaim gur taise don mheardruin Vénus,
   is tá comet reannach ag bagar gach aonuilc.
   D'fhág súd na daoine bruíneach pléideach,20 
   is táid na críocha cíocrach faorach.
   Táid na ríochta gan rí gan saorfhlaith,
   is táid an uaisle buartha ón dtaom so,
   is táid na pobuil faoi choga is faoi spéirling,
   is na boicht go doilbh ag cosnamh ha hÉireann.25 
   Is dóibh is measa liom sparainn na spéartha
   's a mbeith cráite is fá dom dhéaraibh,
   dá gcur ó áit go háit gan réspect,
   gan díon aige taoiseach ná ag préamhfhlaith,
   gan duine díobh 'na thír dá léigean30 
   acht ruagairt gan fuara ar a dtréanaibh
   's a sult go Connachta uile dá léirchuir.
   Cuid dá ndícheanna díobh le héitheach p.37
   is cuid dá ndíol is na críochaibh daora
   ag déanamh sochair do bhodaig an Bhéarla.35 
   Scum na Sagsan is na bailtibh fa thréine
   ag mille na coda dár fosgadh ar éigin,
   dá leadra, dá gcnapa is dá spréacha.
   Och! monuar, mo bhuairt lem shaogal!
   Och! mo thrua, níl suan i ngaor dham!40 
   Táid mo chluasa ón mbuairt gan éisteacht
   is táid mo shúile múchta ó dhéaraibh.
   Nílim balbh, mo labhairt ní léir dham.
   Níl dáil sgartha agam theangain rem dhéadaibh.
   Tá duig am cheann is treighid am thaobh deas.45 
   Tá mo chruí gan bhrí 's mo chéadfa.
   Tá mo mhisneach go haimhneart 's mo ghéaga,
   mo lámha gan osa 's mo chosa gan éasgacht,
   mo bhéal le hathadh ag ceangal dá chéile.
   Níl lúth ar m'aire ná caitheamh na ngaethe,50 
   rith ar faithche ná ar mhachaire fhéir ghlais.
   Ní ghráim an seabhac, ní marcach me ar stéideach
   Ní bhfaghaim radharc ar ghadhar na spéasrach.
   Ní leanaim an fia go dian fá shléitibh.
   Níl mo thoil do sgoil na n-éigeas.55 
   Ní labhraim ceachtar díobh, Laidean ná Béarla, p.38
   is orm is dall Franncais is Gréigis,
   ní chanaim Spáinnis ná ráite Éibhir
   is teanga mo mháthar, mo chrá má's léir dham.
   Ní sheinnim go sámh ar chláirsig théidbhinn.60 
   Ní imrim áce ar tháiplis thaobhthais
   's i n-imirt na gcárt an t-ás ní léir dham.
   Fá mo smúinte cúrsa an tsaogail.
   Cé hiomdha dúithche, cúirt is aolchloch,
   cé hiomdha baile, cathair is tréantor,65 
   cé hiomdha ríocht is críoch is saorthreibh
   do thaisdil mo chos ón bport go chéile,
   mo chrá má b'fhollas dam modh i gcrích Fhéilim
   i n-áit dár ghabhas ná i mbaile dár fhéachas.
   Do bhíos san each do cheapadar Gréagaig70 
   ar ndul asteach i mbaile na Trae shoir.
   Do bhíos am sgolaire ag imeacht mar Aongus
   an uair do briseadh a loingeas ó chéile;
   do chuas don Chártage le hárdmhac Vénus
   an uair do chealg an ainnir dheas déidgheal.75 
   Do chuas le Jáson go hárus Médea
   i gcoinne na holla lér tolladh na laochra.
   Do bhíos i dtímcheall an ímpire Caesar p.39
   an uair do dhíothchuir Puímp 's a thréine.
   Do bhíos i gcamptha an Fhranncaig fhraochda80 
   is ansa trúp do thiúnsgain Séarlas
   dá chuir go Rí na ndúl le sgéalaibh.
