CELT document G600005

An Irish Materia Medica

Micheál Ó Conchubhair (Michael O'Connor), who died in July 1993 aged 67, devoted the last five years of his life to translating and seeking to elucidate the classic mediaeval Irish herbal of Tadhg Ó Cuinn, the Materia Medica of 1415. In his professional life Micheál was a committed civil servant, retiring at secretary grade with the Revenue Commissioners. But he was also a scholar, fluent in modern and old Irish, with a lifelong passion for music, literature, botany, history, and philosophy.

The historical significance of Ó Cuinn's medical text and Micheál's translation and elucidation of it on the basis of extensive research have been well commented upon by others. The Materia Medica testifies not only to the close relations that existed between the learned classes of Gaelic Ireland and medieval Europe, but also to the sophistication of the pharmacology and medical training in fifteenth century Gaelic society.

At the time of his death, Micheál had nearly but not quite completed his translation and referencing of the Materia Medica, calling his own manuscript an "interim edition". His family was keen that his scholarship should not go to waste but would be available to assist others interested in further researching this important field. We were very fortunate at the time to make contact with Prof. Máirtín Ó Murchú of the School of Celtic Studies, Dublin Institute for Advanced Studies, who arranged for the transfer of the work and ancillary papers to the School, where cataloguing was carried out in 1994 by Aoibheann Nic Dhonnchadha, Assistant Professor at the School. In 2018, Beatrix Färber, Manager of the CELT Project at University College Cork, whose electronic editions of Early Modern Irish medical texts have made a major contribution to the field, graciously accepted the invitation to make the work available on CELT.

The decision to include Micheál's translation and commentary among the key classic medieval Gaelic texts in the CELT database is an outcome that he would have regarded as a great honour. His family certainly regard it as such and sincerely thank all of those involved in the project.

Philip O'Connor
On behalf of Micheál Ó Conchubhair's family.


An Irish Materia Medica

Interim Version

Part I Introduction

  1. The author and his sources … 1
  2. Copies of the text … 11
  3. The doctors and the apothecaries … 19
  4. The medicinal substances … 50

Part II

  1. The Irish text … 59

Part III

  1. The Latin texts … 283

Part IV

  1. English translation of Irish text … 443

Part V

  1. Glossary … 649
  2. Bibliography … 907


Chapters of the Text

A numbered list of the Latin chapter headings, with their Irish and English translations

  1. Aron barba, iarus, pes uituli:[…] geadhar:[…] cuckoo-pint
  2. Accacia, sucus prunellarum:[…] sugh na n-airneadh n-anabaigh:[…] juice of unripe sloes
  3. Absinthium, centonica, pointicum:[…] uormont:[…] wormwood
  4. Abrotanum, camphorata:[…] suramont:[…] southernwood
  5. Acalife, urtica:[…] neanntog:[…] nettle
  6. Arasca, elleborus albus:[…] tataba geal:[…] white hellebore
  7. Albagia, portulaca, pes pulli:[…] adann:[…] coltsfoot
  8. Acedula, oxilapacium, rumei:[…] samadh:[…] sorrel
  9. Accetum, oxiren, oxiriun:[…] finegra:[…] vinegar
  10. Accride, bancia, pastinaca:[…] meacan righ:[…] parsnip
  11. Affodillus, centum capita, aillium agreiste:[…] creamh :[…] ransoms
  12. Agaricus, fungus:[…] agairg:[…] agaric
  13. Agrimonia, argimonia:[…] marbdroigen:[…] agrimony
  14. Agnus castus:[…] meas torc allaidh:[…] tutsan
  15. Alacon, politricum, capillus ueniris:[…] dubcosach:[…] maidenhair spleenwort
  16. Alapin, cepa mairina, scilla:[…] uinneamun Spainneach :[…] Spanish onion
  17. Alapsa, galla, pomum quersuus:[…] galla:[…] oak gall
  18. Albedarug, colubrina, basilicon:[…] colambin:[…] columbine
  19. Alagsandrum, masedonica, petrusidinum:[…] elistront:[…] alexanders
  20. Albeston, calx uiua:[…] ael ur:[…] quicklime
  21. Altea, malbus, bismalua:[…] leamhadh:[…] mallow
  22. Aloe, epaticum, cicotrinum:[…] aloese:[…] aloes
  23. Alphur, flos fraxini:[…] fuinnseog:[…] ash
  24. Allusal, cepa:[…] uinneamhan garrdha:[…] garden onion
  25. Alumen, stipteria, sucarium:[…] ai lira:[…] alum
  26. Ambra, spearma ceti:[…] coimpeirt an mil moir:[…] ambergris
  27. Ambrosiana, eupatorium, lilifagus:[…] iubar sleibhe:[…] wood sage
  28. Anabulla, titimaillus:[…] gerr an eighmhe:[…] spurge
  29. Amedum, amillum:[…] :[…] starch
  30. Ancula alba, scabiosa:[…] :[…] scabious
  31. Aillium:[…] gairleog:[…] garlic
  32. Acantum, semen urtice:[…] ros na neannta:[…] seed of nettle
  33. Anetam:[…] :[…] dill
  34. Antera, flos rose:[…] blath an rosa:[…] flower of rose
  35. Anisum, ciminum dulse:[…] ainis:[…] anise
  36. Apium domesticum:[…] meirsi garrda:[…] garden celery
  37. Auripimentum, arsenicum:[…] argallumh :[…] orpiment
  38. Arracia, attriplex:[…] eilitreog :[…] orache
  39. Arigentum uiuum:[…] airgead beo:[…] mercury
  40. Asufetida:[…] :[…] asafoetida
  41. Aroistoloia longa, Aroistoloia rotunda:[…] stoinsi fada, stoinsi cruinn:[…] long birthwort, round birthwort
  42. Artamesia, mater herbarum:[…] buatfallan liath:[…] mugwort
  43. Athanasia, tanesetum:[…] lus na francc:[…] tansy
  44. Athasar, polem regale:[…] poiliol ruibel:[…] penny royal
  45. Auansia, gairiofilata:[…] macall:[…] avens
  46. Auellana, nux parba:[…] cnu Gaeidilach:[…] hazel nut
  47. Auena:[…] coirci:[…] oats
  48. Auricula muris:[…] liathlus beac:[…] mouse-ear hawkweed
  49. Aurum:[…] or:[…] gold
  50. Balanon, glans:[…] measoga daracha:[…] acorns
  51. Balsamum:[…] :[…] balm of Gilead
  52. Barba filicana, plantago maigheor:[…] cruach Padraic:[…] plantain
  53. Barba hirsina:[…] lus na laedh:[…] roseroot
  54. Barba siluana:[…] glaiser coille:[…] bugle
  55. Barba Iouis, semperuiua:[…] teneagal:[…] houseleek
  56. Bardana, lapa:[…] meacan tua:[…] burdock
  57. Branca ursina:[…] gallfotannan:[…] bear's breech
  58. Beta, pleta, cicula:[…] biatus:[…] beet
  59. Bilonia, molena:[…] coinneall Mhuire:[…] mullein
  60. Bolus Armenicus:[…] uir sleibhe Armeinia:[…] bolus Armenicus
  61. Borax:[…] :[…] borax 1
  62. Bursa pastoris:[…] lus an sbarain:[…] shepherd's purse
  63. Bitonica:[…] bitoine:[…] betony
  64. Balsamita:[…] cartlann:[…] water mint
  65. Burneta:[…] lus creidhe:[…] burnet saxifrage
  66. Bibolica, biliria:[…] fotlact:[…] narrow-leaved water parsnip
  67. Butirum:[…] im:[…] butter
  68. Calamentum, calamentum maighis:[…] cailimint:[…] calamint
  69. Ciclamin, malum terre:[…] cularan:[…] pignut
  70. Cameactis, ebulus:[…] ualuort:[…] dwarf elder
  71. Cinoglosa:[…] finscoth:[…] hound's tongue
  72. Cinis omnis:[…] luaith:[…] ashes
  73. Citonalens:[…] sidual:[…] setwall
  74. Conconidum:[…] sil in labriola:[…] seed of the spurge laurel
  75. Codion:[…] popin geal:[…] white poppy
  76. Cornu serui:[…] congna an fiadha:[…] deer's horn
  77. Cauda purcina:[…] gurmaill:[…] gromwell
  78. Caulis orientis:[…] praiseac garrdha:[…] garden cabbage
  79. Celedonia:[…] :[…] celandine
  80. Centauria:[…] dedga:[…] centaury
  81. Cerefolium:[…] comann gall:[…] chervil
  82. Cerusa:[…] blath in luaidhe:[…] ceruse
  83. Cotilodion, cimbulairia, umbilicus ueniris:[…] curnan caisil :[…] pennywort
  84. Citragha See Glossary:[…] :[…]
  85. Cinamomum:[…] cainel:[…] cinnamon
  86. Ciba pirum i.e. cibapirum "Sulphur, est sulphur vivum, quod alio nomine dicitur cibapirum" Collectio Salernitana, vol. 3, p. 316, Salvatore De Renzi et al., Napoli 1854--> :[…] raibh:[…] sulphur
  87. Colafonium:[…] picc Greagach:[…] colophony
  88. Colocindida:[…] :[…] colocynth
  89. Consolida madior:[…] lus na cnam mbristi:[…] comfrey
  90. Consolida media:[…] easboc beoain:[…] ox -eye daisy
  91. Consolida minur:[…] noinin :[…] daisy
  92. Conium:[…] ros na minne mire:[…] seed of hemlock
  93. Corallus rubius:[…] cruel dearg:[…] red coral
  94. Corona regia:[…] eachseamur:[…] melilot
  95. Coriandrum:[…] :[…] coriander
  96. Centinodia:[…] gluinech bec:[…] knot-grass
  97. Crocus:[…] croch:[…] saffron
  98. Cubebis:[…] :[…] Cubebs
  99. Catapusia:[…] gran Oilella:[…] spurge
  100. Cucurbita:[…] :[…] gourd
  101. Cuscuta:[…] claman lin:[…] dodder
  102. Dactulus:[…] :[…] dates
  103. Daucus asininus:[…] milbocan:[…] carrot
  104. Dragantum:[…] gum crainn:[…] tragacanth
  105. Diegreidium:[…] :[…] diagridium
  106. Dens leonis:[…] serban muc:[…] sowthistle
  107. Diureticam:[…] :[…] diuretic substances
  108. Diptannus, pulegium martis:[…] litontra:[…] dittany
  109. Dragantum:[…] coporrus:[…] copperas
  110. Ebulus, cameactis:[…] ualuart:[…] dwarf elder
  111. Edera arborea:[…] eiginn na crann:[…] ivy on trees
  112. Edera terrestris:[…] eigheann talman:[…] ground ivy
  113. Eleborus nider:[…] tathaba dubh:[…] black hellebore
  114. Endiuia:[…] :[…] endive
  115. Elena campana:[…] eillin:[…] elecampane
  116. Epatica:[…] ae aba:[…] liverwort
  117. Epetimen i.e. epithimum:[…] blath na time:[…] dodder of thyme
  118. Esula:[…] eisbeorna:[…] spurge
  119. Euforbium:[…] [gum crainn]:[…] euphorbia latex
  120. Es ustum:[…] umha loisce:[…] burnt copper
  121. Ematites:[…] :[…] haematite
  122. Emblici:[…] :[…] myrobalans
  123. Eruca:[…] cearrmacan:[…] greater water parsnip
  124. Ferrum, ferrugo ⁊ sgama ferri:[…] iarunn, slaighe ⁊ tuirinn :[…] iron, dross, flake
  125. Ferrarium:[…] iadh:[…] sediment
  126. Flamula:[…] aibill uisce :[…] water crowfoot
  127. Fenugrecum:[…] pis Greagach:[…] fenugreek
  128. Fragaria:[…] lus na sum talman:[…] strawberry
  129. Fraximus:[…] fuinnseoc:[…] ash
  130. Farina ordi i.e. farina hordei:[…] (min) eorna :[…] (meal of) barley
  131. Feniculus:[…] feinel:[…] fennel
  132. Feniculus porsinas:[…] maelan muilithi:[…] stinking mayweed
  133. Fenementum:[…] laibin:[…] leaven
  134. Fel:[…] domblas ae:[…] bile
  135. Filipindula:[…] :[…] dropwort
  136. Fumus terra:[…] furniter:[…] furniter
  137. Fu ualerian:[…] caertann curraig:[…] wild valerian
  138. Fugo demonurn:[…] bitnua:[…] St. John's wort
  139. Fructus iuniperi:[…] caera an iubair craigi:[…] juniper berries
  140. Ficus:[…] figeada:[…] figs
  141. Fex:[…] deasgaid:[…] dregs
  142. Galbanum:[…] :[…] galbanum
  143. Galanga:[…] gailingan:[…] galangal
  144. Galitricum:[…] caince coilli:[…] clary
  145. Gladiolus:[…] soilisdur:[…] yellow flag
  146. Gariofilus:[…] clobus:[…] cloves
  147. Genciana:[…] coirce lo[...]:[…] gentian
  148. Gumi:[…] :[…] gum
  149. Gitt:[…] cogul:[…] cockle
  150. Genestula:[…] gilcach slebhe :[…] broom
  151. Hermodactuli:[…] tene talman:[…] autumn crocus
  152. Herba Sangti Petri:[…] soibirgin:[…] cowslip
  153. Hipia mador See Glossary s.v. flidh:[…] flidh:[…] chickweed
  154. Hipia minor See Glossary s.v. flidh:[…] rinn ruisc:[…] scarlet pimpernel
  155. Isopus:[…] isoip:[…] hyssop
  156. Ipoquisdidos:[…] lus na meacan:[…] hypocistis
  157. Iouis barba:[…] teineagul:[…] houseleek
  158. Iris:[…] gloiriam:[…] stinking iris
  159. Ipofilia:[…] bilur Muire:[…] brooklime
  160. Lacc:[…] bainne:[…] milk
  161. Lactuca:[…] leiteas:[…] lettuce
  162. Laudanum:[…] :[…] laudanum
  163. Lapasium acutum:[…] corrcopog:[…] curled dock
  164. Lapis lasuili:[…] :[…] lapis lazuli
  165. Lapis magnetis:[…] :[…] magnetite
  166. Lansiolata:[…] slanlus:[…] ribwort
  167. Lauriola:[…] :[…] spurge laurel
  168. Lenticula acatica :[…] ros lachan :[…] duckweed
  169. Leuisticus:[…] lubhaiste:[…] lovage
  170. Lepus:[…] mil muidhe:[…] the hare
  171. Lapis agapidis:[…] :[…] agate
  172. Lisium:[…] :[…] lycium
  173. Lilium:[…] lilidh:[…] lily
  174. Linga auis, pigla:[…] tenga enain :[…] stitchwort
  175. Litairgirum:[…] slaidteach an airgid:[…] dross of silver (litharge)
  176. Licrisi:[…] licoiris:[…] liquorice
  177. Lapasium:[…] copog:[…] dock
  178. Linga bouina:[…] odhrad:[…] bugloss
  179. Mas:[…] :[…] mace
  180. Maccula trifolium:[…] eachsemuir:[…] red clover
  181. Manna:[…] :[…] manna
  182. Mala granata:[…] ubla graineacha:[…] pomegranates
  183. Marubium:[…] orofont:[…] horehound
  184. Medulla:[…] smir:[…] marrow
  185. Masdix:[…] :[…] mastic
  186. Mel:[…] mil:[…] honey
  187. Margarite:[…] nemunn:[…] pearls
  188. Mellago:[…] pimentaria:[…] balm
  189. Mellicratum:[…] :[…] (a drink) 2.
  190. Menta:[…] minntus:[…] mint
  191. Mercurialis:[…] mercurial:[…] annual mercury
  192. Mellifolium:[…] athair talman:[…] yarrow
  193. Mirtuis:[…] raidleag :[…] bog myrtle
  194. Mirra:[…] mirr:[…] myrrh
  195. Morella:[…] midhaidi:[…] black nightshade
  196. Morsus demonis:[…] caisearban bec:[…] devil's bit scabious
  197. Muscus:[…] :[…] musk
  198. Mumia:[…] :[…] mummy
  199. Mandragora:[…] :[…] mandrake
  200. Mrbulani:[…] :[…] myrobalans
  201. Mala masiana:[…] ubla fiadain:[…] crab apples
  202. Mora selsi:[…] smera:[…] blackberries
  203. Melli:[…] :[…] spignel
  204. Mesbili:[…] sceachoire:[…] haws
  205. Nastursium:[…] bilur uisce:[…] watercress
  206. Napeum, sinapium:[…] mosdard:[…] mustard
  207. Nenufar:[…] blath na raibhe uisce:[…] flower of the water lily
  208. Nepta:[…] neift:[…] catmint
  209. Nux magna:[…] cnu franccach:[…] walnut
  210. Nux muscata:[…] nutamicc:[…] nutmeg
  211. Nux longa:[…] almont milis:[…] sweet almonds
  212. Olibanum:[…] :[…] frankincense
  213. Opoponax:[…] :[…] opopanax
  214. Ouua:[…] na huidhi:[…] eggs
  215. Os de corde serui:[…] cnamh craighi an fhiadha:[…] bone of deer's heart
  216. Ordium:[…] eorna:[…] barley
  217. Pampinus:[…] duillebar na fineamhna:[…] foliage of vine
  218. Petrosilium:[…] peirsille:[…] parsley
  219. Pulegium muntanum:[…] poiliol muntanum:[…] wild thyme
  220. Piper nigrum:[…] pibur dubh:[…] black pepper
  221. Pulicaria:[…] millsean monadh :[…] lousewort
  222. Paritaria:[…] pairitair:[…] pellitory of the wall
  223. Polipodium:[…] scim:[…] polypody
  224. Pibinella:[…] eigrim:[…] burnet
  225. Pulitricum:[…] ruibh cloithi:[…] wallrue
  226. Porrum:[…] lus:[…] leek
  227. Pingedo:[…] methrudh:[…] fat
  228. Pira:[…] peirida:[…] pears
  229. Plumbum:[…] luaidhe:[…] lead
  230. Quercus:[…] darach:[…] oak
  231. Rafanos:[…] racam:[…] horse radish
  232. Rosmarinus:[…] ros marina:[…] rosemary
  233. Reubarbrum:[…] :[…] rhubarb
  234. Rosa rubia:[…] ros dearg:[…] red rose
  235. Rubia maior, uarencia:[…] madra:[…] madder
  236. Ruta, bisa, molea:[…] ruibh:[…] rue
  237. Repercusiua:[…] :[…] repercussive substances
  238. Sambucus:[…] trom:[…] elder
  239. Sal:[…] salunn:[…] salt
  240. Sarcacolla:[…] :[…] sarcocolla
  241. Scamonia:[…] :[…] scammony
  242. Saturaieia, utimbra:[…] sabraidh:[…] savory
  243. Sene:[…] :[…] senna
  244. Serpillum:[…] piletra:[…] wild thyme
  245. Salisit:[…] saileach:[…] willow
  246. Spicanardi:[…] :[…] spikenard
  247. Sdrusium:[…] praiseach buidhe:[…] charlock
  248. Sulfur:[…] raibh:[…] sulphur
  249. Sol secium, sbonsa soils, eliotropia, sicorea, ingcuba, uerucaria:[…] rudus:[…] marigold
  250. Spodium:[…] cnaim na bellifinte:[…] calcined ivory
  251. Sticatos:[…] sian sleibhe:[…] foxglove
  252. Satuirion, priamiscus, leporina:[…] tulcan:[…] orchid
  253. Sandaili:[…] :[…] sandalwood
  254. Sdafisagria:[…] :[…] stavesacre
  255. Scolapendria, linga ceruina:[…] crimh muice fiadha:[…] hart's tongue fern
  256. Stipica:[…] :[…] styptic substances
  257. Sbaragius:[…] modomhun:[…] asparagus
  258. Storax:[…] :[…] storax
  259. Sompnus:[…] codladh:[…] sleep
  260. Sitis:[…] ita:[…] thirst
  261. Saluia:[…] saidsi:[…] sage
  262. Sauina, bracteos:[…] liathan locadh:[…] savin
  263. Tartarum:[…] deascaidh an fina:[…] tartar of wine
  264. Terra sigilata, terra Sarasenica, argentaria:[…] talamh selaithi:[…] sealed earth
  265. Tuirbit:[…] :[…] turpeth
  266. Triticum:[…] cruitneact:[…] wheat
  267. Tanasetum agreste:[…] brisclain:[…] silverweed
  268. Tapsia:[…] fearban:[…] buttercup
  269. Tela rania:[…] lin an damain allaidh:[…] spider's web
  270. Terpintina:[…] :[…] turpentine
  271. Tamariscus:[…] :[…] tamarisk
  272. Tamuirindi, oxifencia, dactilus asetosus, dactilus indicus:[…] :[…] tamarind
  273. Turio uitis:[…] maetain na fineamhna:[…] shoots of vine
  274. Uernix, bernix, elasia:[…] :[…] varnish
  275. Ueruena, herba Ueneris, peristeron:[…] :[…] vervain
  276. Uiola:[…] sail cuach:[…] violet
  277. Uirga pastoris, osaragi :[…] lus na leadan min:[…] teasel
  278. Uitrum:[…] gloine:[…] glass
  279. Uua:[…] caera na fineamna:[…] grapes of vine
  280. Uinum:[…] fin:[…] wine
  281. Uenenum:[…] nemh:[…] poison
  282. Uenter:[…] an bru:[…] the abdomen
  283. Uermis:[…] peiste:[…] worms
  284. Uisus:[…] radurc:[…] sight
  285. Uomitibus:[…] sceatrach:[…] vomiting
  286. Uritiua:[…] :[…] burning substances
  287. Yringi, socacul:[…] cuilinn traga:[…] sea holly
  288. Ycor:[…] :[…] ichor
  289. Ydor:[…] uisce:[…] water
  290. Yarapigra Galieni:[…] hieropigra Galeni
  291. Zinciber:[…] sinnser:[…] ginger
  292. Ziucra:[…] siucra:[…] sugar

Tadhg Ó Cuinn

Aron barba, iarus, pes uituli

Edited by Micheál P. S. Ó Conchubhair

Index to each section

section 1: IntroductionThe author a…

section 2: An Irish Materia MedicaP…

section 3: An Irish Materia MedicaP…

section 4: An Irish Materia MedicaP…

An Irish Materia Medica

1. Introduction

In this section

 p.1

1. The author and his sources

1. The author and his sources

The text considered here is an Irish Book of Simple Medicines of the 15th century in the traditional European form. A short chapter is devoted to each drug, and the chapters are arranged in more or less alphabetical order of the Latin names of the drugs, the names that appear to have been used by the apothecaries. In most cases, the Latin heading of the chapter is followed by the Irish name of the drug, the qualities of the drug (hot, cold, dry, wet), the virtues of the drug, stated in general terms (e. g. styptic), and some of the specific uses of the drug.