   Le hAlasdram Muar do chuas ó Ghréagaibh
   ag taisdeal na gcríoch 's gach tír dá léirsgrios,
   ar ndul don Ásia, don Spáin 's don Égypt,85 
   Eóraip is Afraic nuair cheangail fá aonsmacht.
   Do bhíos am Shampson an chúil chraobhaig
   ar gcur na bhFilisteanach uile faoi dhaorbhruid.
   Do bhíos am Maoise, an tsaoi gan éalaing,
   an uair thug a luingeas ó fhuirinn na hÉgypt,90 
   clann Isra-íl 's a mbuíon i n-aonacht
   tré lár na mara 'nar basgadh na céata.
   Do bhíos am Thítus ba líonmhar tréine
   ar dtógbháil cathrach Jerusaléma.
   Do bhíos san Róimh nuair d'fhógair Néro95 
   an chathair do dhó 's a stór 's a gréithre,
   's am Musidórus ba chróga i gcéidil
   is am mhac Eabhrach d'aistrig 'éadach
   tré ghrá na mná dob' áille mhaorga.
   'S am Rí Artúir an Bhúird chaomhchruinn p.40100 
   ar ngeimhle a halla le chéile
   ar Mhá na n-Iongna le Ridire na Gréine;
   do bhíos am Mhadra .i. Alasdram éachtach
   ag taisteal gach críoch ar sgaoile a spéasrach.
   Do bhíos am Ghalfas ag tabhairt gach aonchath105 
   ar thóruíocht soithig na druinge naofa.
   Do chuas le hEarcuil go Cerberus tréinteann
   an uair thug amus ar chonnsgar Théseus.
   Do sporras 'na dhiaig sin ag tíacht don taobh so
   d'fhéachain saoithe is laoichre Éireann.110 
   Do bhíos am Chonall 'na cholla i mBinn Éadair
   an uair leig Eithne chum loinge gan spéirling,
   's i gcath Mhucruimhe ba tubaist mo sgéalta,
   do ghabhas lot go docht am thaobh deas.
   Do bhíos am Osgar i gcosgar na mbéimeann115 
   an uair d'fhág na catha 'gus Cairbre créimeach.
   Do bhíos am Chonn nár chrom ó chéidil
   ar tháin an tailimh lér threasgair na laochra, p.41
   's am chloinn Uisneach nuair sgiobadar Déirdre
   do chuir Rí Uladh ar cuthach le héad leo.120 
   Do bhíos am Lúig ba lúbach géaga
   ag buain an fhearainn do Bhalar na mBéimeann;
   's am thriúr cluinne Tuireann léidmheach,
   i gcuinne na muice mo thuras don réim sin;
   am Mhac uí Dhuibhne san mBruidhin Chaorthainn125 
   is ar thóruíocht Shaidhbhe, an bhraighidgheal bhéusach;
   i gcath Fionntrágha mo dháil ba phléideach,
   cíos na hainnise chailleas mar mhéirlig.
   Do bhíos am Chonn ag tabhairt gach aonchath;
   do chuas le Niall nuair thriall a hÉirinn,130 
   is tug géille an taoibh shoir leis ar éigin.
   Do bhíos ag fosgain Lochlann ón dtaobh so
   an uair do threasgair Maoileachlainn Turgésius,
   is i gcath Chluana Tairbh inar basgadh a dtréine
   an uair do thuit Brian is Murchadh i n-aonacht;135 
   i gcath Ruis na Rí is Muighe Léana
   's i gcath Muighe Tualaing chruaig na mbéimeann.