The book appears to have played a significant part in the process of familiarising the Irish physicians with European pharmacy. It came early in the course of the adoption in Ireland of European medicine, and the number of copies of it that survive, and the influence it appears to have had on later medical writings, indicates that it was widely used.

The author of the book was Tadhg Ó Cuinn, bachelor of physic, and it was written in the year 1415, as is stated at the end of the work, where it is also stated that the work was based on the antidotaries and herbals of the city of Salerno, according to the  p.2 consensus of the studium i.e. college) of the doctors of Montpellier. It is likely that the author took his degree at the famous medical school of Montpellier in the South of France, but there is no direct evidence on the point. As well as for its medical school, Montpellier was also famous as a centre of the spice trade, and its merchants did a considerable trade with nearby Gascony, which was a possession of the English king. Tomás Ó Concheanainn (1976, p. 165) says that it may be inferred that Tadhg Ó Cuinn belonged to some branch of the Ui Chuinn of Munster (maybe of Inchiquin, Co. Clare), from the fact that all the known scribes of his works were of families native to the Southern half, families named Mac Gaisin, Ó Bolgaidhe, Ó Callannáin and Ó Leighin. It would appear that Ó Cuinn employed some of his students as amanuenses, and that he dictated his material to them. In her note on the manuscript G11 (1967, p. 71), Nessa Ní Shéaghdha gives the names of certain of these amanuenses, Gilla Padraic hí Challannáin, Aenghus hi Callannan, Aodh mac Caisin, Nicol Ó hIceadha. She says that other translations attributed to Tadhg Ó Cuinn include the Commentary of Geraldus de Solo on the ninth book of Rhases' Almanzor (NLIre MS G11), and a treatise on various diseases (RIA 23 M 36, p. 1–18), and she mentions the possibility that he also translated certain paragraphs on medical and physiological subjects contained in MS RIA 24 P 3.

The present work consists of a compilation in Irish of extracts from various Latin works that were in general use by medical people throughout the Middle Ages. It is possible that whatÓ Cuinn had before him were not complete copies of the works in question, but a  p.3 compendium on the lines of the Herbal of Rufinus (ed. Thorndike, 1946), containing verbatim extracts from a number of authors. In this connection, an interesting possibility arises. About the year 1322, the Medical Faculty of Paris ordered that all apothecaries should possess a copy of the Antidotarium Nicolai; in 1422 they were required to have the Synonima Serapionis correcta and the Circa Instans of Platearius: Trease (1959) 22, 47. These ordinances may have been erecting into law something that was the normal practice of most respectable apothecaries. In that case, it is possible that Tadhg Ó Cuinn borrowed the books he needed for the purposes of his present text from a friendly apothecary. The apothecary would inevitably have been based in a town, and he would have been Anglo-Irish. Reference is made in the Glossary to some examples of what appears to be the influence of the English tradition on the Irish text, and these further indications strengthen the implications of the circumstances described in Chapter 3 that there must have been a certain amount of cooperation between the Gaelic physicians and the Anglo-Irish apothecaries.

1. Circa Instans

Ó Cuinn's principal source, and the work whose format he followed, was the Liber de simplici medicina, usually known, from the opening words of the introduction, as Circa Instans. Joannes Platearius is named as the author of Circa Instans in the early printed versions of the text.

George Sarton (1931, ii 241) refers to Joannes Platearius the Younger, who lived in the second half of the eleventh century, and  p.4 Matthaeus Platearius (“probably the son of Joannes”) who died in 1161. Beck (1940) dates the original writing of Circa Instans rather convincingly to shortly after 1070, and this supports the statement in the printed editions that Joannes was the author. That Joannes, and not Matthaeus, was the author is the view of Schuster (1926, p. 205), Fischer (1929, p. 20) and Morton (1981, p. 107, n. 36). Beck shows, however, that the original text was added to later, and it may be that Matthaeus had a hand in the developing of it. What is most relevant about the book is that it emanated from the town of Salerno, whose citizens were developing a great interest in medicine and were rapidly gaining a reputation for their medical skill.

Circa Instans is a list of more than 200 simple (i.e. not compound) medicines, arranged alphabetically, with a chapter on the uses etc. of each one. Claus H. Beck (who dates his Vorwort, poor man, Im Felde, im Februar 1940) and Hans Wölfel and others, working under the tutelage of Dr. Julius Schuster in Berlin in 1939–40, have contributed substantially to our knowledge of this work. Wölfel printed the copy of the text which is preserved in Erlangen, and Beck studied the three earliest known manuscripts, that of Breslau, which was written about 1180, that in Vienna, which was written at latest about 1250, and that in Erlangen, which was written between 1250 and 1300. Beck finds so many points of resemblance to the Liber de gradibus of Constantine the African, monk of Monte Cassino, and to the Corpus Hippocraticum, that he feels that these, together with Arabic works similar to Abu Mansur's Liber fundamentorum pharmacologiae, were the main sources of the text. Schuster's own contribution (1926) was  p.5 a study of certain illustrated manuscripts and early printed herbals, and the identification of some 94 plants, in the course of establishing that the illustrations in Gart der Gesundheit (a German herbal printed in 1485) of the plants in question were copied from manuscripts of Circa Instans.

I have relied principally on the version of Circa Instans which was printed in Venice in 1497, supplemented by Wölfel's Erlangen text and by the substantial extracts from Circa Instans which Rufinus included in his herbal in the 13th century. The 1497 version is likely to be the closest to the text that Ó Cuinn had before him.

Another text that is of assistance is the Tractatus de herbis. What appears to be the original is contained in the 14th-century MS Egerton 747 in the British Library. The Tractatus was compiled by Bartholomeus Mino da Siena, of whom nothing is known except that he is described in the Explicit as an expert in the spicer's art. The book began as a copy of Circa Instans, but additional material was added from the writings of Pseudo-Apuleius, Macer Floridus, Pedanios Dioscorides, Ysaac Iudaeus, Avicenna, the Antidotarium Nicolai, and some others. The text is accompanied by illustrations of the plants discussed. Later copies of the Tractatus are contained in three other manuscripts, including MS Lat. 993 of the Biblioteca Estense, Modena. This Modena copy was made, complete with illustrations, in Bourg in France in 1458 by a scribe calling himself “Le petit pelous”. I have used this Modena copy. 3

The greatest of the recent contributions to our knowledge of Circa Instans is the facsimile edition of the 15th century manuscript,  p.6 Livre des simples médecines (1980 and 1984), annotated by Carmélia Opsomer, Enid Roberts and William T. Stearn. This is a French version of Circa Instans with many additions, mainly based on the aforesaid Tractatus de herbis, and beautifully illustrated by paintings of which a significant number were made from [] life. The beauty and botanical accuracy of certain of the illustrations are the subject of praise by Dr. E. Charles Nelson in Pteridologist 2, 1 (1990) 21–23. Opsomer describes the text it contains as one of the major texts of medieval science, and she states that it constitutes the end-point and indeed a balance-sheet showing the assets and the liabilities of a long scientific and medical tradition going back to antiquity, that of the medieval herbal. The manuscript did not come to light until 1975, and it is now preserved in the Bibliothéque Royale, Brussels (IV. 1024). She states that Platearius based his Circa Instans on the works of Pedanios Dioscorides, Galen, Oribasius and Constantine the African, as well as on the experience of his family, of himself and his colleagues at Salerno, notably Gariopontus and “Magister Salernus”.

2. Macer Floridus

The next source most quoted from by Ó Cuinn was the De Viribus Herbarum of Macer Floridus (printed by Choulant, 1832). This is an account believed to have been written early in the 11th century, in Latin hexameter verse, of the medicinal uses of some 77 plants. The name, Macer Floridus, is a pseudonym, reflecting the name of Aemilius Macer, who died in 15 B.C., and who wrote a similar poem about plants, which no longer survives. The author's real name is believed to have  p.7 been Odo Magdunensis, i.e. Odo from Meung on the Loire, who lived in the first part of the 11th century.

Choulant prints some articles which he believes to have been interpolated into Macer's text by later scribes, and which he refers to as “Spuria Macri”.

Rufinus included many extracts from Macer's poem in his own compilation.

I have not as yet read the new edition of Macer's poem, edited by Roberto Trifogli and published in Rome in 1958 (British Library reference, under “Macer (Aemilius) pseud.”, 7322 h. 8).

3. Ysaac Iudaeus

Occasional use was made by Ó Cuinn of the Liber dietarum particularium which was written by Ysaac Israeli (or Isaac Iudaeus) who lived in Egypt and who died in Tunis about the middle of the tenth century. Ysaac, otherwise Ishaq ibn Amran al-Isra'eli, is said by his Latin translator to have been the “adoptive son” of Solomon, king of the Arabs. He was one of the first of the distinguished Jews who were prominent in spreading Arabic science, especially medicine, to the Western Arabic territories. He was trained as a physician in Baghdad, where he studied Greek medicine and was in touch with the work done there in the translation and exposition of the Greek authorities. Some of his references to Galen are carried by Ó Cuinn into his own text. About the year 900, Ysaac was court physician and philosopher to Ziyadet Allah III at Qairawan, near Tunis. His treatise on urine is regarded as the best medieval work on the subject. Ysaac's  p.8 writings were translated from the Arabic into Latin by Constantine the African (who died in 1087), “ut de labore anime premium adipiscerer”. I have used the Omnia opera which was published by Bartholomeus Trot in Lyons in 1515, as well as the excerpts included by Rufinus in his Herbal.

4. Avicenna

Some use was also made of Book 2, the Liber aggregatus de medicinis singularibus of Avicenna's Canon de medicina. Abu All al-Husain ibn Abdallah ibn Sina, known to Europeans as Avicenna, was born in Afshana, near Bukhara (which is now in the Soviet Union), in 980, and was at least partly Persian. He died in 1037 in Hamadhan. His Book of the Healing was a major influence on European philosophy and science until Aristotle's works became generally known. The Canon of Medicine was the medical textbook most used in Europe for some five centuries. Book 2 of the Canon consists of a list of simple medicines, arranged in alphabetical order, with an account of each one. I have used the translation from Arabic into Latin which was made in Toledo by Gerard of Cremona, who died in 1187, as printed by Petrus Maufer in Venice in 1486.

5. Serapion

O' Grady in the BM Catalogue states that the article on the hare (Chapter 170, Lepus) is based on the Book of Simple Medicines of Ibn Sarabi, otherwise Serapion the Younger. It will be necessary to check Serapion's book as a possible source for some of the Irish text. Very little is known of Serapion except that he lived probably in the 12th century, and that he was a physician who wrote in Arabic and who may  p.9 have been a Christian. The Latin translation, made by Simon Januensis (of Genoa) with the assistance of Abraham Judaeus Tortuosiensis in the second half of the 13th century, became very popular.

6. Others

Reference is made in the text to a number of other authorities, Alexander, Averrhoes, Constantine, Dioscorides, Mesue, Galen, Gillibertinus, Hippocrates, Rhases, but it may be taken that these references (except, perhaps, in the case of Rhases) were all derived by the Irish author from the versions he used of the five main sources above described.

7. Local sources

There is a number of items in the text for which no Latin sources have been found, and it is suggested in Chapter 4 that some of these may represent a purely Irish tradition.

8. In General

This Materia Medica is of a high standard. At a rough check, it appears that, of the 208 plant simples and 29 plant products discussed, some two thirds are mentioned in the 12th edition of the Pharmacognosy of Trease and Evans as being relevant still or until recently, and another 15 were and are of nutritional value. That the author discusses only those drugs which he knew to be in use, is indicated by the drugs which are discussed in the Erlangen copy of Circa Instans, but which are not referred to in the Irish version. Of the 38 such drugs, 33 are foreign and obviously hard to come by, and only five are plants that occur in the Irish flora. The author was  p.10 practical, too, in selecting information from his sources, He seems to give only those uses of the drug which he knew to be made in practice in this country. To mention an obvious case, he omits the numerous references to scorpion stings which occur in the Latin texts. On the other hand, he frequently mentions the mad dog when the Latin source does not.

The text appears to be no slavish rendering of the voice of ancient authority, but a sensible selection of information believed to be of practical use. It indicates the ailments that were known in the country at the time, and the drugs that were used in treating them.

 p.11

2. Copies of the text

2. Copies of the text

The version given in the present exercise is based on the copy of the text in Trinity College Dublin, manuscript No. 1343 (H. 3. 22), pages 47–106. The scribe was Aodh Buidhe Ó Leighin, and the copy is believed to have been made in the fifteenth century. I have made a few emendations from other copies, indicated by square brackets [ ], but I have not as yet compared or collated the text with the other copies.

Other copies of the text are contained in a number of manuscripts:

1. National Library of Ireland MS G11:

Written on vellum and completed in 1466 by Donnchadh Ó Bolgaidi, with two or three unidentified collaborators. The manuscript contains a considerable amount of material on medical topics, including valuable copies of some legal tracts relating to medical practice. The Materia medica occupies pages 1–67. Nessa Ni Shéaghdha says, Cat, i 66, that parts of the manuscript may have been written at  p.12 Woodstock, near Athy, and at Clanmalire, Laois, adding, p. 71, that the copy of the Materia medica may be reckoned among the more complete vellum copies, and that it is more or less akin to the copy in H. 3. 22 (above).

2. National Library of Scotland, MacKinnon's MS III, fo. 1–80:

This is a fairly full copy of the text, containing 286 articles. It was made in the fifteenth century. The scribe gives his name as Gilla Coluim, and he indicates that he worked from the text as taken down by Gilla Padraic Ó Callanain from the author's dictation. Gilla Coluim does not indicate where the copy was made, but it has been in Scotland since at least the seventeenth century. The names of the plants are written in the margin in English, evidently by John Beaton, who wrote his name on folio 53b in 1671. On folio 85a he writes: E[oin] M'Bh[eathadh] 1671. MacKinnon, in his Catalogue of Gaelic MSS in Scotland, prints extracts from Articles in this manuscript corresponding to our Chapters 92, 158, 187 and 198, and he gives the scribe's colophon at the end of the text in full. It will be necessary to check the Glossary herein with John Beaton's English plant names.

3. Royal Irish Academy MS 458 (23 O 23):

A vellum manuscript, which may have been made in the 15th or 16th century.

4. RIA MS 464 (23 O 6):

 p.13

A vellum fragment bound into the volume as pages 19–30 contains part of a Materia medica from Sambucus to Ydor. Is this part of our MM?

5. RIA MS 459 (23 Q 5):

This is also a vellum manuscript which was probably made in the 15th or 16th century.

6. NLScot, MacKinnon's MS LX, pages 303–463:

This copy, which contains 311 articles, was written in 1611–1614, in the main by Aonghus mac Fearchair mic Aonghuis, in Ardchonnel, for Donnchadh Ó Conchubhair. The scribe appears to be Aonghus Mac Beathadh, son of Farquhar Beaton of Husibost, Skye (see MacKinnon, Cat., top of p. 299).

Farquhar was physician to the Lord of the Isles, and he was, in his time, possessor of the well-made copy of the Irish Lilium Medicinae which is described by MacKinnon on p. 298– 301 (now NLScot. MS 2076). The handwriting in MS 2076 will need to be examined to see if it bears out the statement in MacKinnon p. 299 that that manuscript also was written by Aonghus. Aonghus received some of his medical training from Donnchadh Ó Conchubhair of Dunolly in Argyle. This Donnchadh (1571–1647) became “Donnchadh Albanach” when he was in Ireland in the 1590's with Donnchadh Óg Ó Conchubhair, who was very likely a relative of his. In 1596, he was in the home of Donnchadh Óg, at CullohillCúl Choill — by Achadh mic Airt, Mac Giolla Pádraig's headquarters, making a copy of the Irish Lilium Medicinae  p.14 under the supervision of Donnchadh Óg, with the help of Cathal mac Cuinn and of Giolla Padraig, son of Donnchadh Óg: MacKinnon, p. 275, Donnchadh Óg, who is referred to elsewhere (see RIA Cat. p. 1169) as Donnchadh Óg mac Donnchadha léith mhic Giolla Padruic, was physician to Mac Giolla Pádraig of Ossory, and he appears as the teacher of Risderd mac Muircertaigh Ó Conchobhair, scribe of RIA MS 439.

7. British Library MS Add. 15403

This is a vellum MS, and it is dated by Standish O' Grady (Cat, p. 222) to the 16th century. It contains 151 of the chapters in the H.3. 22 version, and 14 chapters that are not in H.3.22. The headings of the chapters are printed by Stokes (1888), and O' Grady has, in the BM Catalogue, edited and translated extracts from the MS corresponding to our Chapters 36, 49, 62, 170, 215 and 242, as well as chapters on caraway (carui) and Spanish flies (Cantarides) that are not in H. 3. 22.

8. TCD MS 1334 (H. 3. 15):

This is also a vellum manuscript, and it is dated by the cataloguers “s. xvi?”.

9. TCD MS 1323 (H. 3.4):

This is also a vellum MS, dated by the Cataloguers “s. xvi?”. William O'Sullivan, Celtica xi 248, assumes that it was bought by the Library from Muiris Ó Gormáin: that would have  p.15 been between 1761 and 1781. The copy of the Materia medica contains about 260 articles. The colophon states that the text is as taken down from Tadhg Ó Cuinn's dictation by Aenghus Ó Callanáin, and that this copy was written by Maghnus mac Gilla na naemh micc a Leagha. N. Ní Shéaghdha states, NLIre Cat, p. 71, that there is a note in RIA 24 B 2, p. 122 to the effect that the original transcript of Ó Cuinn's translation of the Materia Medica was in the possession of the Ó Callanáin family (“i seilbh Eóin ui Challanáin .i. an liaigh”) in 1692 and that it was the ultimate exemplar of the Ó Longáin copies (see below) of the tract. No doubt, the “original transcript” referred to was either the version that was written down by Aenghus, or that which was written down by the Giolla Padraic Ó Callanáin who is referred to in the earlier of the NLScot MSS. The Ó Callanáins were physicians to Mac Carthaigh Riabhach of Cairbre in west Cork. In the BM Cat., p. 222, O' Grady suggests that the Aonghus Ó Callanáin who was the second main scribe of the Book of Mac Carthaigh Riabhach, known as the Book of Lismore, was the same Aonghus who contributed to the production, in 1403, of the original of the item at the end of BL MS Egerton 89 (and who was, presumably, also the Aenghus of TCD MS 1323, H. 3.4). However, it is unlikely that he was the same Aonghus, because Finghin mac Diarmada, for whom the relative tract in the Book of Lismore was  p.16 written, did not become Mag Carthaigh until 1478. See Celtica xv 96–110. Finghin died in 1505.

10. RIA MS 447 (23 K 42):

The Book of the O'Shiels, written in 1657–58 by Pádruic gruamdha O Siaghuil. The book was written in Connaught, where Pádruic says he and his brother, Pádruic Óg, were in exile (no doubt under pressure from Cromwell), and he prays God to recall them both to their ancestral home in Ibh Eachach (i.e. Iveagh), probably in Co. Armagh. He seems to have belonged to the branch of the O'Shiels who were physicians to the MacMahons of Oriel. The copy of the Materia medica takes up pages 322–444. It contains a little more than half the text, and breaks off with the heading “Gladiolus”, our Chapter 145. Una de Bhulf prints five extracts from this MS in Lia Fáil i 229–233, corresponding to our Chapters 3, 8, 17, 56 and 61.

11. John Rylands Library, University of Manchester, Irish MS 35:

Hayes (Catalogue of Manuscript Materials) gives the scribe as “Domhnall Ó Coinmhidhe (?), 17th century (?)”. This is the manuscript that Whitley Stokes calls “Lord Crawford's Irish medical MS”. It begins with a copy of our text, and Stokes prints the headings of some 118 of the Chapters in The Academy, May 16, 1896, pages 405–7. In his paper of 1898, Stokes includes a medical glossary from this MS.

12. NLIre MS G 19:

 p.17

This MS consists of a copy of our text, made by Muiris Ó Gormáin in 1761. According to N. Ní Sheaghdha, NLIre Cat. p .71, the copy appears to have been transcribed from NLIre MS G11.

13. RIA MS 465 (23 N 20):

This manuscript contains a copy, on pages 65–134, of the same version of the Materia medica as the other Ó Longáin manuscripts (below). A colophon on page 134 states that it was written by Micheál Óg Ó Longáin for his own use in Cuil ui Murchadha, near Curracha Chiopain, in Musgraidhe, Co. Cork, in 1794.

14. RIA MS 470 (23 M 38):

Written in 1794 by Micheál Óg Ó Longáin.

15. RIA MS 460 (3 B 15):

A copy of RIA MS 459, made by Micheál Ó Longáin in 1829.

16. RIA MS 462 (24 M 34):

A copy made by Joseph Ó Longáin in 1848.

17. RIA MS 461 (24 B 2):

A copy made by Joseph Ó Longáin in 1848, stated to have been made from a copy made by Micheál Óg Ó Longáin in 1824, which in turn was made from a copy made by Micheál Ó Longáin in 1761.

18. RIA MS 448 (3 A 36):

 p.18

A transcript of the Book of the O'Shiels, RIA MS 447, made by Joseph and Micheál Ó Longáin in 1870.

An English translation of the Materia medica, made by Joseph Ó Longáin in 1870 and based on the copies in the O'Shiel MS (RIA 447) and RIA 462, is contained in RIA MS 463 (24 M 28). This may be of interest for the names of the plants.

 p.19

3. The doctors and the apothecaries

3. The doctors and the apothecaries

Ireland was not alone in suffering a state of conflict and hostility between its two communities, Gaelic and Anglo-Irish, each side regarding the other as savage predators, and not without reason. In Asia, the Mongol hegemony was breaking up, so that the land routes from India were impassible. Christian and Muslim glared at one another across the Mediterranean, while, closer to home, the English and the French were at one another's throats in the hundred years' war. It is surely a tribute to the resilience and adaptability of human beings that, in spite of all this, life went on.

In Ireland, the two communities, for all their mutual hostility, found it possible to deal with one another in various ways. The Anglo-Irish towns all had their Irishtown suburbs, where people from the Gaelic areas came to settle and to work in the towns. Some Anglo-Irish communities outside the towns adopted the Irish way of life in many of its aspects. Military alliances between groups on the two sides were not uncommon; their alliance with their neighbours, the Clann Aodha Buidhe, enabled the Savages of the Ards peninsula to maintain their position and their prosperity throughout the later Middle Ages. Even the Government sometimes employed Gaelic troops.

The professions that were recognised in Gaelic society included poets, historians, musicians, lawyers, ecclesiastics, and, of course,  p.20 the physicians, who traced their art and its practice back to prehistoric times.

There appears to have been an unsystematised form of primary education, which provided the basics for children destined for the professions, for the children of the upper classes, and for others. From there, the professional students went on to the specialised schools which the professional families ran to train the next generation. In addition, the medical families sent some of their young hopefuls to the great medical schools, particularly, it appears, Montpellier, that had developed over the previous two or three centuries on the Continent. The medical courses of the time were quite long, beginning with general subjects, and continuing with study of the principal medical texts, such as Avicenna's Canon of medicine, Bernard of Gordon's Lilium medicinae, and the writings of Arnaldus de Villa Nova.

When the students qualified, they came home and went into the practice of the profession, including teaching in the Irish medical schools. For the purposes of the local schools, they translated some of the texts they had studied abroad into Irish, and a considerable body of manuscript translations of Latin medical texts, made at this time, has survived to preserve their memory. Our present text is one of these, and the number of copies of it which we still have indicates that it was widely used in the schools and by the physicians.

When the new science was adopted in Ireland, many of the medical texts current in Latin were translated into Irish, but the Bible of the Irish doctors was the Lilium Medicinae of Bernard of Gordon. This  p.21 man was Master of the Medical University of Montpellier. A number of writings are attributed to him, produced between 1294 and 1308, but his greatest work, published in July, 1305, in the twentieth year of his service in Montpellier, was the Lilium. This is a comprehensive textbook of the medicine of the time, making quite a tome. In the middle of the 15th century, it was translated into Irish as Lile na heladhan leighis by Cormac mac Duinn Shléibhe. A beautiful copy of this translation, made by Domhnall Albanach Ó Troighthigh in 1482 (it was sold for 20 cows in 1500) is preserved in the British Library as MS Egerton 89. Other copies are in the Royal Irish Academy, 3 C 19, and Trinity College MS 1341 (H. 3.20). The Gaelic Lilium Medicinae in MS 2076 of the National Library of Scotland (this copy cost 60 milk cows) was the "physical pandect[]" of Fearchard Mac Bethadh, Farquhar Beaton, physician to the Lord of the Isles, in the early 17th century. It is of interest that the Irish took to the pragmatic Bernard rather than to intellectuals like Avicenna, Averrhoes and Arnald of Villanova. C. H. Talbot (1978) p. 419 refers to the Montpellier school as being “more concerned with sick people than with theories of sickness.”

Some Irish versions of medical texts that have been published in modern editions are Regimen Sanitatis, follamhnughadh na sláinte (Gillies, 1911), John of Gaddesden's Rosa Anglica (Wulff, 1929), A Treatise on Fevers (Duncan, 1932), "Trotula's" Muliebrium Liber (Wulff, 1934), the De Dosibus of Gaulterus (Sheahan, 1938), Regimen na Sláinte, a version of the Regimen Sanitatis of Magninus of Milan (Ó Ceithearnaigh, 1942). Some shorter texts have been published by Winifred Wulff, e. g. De amore hereos, Ériu xi 174; Pestilentia, Ériu  p.22 x; De chirurgia, Lia Fáil i 126–9; sections of a copy of our text in Lia Fáil i. Further information about the medical men and their writings is given by Meehan (1872, 373–390), Moore (1908), Shaw (1939, 1952, 1966), Walsh (1947), Binchy (1952), Dunlevy (1952), Ní Shéaghdha (1984), and also by the Gaelic Manuscript Catalogues of the various libraries, mainly the Royal Irish Academy, Trinity College, King's Inns, National Library, National Library of Scotland, and the British Library.

Every chieftaincy had a physician as one of its ollamhain or professional functionaries. The post was usually a hereditary one, descending in the same family for many generations, and it was remunerated with a holding of land. The physician was well-off enough and of sufficient status to enable him, apparently as part of his function, to maintain a guest house (teach aided coitchend) providing hospitality for the general public: Simms (1978) p. 71. The Annals of Connaught (Freeman, 1944) record, in the year 1527, the death of the wealthy Dr. Dunlevy, who kept a guesthouse: he was of the family who were physicians to the O'Donnells of Donegal:
“An Docduir [Donnchad] mac Eogain h. Duinnhslébi, sai re leighus ⁊ annsna healadnaibh ele d'urmor ⁊ fer conaigh moir et tighi oiged, do dul d'ecc an tres la ria féil San Proinséis.”

Other physicians who were deemed worthy of having their deaths recorded in the same annals were “Muris mac Donnchada h. Beigléighinn, sai re leighus (1528),” “O Siaghail, ollam leighis Innse hEogain (1531)” and “Illann Buide mac Maoilsechlainn meic Illainn Meic an Legha, sai re  p.23 leigius (1531).” As regards Dr. Dunlevy, the title “docduir” indicates a University training, made possible, no doubt by the family's wealth. Tadhg Ó Cuinn and Cormac Mac Duinnshléibhe also had degrees. It is clear, however, that University training was not considered essential. One of his pupils said of Donnchadh Óg Ó Conchubhair, physician to Mac Giolla Padraig of Ossory, that he was “rogha legha Érenn ina aimsir fen (tuig riot gan dul a hÉrinn do dhénamh foghluma).” He had, however, made a copy of the Irish version of the Lilium medicine himself, and he gave it to his pupils to copy: RIA Cat. p. 1172; MacKinnon p. 275.

The Anglo-Irish towns existed for the purpose of trade, and they could not have survived without their trade with their Gaelic neighbours. From time to time, officialdom issued edicts forbidding any intercourse with the "Irish enemies", but the need for trade forced the authorities to withdraw their restrictions whenever things were on a fairly even keel. Waterford in 1345, Cork in 1382, Limerick in 1391, Kinsale in 1400, and New Ross in 1402, were all permitted to make peace with the Irish and to trade with them (Mac Niocaill, 1964, II 394). The story Harrison discusses (1986), where a whiskey maker sent a school-boy ("memorise this as you do your lessons") to town, on his own, to buy pepper and anise for the whiskey, shows that the Gaelic people had ready access to the towns and the shops, at least as individuals.

It is not difficult to accept, then, that the physicians operating in the Gaelic areas had a fair degree of contact with their colleagues in the towns, at least with the apothecaries. The reader will notice in Ó Cuinn's work that some of the Irish names of plants  p.24 and materials are derived from the French and English languages, but it will also be noticed that a great many exotic materials are mentioned with an air of familiarity which indicates that the author knew about them and used them, and he could not have obtained them without the services of the apothecaries in the towns.

There is a reference to apothecaries in the Irish translation (c.1450) of Bernard of Gordon's Lilium medicine (MS Egerton 89, written in 1482, fo. 32va) “diaquilon .i. treta bis ac na poiticairibh”. In the 1551 edition of the Latin text, the substance referred to is diachylon, but there is no reference to apothecaries. It is likely that there were apothecaries in the Irish towns as there were in the towns of England and the Continent. Rudolf Schmitz (1961) has established firmly that there were apothecaries, in the sense of pharmaceutical retailers, in the German towns from about the year 1300 at least. There are references to apothecaries in Circa Instans: e. g. the version of the chapter on “Margarita” in the Erlangen copy states “Alie non sunt perforata et peiores quas ponunt apothecarii in medicinis”. Trease (1964) shows that, certainly by the time of our text, the apothecary was a familiar figure in England. In his paper of 1959, p. 19–20, he states:
“In England some trade in spicery had long existed, but evidence from many sources indicates that in the thirteenth century it had assumed considerable proportions … The spicers were primarily retail traders, although some were engaged in overseas trade and even owned ships … By the fourteenth century spicers were found in most large  p.25 provincial towns and some were obviously men of substance. The term apotheca, meaning originally a store-place, particularly for wine, gradually came to mean a store-place for spicery and eventually a pharmacy. In England the name apothecarius became common in the latter half of the thirteenth century. It was applied to a spicer who tended to specialise in pharmacy.”

In the Liber primus Kilkenniensis (McNeill, 1931), Johannes Spicer appears as a juror in 1344; Adam Spicer appears as a burgess in 1383–4 (p. 69) and he is mentioned again in 1391–2 (p. 46). English surnames often indicated the trade of the bearer of the name.

Writing in 1965, Trease and Hodson print an inventory of the stock-in-trade of John Hexham, an apothecary of London, which was made in 1415, the same year that our Tadhg Ó Cuinn wrote his book. Hexham was hanged for coining false money, and the inventory was taken in the course of the legal proceedings relating to the charge against him. The inventory, with the notes supplied by Trease and Hodson, is as follows (AN and PA indicate a preparation in the Antidotarium Nicolai (Nicolaus Salernitanus, 1484–85) or Pharmacopoeia Augustana):

InventoryNotes
1. Agret 2 oz. pretii 1 d.1. probably agresta or unfermented grape juice;
2. Azarum 2 oz. 2 d.2. azarum or asarabacha;
3. Lignum aloes 1 lb. 20 d.3. aloes wood;
4. Cardamome ⁊ oz. 20 d.4. cardamom fruits or seeds;
5. Ireus 2 oz. 1 d.5. orris root;
6. Gensyan 2 oz. 3 d.6. gentian root;
7. Gomeder 1 qr. 2 d.7. probably a gum;
Os de cost' cervi 2 pecie 2d.8. ... it seems probable that os de cornu cervi is intended. This could be the ordinary horn of the animal or the so-called hart's heart bone which Renodaeus ... describes as “that ossicle which adheres to the basis of an old hart's heart ... from its figure, much resembling a cross, hunters call it Hart's cross;”
9. Rubarbe 3 oz. 2 d.9. rhubarb;
10. Spykenard 2 oz. 5 d.10. true or Indian spike (compare items 13 and 18);
11. Aloes citrini 1 oz. 2 d.11. a variety of Socotrine aloes;
12. Sene 1 qr. 1 d.12. senna leaves or pods (compare items 70 and 75);
13. Spica selteca 2 oz. 2 d.13. Celtic nard or spike root (compare item 10);
14. Trussa dyani 3 oz. 3 d.14, 15, and 16 contain the word "Trussa" ...
15. Trussa dyarodian 2 oz. 2which if regarded as equivalent to "Trochisci" then has corresponding preparations in the pharmocopoeias, ...
16. Trussa mirre 3 oz. 6 d.namely Trocisci Diani AN, Trocisci Diarodon AN and Trochisci de Myrrha PA;
17. Bayes 3 lb. 3 d.17. bay-laurel berries;
18. Spic' cetica ½ lb 4 d.18. as item 13;
19. Calamus aromaticus ½ lb 2 d.19. acorus or sweet-flag root;
20. Lytarg' aur' 6 lb. 12 d.20. golden litharge or lead oxide;
21. Bys 1 oz. 8 d.21. these berries are too expensive to be the same as item 17 and we suggest the mediaeval dye stuff and drug, kermes;
22. Dyasaturian ½ qr. 2 d.22. Diasaterion AN;
23 Trifa sarazonica 3 qr. 12 d.23. Tri[f]era Sarracenica AN;
24. Yera pigra galiene 2 oz. 4 d.24. Yera Pigra Galieni AN;
25. Dyaffenicon 1 lb. 2 s.25. Diapenidion Magna AN;
26. Conserva violate 1 qr. 4 d.26. conserve of violets;
27. Pulpa casalophistula 3 d.27. pulp of cassia fistula fruit;
28. Potus antiogie 3 lb. 2 s.28. unidentified; 4
29. Ciripis sitomor' 6 oz. 5 d.29. possibly a syrup of citrus or lemon
30. Surip' spig'enell 4 oz. 4 d.30. possibly syrup of spikenard;
31. Surip' capill' veneris 2 lb. 2 s.31. syrup of maidenhair, Syrupus Capillorum Veneris PA;
32.Axsedule ½ lb. 6 d.32. probably axungia or lard;
Surip' andyne 3 qr. 6 d.33. sedative syrup;
34. Surip' boragin' ½ lb. 6 d.34. syrup of borage;
35. Surip' eupatorie 2 lb. 1 qr. 2 s.35. Syrupus de Eupatoria PA;
36. Surip' fum'terre 2 lb. 1 qr. 36. Syrupus de Fumoterrae PA;
37. Sur' ictericie ½ lb. 6 d.37. hardly legible but ictericus means "against jaundice".
38. Sur' prassii 1 lb. 16 d.38. syrup of horehound, Syrupus de Prassio PA;
39. Sur' oximeldoratik 2 lb. 1 qr. 16 d.39. a syrup of diuretic oxmel, Oxymel Diureticum PA;
40. Sur' ros' 1 lb. 8 d. 40. Siropi Rosacei AN;
41. Sur' scabiose 2 ½ lb. 2 s.41. Syrupus de Scabiosa PA;
42. Unguentum agrippa 2 lb. 12 d.42. Unguentum Agrippe AN;
43. Unguentum geneste 6 lb. 18 d.43. ointment of genista or broom;
44. Unguentum aur' 8 lb. 2 s. 8 d.44. golden ointment, Unguentum Aureum PA;
45. Unguentum marciatum 5 lb. 20 d.45. Unguentum Marciaton AN;
46. Unguentum Aragonium 3 lb. 12 d.46. Unguentum Arrogon AN;
47. Oleum laurium 3 lb. 12 d.47. oil of laurel berries;
48. Unguentum nervale 5 lb. 20 d.48. doubtful but possibly Unguentum Nihili PA;
49. Pepllion' vetus 2 ½ lb. 12 d.49. poplar buds used for making Unguentum Popleon AN;
50. Dialtia 6 ½ lb. 12 d.50. marshmallow, either root or ointment;
51. Salie vetus 2 lb. 8 d.51. possibly Salvia vitae, which in Gerard of Cremona's herbal is given as a synonym for Ruta muraria, or Wall rue;
52. Oleum mastic' 1 lb. 8 d.52. an oil containing mastic, Oleum Mastichinum, Mesue PA;
53. Oleum exetr' 1 lb. 6 d.53. doubtful, but possibly the Exeter Oil, Oleum Excestrense mentioned by Quincy;
54. Oleum new faris 2 lb. 8 d.54. presumably similar to Oleum Nenupharinum of the 1618 London Pharmacopoeia;
55. Oleum croci 1 lb. 16 d.55. oil of saffron, Oleum ex Croco, Mesue PA;
56. Oleum costinum ½ lb. 2 d.56. Oleum Costinum, Mesue PA;
57. Oleum juni' 1 qr. 1 d.57. Oleum Juniperi PA;
58. Oleum castorii 1 lb. 8 d.58. an oil containing castoreum, Oleum Castorei PA;
59. Oleum wulpinus 3 lb. 2 s.59. Oleum Vulpinum, Mesue PA;
60. Oleum benedictum 2 ½ lb. 2 s. 6 d.60. Oleum Benedicte was prescribed for Edward I when he was dying and the remedy may be the Oleum Nardinum Benedictum referred to by Arnold of Villanova ...
61. Oleum absinthii ½ lb. 1 d.61. Oleum Absinthii PA;
62. Oleum mastic' 3 qr. 6 d.62, same as 52;
63. Oleum castorii ½ lb. 2 d.63. same as 58;
64. Oleum nuniferis 3 qr. 3 d.64. same as 54;
65. Oleum sambuci 1 qr. 1 d.65. Oleum Sambucinum PA;
66. 20 nova viol' et 80 glass' cum diversis aquis 10 s.66. Twenty new vials and eighty glass bottles with various waters;
67. 1 latyse 4 d.67. probably lattice, or screen for window;
68. Piliaur' et gerepegra ½ lb. 16 d.68. Pylulae Aurae Nicolai PA and Pylulae de Hiera PA (formulae attributed to both Galen and Nicolaus);
69. divers' (?pro) letewar 5 lb. 16 s. 8 d.69. probably, various drugs for making electuaries;
70. Pulvis ceni ½ lb. 2 d.70. powdered senna;
71. Emplastrum restrativum 1 lb. 8 d.71. probably the Electuarium resumptionem sive ad restaurandum humiditatem of the Dispensarium Nicolai Praepositi, which ... was supplied to Henry III in 1265 ...
72. Emplastrum de granis laurei' 6 oz. 4 d.72. Emplastrum de Baccis Lauri, Mesue PA;
73. Dya palma 5 oz. 2 d.73. a preparation of palma, a drug we have failed to identify; Thorndike in Herbal of Rufinus, p. 292, quotes Synonima “spaltea, id est palma”;
74. Gra' dei minor 2 oz. 1 d.74. Gratia Dei or Herb Robert;
75. Seny 12 lb. 2 s.75. senna;
76. Papaveris alb' 2 lb. 4 d.76. white poppy, presumably capsules;
77. Saxifrage 1 lb. 1 d.77. saxifrage herb;
78. Letuse 2 lb. 4 d.78. lettuce, presumably seeds;
79. Semen carkamy ½ lb. 2 d.79. bastard-saffron seeds, carthamum;
80. 1 firepanne cum les tonges 3 s. 4 d.80. firebasket and tongs;
81. Candelstikkes 4 pecie 16 d.81. candlesticks;
82. 1 hamperium cum tribus cooperculis 4 d.82. hamper with three covers;
83. 2 lanterne 2 d.83. two lanterns;
84. candelstikk 3 pecie 6 d.84. candlestick;
85. 1 par de gobardes 20 d.85. a pair of cobbards or cob- irons;
86. 2 disci picti 2 d.86. possibly, "ditto" and like No. 85;
87. 2 girdyrenes 2 trevetes et 1 fryingpanne87. two gridirons, two trivets (tripod or bracket) and one frylng-pan;
88. 1 watertankard 8 d.88. water-tankard;
89. 1 musterdpot 2 d.89. mustard-pot;
90. celura cum 4 curtinis 6 s. 4 d.90. ceiling or panelling with four curtains;
91. 1 cooperlectulum cum tester de worsted 3 s. 4 d.91. bed cover with a testa or bed-canopy of worsted;
92. 1 stillatorium 2 s. 4 d.92. a still.

It will be seen that there are very few items in that inventory that are not reflected in our text.

Trease (1959) prints a number of statements of account for drugs and related commodities supplied by various apothecaries to the English royal household in the period 1252–1313. As he says, “they show drugs actually used and not merely those represented in formularies”, though it must be noted that this was a century before the time of our text. The materials mentioned in the statements are as follows, the relative entry (where there is one) in our Glossary being added in brackets:

  • Aloe and aloe cicotino (aloes),
  • ambra (ambra),
  • ambre orientale,
  • antimoni,
  • aqua vite; "Probably one of the earliest references to it in British records",
  • argentum puro (airgead),
  •  p.33
  • auro (or),
  • boile armeniche (uir sleibhe Armeinia),
  • cadmeauri (slaidteach),
  • calamenti (cailimint),
  • camamille (camamilla),
  • candi (siucra),
  • casafistul' (casia fistula),
  • castor (castorium),
  • ceüe (?)(mong mer),
  • cere (ceir),
  • ceruge (blath in luaidhe),
  • cinimat' Alex' (cainel),
  • cironis fundatis de gummis,
  • claretum (claired),
  • curalio (cruel),
  • diantos (diantos),
  • diaciminum (diasiminum),
  • diacitoniton,
  • diadragant'
  • diamargariton (diamargaireton),
  • diapenidion (diapinidi),
  • diaquilon
  • diaroddon abbatis (diaradon),
  • diazinziberios,
  • dyacameron,
  • dyagalanga (diagalanga),
  • dragees,
  •  p.34
  • electuar' ad restaur'
  • electuario confortativo,
  • ensens (olibanum),
  • fleur de fewes (ponaire),
  • fleur de orge (eorna),
  • fleurs de violés (sail cuach),
  • gariof' (clobus),
  • giginbres,
  • grane,
  • guimmauves (leamhach),
  • guminis (gum),
  • iacintar',
  • ladano (laudanum),
  • let de femmes (bainne),
  • liquirice (licoiris),
  • litarge (slaidteach),
  • mac' (mas),
  • margarit' (nemann),
  • mastiz (maisdix),
  • mauves (leamhach maighe),
  • mel (mil),
  • merre (mirr),
  • milelott (eachseamar),
  • musco (muscus),
  • olle rosat (ola),
  • oil rosat et violet et camamill',
  • oleo benedicto,
  •  p.35
  • oleo de terebinthino distillate,
  • oleo de tritico,
  • oleum fraxini,
  • oleum laurino (ola),
  • penides,
  • pewleus (poiliol ruibel),
  • pinguedine castor,
  • pione,
  • polii mianti (puliol montanum),
  • pomis granatis (ubull),
  • resumptioni,
  • reubarb' (reubarbrum),
  • reysins (risine),
  • rosat novelle,
  • roses (rós),
  • roses, felé de,
  • saturie (tulcan),
  • sauge (saidsi),
  • seminis,
  • sire verge,
  • stomatici confortationi,
  • tamarinde (tamuirindi),
  • terra sigilata (talam selaithi),
  • triasandali (sandaili),
  • tustie (tuisia),
  • unguento cum aloe cicotino et cadmeauri
  • unguenti cum balsamo et aloen cicotino,
  •  p.36
  • vino malorum garnatorum,
  • volveus,
  • zeodar,
  • zucar (siucra),
  • zucar' rosat' (siucra),
  • zucar violat (siucra).