   I n-áit dár ghabhas ní fheaca is níor léir dham,
   's a bhfuaras ó Aoibhill na Craige Léithe,
   na ó Chliona an tsí-bhean mhaorga,140 
   ná ó Áine an bhánfhlaith bhéaltais, p.42
   ná ó Fhionnlag bhannda bhéasach,
   ná ó inín Deirg, an ainnir ghlan déidgheal,
   ná ó mhnaoi ar bith díobh dár fhéachas,
   ná ó Dhonn Fírinne, saoi na saorchleas,145 
   ná ó Ghearóid Iarla, triath na gcaol-each,
   ná ó Mhacaomh Innse Creamha níor éisdeas,
   ná ón tsaoi nuíanta Síomon aosda,
   ná ó Fhuaim Tuinne ba chlisde ar na gaothaibh,
   ná ó Bhrog na Bóinne 'nár chómhnaig Aongus,150 
   ná ó bhruín do bhruíontaibh Éireann,
   ná ó Bhrog na Bóinne 'nár chómhnaig Aongus,
   ná i leabhraibh fáig, mo chrá! má léasa-sa
   ná i sórt staire dár ceapadh san tsaogal
   samhail an turais si d'imig ar Ghaeulaibh.
   Do léas leabhair seannda na nGréagach,155 
   is gach stair dár ceapadh i dteanga na n-Éabhrach,
   is gach ar sgríobhadh ar Phuímp is ar Caesar
   is gach ar smúinig Plútarch d'fhéachas,
   's ar sgríobh Hómer, rós na héigse,
   's ar sgríobh Virgil ar imeachtaibh Aonguis,160 
   's ar sgríobh Cicero i gcoinne ne méirleach,
   is gach ar deachtadh le Hector Boetius,
   's an méid do canadh le Marcus Aurelius.
   Saltair Chaisil is dearbh gur léir dham,
   Leabhar Ghlinn Dá Loch gan ghó do léas-sa p.43165 
   Leabhar Buí Moiling is Leabhar na n-Aosa,
   Leabhar Molaige is Oirecheapt Chionnfhaolaig,
   is Leabhar na gCogaí or bh'osnadhach céata.
   An <title type="manuscript book" TEIform="title">Réim Ríogra</title> is fíor gur léir dham,
   Amhra Choluim na bhfocal naofa,170 
   is mórán farrais ná fachtar i n-Éirinn.
   Dar mo bhasa, ní fheaca is níor léir dham,
   annsna starthaibh do chanaim san méid sin,
   samhail peannaide an tailimh si Fhéilim.
   Do-bheirim go deimhin le linn na n-Aosa175 
   ó Ádhamh go bátha an tsaogail,
   is ón mbátha go hÁbhraham naofa,
   is ó Ábraham go Dáibhí Réxa,
   is ó Dháibhí annsan go bruid na saorchlann,
   is ón mbruid arís go teacht Chríost dár saora,180 
   is ó theacht Chríost go críoch an tsaogail
   nach raibh, nach fuil is nach baogal
   do chur ar fhuirinn dár geineadh ó Éabha
   samhail na bruide fár cuireadh críoch Fhéilim.
   Anois tráchtfad páirt dá sgéalaibh,185 
   bíodh gur páis ar bhárr mo phéine é. p.44
   Is tinn an aithris dam eaglais Éireann,
   mar chím i n-easba a sagairt 's a cléirig
   tar taobh don talamh tug tabharthas naofa,
   a dtréad ar machaire, a marbhchuirp spréachta190 
   's a gcinn ar sparraibh mar cheannaibh na bhfaolchon.
   Cuid dá gcnapa 'na gceannaibh mar mhéirlig
   is cuid tar farraige ag seachna an éirlig.
   Is baintreach gach teampoll le tréimhse
   is táid a mainistreacha dá dtreasgairt gach lae aca,195 
   's an méid dá n-eaglais sheasmhas ar fhéar ghlas.
   Mo thrua is measa liom caille a dtréada
   is gan buachaill aca chum seasaibh san éigin.
   Monuar is measa mar mhairg ná'n méid sin
   a mbuaine i bpeaca 's gan aca an té réifeadh.200 
   Mo chrá má mheasaim gur taise dá laochra.