Trease (1964) states that Dioscorides' book on Materia Medica, which was written in Greek in the first century A. D., and was translated into Latin in the sixth century, remained the basis of all books on Materia Medica until the seventeenth century (p. 9). He adds the following opinion (p. 15), based, apparently, on the Corpus of Simples which was written by Ibn al Baitar (1197–1248) of Malaga (the relative headings in our Glossary are given in brackets):

Whilst it is virtually impossible to say that a particular drug had not been used previously in Egypt or Mesopotamia, most of the following do appear to be Arab introductions from India or the Far East

  • musk (muscus),
  • cloves (clobus),
  • dragon's blood (fuil dreagain),
  • galanga root (gailingan),
  • betel nut,
  • sandalwood (sandaili),
  • rhubarb (reubarbrum),
  • nutmeg (nutamicc),
  •  p.37
  • tamarind (tamuirindi),
  • cassia bark (cainel),
  • croton oil,
  • nux vomica.

The use of sugar (siucra) is characteristic of Arab pharmacy. From India cultivation of the sugar cane spread to Persia and was later introduced by the Arabs into Cyprus, Sicily and Spain.

 p.38

Examples may be given of some scattered references which indicate that the exotic materials discussed by Ó Cuinn were readily available in the towns. In 1306 the Nicholas of Down was wrecked on Portmarnock strand, and the cargo she had been carrying included spices in barrels “of great value” (de Courcy Ireland, 1986, 78). An account of the exports from Bristol to Ireland in 1479–80 includes 1 1/4 lb. of saffron (Mac Niocaill, 1964, II 516). James Mills, in editing the Account roll of the Priory of the Holy Trinity, Dublin, 1337–1346, which lists the expenditure of the Priory, says:
“Among groceries and foreign produce (which were in proportion much higher in price than the home-grown articles) are olive oil (6d. a quart), almonds, walnuts, rice (usually in conjunction with almonds), salt, white salt (the best qualities, the cheaper salts being very impure), pepper (20d. a lb.), verjuice, figs (2d. a lb. ), mustard, saffron, spices.”

In addition, we find, in the roll itself, references to the purchase of rose-water and sugar for 14d, ginger and mustard for ½ d, sulphur for 3d (for treating oxen and farm horses), and on page 92 we find 2d being paid “cuidam garcioni eunti apud Kyldar pro oleo & crismate ibidem petendis”.

 p.39

In 1250, permission was given to levy tolls at Dublin on certain goods, including woad, salt and spice, and in 1336 a somewhat similar permission included customs on dates: Gilbert (1889) i 9, 14.

Imported plant materials are referred to in the Ormond deeds, e.g. ginger root (1286), figs, raisins and spices (1287), cummin (1290), almonds and pepper (about 1400): Curtis, 1932.

A grant of murage by the king to the city of Cork in 1284 discusses the import of wax, pepper, almonds, rice, cumin, alum and woad. “The trade in these was probably in the hands of the merchant companies, the Ricardi of Lucca, the Friscobaldi etc., whose European connections gave them more facilities for dealing in them.”: O'Sullivan, 1937, pp. 38, 287. The same grant mentions a trade in “common cinders”, which probably indicates one of the products the Gaelic people traded for the imported goods they bought in the towns. These cinders were the ashes of their wood fires, and they were in great demand in England because they were used in the manufacture of soap and glass. The bulk of what the Gaelic people traded consisted of hides, skins, wool and wool fells.

As to where the apothecaries obtained their supplies, there is little difficulty as far as the common wild plants of the country-side were concerned. These were gathered by the country-women, and it is likely that the children had a hand in the work. John Keogh has this to say:
“You will gain great advantage by having the name of the herb in Irish, for in case you did not know it or where you might find it, only repeat the name in Irish to one  p.40 of your little botanists, and he will fetch it to you presently.”

Although, like John Keogh, he was writing in the eighteenth century, long after our period, it is interesting to see Caleb Threlkeld's references to the Herb Women who sell bugle by the name of wood betony, the Herb Folks who sell wood sage in the city, the duilleasg which is hawked about the streets by the cry of dullisk, and which is “sold near the gate of the Fifth Market on the Fingallian side of Dublin”; if his taste deceive him not, the fruit of the black bullace-tree are sold about the streets by hawkers for damsons; the poor women gather the fraghans in Autumn, and cry them about the streets of Dublin.

Ó Cuinn discusses many plants which are rare, or which do not grow naturally in Ireland, and, although some of these may have been imported in dry form, it would appear that most of them were grown in gardens in Ireland. There is abundant evidence, summarised in the Royal Irish Academy's Dictionary, for the existence of the lubgort, or herb garden, in Ireland in early times. In a law tract dated to the eighth century, it is stated “Ni dlig nach otrus tarsunn la Féne acht lus lubgoirt, air is airi derónta lubgort ar forchill notrusa.” (i.e. “No person on sick maintenance is entitled in Irish law to any condiment except garden herbs, for it is for this purpose that gardens have been made, viz. for care of the sick.”: Binchy, 1934-38, pp. 22 and 23. The Benedictines introduced their own version of the herb garden to Northern Europe and the Cistercians brought it to Ireland in the twelfth century.

 p.41

A plan has survived from the year 820 of the herb garden of the monastery of St. Gall, with a note of the plants which were grown there. More interesting, perhaps, is the poem by Walafrid Strabo (printed by Choulant, 1832) about his “Little Garden”, the Hortulus5, in which he extols the benefits of gardening (for one thing, it takes your mind off sex) and the virtues of the plants he grew himself, much the same plants that they had in St. Gall. He was abbot of the monastery of Reichenau, on a beautiful island in Lake Constance, in the North East of Switzerland, not far from St. Gall. The herb garden was a very conservative institution, as was the tradition relating to the medicinal uses of herbs, and it is not at all unlikely that the herb gardens that existed in Ireland in Ó Cuinn's time were similar to Strabo's garden of the ninth century. Nearly all the plants grown by Strabo are discussed by Ó Cuinn, and he gives them all Irish names, even those which do not grow naturally here. Strabo's plants, and Ó Cuinn's Irish names for them, are set out now. The identification of the plants in modern terms is that provided by Fischer (1929, p. 138–9). The items marked with an asterisk (*) are included by Webb as occurring naturally in Ireland.

  1. Abrotanum: southernwood, suramunt. Artemisia abrotanum.
  2. Absinthium: wormwood, uormont. Artemisia absinthium*.
  3. Agrimonia: agrimony, marbhdroighin. Agrimonia eupatoria*.
  4. Ambrosia: tansy, lus na bhFranc. Tanacetum vulgare*.
  5. Apium wild celery, meirse. Apium graveolens*.
  6.  p.42
  7. Betonica: betony, biotoine. Stachys officinalis*.
  8. Cerefolium: chervil, comann gall. Anthriscus cerefolium
  9. Cucurbita: gourd or pumpkin, cucuirbita. Cucurbita lagenaria.
  10. Feniculum: fennel, feinéal. Foeniculum vulgare*.
  11. Gladiola: iris, soileasdar. Iris pseudacorus*.
  12. Libysticum: lovage, lubháiste. Levisticum officinale.
  13. Lilium: Madonna lily, lilidh. Lilium candidum.
  14. Marrubium: horehound, orofunt. Marrubium vulgare*.
  15. Mentha: peppermint, mionntas. Mentha piperita*.
  16. Nepeta: catmint, neift. Nepeta cataria*.
  17. Papaver: poppy, poipin. Papaver spec.*.
  18. Pepones: melon, mealón. Cucumis melo.
  19. Pulegium: pennyroyal, poiliol rulbhéal. Mentha pulegium*.
  20. Raphanus: radish, Raphanus sativus; in our text, the term is applied to the horse-radish — see the Glossary s.v. racam.
  21. Rosa: rose, rós. Rosa spec.
  22. Ruta: rue, ruibh. Ruta graveolens.
  23. Salvia: sage, sáitse. Salvia officinalis.
  24. Sclarea: clary, caince choille. Salvia sclarea.

Ó Cuinn himself refers on several occasions to gardens, and he describes a number of plants as garden species: persilli gharrdha  p.43 (Petroselinum crispum), praiseach gharrdha (Brassica oleracea), unneamhain gharrdha (Allium cepa), meirse gharrdha (Apium graveolens), sidubal garrdha (Valeriana pyrenaica), isoip gharrdha (Hyssopus officinalis)

An entry in the Liber primus Kilkenniensis (McNeill, 1931, p. 112–3) illustrates a number of aspects of the life of the time. It may be paraphrased as follows:

The 16th of May, 1500. There was a “variance” between Piers Archer, merchant of Kilkenny, and Muiris Ryan, inhabitant of the same, touching a garden which the said Muiris held from year to year for rent of the prior and convent of the hospital house of Saint John the Evangelist beside Kilkenny, in which he had made madder (madra in Glossary, Rubia tinctorum). It fortuned after, that a farm (a superior title) was given to the said Piers by the said prior and convent. The following Easter, Piers attempted to compel Muiris to take with him his madder out of the said garden, without giving him due notice. [To regulate similar situations for the future, it was] enacted that a tenant holding a garden or any other land for rent from year to year, not in way of farm, shall not be compelled by the lord of the garden or land to dig out his madder until it be two years old; and after the year, the said tennant shall have half a year more to take his madder with him for his profit.”

 p.44

The same record book reports (p. 109), for 1498–9, an enactment dealing with the case where a labourer digs out madder before it is mature.

The story of how spices and other goods made their way to the remote corners of Ireland from the Middle East, India, and the Far East, is an amazing one, given the circumstances prevailing. The land routes from India, which had been used from time immemorial, were impassible at this time, apparently, and the trade was almost entirely sea-borne, This trade was conducted by the Arabs, mostly by the Jews who lived among them, and the Jewish side of the story has been told by S. D. Goitein. They had established trading posts on the West coast of India, where goods were brought from all over the sub-Continent, and from other places there were brought such items as rhubarb from Tibet and camphor and cloves from Indonesia. The goods were brought by sea from India to the East coast of Africa, and carried overland from there to Alexandria. A sufficient partial truce was arranged between the Christians and the Muslims to enable merchants from Venice to come to Alexandria to buy the goods from the East, and the Venetians then organised the distribution of these goods throughout Europe. Rawdon Brown (1864) tells of the convoy of “Flanders galleys” that sailed once every year since about 1317 from Venice all the way to the South coast of England, and then on to Flanders. Wholesalers bought the goods from them in the Southern English ports, and then resold them to apothecaries all over England, and presumably sent them also to Ireland. Brown prints the following tables of the goods the Venetians brought with them. These tables are reproduced on pp 45–48 from Rawdon Brown, Calendar of State Papers Relating To English Affairs in the Archives of Venice, Volume 1, 1202-1509, p. cxxxvi–cxxxix. See the online edition at https://www.british-history.ac.uk/cal-state-papers/venice/vol1/cxxxv-cxxxix.  p.49

Even in the obscure times before the changes that were begun in Salerno, something of the influence of the civilization of the Eastern Roman Empire percolated through to Western Europe. The recipe literature of the West in those times was based largely on the writings of Byzantines like Alexander of Tralles and Paul of Aegina. Through the Empire, many Eastern drugs became known and used, including some that were introduced to Europe by the Arabs, such as camphor, galingale and zedoary: Riddle (1965). However remote Ireland was from Byzantium, it is clear, from the Irish Art of Françoise Henry, for instance, that this country, also, was influenced by the Eastern Empire. It is hard to believe that some of the knowledge of Eastern drugs and Byzantine medicine that is apparent in the surviving writings of the Anglo-Saxons was not shared by the Irish. It would be of interest in relation to the history of medicine in Ireland to investigate whether the 9th century antidotary, St. Gall MS 44, ff. 228–255, referred to by Riddle (1965), has any Irish connections.

 p.50

4. The medicinal substances

4. The medicinal substances

The subjects discussed in the 292 chapters of the text may be classified as follows:

  • plant simples :[…] 208
  • plant products :[…] 29
  • animal products :[…] 17
  • mineral substances :[…] 24
  • compound medicines :[…] 3
  • general topics :[…] 11
  • :[…] 292

The animal products discussed are (with the Chapter numbers): ambergris (26), butter (67), stagshorn (76), bile (134), milk (160), the hare (170), marrow (184), honey (186), pearls (187), musk (197), mummy (198), eggs (214), bone of deer's heart (215), fat (227), spodium (250), spider's web (269), worms (283).

The mineral substances discussed are quicklime (20), alum (25), orpiment (37), mercury (39), gold (49), bolus armenicus (60), borax (61),  p.51 ceruse (82), sulphur (86 and 248), copperas (109), burnt copper (120), haematite (121), iron (124), an iron deposit (125), lapis lazuli (164), magnetite (165), agate (171), litharge (175), lead (229), salt (239), terra sigillata (264), glass (278), water (289).

Some ten oils are mentioned in the text, for particulars of which see the Glossary s.v. ola. Only two distilled “waters” are referred to, rose water (s.v. uisce, and, in Chapter 73, a water of setwall, Valeriana pyrenaica.

1. COMPOUND MEDICINES

The Irish text is, as the formal title of its principal source, Circa Instans, indicates, a book of the simple medicines. However, a number of compound medicines are mentioned in the course of the text, and all of those mentioned below except diaeringe, diaturbit and scilleticum are included in the Antidotarium of Nicolaus, which was widely used for some centuries.

Nicolaus Salernitanus compiled his Antidotarium (spelt Antidotarius in the printing I used) early in the twelfth century, at a time when the medical community of Salerno was at its most productive. C. H. Talbot describes this book as an antidotary transmitted by Greek and Latin writers with additions and modifications imported from Arabic sources (1967, p. 42). It consists of a collection of recipes for standard compound medicines.

Trease and Hodson (1965) suggest that Hexham must have purchased some of his materials ready made, and that there may have been an  p.52 embryo pharmaceutical industry already in being at the time, which would, no doubt, have made up these commonly used compounds, and supplied the apothecaries with them.

  1. Apostolicon
    Our author describes apostolicon as “uinnemint imcubaidh na cneadh”, the appropriate ointment for wounds, and he says it is amongst the tretaib discailteacha, the dissolving plasters. Nicolaus calls it an emplastrum, and explains the Greek name as meaning “supra positum vel supra missum”. The main ingredients appear to be litharge (lead monoxide) and zinc, with wax and resinous substances, and some herbs. Mysteriously, an ounce of mistletoe is also required, as well as some hair clippings.
  2. Benedicta
    This was an electuary, that is, a confection made by mixing a powdered drug with honey or syrup, and used to render some remedies palatable. The main ingredient by weight was spurge, with turbit and sugar, and lesser quantities of spices and flavoursome herbs. Honey was added as required.
  3. Blanca
    Blanca is said to be so called because it purges the white phlegmatic humour. The ingredients include a number of resins and herbs, with a shot of spices, finishing with honey as required.
  4. Diaeringe
     p.53 Presumably this was a compound of species of Eryngium. It is not mentioned by Nicolaus.
  5. Diagalanga
    This was a confection of galangal rhizome, allied to ginger, hyssop, etc.
  6. Dialtia
    Dialtea was an unguent, made chiefly from marshmallows, and also flax seed and fenugreek; smaller quantities of squills were added, and some resins. It is said to warm, soften and moisten, and was used for the chest.
  7. Diamargariton
    This was an electuary containing 28 ingredients, mostly powdered pearls and spicey substances. Nicolaus says it is good for heartburn, depression, weakness of the heart or stomach, and consumption.
  8. Diamoron
    An electuary made from mulberries, blackberries and honey, used for problems of the throat and gullet.
  9. Diantos
    This was made from flowers of rosemary, roses and violets, with spices, and honey as required. It was good for depression, the undernourished, and convalescents.
  10. Diapapaver
     p.54 The white poppy and barley sugar figure largely in this electuary, together with liquorice, some gums, and the melon family. It was “marvellous” for lung problems.
  11. Diapinidi
    Diapenidion was a concoction of barley sugar (penidia) and appears to have been used for pulmonary problems.
  12. Diaradon
    Dyarodon, said to contain more of roses than of other medicines, but this is not too clear!
  13. Diesene
    Diasene was an electuary of senna, containing sugar, and lesser quantities of spices etc. Our author says it purges the melancholic humour, and Nicolaus indicates it was used to treat depression.
  14. Diasiminum
    Diaciminum, a confection of cumin.
  15. Diaturbit
    Diaturbit was a confection or electuary based on turpeth, which is a cathartic drug obtained from the roots of certain plants of the Convolvulus family. Strictly, turpeth is the root of the Indian Ipomoea turpethum, but roots of Calystegia soldanella may have been used as a substitute.
  16. Hierae
    There is a chapter in the Irish text on Yera pigra Galieni, based on the account of the drug given in the Antidotarium Nicolai. The  p.55 text also mentions Yera logodion, Yera pigra Constantini, and Yera Ruffini.
    Yera is from the Greek hierós (ιερός), sacred. Avicenna devotes a tract in his Antidotarium (Canon, Lib. 5, Su. 1, Tr. 2) to the hierae. He says they are purifying laxatives and his theme is that the name means “divine medicine”. The first of them that was known was hiera ruffi: at one time the name was confined to that hiera, but subsequently it came to be used for others as well. The hiera is regarded as a divine medicine because the action of a laxative is a divine thing which soothes because of the virtues of its nature. The hierae used not be given in a drink except when the doctors feared bad effects from the simple laxatives such as colocynth pulp, hellebore, etc ... . The doctor should know that the hierae are more soothing than decoctions or pills.
  17. Marsiatan
    Ogden (1969, p. 103) says Oile Marciaton was another of the elaborate unguents, and she quotes Sigerist as showing how it grew from a comparatively simple compound of seven or eight ingredients in the works of the Byzantine writer, Paul of Aegina (seventh century), to an elaborate preparation of some fifty odd ingredients in the Antidotarium of Nicolaus. Nicolaus says it is named from Marcianus, the medico and philosopher who invented it. Apart from lots of wax and oil, and a long list of herbs in small quantities, the main items appear to be rosemary, laurel leaves, and rue.
  18. Scilleticum
     p.56 This item is not included by Nicolaus. It appears to be a mixture of vinegar and honey, flavoured with squills.
  19. Teotoricon anacardinum
    Nicolaus spells this Theodoricon Anacardi, and explains the first word in the name as meaning the Gift of God. Anacardi is the kidney-shaped nut of the Indian cashew tree, Semecarpus anacardium, which is included in Nicolaus' recipe. The number of other ingredients is not large, the main item being aloes. Principally a purgative, it also helps with the memory.
  20. Trifera sarracenica
    Nicolaus lists a number of triferas (the Greek word τρυφερός seems to mean effeminate, or delicate, the significance being that it makes a man young), but the one mentioned by Ó Cuinn may be taken to be Trifera Sarracenica. The Arabic influence is to be seen in the ingredients, which include a number of Eastern fruits which the Europeans learnt about from the Arabs, notably myrobalans, the fruit, mainly, of Terminalia chebula, a tree common in India. There are also sugar, and shots of anise and fennel. Violets are used, partly at least for colouring purposes. The uses mentioned by Nicolaus seem to refer mostly to cases where the head is hot.

2. AQUA VITAE

In the Trinity College manuscript, H. 3. 22, immediately after our Materia medica, there occurs a longish essay on the medical uses of aqua vitae, or distilled alcohol, written by the same scribe who wrote  p.57 the Materia medica, Aodh Buidhe Ó Leighin (Ó Concheanainn, 1976). This essay has already been printed, together with the Latin texts on which it was based, and the background to the work (Ó Conchubhair, 1990), and it is included here at the end of the text of the Materia medica, as was done by Ó Leighin. It is possible that the author of the essay was Tadhg Ó Cuinn himself, and that he added it to the Materia medica for the sake of completeness.

The distillation of alcohol was still in its early stages in this country in Tadhg Ó Cuinn's time, and it is unlikely that the making of a good whiskey from malted barley and other cereals was achieved until somewhat later in the 15th century.

3. AN IRISH TRADITION?

There are some items in the Irish text in respect of which no Latin sources have been found. These items include:

  1. athair talmun, yarrow, Achillea millefolium (this one features some action at a distance);
  2. bilur muire, brook lime, Veronica beccabunga;
  3. brisclan, silverweed, Potentilla anserina;
  4. caisearban bec, devil's bit scabious, Succisa pratensis;
  5. curnan caisil, wall pennywort, Umbilicus rupestris;
  6. easbuc beoain, ox-eye daisy, Leucanthemum vulgare;
  7. eigheann talman, ground ivy, Glechoma hederacea;
  8. eilitreog, orach, Atriplex patula;
  9. finscoth, hound's tongue, Cynoglossum officinale-;
  10.  p.58
  11. flidh, chickweed, Stellaria media;
  12. fotlacht, narrow-leaved water parsnip, Berula erecta;
  13. gluineach bec, knot-grass, Polygonum aviculare;
  14. lus creidhe, burnet saxifrage, Pimpinella saxifraga;
  15. lus na cnam mbristi, comfrey, Symphytum officinale;
  16. lus na sum talman, wild strawberry, Fragaria vesca;
  17. rinn ruisc, scarlet pimpernel, Anagallis arvensis;
  18. ros lachan, common duckweed, Lemna minor;
  19. saileach, willow, Salix spec.;
  20. serban muc, sow-thistle, Sonchus oleraceus;
  21. sidual, setwall, Valeriana pyrenaica; the wild sort is Valeriana officinalis; in this chapter, there appears to be reference to distillation, where it is said to make a “water” of the herb as is done in the case of rose-water;
  22. soibirgin, cowslip, Primula veris;
  23. soilisdur, yellow flag, Iris pseudacorus.

Apart from Valeriana pyrenaica, which is not native to Ireland and was grown in gardens, these plants are all common Irish plants. In nearly every case, the article dealing with the plant includes more or less elaborate recipes (a feature which is not characteristic either of Circa Instans or of Ó Cuinn's text generally) and the ingredients recommended are nearly all commonly available Irish plants. It is likely that in these cases, or in most of them, Ó Cuinn was drawing on a purely Irish tradition.

 p.59

2. An Irish Materia Medica

In this section

Part II

Irish Text

 p.60
 47a1

... dei misericordis.

 1

1. Aron barba, iarus, pes uituli .i. tri hanmanda an geadhair ⁊ is follus da reir Raisis a leabar Coilleged6 co fuil an luibh so teasaide tirim sa treas ceim, et co fuil brigh lactach tseimh discailteach a preim na luibhi so. Et fognaidh co mor an luib so do minugad, maille re blonaig muice ⁊ ceirin de da chur arna neascoidibh fuara ⁊ discailidh ⁊ seimighidh ⁊ aipigh iat. Item, gabtar an luibh cetna ⁊ a hurdail dan coinnill muire ⁊ a cur a mailin nua lin ⁊ bearbtar ar uisce co maith ⁊ curtar te fon timtireacht ⁊ foiridh flux re n-abar emuroidhas. Item, dentar pudur min da premaib na luibhi so ⁊ curtar isna cneadaibh a mbia ainfeoil. Item, gabtar prema na luibi cetna ⁊ tirmaidtear ⁊ dentar pudur dib ⁊ cumusctar le h-uisce roisi ⁊ curtar  47a2 ar in aigid ⁊ scrisaidh a fathadh ⁊ a brici ⁊ da beir dat solus glan uirri. Et adeir Platiarius iiii brigha annsa luibh so .i. brigh discailteach ⁊ brigh cnaiteac ⁊ brigh lagsaidithi ⁊ brigh tanaiteac, gurab uime sin ordaigtear an neascoid na cluas an luibh so da bruith ar fin ⁊ ar ola ⁊ ar blonaig muice ⁊ pudur cuimin da cur innte ⁊ a cur amail ceirin arna cluasaib ⁊ foirigh galar na cluas. Et as imcubaid an luibh so da tobairt an agaid cumga na h-anala noc re n-abur asma. An luibh so da brisead ⁊ a bruith ar blonaigh mathgamna no ar seanblonag tuirc ⁊ a fascadh ⁊ a coimilt dan ucht ⁊ dona maethanaibh ⁊ fairsingidh an anal ⁊ bogaig  p.61 an t-ucht. Item, sug na luibhe so da cur annsa maclog amail da berar pisairium ⁊ togairmidh an fuil mhista co neamhcunntabartach ⁊ co h-ailginach ⁊ da curtar benedicta maraen ria is moidi togairmis an fuil mista mar adubrumar romhainn. Et adeir Plaitiairius gurab mor brigh na luibhe so a ngeimreadh ⁊ a s 47a2amradh ⁊ as mor a brigh da leith a dhuilleabair ⁊ as mo na sin da leith a premh ⁊ as ro-mo na sin da leith na meall bis urraid. A prema da tirmughad ⁊ beirig a brigh innte chum gach neich da ndubrumar re feadh bliadhna.

don geadhur

da sug na n-airned n-an-abaigh

dan uormant

dan tsurumant

don neanntoig

don tathaba

don adhaind

don tsamhadh

don finegra

 47b1 don meacon righ

don chrimh

don agairg

don marbdroighin

dan meastorc

dan dubchosach

 p.62

don uinneamuin spainnidh

d'uball na darach

don columbín

don eilistront

dan ael ur

don leamaigh

don aloeise

don fuinnseoig

don uinniman garrda

dan aillm

don ambra

 47b2 don iubair sleibhe

da gerraneime

dan amillum

don scabios

don gairleoig

don ros neannta

don anetum

do blath na roisi

don ainis

don meirsi garrda

don argallaimh

don eilifreoig

don agairg recte airgead beo.

don gum craind

don stoinse

 p.63

don buatfallan

 47b3 do lus na frange

don poliol ruibel

dan macall

don cnai gaedilach

don coirci

don liatlus

don or.

 2

2. Accacia7, sucus prunellarum .i. sugh na n-airneadh n-an-abaigh ⁊ ata an sug so fuar isin cet ceim ⁊ tirim sa treas ceim ⁊ is imcubaid a tabuirt don lucht ara mbi sacrum ignem .i. an tine diadh ⁊ dan luct aga mbi teasaideacht maille re fliuchaideacht 'na suilibh ⁊ is maith dan lucht aga mbi bruth no gerba ara mbel. Item, adeir Avicenna an tan teit an maclach no an timtireacht amach an sugh so da tobairt amail clisteri ⁊ co n-impaiginn asteach iat ⁊ co mbid slan da eisi. Item, adeir Ar. da tuctar  47b4 an sug so amail digh co toirmiscinn flux na brond ⁊ co hairithe disinteria amail adeir Avicenna.

 3

3. Absinthium, centonica, pointicum .i. tri hanmanda an uormoint ⁊ aderur co fuil an luib so teasaide annsa cet  p.64 ceim ⁊ tirim annsa ii ceim. Et adeir Avicenna an luib so da bearbugh ar uisci ⁊ a sitlodh co maith ⁊ deoch d'ol de arna marach ⁊ foiridh gontach na brond ⁊ tinneas an gaili ⁊ comfurtactaigid an brigh tothlaigteach ⁊ an brigh dileagtach annsa gaili. Item, brister an luibh so ⁊ coimiltear ar leamhnacht bó ⁊ sitloigtear co maith ⁊ eabar bog ⁊ marbaidh peisti fada an gaili .i. lumbrisi. Item, bristear an luibh cetna maille re finegra ⁊ faisctear co maith tri edach lin ⁊ coimiltear don agaid ⁊ ni urcoidiginn cuili na miltoga do an la [sin]. Item, curtar an luibh cetna ar fin no ar linn ⁊ tobair da ol ⁊ foirigh greim na con confaidh ⁊ gach uili ain 47b5mighe ele nimhe. Item bearbtar an luibh so ar uisce ⁊ dentur urbruith de ⁊ foiridh buigri na cluaisi. Item, bristear an luibh so maille re mil ⁊ faisctear tri breid lin ⁊ curtar bog isin cluais  48a1 aenbraen de ⁊ foiridh silidh na cluaisi ⁊ salcur na cluaise. Et fos fognaidh an sug cetna da coimilt don agaidh ara mbi guirim o bualadh no o tuitim ⁊ dabeir dath maith uirri. Item, dentur ceirin don luibh cetna ⁊ da mhil ⁊ foiridh scinainnsia. Item, bearbtar an luib so ar uisce ⁊ innailtear as an ball ara mbi a bruth no gerba ⁊ foiridh é. Item, coimiltear an luibh so ar fin ⁊ eabar re ndul ar fairgi ⁊ ni sceithfi ⁊ ni dingna murgalar olc dho. Item, curtar an luibh so a cinn adhairt an easlain ⁊ togairmidh an codladh. Item, bristear an luib so ⁊ domblas ae daimh ⁊ faisctear tri breid lin ⁊ curtar aen bainni isin cluais de ⁊ foiridh  p.65 buigri ⁊ torman na cluaisi. Et da curtar an luibh so a leabraib no an edaighibh uaisli ni crutaidtear leomain8 inntu. Item, dentar ceirin dan luib so ⁊ do mhil ⁊ curtar ar druim na seilgi no ar druim an maclaig ⁊ foirigh an maclac ⁊ in tsealg ona cruas ⁊ ona tinneas. Item, da coimiltear sugh na luibi so da pulsaibh na lam no na cos ⁊ coiscidh rigor ⁊ aixis,  48a2 fiabruis intribulata.

Item, gabh sugh na luibhi so ⁊ sug andiuia comtrom de gach ni ⁊ eabar an aigid cruais na n-ae ⁊ na buideochuire thic o linn ruadh. Item, gabtar sug na luibhi so ⁊ siucra ⁊ uisce bog ⁊ eabur ar cet longadh ⁊ foiridh gach uili tinneas cinn tic o adbar ghaethmur leanna ruaigh noch eirgheas on gaili cum in cinn. Item, gabtar sugh na luibhi so ⁊ finegra ⁊ uisce bog ⁊ eabar ar cet longad ⁊ foiridh suficacio matrisis. Item, bearbtar an luibh so ar fin ⁊ bristear co maith ⁊ curtar ceirin ar druim na seilgi de ⁊ foiridh cruas na seilgi ⁊ na n-ae. Item, gabtar sudh aipsinti ⁊ mil ⁊ pudur cuimin ⁊ cumusctar tri na celi ⁊ curtar mar ceirin ar in mball teit a nguirim no a ndroch-dath ⁊ foiridh a tinneas.

Et fós togairmigh an fuil mista. Et fos adeir Galienus a Leabar na Ceiminn co fuil folmugadh leanna ruaigh co hairedha innte ⁊ leanna finn co tanaiste ⁊ co hairithi o bel an gaili ⁊ ona haeibh. Et aderar annsan inadh cetna co fuilid da brigha contrardha annsa uormont .i. brigh lactach ⁊ brigh fastoiteach, brigh lactach an tan teagmas na leanna arna ndileagadh annsa gaili o catham  48a3 na  p.66 luibhi so folmaidtear da leith a truime iat. Et an tan teagmas na leanna neimh-dileagta annsa gaili o catamh na luibhi so remraigh ⁊ metaidtear a neim-dileagad on brigh stipeacta ata innte. Et folmaidh fos linn ruagh ona cuisleannaibh miseracio uene ⁊ metaigidh an luibh so an totlugadh ata co heasbadhach o imurcaidh leanna ruaigh da beit isin gaili. Et as amlaidh daberar hi .i. sugh na luibhi so tri ℥ di ⁊ ℥ da siucra gheal arna cumasc co maith ⁊ lan leighi da tobairt da ol de ar cedlongadh.

 4

 48b1 4. Abrotanum, camphorata, .i. da ainm Laidianta an t-suramuint ⁊ ata an luib so da reir Platiarius teasaide sa dara ⁊ tirim annsa cet ceim. A bearbad ar uisce ⁊ foiridh cumgacht an cleibh ⁊ an cosachtach tic o adbar fuar.

Item, a brisid ⁊ a bruith ar fin ⁊ a tobuirt amail digh ⁊ togairmidh an fual ⁊ an fuil mista. Item, an luib so da bruith ar fin ⁊ foghnaidh co mor an agaid tinnis na n-arann ⁊ na n-innedh darub ainm lion ⁊ colon ⁊ an aigid fuardachta na feitheadh ana digh ⁊ ana ceirin. Item, as imcubaigh an luibh so an aigid gach uili neimhe leath amuit ⁊ leat astidh. Item, an luibh cetna da brisidh ⁊ a coimilt ar uisce ⁊ a tobairt roim aixis fiabhrasa coididianaquartana ⁊ icaidh. Item, uinnemint da denam (am) dan luibh so ⁊ da blonaig muice ⁊ d'ola coitcinn ⁊ a  p.67 coimilt d'altaib an droma ⁊ toirmiscidh aixis na fiabhras adubrumar. Item, an luibh cetna da briseadh ⁊ a coimilt ar leamnacht bo ⁊ a ol ar cet longadh ⁊ marbaidh gach uili peist bhis an eachaib ⁊ a ndamaib. Item, bristear  48b2 an luibh so ⁊ cumasctar le blonaig muice ⁊ curtar mar ceirin ar an dealg bis a laimh no a cois ⁊ tairrngidh an dealg quigi. Item, an luibh so da bruit ar fin ⁊ a briseadh co min ⁊ blonaig muice da cur trite ⁊ foirigh loiniga gan amarus. Et adeir Platiarius an luibh so da bruith ar fin ⁊ a tobairt da ol ⁊ innarbaigh an toirrceas marb ⁊ togairmidh an fuil mista. Item, foiridh neascoid an maclaig ⁊ na banntachta ⁊ furtachtaidh co mor sdranguria ⁊ gac uili tindeas bis isin maclac ⁊ na leanna morgaithi imdaigheas and, innarbtar iat o catamh na luibhi so mar as du. Item, dentar pudur don luibh so ⁊ curtar maille re sean-ola ar an maili ⁊ dabeir an finnfad gan fuireach. Item, bristear an luib so ⁊ bointear sugh aiste ⁊ tumtar edach nua lin annsa sugh sin ⁊ curtar arna pulsaib ⁊ foirigh rigor fiabrais antribulata. Item, ceirin don luibh so da chur arin mball a mbia fuil o bualadh idir fheoil ⁊ leatar ⁊ foirigh e.

 5

 48b3 5. Acalife, urtica: .i. da ainm na neanntoigi ⁊ ata an luib so tirim sa treas ceim ⁊ teasaide sa iiii, ⁊ adeir Avicenna gurab inmolta an luib so an aigid fuardachta an scamain ⁊ an aigid na sean-cosachtaidhi bis re fada ar  p.68 neach ⁊ is imcubaid an aigid ait ⁊ tinnis na bronn ros neannta da bruith ar mil ⁊ a sitlodh tri etach ⁊ lan leighi da thobairt da ol de ar cet longadh. Et fognaid mar an cetna an luibh fein da brisid ⁊ a c 49a1oimilt ar fin ⁊ a tobairt da ol amhuil digh. Item, an luib cetna da brisidh ⁊ a sugh da buain aisdi ⁊ /an sug sin da cur annsna cneadaib salcha morgaithe no a ngreim na con confaidh no an aillsi ⁊ icaidh. Item, an luib so da brisidh maille re salann co min ⁊ a chur amuil ceirin arna heasbadaibh ⁊ foirigh ⁊ ata brigh tirmaidteac ⁊ glantach annsa luibh so ⁊ ata brigh fasta feola nua isna cneadaib innte ⁊ fognaidh an luib so an aigid cruas ⁊ ait na seilgi ⁊ a cur amail ceirin. Et adeir Gillibertinus an luibh so da briseadh co min ⁊ a cumasc maille re finegra ⁊ a cur amuil ceirin fona haltaib ⁊ foirigh an potagra ⁊ an t-artetica tig o fuaraideacht. Et sil na luibi so da brisidh ⁊ a bruith arin digh darub ainm mulsa ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ an fual co cumachtach. Et aseadh as mulsa ann da reir Avicenna .i. viii rainn d'fin finn ⁊ an ix-adh rann d'uisce fir-tibrad ⁊ in x-madh rann da mil glain ⁊ a cumasc ⁊ a mbearbadh trina ceili ⁊ a sitlodh ⁊ isi sin  49a2 an deoch darub ainm mulsa da reir Avicenna.

Item, as maith an luibh so da bearbadh ar fin ⁊ an fin so da congbail co fada annsa bel ⁊ as maith an aigid tuitim ⁊ reamhadas an t-sine thseaain. Et adeir Platiarius an luib so da bearbadh ar fin ⁊ a tobairt an aigid an galair buighi ⁊ íce ⁊ fos as imcubaidh an aigid coilica passio p.69 togairmidh an luibh so an druis da caitear amail as du. Et adeir Platiarius co coiscinn an luibh so arna brisidh flux fola na cneadh ⁊ as imcubaidh i cum leighis na pleurisisi ⁊ da ghlanadh an cleib ⁊ an maclaig o gach uili tsalcur bis ionta.

 6

6. Arasca, elleborus albus: .i. da ainm an tataba gil, ⁊ as teasaide tirim sa treas ceim he. Et adeir Avicenna gurab do na leigesaibh folmaideas co dasachtach suas ⁊ sis e, ⁊ as mor urcoidigheas munfa dileaghtar an t-adbar roimhe ⁊ ata ruidhleas aigi d'impogh na rann fliuch a ngaethamlacht gan fuireach ⁊ gnathaightear e a leigesaib comsuigighte ⁊ a siroipibh lactacha ⁊ daberur e mai 49a3lle re sugh cruithneachta no tsisain eorna cum bogaidh na leannann ⁊ as luga urcoidigheas arna bruith na arna caitim fuar. Et as lugha urcoidigheas a cumasc na leigis na arna tobairt co haenda ⁊ adeir Ipocras a Libro Ampoirismorum madh ailt an leiges so da tobairt gan comhnaighe da denam da eisi acht an corp da gluasacht co prap da eisi ⁊ ase as adbar do sin .i. on comnaighi a haitli an leigis so impaidtear an fliuchaideacht a ngaetamlacht ⁊ teagmaidh an gaethamlacht so cum an craighi innus co teit an anbainne ⁊ uair ele a mbas. Et folmaidh an leiges so linn finn righin co hoireada ⁊ linn ruagh co tanaiste guru 49b1b airi sin as imcubaidh an leiges so da gach uili easlainti tic o leannaib righne fuara amuil ata apoplexiaeipilepsiasieticapotagraartetica  p.70coilicailica ⁊ a cosmuili. Et tuic leat co fuil da gne ar eliborus .i. eleborus geal ⁊ eleborus dubh ⁊ is inann brigh doib ach amain as mo lagas eliborus dubh dan leth sis ⁊ is mo lagas eliborus geal don leith suas ⁊ folmaidh linn dubh mi-nadurda co hoireada gurab airi sin as imcubaidh e da lucht quartana ⁊ don luct ara mbi mania ⁊ melangcoliauertigoscotomia ⁊ da gac uili easlainte tic o linn dubh ⁊ ni dleagar an leiges so da tabairt a meit as mo na en ʒ. Et adeir Platiairius pudur an tataba gil da tobairt isin sroin ⁊ togairmidh an tsraedach noch as cuis comhfurtacta d'eipilepsia. Item, gabh pudur an tatabha gil ⁊ croith arin ceann a haitli a foilce ⁊ foiridh an carraighi.

 7

Albagia, portulaca, pes pulli: .i. tri hanmanna na hadainne ⁊ ata si fuar fliuch sa treas  49b2 ceim ⁊ is mor a brigh úr ⁊ as bec a brigh feoighi ⁊ ata cumhachta alci .i. na baill da cur a fuardhacht ⁊ a fliuchaideacht co hailghineach gurab airi sin is imcubaidh a mbiadh hi da lucht na fiabras coilerda ⁊ fognuidh se co mor dona dainibh ina mbia ainnteas co hinmedonach ⁊ fognuidh fos an aigid consipasion na bronn isna heaslaintib gera ⁊ a bearbadh maille re hairnedaibh ⁊ a catamh idir lus ⁊ airni a haitli a mbearbtha ⁊ is imcubaidh an lus so an aigid brisidh an beoil ⁊ in luibh so da brisidh ⁊ fritbuailidh na neascoide ana tosach co himcubaidh. Et tuic leat da reir Platiairius an tan bis an lus so arna tirmugad co  p.71 fuil togairm an fuail innti ⁊ an tan bis úr ata toghairm an innruma innte.

 8

8. Acedula, oxilapacium, rumei: .i. tri hanmanna an tsamaigh ⁊ aderaid na dochtuiredha an luib si da beith fuar isin cet ceim ⁊ tirim sa dara ceim ⁊ fognaidh co mor an aigid na tene diadh ⁊ a brisidh ⁊ agailteac triti ⁊ a cur amail ceirin. Item, den 49b3tar an luib cetna da brisidh ⁊ sugh na n-ubull trithe ⁊ a cur arin creacht a mbia aillsi ⁊ icaidh. Item, an luibh cetna da brisidh ⁊ gealan uighe trithi ⁊ foirigh att ⁊ teasbach na sul.

Item, an luibh cetna da brisid co min ⁊ a cur amail ceirin arin mball loisctear o teinigh no o uisce ⁊ icaidh. Item, dentar sugh na luibhe so da cumasc maille re plur mine eorna ⁊ icaidh an potagra ⁊ an t-artetica tic o teasaideacht. Item, sugh na luibhe cetna da cumusc maille re h-ola na roisi ⁊ a cur amail ceirin arin ceann ⁊ icaidh a tinneas an tan tic o teasaideacht. Item, an luibh  50a1 cetna da bearbadh maille re fin dearg ⁊ caitear ⁊ icaidh flux na bronn. Item, an luibh cetna da cur isin maclac no a sugh d'ol ⁊ icaidh flux na fola mista. Item, adeir Maid an luib cetna da tobairt an aigid peisteadh na brond ⁊ marbaidh iat gan fuireach. Et adeir an fear cetna an luib so da caitimh an aigid urcoidi ⁊ neme ⁊ uilc na mban ⁊ gach uili neimhi. Et adeir fos co comfurtachtaidinn an radarc ⁊ co coimedaighinn ⁊ a gnathughadh an tslī ⁊ adeir fos co fognann an luibh so an  p.72 aigid urchoidi ⁊ neimhe na mbeach ⁊ na fuitead ⁊ na con confaidh ⁊ na neimhe fein. Item, adeir Maitcher en bainne da sugh na luibhe cetna da cur isin cluais ⁊ foiridh na huili buidri.