   Atáid dá ngearra 's dá gcreacha gach lae aca,
   's a bhfuil gan leaba acht aiteann an tsléibhe,
   seisg an churraig is ruide fá 'dtaobhaibh,
   fá shioc, fá shneachta, fá fhearthainn, fá ghaothaibh,205 
   gan greim re hithe acht biolar is féar glas,
   samha na gceapach nó seamair na ré-chnoc.
   Och monuar! an uaisle ar dtréigean!
   Do measadh a stát is tá ar láimh na méirleach,
   is táid a mbailte faoi bhastartaibh Béarla, p.45210 
   is táid a gcartacha daingean le tréimhse
   ar láimh na nGall nach ceannsa céadfa,
   is a ndúnta faoi mhúnlach lucht céirde,
   is gan dá ndaingeanacha aca le féachain
   acht príosúin dhubha nó tithe na ngéibheann.215 
   Cuid dá gceannaibh ar sgarthain re a gcaomhchorp,
   is cuid i nglasaibh don ghorta go n-éagaid.
   Cuid dá bhfosgain go Connachta an éirlig
   faoi ghlas na Sionna nach fuiris a réiteach,
   's an lón diamhair do bhiathadh a mbéiltir220 
   i n-árus chlúimh fá stiúsaí an eithig,
   's gan le rá mar shásamh d'aonneach
   acht a rogha aca bás d'fháil nó éirghe.
   Transplantátion dá rá i n-éifeacht.
   Mo thrua a gcumas ar n-imeacht a bpréimhe!225 
   A gcinn chum cláir go brách ní léigfear.
   I dtaobh an íoca bíd fá ghéibheann.
   Caithfid an dlí si Chríost do thréigean
   is briathra Chailbhin do ghlaca mar phrécept.
   Cé do gheallas duit dearbh na sgéal so,230 
   mo chrá má chím cá slí 'na ngéabhad.
   Níl sórt peannaide le haithris fá néalaibh
   do phláig, do ghorta, do choga, do chréimibh,
   nár thairg tíocht don chrích si Fhéilim, p.46
   ó lá an Bhealaig 'nár sgaipeadh na céata235 
   is ó lá an Leasa 'nar cailleadh na laochra
   is ó lá Chnuic na nDos ba dhéarach
   ionar fealladh ar Alasdram éachtach.
   Bíodh gur cailleadh sgata san Léith-chloich,
   an chlú an uair cailleadh, chuaidh ainm i n-éaga.240 
   Is ón lá tháinig Táaf mar léader
   do bheir chum ceana do ghlaca 's do thraocha
   nó chum dísle 'shíne ar mhéaraibh
   nó chum coga do chosnamh ar bhaogal.
   I n-áit a gcreidimh ó bheireadar géille245 
   's ó tugadh masla do theachtaire an phréamhfhlaith,
   's ó cuireadh sgaipe ar an eaglais ó chéile,
   's ó cuireadh le bárr nirt Clann Márgan a hÉirinn,
   's ó lá an aitinn do ghlaca dá léana,
   's ón lá briseadh i nDuibhlinn a dtréine250 
   's do bhádar 'na sodar ó Life go Léithghlinn,
   ní raibh mo shúil i rún le Gaeulaibh.
   Siúd an uair ba dhual bheith déarach,
   siúd an uair do bhuair an taobh so.
   Siúd an lá cailleadh a sagairt 's a gcléirig.255 
   Siúd an lá ionar thráig a dtréine, p.47
   Siúd an lá ionar crádh a laochra.
   Siúd an lá do bhí a gcás le réiteach.
   Siúd an áit ionar fágadh Éire.