 9

9. Accetum, oxiren, oxiriun: .i. tri hanmanna an finegra ⁊ adearaid na doctuiri a beith fuar isin cet ceim ⁊ tirim sa ii ceim ⁊ ata brigh seim tolltanach  50a2 discailteach ⁊ coimceangail aici ⁊ adearaid na doctuire rós dearg ⁊ ubla dulilleabair na darach da bruith ar finegra ⁊ foiridh gac uili sceatrach ⁊ fluxMinntas da bruit ar finegra ⁊ a cur ar bel an gaili ⁊ coiscidh an sceatrach ⁊ gurmaill da bruit mar an cetna ⁊ a cur amail ceirin fona hairnib ⁊ coiscidh flux an fuail. Item, meacain na righ raitnighi ⁊ prema airgead luacra da bruith ar finegra ⁊ a cur amail ceirin fon imlican ⁊ coisgidh flux na brond ⁊ not leat da reir Avicenna sil losa da cur a fin tren re 4 huairib xx ⁊ bidh 'na finegra. Item, bruit coirt darach ar finegra noco ndeach a trian no a leath fai ⁊ tumtar olunn annsa sugh sin ⁊ curtar arin imlican ⁊ coiscidh flux na bronn. Item, adeir finegra da cumusc maille re siucra amail dithsiroip ⁊ a tobairt an aigid an terciana ⁊ in coididiana noch donitear o linn finn  50a3 milis no o linn finn saillte ⁊ an aigid gach easlainte geri ⁊ a tobairt maille re huisce bog. Item, oiximul aenta da denamh don finegra .i. da rann d'finegra ⁊ en rann meala ⁊ a bearbad noco mbia a tighe meala ⁊ fognaidh da dileaghadh  p.73 gach uili adbair fuair. Oiximil comsuigighthi .i. gabh prema feineil ⁊ meirsi ⁊ persilli ⁊ bristear leag ar comnaigi la co n-aichi a finegra arna maireach bearbtar ⁊ sitoiltear ⁊ curtar trian meal a arna glanadh innti ⁊ fognaidh an t-oiximul sin da dileaghadh gac uill adbair fuair ⁊ not leat da reir Avicenna da dtuctar an finegra a haitli an proinnithi co lagann an bru ⁊ da caitear roimhe co tirmaiginn. Item, gabh finegra  50b1 ⁊ doirt a mbuiling no an aran eli the ⁊ tobair da cathamh ⁊ fodhnuidh da comhfurtacht an dileaghadh a haitli galair ⁊ adeir Plaitiairius an finegra da coimilt dona cuisleannaibh no dona hairterib re n-abar puls ⁊ comfurtachtaidh an craidhi ⁊ foirig an tsincoipis. Item, finegra ⁊ salann da coimilt dona bonnaib ⁊ comfurtachtaighi lucht na litairgia ⁊ frenisisi ⁊ adeir Plaitiairius deascaidh an finegra da chur ar imleacan no arin fordronn na mna a ara mbia flux na fola mista, coiscidh a cetoir.

 10

10. Accride, bancia, pastinaca: .i. tri hanmanna an meacain righ ⁊ adearur an luib so da beith teasaide a medon an ii ceim ⁊ fliuch a tosach an ii ceim ⁊ adeir Plaitiairius gurab mo imcubhuigheas an luibh da leith an bidh na da leith an leigis ⁊ tuismidtear fuil remur uaithi ⁊ medaigid co mor an toil ⁊ an sperma ⁊ fodnaigh prema na luibhi so da catatamh omh da lucht leanna duibh  50b2 ⁊ cuiridh a fliuchaideacht iat ⁊ medaighi a coimpert ⁊  p.74 adeir Maidcer an luibh so da bearbad ar fin an aigid tinneasa an gaili ⁊ na n-ae ⁊ na seilgi ⁊ na n-arann ⁊ adeir fos prema na luibhi so da bruith ar leamnacht ⁊ fognaidh an aigid asma ⁊ disnia ⁊ ortomia ⁊ adeir fos premh na luibhi so da cur fo braighid an lucht aga mbia att na n-uirgibh ⁊ foiridh a n-att ⁊ a tinneas ⁊ adeir fos gibe ga mbia fo braighid nach urcoidigheann neimh dho. Et adeir fos prema na luibhi so da cur fona fiaclaibh ⁊ foiridh a tinneas ⁊ a tobairt dona mnaib aga mbia toirrcis marb ⁊ innarbaigh e. Et adeir Plaitiairius co medaighinn an luib so an dileaghadh ⁊ co n-oilind an corp co mor ⁊ adeir co foghnann co mor da lucht stranguriadisuiria.

 11

11. Affodillus, centum capita, aillium agreiste: .i. tri hanmanna an creamha ⁊ adeir Platiairius as mo as imcuibe dhi a premha so cum an leigis na a duilleabar ⁊ as mo foghnus a hur na a crin ⁊ ata brigh togairmthi an fuail 50b3 ⁊ glanta na n-arann innte ⁊ ata an luib so teasaide tirim sa ii ceim ⁊ sugh na luibhi so da cur ar loscadh teneadh no uisce ⁊ icaidh ⁊ an luibh so da chognamh ⁊ foiridh an galar beil.

Item, gabh prem rusc ualauairt ⁊ a urdail eli da prem rusc truim ⁊ a mbearbadh ar sugh na luibhi so ⁊ foirid an igroipis re n-abur leucafleadmainnsia ⁊ a sugh da cur isna foibertaibh ⁊ foiridh galar na sul. Item, adeir Plaitiairius nach imcubaidh ach a blath amhain cum an leigis ⁊ fetar so da taisgi go ceann da bliadain an a brigh ⁊ an a hoibriugad ⁊ ata brigh  p.75 discailteach ann co mor ⁊ adeir an fear cetna  51a1 in fin no an t-uisce ara mbearbtar an luib so da tobairt da ol ⁊ glanaidh na baill spiradalta o linn finn reamur ⁊ adeir fos da mbia tinneas no gaethamhlacht annsa gaili no isna hinnibh o fuardacht no o duintibh na selgi ⁊ na n-ae ⁊ sin da tiacht o adbar fuar an luibh adubrumar da bearbadh ar fin ⁊ a tobairt da ol ⁊ icaidh. Item, an luibh cetna da bearbadh ar uisce saillti ⁊ a tobairt da ol an aigid stranguiriadisuria ⁊ an luibh cetna da brisid ⁊ ceirin da denamh de an aigid tinnis an gaili tic o fuaraideacht ⁊ o gaetamhlacht ⁊ fognaidh a cathamh an aigid coilica passio. Item, an luib cetna da bruith ar uisce ⁊ fotragadh da denamh de ⁊ a deatach da ligin fuithi ⁊ glanaidh an maclac ⁊ togairmid an fuil mista agna mnaib.

 12

12. Agaricus, fungus: .i. da ainm na h-agairge ⁊ ata si teasaide tirim annsa cet ceim ase is agairg ann .i. farcan crainn darub ainm abietis ⁊ a crich na h-Innia fasas  51a2 ⁊ ataid da gne air .i. gne mascalta ⁊ gne ementa. Et isi in gne ementa as mo foghnas cum an leigis ⁊ is mar so athaintear i .i. an tan bristear an gne ementa an a brataibh sleamhna ⁊ ni mar sin an tan bristear an gne mascalta ach beith an a bruscar mín ⁊ adeir Ebe Mesue gurab i an agairc as gili ⁊ is usa da brisid as fearr ann ⁊ folmuigid si linn finn co hoireada ⁊ linn dubh co tanaiste ⁊ gurub airi sin as mor foghnus an aigid terciana an tan tic o coilera sitrinauitiliana ⁊ fodnuidh an  p.76 aigid an coididiana ⁊ an quartana do-nitear o linn ruagh loisci ⁊ aderur fos co fognann an aigid coilicailica ⁊ an aigid gach uili tindis tic o leannaib righne isin corp leath astig. Et oslaigidh duinte na n-ae ⁊ na seilgi ⁊ na n-arann amail adeir Ebe Mesue. Et gnathaigtear an agairg da tobairt comsuigigte a ndeocaib ⁊ a tretaib ⁊ a clairetaib ⁊ a leigesaib lactacha ⁊ Uair ann bearbtar an agairg ar fin da gerugad na leiges lactacha ⁊ ni bec en dragma di cum geraithi na  51a3 leiges eli. Et uair ann bearbmaid hi maille re croicinn pfrem na raidleoige ⁊ le sail cuaichdeoch d'ol de roimh aixis fiabrasa coididiana ⁊ foiridh an fiabhras isin gan fuireach. Et da-beir drong eli ℥ di maille re tri ℥ da sugh feinel ⁊ foirid an fiabras adubrumar ⁊ a pudur da cumusc maille re mil ⁊ le hola ⁊ a tobairt amuil clisteri ⁊ foiridh stranguirria ⁊ disuiria.

Item, gabh egrim Gaedilach ⁊ bruith ar fin ⁊ cuir pudur agairge ar an fin hisin ⁊ foiridh gach uili fual-galar ⁊ tinneas bis isin tslait ferrdha ⁊ adeir Ebe Mesue co tairrnginn a pudur so na cnama bristi  51b1 asna cneadhaib ⁊ co n-innarbann an droch-feoil ⁊ co tobair feoil maith inntu ⁊ co leigesinn gach uili linnida ⁊ feadantacht teit a mi-cenel. Item, pudur min da denam de ⁊ a timperail le sugh clamain lin ⁊ le hola ⁊ a cur isin timtireacht ar cadas min ⁊ foiridh emeroidhis ⁊ gach uili gne don daergalar. Item, dentur pudur min de ⁊ curtar salann trit ⁊ fuilidtear arin ngne luibri re n-abur moirfia arin inadh a mbia ⁊ croithtear an  p.77 pudur air ⁊ icaidh. Item, gabh ℥ d'agairc ⁊ ℥ co leith da scinanntidragma da ʒ da castorium ⁊ leath-℥ do do sene ⁊ bristear co min ⁊ dentar pillidi dib ⁊ le sugh aipsinnte ⁊ feineil ⁊ icaidh an tinneas cinn eirghis on gaili o cin leanna finn.

 13

13. Agrimonia, argimonia: .i. da ainm an marbdroigin ⁊ is luibh teasaide tirim sa treas ceim e ⁊ aderur co fodhnann co mor a foibertaib ⁊ a ceirinib cum na sul ⁊ co comfurtachtaidinn  51b2 an radarc ⁊ co n-innarbann an salchar na sul ⁊ gach docamlacht9 eli da mbinn ortha ⁊ co ngearrann ainfbeoil an fabra ⁊ co n-innarbann ⁊ co togaidh gac teimil eli bis orta ⁊ coiscidh a tinneas ⁊ foirigh na cneadha fliucha ⁊ coiscidh flux fola na srona ⁊ a cur fa cinn an duine na codladh ⁊ ni musclann no co ma hail leat. Et a brisidh maille re finegra ⁊ foiridh na faithneadha.

 p.78
 14

14. Agnus castus: .i. in meas torc allaidh ⁊ is luibh teasaide tirim he sa 4 ceim ⁊ aderuid na dochtuiri crand risin luibh so ⁊ is inunn aghnus castus re radh ⁊ uan geanmnaighi ⁊ as uimi aderur sin ris .i. loighdiugadh na toili do-ni ⁊ blath na luibhi so as fearr cum an leigis ⁊ a tinol isin earrach ⁊ berídh a brigh re feadh bliadhna ann ⁊ da ndearntar leabaidh da duilleabhar ⁊ neac da laighi air gan edach aturu bid genmnaighi amail uan ⁊ dentur fothragad da  51b3 duilleabhar na luibi so fon mbandacht ⁊ fon fearrdacht ⁊ mucaicear an toil ⁊ in druis uadha. Bristear an luibh so ⁊ coimiltear idir bosaib ar uisce ⁊ sitoiltear da eisi ⁊ bearbtar becan don castoirium arin sugh so ⁊ toirmiscidtear gac uili geneamain ona ol.

Et dentar ceirin da duilleabhar na luibhi so ⁊ toirmiscidh an easlainte re n-abar gomoiria. Et not leat co fuil leigis ann toirmisceas eirghi na slaiti fearrda ⁊ leigis noch reamaraigheas ⁊ techtas an an sperma ⁊ leigis eli noch discaileas ⁊ cnaiis an fliuchaideacht ⁊ as iat so na leigis remraighis an sperma .i. sil an  52a1 lacdacapisilliumsitruillimelonescucuirbitacucumerisporculacascairiolaaccetum .i. uinegra sumaccampora ⁊ as iat so na leigis tirmaidheas in sperma ⁊ laighdigeas na spiruda amail ata ruib ⁊ meas torc allaigh ⁊ coinnill muire ⁊ cailmintcuimin ⁊ anetum gona cosmaili oir atait so cnaiteac discailteac ac toirmisc na gaethamlachta noc as adbar d'eirgi na slaite ferrda10

 p.79

Item, gabh sug feineil ⁊ sugh meas toirc allaigh ⁊ bearbtar tri ℥ dan easola orta ⁊ sitoiltear ⁊ tobair da ol da lucht na hidroipisi ⁊ foiridh gach uili idroibpis. Item, gabh meas toirc allaigh ⁊ cainci cailli ⁊ bearbtar ar uisce ⁊ dentar fothragadh11 fona huirgib ⁊ fon maclac di ⁊ tirmaidig imurcraid an maclaic ⁊ cumgaid bel an maclaic innus co tobair an fuil mista co foreigneach ⁊ co faiscinn amail adubrumar. Item, gabh meas torc allaigh ⁊ meirsi ⁊ saidsi ⁊ bearbtar ar uisce saillti ⁊ bearrtar an ceann ⁊ coimiltear da chul an cinn ⁊ icaidh an galar re n-abar litairgia.

 15

 52a2 15. Alacon, politricum, capillus ueniris: .i. tri hanmanna an dubcosaigh ⁊ as fuar tirim mi-measarda hi ⁊ ata brigh oslaicteac diureticach innte ⁊ as mor fognus an algid duinti na n-ae ⁊ na seilgi ⁊ ainnteasa na mball cetna ⁊ an luibh cetna da bearbadh ar uisce ⁊ a tobairt ana digh no ceirin da denamh dhi ⁊ a cur ar druim na n-ae ⁊ foiridh a n-ainnteas ⁊ a cruas. Et adeir Platiairius gurab mor brigh na luibi so ur ⁊ gurab bec a brigh crin; an luibh so da bearbadh ar uisce co maith ⁊ siucra da cumasc trite ⁊ a tobairt amail digh ⁊ foirigh duinti ⁊ ainnteas na n-ae ⁊ na seilgi ⁊ an luibh cetna da brisidh ⁊ ola da cur trite ⁊  p.80 a cur arin ceann ⁊ fasaidh an finfad ⁊ an luibh cetna do bruit ar fin ⁊ foirigh gach uili piseog ⁊ neimh eli air cena. Et not leat nac dleagar an dubcosach da tabairt an tan beas an t-adbar seimh dileaghtha acht an tan beas reamur neim-dileaghtha gurab uimi sin toirmisctear a tobairt a quabson ⁊ a teirciana cona cosmuilib.

 16

 52a3 16. Alapin, cepa mairina, scilla: .i. tri hanmanna an uinneamuin spainnidh ⁊ ata se teasaide tirim sa ii ceim ⁊ ata brigh discailteac diureticach glantach aigi ⁊ ata brigh marbhtac aigi an tan tic uadha fein co fiadhanta ⁊ ata brigh comfurtachta na slainti ann an tan curtar co haicideac a ngarrgaibh e. Et gairmid drong ele cepa marina de .i. uinniman  52b1 muiridhi ⁊ an tan curtar a leigeasaib he dleagar a roinn .i. an leath imilleach dhe da chur amach oir ata brigh marbtach ann ⁊ an leath inmedonach da cur cum an leigis ⁊ cum an oiximel darub ainm scilletorum ⁊ fodnaigh an t-oiximel so co mor cum dileaghtha adbhuir coididiana ⁊ quartanailica passioartetica ⁊ an fir-uinneaman12 da bruit ar fin ⁊ ar ola ⁊ a cur ar druim na n-ae ⁊ na seilgi ⁊ foirigh a cruas ⁊ a tinneas. Item, curtar scilla re v la dheag a fin ⁊ an ola ⁊ fiuchadh da tobairt air ⁊ as a haitli ceir13 da cur trit ⁊ uinnemint da denamh dhe ⁊ a coimilt do druim na n-ae ⁊ na seilgi ⁊ icaidh a cruas ⁊ a tinneas ⁊ a bearbadh ar finegra ⁊ do-ni mar in cetna. Et tuic leat na hinair  p.81 imilleacha de da beith ro-theasaide ain-measarda ⁊ na hinair inmedonacha measarda idir tesaideacht ⁊ fuaraideacht.

 17

17. Alapsa14, galla, pomum quersuus: .i. ubull fasas ar duilleabar na darach ata fuar tirim sa ii ceim ⁊ tirim sa treas ceim ⁊ is  52b2 amlaid is maith iat a mbeith trom reamur gan puill innta ⁊ ata gne eli dib noch da gabtar annsan Aisia ⁊ annsan Afraic ⁊ is bec an gne hisin ⁊ ni bid puill innta ⁊ ata brigh fostoiteach coirtiteach innta araen ⁊ adeir Platiarius pudur da denum dib ⁊ a cumusc maille re finegra ⁊ le gealan ugh ⁊ a cur arin imlican ⁊ arna dubanaib ⁊ foirigh flux na bronn ⁊ flux fuail na n-arann. Et bearbtar ar uisce fertana ⁊ dentar urbruith fon timtireacht de ⁊ foirid flux disinteria ⁊ emoroighidas. Et a mbrisidh ⁊ a mbearbadh ar sisan eorna ⁊ clisteri da denam de ⁊ foirigh stranguria. Item, bearbtar an fer cetna ar finegra ⁊ ar uisce fairgi ⁊ curtar farcan ann an tan beas ac fiucadh ⁊ a cur ar bel an gaili ⁊ foirigh gac uili sceatrach tic o anmainni na brighi. Item, adeir an fear cetna e da brisidh ⁊ a bruith ar uisce fertana ⁊ a tobairt ar cadas amail pisairium isin maclocc ⁊ foirigh flux fola na mban ⁊ uair eli a bruith  52b3 ar sug cruaichi Padraig ⁊ a tobairt  p.82 amail adubrumar ⁊ do-ni mar in cetna. Item, pudur da denam dib ⁊ a cumusc le sugh losa an sparain ⁊ a fascadh tri edach isin sroin ⁊ icaidh flux fola na srona. Item, dentar pudur de ⁊ curtar gealan uighe trit ⁊ a cur na ceirin arna hairgib ⁊ foirigh flux fola na srona. Item, dentar pudur de ⁊ a cur isna creachtaibh ⁊ cneasaigidh na creachta co maith. Item, madh all lit an folt da dubadh gab chugad an galla na beit puill ann  53a1 ⁊ beas trom imlan ⁊ bearb ar ola iat no co n-ataid attaid ⁊ no gu remraigid annsan ola ⁊ a tirmugad asa haitli in edaigaib lin ⁊ pudur min da denamh dibh maille re croicinn no le duilleabar na cno franccach ⁊ cumuisc le huisce fertana an pudur so ⁊ a mbearbadh d'entaib ⁊ an folt no an fhesoc da nighi as asa haitli ⁊ bid dub da eisi ⁊ nigtear an folt da eisi a huisce bog ar eagla an croicinn do milleadh.

 18

18. Albedarug, colubrina15, basilicon: .i. tri hanmanna an colambin ⁊ ata se teasaide tirim sa iii ceim ⁊ gach neach aga mbi ar imurchur no a coimilt de ni urcoidighinn naitreaca neime do nait coin confuigh ⁊ an luibh so da bruith ⁊ a cur arna neascoidibh amail ceirin ⁊ brisidh ortha. Item, sugh na luibhi cetna no an luibh fein da brisidh ⁊ a cur arin creacht a mbi aillsi ⁊ icaidh ⁊ is maith an aigid dorcachta ⁊ teimhil an radairc sugh preimhi na luibhi so ⁊ blath na  53a2 luibhi cetna da cur a sroin na mban torrac ⁊ do-ni toghluasacht. Item, an luibh cetna da bruith ar fin ⁊ co hairithi a prema ⁊ togairmid  p.83 an fuil mista ⁊ a bearbadh ar im amail olaid ⁊ foiridh an cosachtach fuar ⁊ an easlainti re n-abur ematoica .i. seili fola. Item, is maith hi da glanadh na creacht maille re pudur ailime ⁊ ceirin da denamh di. Item, as maith hi da glanadh na haighthi ⁊ ceirin da denamh de maille re finegra ⁊ a cur uirri. Item, prema na luibhi cetna da brisid ⁊ uisce na h-ailime da cur trit ⁊ foirid na focmadha.

 19

19. Alagsandrum, masedonica, petrusidinum: .i. tri hanmanna an elistroint16 ⁊ ata an luib so teasaide tirim a ndeireadh an dara ceim ⁊ Aderur persilli alastroint risin luibh so ⁊ is inann coimpleasc17 do ⁊ don persilli garrdha ⁊ ata brigh diureticac innti. Et as mor fognus sil na luibhe so cum an leighis ⁊ ata brigh discailteac chna 53a3iteac innti ⁊ fos ata brigh seimhidthi na leannann reamur innti ⁊ comfurtachtaidtear an gaili ⁊ medaidtear an totlugadh uaithi ⁊ brisidh na clocha fuail ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ furtachtaidhid co mor da lucht na higroipisi ⁊ fodnuidh co mor da duintib na n-ae ⁊ na seilgi an tan tic o adbar fuar ⁊ glanaig an t-uct ⁊ an scamhan o adbar reamur  53b1 leanna find. Et an luib fein da bhrisidh ⁊ a chur ana ceirin arin cheand ⁊ foiridh an carraighi ⁊ in moirfeaa ⁊ a brisidh ⁊ a cur annsa mbanndacht ⁊ togairmidh an fuil mista ⁊ an slanugadh ⁊ an togluasacht. Et fodhnuigh co mor da luct coididiana antribulata ⁊ gnathaidhtear sil na luibhi so ⁊ seimhigid na leanna remra  p.84 ⁊ oslaigidh poiri an coirp innarbaigh mailis na leannann cintac ⁊ togairmidh an fual ⁊ an t-allus ⁊ innarbaidh gaetamlacht an coilica passio amail adeir Isac.

 20

Albeston, calx uiua: .i. da ainm ata arin ael ur ⁊ aseadh as calx uiua he an tan nach boinind fliucad ris ⁊ folmuigig co hoireada linn finn rigin ⁊ marbaidh na huili dergnait ⁊ mil da croitear a leabaid e ⁊ ni dleagar a tobairt co haenda ana purgoit gan leiges eli 'na farradh ⁊ foiridh na huili d'finegra folio" n="53b2"/> ainmfeoil bis isna cneadhaibh ⁊ marbaidh na peisti gebe inad a mbeid isin corp.

 21

21. Altea, malbua, bismalua: .i. tri hanmanna an leamhaidh ⁊ aderur an luib so da beith teasaide sa ced ceim ⁊ fliuch sa ceim tanaisti ⁊ as imcubaidh an luib so d'oirithin na cneadh ⁊ d'fas a feola. Et fos is imcubaidh i isna clisterib da lucht teneasmon ⁊ as cumachtach an luibh so an aigid leonta na mball ⁊ an aigid aitt a ngac inad a mbia. Item, prema na luibhi so do bruith ⁊ a mbrisid ⁊ blonag muice da cur tritu ⁊ foirigh gach uili att ⁊ teinneas neimh da curtar an gum darub ainm terbentina trit foiridh mar an cedha gac uili att ⁊ neimh. Item, an luibh so da bearbadh ⁊ a sugh da cur annsa maclac ⁊ glanaidh e ona salcar ⁊ furtachtaidh on tinnis. Et adeir Platiairus ceirin da denamh don luibh so an aigid thinnis ⁊ tirmaidh na feitheadh. Et an luibh so  53b3 da bruith cona premhaibh ⁊ foiridh gac uili tinneas na mball ana urbruith  p.85 ⁊ ina ceirin. Et as maith e an aigid disinteria ⁊ a bearbadh ar fin no ar lind ⁊ furtachtaidh cuirrineacht na brond mar an cedna ⁊ as maith an aigid anntoili fearrdha e. Et adeir Avicenna gurab nor laighdigheas praiseach na luibhi so tinnis na cloichi fuail arna hol. Et leamhach da bruith ar fin no ar leamnucht ⁊ scailidh ceangal na fola bis  54a1 a mbroinn na mban a haitli an toirrcisa. Item, bristear an luibh so ⁊ a bruith ar oluid ⁊ ar finegra ⁊ inarbaidh coin adairci na haitce ⁊ glanaidh hi ona salcur ⁊ ona fatudna. Et as maith an luibh so arna creachta tirma ⁊ a brisidh ⁊ a cumasc le mil. Item, an luibh so da brisidh ⁊ a bruith ar ola ⁊ foirigh greim na con confaidh ⁊ gac uili loscadh teneadh ⁊ uisci amail adeir Isac. Et ceirin da denamh don luibh seo ⁊ blonag muice do chur triti ⁊ foiridh cruas na seilgi ⁊ na n-ae amail adeir Platiairius ⁊ as imcubaidh ros na luibhi so da bruith ar leamnacht ⁊ furtachtaidhidh lucht na heitice amuil adeir Platiairius.

 22

22. Aloe, epaticum, cicotrinum: .i. tri hanmanna na h-aloese ⁊ sugh luibe e ⁊ ata se teasaide tirim sa ii ceim ⁊ ni mor lagas ⁊ as iat so an da gne as fearr dhi .i. cicotrinum 54a1 ⁊ epaticum ⁊ ar dath na n-ae as maith iat ⁊ a mbeith dorcha so-bristi ⁊ gan a mbeith drocblasta na do-balaidh ⁊ ata folmugadh leanna finn ⁊ na leannann remur innti on gaili ⁊ ona hinnib ⁊ ata brigh glanta na hinchinne ⁊ brigh comfurtachta na feitidh ⁊ coiscidhthi na  p.86 ndeataighe innte ⁊ ni dleaghar a tobairt an aimser ro-the na ro-fuair ⁊ ni dleaghar a tobairt don lucht ara mbi flux fola an daerghalair ⁊ da tuctar dleaghar ainismaisdixgum araibi da cumusc mar aen ris ⁊ as mor foghnus do cosc deor na sul ⁊ a pudar da chur isna cneadhaib ⁊ fasaidh a feoil.

 23

23. Alphur, flos fraxini: .i. blath na fuinnseoigi ⁊ ata se teasaide tirim sa treas ceim ⁊ croicin ⁊ sil an crainn so do bruith ar uisce ⁊ an duine ara mbia flux a haitli purgoidi da cur ann conuig a imlican ⁊ farcan na fuinnseoigi da bearbadh ar uisce fertana ⁊ a ol ⁊  54a3 foirigh gach uili flux ⁊ a bearbadh ar finegra ⁊ croicinn an croin cetna ⁊ edach lin do tuma ann ⁊ ⁊ a chur arin ngaili ⁊ icaid a tinneas ⁊ premr rusc an croinn so da bearbadh ar fin no co ndech a trian fai ⁊ furtachtaidh luct na seilgi ⁊ folmuigid linn dubh.

 24

24. Allusal, cepa: .i. da ainm  54b1 an uinneamhain gharrda ⁊ ata se teasaide fliuch sa treas ceim ⁊ comfurtachtaid ⁊ calmaigid an gaili ⁊ an dileagadh ⁊ medaigaid an tothlugadh ⁊ innarbaid brentus na fiacal ⁊ na hanala. A brisidh ⁊ a cumasc le mil no le finegra ⁊ a cur ar greim na con confaidh co ceann an treas la ⁊ a atarrach an 3 la ar eagla na neimhe d'impod aris. Item, gabh sug uinneamhain ⁊ imain ⁊ bainne cic ⁊ a cumasc trina celi ⁊ a chur i sin cluais ⁊ foirigh gach tinneas cluaise. Item,  p.87 fos bristear an t-uinneaman ⁊ coimiltear ar uisce fuar ⁊ tobair da ol don tia o teit a urlabra ⁊ foiridh e co luath. Item, sugh uinneamain da cur bog isin sroin ⁊ glanaidh an innchinn o imurcaid leanna finn reamuir. Item, gabh sugh uinnimain ⁊ blonaig circi ⁊ a mbearbadh le ceili ⁊ foiridh an giba ⁊ na gaga. Item, bristear uinneaman ⁊ bruithtear he ar finegra ⁊ coimiltear e don inad a mbeid  54b2 na faitneadha ⁊ foirid iat co luath. Et tuig leat mad ailt a fis an eireocaidh an t-othur gabh uinneamhan, bruith fon luait ⁊ cuir fona sroin ⁊ da di as coimeolaidh a tsroin ⁊ muna ti ni mothoca teas na boltanugh an uinneamain. Item, na huinneamain da gearrad ⁊ asa fetita mar aen riu ⁊ foiridh galar na mban re n-abar suficacio matricispresuficacio matricis ⁊ a cur ar smeroidib dearga ⁊ a ndeathac da ligin fon maclac. Item, togairmidh gnathughadh na n-uinneamun an fuil mista co ger agna mnaibh ⁊ foiridh arna cur tri mil cailicin na sul.

 p.88
 25

25. Alumen, stipteria, sucarium: .i. tri hanmanna na h-ailime ⁊ aderur a beit teasaide tirim sa iiii ceim ⁊ ata brigh cnalteac tirmaidteac alci ⁊ fotracad da denam d'ailim ⁊ da tsalann d'fer na higroipisi ⁊ foiridh an igroipis. Item, pudur do denam do cuide 54b3ogaib ⁊ d'ailim trina ceili ⁊ a cur an inad a mbia aillsi ⁊ foiridh hi. Item, pudur da denamh dhi ⁊ a cur arna creachtaib a mbia ainmfeoil ⁊ foiridh e ⁊ icaid sreama na sul ⁊ uisce na hailmi da cur arna sreamaib ⁊ seangaid ⁊ tirmaid iat. Item, bruit mil ⁊ finegra ⁊ beirb noco mbia a tigi meala ⁊ pudur na h-ailimi da cur trit aindsein ⁊ greim  55a1 da congmail isin bel de ⁊ daingnigidh na fiacla ⁊ cruadaig feoil na fiacul ⁊ atait tri gneiti uirri .i. rotunndumlicidumscissum ⁊ asi scissum gnathaidtear againne ⁊ a tirtaib ro-teasaide da gabur i. Item, adeir Platiairius uisce na h-ailime da chur a feadanaib linnighan ⁊ foiridh iat. Item, gab raib ⁊ allim, comtrom do gach ni, ⁊ beirbtear ar finegra ⁊ foirigh gach uili carraige ⁊ aderaid na doctuiri gurub i is maighistir da gach uili dath.

 26

26. Ambra, spearma ceti: .i. coimpeirt an mil moir ⁊ as mor fodnus. As imcubaighi an aigid na heipilepsia i; gabh cnaimh craige an fiada ⁊ doen casnaidheach de ⁊ cuir ambra trit ⁊ a cur a soitheac gloine ar smearoidigib derga  55a2 ⁊ leagar a balad fo bel ⁊ fo sroin fir na heipilepsia p.89 foirig gan aimirus ⁊ ata brigh comfurtachta an craighe ann da reir Platiairius gurab uime sin as imcubaid i da lucht an cairdiaca ⁊ na sincoipise .i. gab ambralignum aloeis ⁊ cnaimh craigi an fhiada, urdail da gac ni, cumuisctear le sugh ruibi ⁊ dentar pillaide dib ⁊ caitear a haitli na codac ⁊ foghnuidh co mor an aigid eipilepsia ⁊ na n-easlainteadh adubrumar.

 27

27. Ambrosiana, eupatorium, lilifagus: .i. tri hanmanna na hiubair sleibe ⁊ ata si teasaide sa cet ceim ⁊ tirim sa ii ceim ⁊ aderur saidsi coilleadh risin luib so ⁊ is mor a brigh ur ⁊ as bec a brigh crin ⁊ as mor fodnus si an aigid quartanacoididiana ⁊ an aigid na pairilisi uilidighe no rannaighi ⁊ an aigid na higroipisi re n-abur alsiteis ⁊ an aigid na buideocairi tic o duintib n 55a3a n-ae ⁊ as amlaid da berur hi .i. an luib so da bruith ar sug meirsi ⁊ mil ⁊ finegra da cur trite ⁊ a tobairt amail siroip ⁊ foirig cruas na seilge. Et as do buadaib na luibi an fuil mista da togairm ⁊ glanaid slidti an fuailfidhisi na n-arann on a ngaineam. Item, tobair sugh na luibhi so ⁊ eitneadha sirin da tobairt da n-ol ⁊ marbaid na huili peisti bis a corp duini.

 28

28. Anabulla, titimaillus:  55b1 .i. gerraneime ⁊ is luib teasaide tirim sa treas ceim e da reir na ndochtuiredh ⁊ in luib so do tinol isna laeib re n-abur dieis cainicalareis ⁊ a cumusc a haitle a bristi re mil ⁊  p.90 a bearbadh no go mbia a tige meala ⁊ a taisci a mbucsa glan ⁊ geraidtear na leigis lactacha leis ⁊ folmuigid linn finn saillti ⁊ fiabrus morgaithi coididiana ⁊ ni dleagar an leiges so do tobairt acht dona dainibh aga mbia inne remurra ⁊ meadon feolmur oir da mbeitis na hinni tana daba egal flux disinteria da tiacht ⁊ as maith e bruith ⁊ as olc omh an luib so.

 29

29. Amedum, amillum: .i. leiges do-nitear da sugh na cruithneachta ⁊ adeir Platiairius co fuil an leiges so tesaide fliuch co measurda ⁊ aderuid dochtuire ele an leiges so da beit fuar tirim co measurda ⁊ as mar so do-nitear é .i. gab cruithneacht glan no eorna remur glan ⁊ a chur an uisce fuar re lo co n-aitchi ⁊ na hatruidtear an t-uisce so no go mboga an gran ⁊ a brisedh ⁊ a fascad tri edach ⁊ a tirmugad le grein no le tene no co mbia na pudur ⁊ a denamh amail potaiste ⁊ as maith e da tirmugad na fliuchaideachta imurcach bis isna corpaibh co hinmedonach. Item, amedum da chumasc ⁊ sarcacolla .i. gum ⁊ a cumusc trina ceili co maith ⁊ a cur ar ing lín ⁊ a chur ar druim na sul ⁊ foiri 55b2dh a fliuchaideacht ⁊ a ndeirgi. Item, potaiste da denamh de ⁊ siucra geal da chur ann ⁊ glanaidh an t-ucht ⁊ na scamana ⁊ creachta an coirp co hinmedonac gurab uime sin as mor fognas an aigid na cosachtaidhi ⁊ na leannann seimh silteach tic on incinn ⁊ da nderntar d'eorna he ⁊ a cumasc le bainne le bainn almont ⁊ is mor foghnus an aigid na tisisi ⁊ na  p.91 heiticecreachta na scamhan. Et adermaid gan an leiges so da ro-gnathughadh dona dainib le rab eagail clocha arann no lesa da beit innta ⁊ as mor foghnus an leiges so an aigid na leannann toitis chum na sul ⁊ an aigid creachta na fabra.

 30

30. Ancula alba, scabiosa: ⁊ ata se teasaide tirim sa ii ceim ⁊ an luib so da brisidh ⁊ a bruith ar blonaig muice no re hola ⁊ foirigh an carraighi ⁊ sugh na luibhi so do coimilt don bruitidain ⁊ foiridh. Item, eabar iiii dragma  56a1 da sug na luibi so ⁊ foirigh an luibri re n-abar allapisia. Item, bearbtar an luib so ⁊ gairleog cailli ar fin ⁊ curtar te arin timtireacht ⁊ icaidh an easlainte re n-abar emoroigideis ⁊ a chur amail ceirin isin inad cetna ⁊ foirigh bolga na timtireachta ⁊ fos fodnuid an ceirin cetna an aigid neascoid na timtireachtateneasmon ⁊ an aigid an rema fuair isna sean-dainibh ⁊ a berbad ar fin ⁊ a tobairt da ol. Et ceirin da denamh don luibh so ⁊ gealan uighe trit ⁊ foirigh an neascoid re n-abur antrax. Et adeir Plaitiairius sugh na luibi so da cur sa cluais an aigid na buigri ⁊ foiridh an buighri. Et adeir Maitcer ceirin da denam don luib so ⁊ d'im gan saland ⁊ foirid teinnis na taebh ⁊ na n-arann ⁊ in luibh cetna da bruith ar mil ⁊ foirigh an cosactach tirim. Et lan leighe da sug na luibhi si da tobairt da ol ⁊ foiridh olc na mban ⁊ gac uili neim da caitinn neach ⁊ a brisidh ⁊ blonaig muice  56a2 trit brisidh na neascoidi amail adeir Averoeis.

 p.92
 31

31. Aillium: .i. an gairleog, teasaide tirim a medon an iiii ceim da reir Plaitiairius; gairleog omh ⁊ a cur ar cneadhaibh na con confaidh ⁊ foirid iat. Gairleog da brisidh ⁊ a bruit ar leamnacht ⁊ a ol 'na bolgumaib beca ⁊ foirid easlainti an scamain tic o fua raideacht ⁊ as imcubaidh i an aigaidh na higroipisi fuairi ⁊ galair na n-arann ⁊ teinnisa in cind tic o fuaraideacht. Gairleog do minugadh ⁊ blonag geidh triti ⁊ a sug da cur bog isin cluais a meid bic foirid tinneas na cluaisi tic o fuaraideacht. Gairleoc da bearbadh ar im ur ⁊ foirid in t-asma ⁊ easlainti an cleibh tic o fuaraideacht. Ceirin da gairleoig ⁊ da blonaic muici da chur arin timtireacht ⁊ foiridh teneasmon ⁊ tinnis na timtireachta ⁊ is imcubaidh an ceirin cetna an aghaidh gac uile  56a3 aitt tic o fuaraideacht. Gairleog da catamh ar cet longad an aimsir an aeir truaillnigthi ⁊ as mor fognas gairleog da chur fon fiacuil teinn ⁊ foirid a teinnis tic o fuaraideacht. Gnatocan na gairleoige tirmaigidh na hinne ⁊ an gaili ⁊ togairmid an lubra ⁊ mania ⁊ freinisis ⁊ anbaindigidh an radarc ⁊ as mor urcoidigidh da lucht leanna ruaigh ⁊ as imcubaidh i da lucht  56b1 leanna find ⁊ do lucht na n-easlainteadh fuar oir ata bridh discailteach cnaiteach na leannann fliuch innte ⁊ innarbuidh gach gac uili neim ⁊ togairmidar na seandaine icslainte na mbatlach dhi.

Item, gab salunn ⁊ mil ⁊ eitneadha na cno nGaeidilach ⁊ gairleog, comtrom da gach ni, cumasctar ⁊ curtar 'na ceirin ar greim na con confaidh ⁊ foirid e ⁊ ni  p.93 aitheirgind an neimh asa haitli ⁊ an comsuigiughadh cetna da cur isna cneadhaib ⁊ foirid iat o gach uili urcoit ⁊ feadanacht ⁊ linnigha. Gairleog da brisid fuar ⁊ a coimilt dan carraige ⁊ dan bruitigain ⁊ da moirfea ⁊ glanaid iat. Pudur na gairleoige arna loscad da chur isna cneadaib salca do-cneasaigthi ⁊ cneasaigidh iat; gairleog da brisid a catamh co gnath ⁊ foirig gairbi in gotha noc brisis a fuaraideacht.  56b2 Item, gab gairleog ⁊ pibar ⁊ persilli ⁊ piletra ⁊ sugh mindtais ⁊ finegra ⁊ cumuisctear trit a ceili ⁊ caitear ⁊ foirig lumbrisi ⁊ oslaigidh duinti na n-ae ⁊ na seilgi f⁊ fognaid an aigidh stranguriadisuria. Ingne gairleoige arna glanad da cur isin maclog ⁊ togairmidh an fuil mista amail adeir Constantin no an gairleog da bearbadh ar uisce ⁊ in bean da chur ann co nuigi a himleinn ⁊ togairmigidh an fuil mista. Gairleog da catamh ar cet longad ⁊ ni urcoidigind uisce duit an la sin. A catamh re ndul ar fairrgi ⁊ ni denand murgalar na fairrgi urcoid duit an la sin. A bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ foiridh an buideochair amail adeir Macer. A catam mar in cetna ⁊ bogaid cruas na bronn. Et ni denann plaig na neim urcoid duit an la caiteas tu i ar cet longad.

 56b3
 32

32. Acantum, semen urtice: .i. ros na neannta ⁊ adeir Maitcer ros na neannta da brisidh ⁊ a bruith ar ola ⁊ a  p.94 coimilt dona pulsaib ⁊ togairmidh an t-allas. Item, da mbia an gruag a toitim sugh na luibi so da coimilt don ceann a haitle a bearrta ⁊ coiscid tuitim an fuilt. Item, adeir an fear cetna da coimiltear  57a1 an luib so d'iartar na n-ainmhinnteadh co tigid so-dair.

 33

33. Anetam: .i. luib; teasaide sa ii ceim ⁊ aderuid drong ele co fuil si tirim sa treas ceim ⁊ glanuigh clocha an lesa ⁊ na n-arunn ⁊ uair ann brisidh iat ⁊ beirid a brigh annso gu ceann tri mbliadhan gemadh ferr co nua hi ⁊ ata brigh discailteach diuireticac innte ⁊ ata brigh togairmiti na fola mista co hailginach innti ⁊ figeada da chur a sugh na luibhe so la co n-aithi ⁊ a mbearbadh ar fin arna maireac ⁊ a tobairt da ol don ti a mbia easlainte cleibh no cosachtach ⁊ foirigh ⁊ pudur da denamh da sil na luibi si ⁊ da ros neannta an pudur sin da crotad arin inad a mbia emaroighideis ⁊ foirigh e ⁊ as mor foghnus an luib so d'furtacht teinnis na brond ⁊ da togairm an  57a2 codlata ⁊ chum na neascoideadh remur da n-aipiugadh ⁊ d'innarbud leanna finn asna ballibh co hinmedonach. Et co leighesinn an fail tic o linugh ⁊ a bruith ar blonaig no ar ola ⁊ foirigh an crupan tic o linad ⁊ a tirmugadh ⁊ pudar da denam di ⁊ a crotad isna cneadhaib no isna creachtaib.