   'S ón lá fuair Cromuil an chonair 'na slaodaibh,260 
   'nár sgaoil fá chumas an brusgar so an Bhéarla
   ar fuaid chupaird is chláir an t-ár 's a' t-éirleach,
   is tug i nDroithead Átha an t-ármhach créachtach,
   ar mhnáibh, ar leinbh, ar fhearaibh is ar laochra,
   is tug an sgíomhal so tímcheall Éireann,265 
   's ón lá cuireadh fá thubaist críoch Laoghaire,
   ionar glacadh go fíor a ndlí 's a bprécept,
   siúd mar dhlí go glinn dár ndaora.
   Inneósad páirt dá gcás má fhéadaim:
   caithfeam ár gcreideamh fá dheire do shéana.270 
   Níl cead le fáil chum lámhaig ar ghaethibh,
   ná marcachas ar eachaibh an fhéir ghlais,
   ná snámh go leabhair ar abhannaibh tréana.
   Ní leómhthar pionnsa 'thionnsgna ar aon chor,
   iomrasgáil ná trácht ar léimrig,275 
   ná ar aon tsórt airm dár ceapadh i n-éifeacht. p.48
   Prioca práis 'na láimh ní léigthear.
   Gach a measaid bheith óg ní leómhaid ar aon chor.
   'Sé chanaid gan ghó gur Rogue nó méirleach.
   Ní fhoidhnid teagasg ar Laidin ná ar Ghaelge280 
   ná d'aon bheith gasda 'sna healadhnaibh saora.
   'Sé is cúis bhunaig, mar thuigim, don méid sin:
   mallacht an Phápa gach lá dá léirsgrios.
   Siúd an ní do-bheir Gaoil fá mhéala,
   do-bheir ár mná faoi ghártha a' géarghol,285 
   do-bheir an phláig ins gach áird dár dtraocha,
   do-bheir ár n-aibhne ar díth éisge,
   do-bheir an talamh gan tartha le chéile,
   do-bheir dath fola ar shrothaibh na hÉireann.
   Guím thu, a Mhuire, ⁊ fortaig an taobh so,290 
   a bhuime na mbocht nár loc ón réiteach.
   Guím Eóin Baiste 's na hapstail le chéile,
   naoimh an domhain i bhfuirm mar adéarfainn,
   do chur a nguí chum Críost dár saora
   ón mbruid, ón bpeannaid is ón ngéibheann295 
   'na bhfuilid Gaoil, mo dhíth, le tréimhse.
   Is dá ndáileadh Dia d'aontriath do Ghaeulaibh,
   d'uaislibh Táil nó don Chárrthfhuil thréanmhair
   do ghlacfadh do láimh i dtráth an éachta,
   do chuirfeadh an t-ár le lánchath chréachtach,300 
   is do chuirfeadh tar ais le slait na méirlig, p.49
   cé nach buan ón mbuairt mo shaogal,
   am shrón, dar Duach, an t-uar do shéidfeadh.
   Yes, by Gad, I'd swag my béaver.
   Ní léigfinn mo chluas do thuargaint d'aonneach.305 
   To kick my arse ní rachadh gan spéirling,
   To break my chaps mo chreach da léigfinn
   le haonmhac boduig dár choguin an Béarla
   gan bheith 'na bhruicill 's a shiolla do léirchleith.
   An uair nach faighim-se leigheas na gcréacht so,310 
   leagfad mo shúile dúnta i n-aonacht,
   ní chuirfead cor dom chois go n-éagad,
   bíodh Críoch Fáil mar atá le tréimhse,
   go dtigid grása ó árdMhac Dé ghil,315 
   'na buaile phráisg dá cárna ag méirlig.

@book{G402571,
  title 	 = {Five seventeenth-century political poems},
  editor 	 = {Cecile O'Rahilly},
  edition 	 = {1},
  note 	 = {ix + 181 pp},
  address 	 = {Dublin},
  date 	 = {1952},
  note 	 = {reprinted 1977},
  publisher 	 = {Dublin Institute for Advanced Studies}
}
 G402571.bib