 34

34. Antera, flos rose: .i. blath an rosa ⁊ ata se fuar isin ced ceim ⁊ tirim sa dara ceim ⁊ ceirin do denamh de ⁊  p.95 a chur arin tene diadh ⁊ foiridh hi ⁊ foirigh an ceirin cetna fiucadh ⁊ tesbach beil an gaili ⁊ ros da bruith ar uisce ⁊ a brisidh ⁊ gealan uighe da cur trit ⁊ a cur 'na ceirin arna suilib ⁊ foirigh teasbach ⁊ deirge na sul ⁊ a bruit ar fin ⁊ coisgidh flux na bronn ⁊ na fola mista. Et fodnuig uisce na roisi an aigid na n-uili ainnteas. Et adeir Raisis ceirin  57a3 da denam don ros ur ⁊ foiridh gac uili att tic co nadurtha no co haicideac. Et tuig leat da reir Platiairius an tan caitear e arna tirmugadh co fuil brigh fastogtheach ann an tan caitear ur he co fuil brigh lacthach ann ⁊ folmaigti leanna ruaigh ⁊ co hairiti an tan cumaisctear e re reubarbrum he. Et adeir Platiairius gurab de so do-nitear meal rosasiam ⁊ aqua rosasium ⁊ siucra rosasiam ⁊ siropus rosasius. Et fognaid co mor na saethraigi so an aigid na n-easlainteadh teasaide ⁊ an aigid tinnis an chinn  57b1 ⁊ na n-airged 18 amuil ata olium rosasiam ⁊ fognuid an aigid na heitice ⁊ na sincoipise ⁊ an aigid flux na bronn ⁊ na sceatraige noch do-nitear o linn ruagh ⁊ comfurtachtadtear ona saetraigib so an incinn ⁊ an craidi ⁊ fognuid an agaid fliuchaideachta an t-sine tseaain ⁊ d'innarbud fiabruis quartana. Et adeir Maitcer pudur da denum don ros dearg ⁊ a cur isna cneadhaib ⁊ glanuidh iat ona salcur ⁊ da curtar an blath cetna ar loscud tenig no uisce maille re gealan uighi ni teit an urchoit.

 p.96
 35

35. Anisum, ciminum dulse: .i. an ainis ⁊ ata si teasaide tirim sa treas ceim ⁊ ata si co cnaiteach discailteac diureticach ⁊ as mor fognus si an aigaidh langanaighi ⁊ bructaid fuairi an gaili ⁊ an aghaid gac uili tinnis na n-inneadh  57b2 tic o fuaraideacht ⁊ an aigidh na buigri .i. ainis da bruith ar sugh losa no uinneamain ⁊ aen bainne da chur sa chluais ⁊ icaidh a buigri ⁊ a tinnis ⁊ an ben gnataideas medaigi an bainne cich ⁊ an fear medaigid a sperma isna huirgib aige. Item, an aigid droch-datha tig o bualad no o tuitim arin croicinn ainis da cur tri ciaraig ⁊ foirig e ⁊ an ceir da cur bog air. Item, adeir Platiairius an luibh so da bruith maille re luigib eli diureticac 19 ⁊ oslaigidh duinte na n-ae ⁊ na seilge.

 36

36. Apum domisdicum: .i. an meirsi garrda ⁊ aderur an luib si do beit tesaide tirim sa iii ceim. Et adeir Platiairius gurub ferr a sil so chum an leigis nan luib fein ⁊ as mor fognus mar ceirin cum na sul maille re plur arain gil ⁊ sug na luibhe so trit ⁊ fodnuigh mar an cetna cum na cic. Item, gabh duillebar na luibi so  57b3 ⁊ coimiltear da cul cinn an fir ar mbia litairgia ⁊ a sug da cur annsa sroin ag an fer cetna ⁊ furtachtaig e. Itim, an aigid aitt ⁊ tinnis beil an gaili prema meirsi da bruith ar fin finn ⁊ a ol ⁊ icaidhmeirsi ana aenur da chur ar cneadh ⁊ ni dingna urcoid da eisi. Item, sil na luibi so da bruit ar finegra ⁊ coiscid an sceatrac tic o adbur fuar  p.97 leanna finn. Item, adeir Raisis na daine ara mbia droc- 58a1gne a haitli easlainte meirsi omh da tobairt da ithe doib ⁊ tiadhuit ana crut fein aris. Item, an luibh cetna da brisid ⁊ a coimilt ar uisce ⁊ foirigh an fiabras coididana ⁊ adeir an fear cetna eugh meirsi ⁊ feineil oiread da gach sugh ⁊ a tobairt da ol d'fear na higroipisi ⁊ icaidh he. Item, gabh sug meirsi ⁊ amillam ⁊ gealan uighi ⁊ mil ⁊ a cumusc ⁊ a cur isna creachtaib ⁊ glanuigh ⁊ slanaighid iat. Et tuic leath co fuilit gneithe imda arin meirsi .i. aipium ranarum .i. imas na lathfan ⁊ aipium risus .i. imas an gairi ⁊ comfurtachtaidh se an tsealg ag innarbadh leanna duibh uaithi gurub adbar dan gairi sin ⁊ aipium emaroidarum noch as imcubaig cum an daergalair. Et adeir Platiairius nach dleaghaid na mna torrcha an meirsi da gnathughadh oir sleamnaigid ⁊ bogaid na sreabainn bis a timcill an toirrcisa innas gurab cuis don toglua 58a2sact sin ⁊ da ngnataidhid bigh neascoide morgaithe arna leanbaibh. Et seacnad an banaltra a glacadh na a tadall ar eagla an leinimh do dul an eipilensia oir ata an ais leanmhaighe maille re moran fliuchaideachta re hanbainne brighe ⁊ re becan an teasa ⁊ le hanmainne brighe ⁊ re duintib na poireadh ⁊ as iat sin na cuisi ullmaigeas neac chum epilensia.

 37

37. Auripimentum, arsenicum: .i. anmanna an argalluimh ⁊ ata se teasaide tirim sa iiii ceim ⁊ ata brigh discailteach atairrngteac glantach aigi ⁊ is imcubaigh e  p.98 an aigid cosachtaidhi na leanam, scrubul da pudur aurupimentum da cur tri bainne no tri uig laigdhe ⁊ foirig e ⁊ as mait an aigid easma ⁊ na cosachtaidi cruaighi pudur an argallaimh da cur  58a3 ar smeroidib ⁊ a deathac da ligin ina mbel ⁊ comfurtachtaid hi. Item, gabh dragma d'argallaim ⁊ a da oiread da gallainig ⁊ cumuisc trina celi ⁊ coimil don inad a mbia moirfeaa ⁊ an bruitigha ⁊ icaidh. Item, gabh pudur argallaimh ⁊ ola coitcend ⁊ cumuisctear trina celi ⁊ curtar arna bruisingib ⁊ icaidh hi.  58b1

 38

20 38. Arracia, attriplex: .i. eilitreog ⁊ ata si teasaide sa cet ceim ⁊ fliuch sa ii ⁊ as mor fognas an aigid tirmaig na n-inneadh tic o linn ruagh loiscithi ⁊ potaiste da denamh di ar cet longadh .i. eanbruithi caerach ⁊ lagaid an bru co hailginach. Item, gabh elitreog ⁊ mercuirial ⁊ leamac maigheborraistesail cuach ⁊ bruith ar im nua ⁊ curtar ainis innti ⁊ tobair ar fin no ar lind te ⁊ eabur re loighe ⁊ foirig an cosactach ⁊ lagaidh an bru. Item, gabh an luib cetna ⁊ prema gloiriam ⁊ dubcosach ⁊ crimh muc fiadh ⁊ bun milbocan ⁊ eigrim ⁊ gurmaill ⁊ bearbtar ar fin ⁊ sitoiltear ⁊ curtar mil glan trit ⁊ eabur mocrach ⁊ re loighi ⁊ foirigh salcar na n-arann ⁊ an lesa. Item, an luib cetna da timperail tri finegra ⁊ a chur 'na ceirin arna haltaib ⁊ foiridh galair na n-alt mar ata arteiticapotagra cona cosmailib.

 p.99
 39

39. Arigentum uium: .i. an t-airgid beo ⁊ ata se teasaide fliuch sa 4 ceim ⁊ ata brigh tollta ⁊ gerrta ⁊ discailti aigi ⁊ is mor d'aimsir fetur a coimed ana brigh a beit fein a soiteac dunta ⁊ an inad fuar. Et aderur gurab mor fodnus an aigid na mil ⁊ na sneadh ⁊ gac uili salcur bis arin folt ⁊ min na ponairi da chur trit  58b2 ⁊ a bearbadh ar finegra amail litin ⁊ an tan beas fuar an t-airgid beo da cur ann amail meid leath ℥ de ⁊ a cumasc go mait ⁊ a coimilt don folt no don finnfad ⁊ foirigh e o gach urcoid bhis ana dhiaigh. Et as follus gurab mor urcoidigeas deatac an airgid beo da gac neac re mbaineann oir bogaid se na feiti ⁊ ullmaigh lat cum pairilisi ⁊ an tan teit annsa cluais no sa mbel marbaid gan fuireac neach ⁊ da tegmad co racad annsa mbel tobair bainne gobair do a med moir ⁊ na hanad ag leimnid ⁊ a surdallaigh ⁊ bearbtar isoipaipsint do ar lind no ar fin ⁊ eabar ⁊ muna dearntar da geib bas gan fuireach. Et da mbia truailleadh arin aigid o linn finn tsaillte no an easlainte re n-abar serpigho .i. deir  59a1 gab prema corrcopoige ⁊ bris co min ⁊ cuir im gan salann ⁊ blonaig muice trit ⁊ becan d'airgead beo a cumasc ⁊ a coimilt dan deir no don tsalcar ⁊ icaidh. Fognaid premha na muinge miri no prema stafisagria an inadh na corrcopoigi ⁊ tarraingtear snaithi olla trit an leiges so adubrumar ⁊ a ceangal fon folt ⁊ marbaidh na mila ⁊ na sneadha amuil adubramar. Et tuic leat co bfuilid .u. brigha aigi brig discailteach ⁊ brigh tollus na ranna dluithi remra et brigh cnaidheas an  p.100 fliuchaideacht ⁊ brigh glanas an salcar ⁊ brigh innarbus na himurcaca. Et as amhlaidh marbtar dasact an airgid beo .i. le seili duine ⁊ le luaith. Item, agairead beo 21 da cumusc le hola ⁊ le uinegra le serusa ⁊ a cumusc ⁊ a cur arin carraigi ⁊ foirigh an luibri ⁊ gach salcar ⁊ fognuigh commorain da neicib eli.

 59a2
 40

40. Asufetida: .i. gum crainn ⁊ ata se teasaide tirim sa iii ceim ⁊ gac med bus bren hi is moidi a luach ⁊ is uaislidi hi ⁊ ata brigh discailteach aipidtheach ann ⁊ is mor fognus an aigid easlainte an cleibh tic o adbar fuar. Et adeir Platiairius gurub mor fodnus asafeitita maille re siroip na uiola an aigid asma ⁊ disnia ⁊ an aigid an quartana ⁊ an aigid cruais na seilge ⁊ an aigid arteiticapairilisieipilensia ⁊ fuardachta na hinchinne a coitcinne ⁊ gach uili easlainte fuair air cheana.

 p.101
 41

41. Aroistoloia longa, aroistolola rotunda: .i. an stoinsi cruinnan stoinsi fada; ata se teasaide sa ii ceim ⁊ tirim sa ced ceim ⁊ a brisidh ⁊ a tobairt ar uisce ⁊ foirigh gac uili neimh ⁊ a brisidh ⁊ a coimilt ar fin no ar lind ⁊ togairmidh an slant 59a3ugadh dona mnaibh ⁊ a bruit ar mil ⁊ a fascad tri edach lin ⁊ lan leige d'ol de gac lae ⁊ as maith ar gac uili eslainte fuair ⁊ a brisid ⁊ blonaig muice da cur trit ⁊ tairrngidh gach uili arm no dealg amach co cumachtac ⁊ a brisid ⁊ mil da chur trit ⁊ glanaig ⁊ slanaigidh na cneadha ⁊ a coimilt ar fin ⁊ a ol ⁊ foirig an spasmus ⁊ foirig fos cuirrineach na bronn ⁊ sireagrapotagraartetica noch thic o adbur fuar.  59b1 A brisidh ⁊ a coimilt ar uisce ⁊ a tobairt roimh aixis fiabrasa coididianaquartana. Stoinsi da brisidh ⁊ pudur da denam de ⁊ an pudur sin da crotad ar teinigh ⁊ ruagaidh na demna as an tigh a croitear. Item, bristear premha na luibi so ⁊ a cur a pollaib na linnighan ⁊ foirigh hi ⁊ eabur an luib cetna ar uisce no ar dig eli ⁊ coiscidh an fail. Et tuic leat co fognunn an stoinsi fada an inad an stoinsi cruinn ⁊ adeir Plaitiairius gurub fearr an stoinsi cruinn cum an leigis na an stoinsi fada ⁊ mairigh a brigh leis co ceann tri mbliadan ⁊ a mi Octoibir dleagar a prema da buain cum an leigis ⁊ a taiscidh conuig an cetna ⁊ fognuigh co ceann tri mbliadan cum an leigis. Et adeir an fear cetna gach uili prem foghnus cum an leigis gurab ann is fearr hi cum an leigis ar tuitim a  p.102 duillebair ⁊ gach uili duillebar fodnus ⁊ bointear cum an leigis gurab ann as fearr a buain chuigi an tan fasas a blath uirri. et atait tri  59b2 brigha annsa luibh so .i. brigh icslainti ⁊ brigh discailteach ⁊ brigh cnaiteach. Et mad ailt an leanamh marb d'innarbugh an luib so da bruith ar fin ⁊ ar ola ⁊ a cur amuil ceirin fa sliasaid deis na mna a ngaire da lochaib blene ⁊ furtachtuigh co luath hi. Et gearraid pudur na luibhe cetna an ainmfeoil asna cneadhaib no asna feadanaib linnighan. Et pudur na luibhe cetna ⁊ pibur da bruith ar eanbruithi foirig teinnis ana bronn. Et pudur na luibhe cetna da chur ar uisce te ⁊ coiscigh rigur fiabrus antribullata.

 42

42. Artamesia, mater herbarum: .i. an buatfallan liath ⁊ ata se teasaide tirim sa treas ceim ⁊ a bruith ar bainne no ar fin no ar lind ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ glanaig an maclac ⁊ a coimilt fuar ar fin no ar lind ⁊ do-ni mar in cetna ⁊ a brisid ⁊ a chur amail ceirin arin imlican ⁊ togairmidh an fuil  59b3 mista ⁊ a brisid ⁊ a coimilt ar uisce no ar fin ⁊ a tobairt da mnai con ighinaib ⁊ beirid a toirrceas co luat ⁊ an luibh cetna da ceangal fana sliasaid a ngairi don banndact ⁊ beirigh leanamh ⁊ beartar an leanamh uaithi co luath da eisi ar eagla an maclac da tarraing amach dhi ⁊ as mor fognus an luibh so an aigid greime na con confaigh ⁊ na ndeoc neime ⁊ an luibh cetna da brisidh ⁊ a cur ar lind ur ⁊ fognuigh chum na neitidh  p.103 adubrumar ⁊ an luibh cetna da briseadh  60a1 ⁊ a chur tri blonuig muici ⁊ a cur fona cosaib a haitli siubuil ⁊ foirig a tinneas ⁊ an cortaidi ⁊ an luibh cetna da brisidh ⁊ a cur ar cloit dearg ⁊ a deatac da ligin fo fear teneasmon ⁊ foirig e ⁊ as maith an luib cetna da chur 'na ceirin arna gearbaib ⁊ foiridh iat ⁊ adeir Platiairius gurab e ur ⁊ duillebar na luibhe so as fearr chum an leigis ⁊ mairigh a brigh re bliadhain ann chum gac neich da ndubrumur ⁊ coiscid an aimrideacht tic o fliuchaidheacht an maclaig ⁊ medaigid an aimrideacht tic ona tirmaideacht. Item, an luib cetna ⁊ duillebar an laibriola da bruith ar uisce ⁊ a deatach do ligin fon mbanndacht ⁊ togairmidh an fuil mista. Item, an luib cetna ⁊ neanntog muiri da brisid ⁊ a cur 'na ceirin arna heasbaib ⁊ foirig. Item, an luib cetna da brisid ⁊ a bruith ar fin ⁊ foirid sefailia ⁊ emagrania ⁊ adeir Platiairius gurub imcubaigh an luibh so isna neascoidib cleib mar ata peripleumonia ⁊ pleurisis ⁊ fognaid an luibh cet 60a2na ⁊ sugh tenecail da fritbualad an adbair a ngach uili neascoid.

 43

43. Athanasia, tanesetum: .i. lus na francc ⁊ as teasaide tirim hi ⁊ ni fadar a ceim ona hugdaraib ⁊ as inann atanasia ⁊ ni toirmisceas an bas ⁊ coimedus an beata oir ni leiginn bas a ngairi na ndaine gnathuigheas hi ⁊ fodnuigh co hairithi dona mnaib ara mbi flux fola co himurcac. Et gac uili flux ro-seimh coilerda tic o  p.104 seimigheacht na fola no o oslugad na poireadh ⁊ as mait an luibh so ana ceirin ⁊ 'na deochaib da toirmeasc. Et foghnuigh an aigid tsalcair na fola ⁊ an aigid na heaslainti re n-abur filun ⁊ co hairithi a mi Mai as brighmuire an luibh so ⁊ as cumachtach í ar moran da galraibh ⁊ as mor fognus an luib so an aigid flux na bronn amhail ata diarria ⁊ lienteriadisinteria. Item, bristear an  60a3 luib so ⁊ curtar gealan uighe triti ⁊ a cur fona hairgibh ⁊ foirigh flux fola na srona. Item, an luibh so da tirmugadh ⁊ pudur da denamh di ⁊ pudur sinseir da cur trite ⁊ pudur ainise ⁊ gailingancainel ⁊ minntais ⁊ na puduir so da cur ar potaiste no ar eanbruithi ⁊ fodnuigh co mor da calmugadh an di dileaghadh.

 44

44. Athasar, polem regale: .i. poiliol ruibel 60b1 ata si teasaide tirim sa iii ceim ⁊ is mor fognus an luibh so an aigid na neime ⁊ co hairiti an tan caiteas neac luibi ana fuil brigh neime amail ata an tatabha no an corrcopog no an mong mer⁊ na luibe marbtaca ⁊ fognuig fos dona dainib do-geib tuitim no combrugad no bis gan labra ⁊ a hol ar dig eigin. Et an luib so da brisidh ⁊ a tobairt ar finegra ⁊ innarbaidh linn dubh ⁊ a congmail annsa bel ⁊ fognuig an aigid aitt ⁊ teinnis an t-sine seaain ⁊ a bruit ar fin no ar lind ⁊ togairmidh an fual ⁊ an fuil mista ⁊ a bearbadh mar in cetna ⁊ comfurtachtaid an gaili ⁊ toirmiscidh cuirrineach ⁊ gaethamlact na n-innead. Item,  p.105 an luib so da congmail fada annsa bel ⁊ foirig teinneas na fiacul. Item, dentar ceirin don luib so maille re plur cruithneachta ⁊ foirid tinnis na feiteadh ⁊ fognuig an luibh so co mor da marbadh peistidh na n-inneadh re n-abuir lumbrisi.

 45

45. Auansia, gairiofilata: .i. an macall ⁊ ata se teasaide tirim annsa ii ceim ⁊ as mo brigh a duillebair na a preimhe ⁊ ata brigh discailteach cnaiteach oscailteach inti ⁊ togairmigh fotragad na luibi so an fuil mista ⁊ foghnuidh an fotracad cetna an aigid coilica passio ⁊ foghnuigh fos an aigid teinnis an ghaili ⁊ gaethamlact na n-innead ⁊ an luib so da bruith ar fin no ar lind ⁊ comfurtachtaigh an dileaghadh ⁊ a 60b2tait da ghne arin luib so .i. gne coillighe ⁊ gne uisce ⁊ as i an gne uisce as ferr an aigid fluxa na bronn ⁊ foghnuigh prema an macaill caillighe an gac inad ana foghnann an clobus.

 46

46. Auellana, nux parba: .i. an cnu Gaeidilach ⁊ ata si teasaide sa cet ceim ⁊ fliuch sa ii ceim ⁊ as mo oilis an corp naid na cno francacha ⁊ da caitear iat co himurcach maille risan craiceann bis fona n-eitnedhaib tuismidtear gaetamlacht isna hinnib uatadh ⁊ da nglantar iat on forcroicinn sin as mor foghnus an aigid na cosachtaigi ⁊ a mbruith ar mil ⁊ ceirin da denamh dib ⁊ blonuig muice da cur trita ⁊ fasaigh an finnfad ⁊ na heitneada cetna da  p.106 brisid ⁊ a cur ar greim  61a1 na con confuig ⁊ ni urcoidig nis mo.

 47

47. Auena: .i. an coirci et ata brigh lacthach co hailghinach ann ⁊ is mor fognas an aigidh na n-att teasaidhi ⁊ bogaidh na hadbuir cruaighe ⁊ is imcubaidh ana ceirin e arna cneadaib neimhneacha.

 48

48. Auricula muris: .i. an liath lus beac ⁊ adeir Auicenna an luib so da brisidh ⁊ a cur arin dealg bus ailt da buain a ball ⁊ tairrngidh go cumachtach he. Et ceinnsceatrach da denam de ⁊ glanuigh an incinn ona salcur. Et a tobairt da lucht eipilencia ⁊ furtachtaigh iat co mor.

 49

49. Aurum: .i. an t-or ⁊ is ar med a measarachta nacar cuiread a ceim e seoch na mitalaib eli ⁊ as mor fognus a catamh ⁊ a faicsin don craig e ⁊  61a2 ata catimia mar an cetna .i. slaithteach an oir ⁊ fodnuigh an t-or co mor an aigid eilifainnsia ⁊ comfurtachtaigh an gaili ⁊ sincoipiscardiaca ⁊ a tabairt fa dho sa tseachtmain ⁊ a coimilt fein no a slaidteac as maith a mbiag no a ndigh ⁊ foirigh an lubra ⁊ pudur da denumh da meanadaib an oir ⁊ a cur fona suilib ⁊ scailidh a finna ⁊ a salcuir. Et atait cumachta ecsamsamla ag an or .i. uair ann medaigid ⁊ comfurtachtaigidh na spiruid ⁊ calmaigid an dileaghadh ⁊ fostaigid gach flux ona cumachtaib fein ⁊ as mait an aigid na fuaraideachta ⁊ na teasaideachta e ⁊ innarbaidh  p.107 gac uili imurcraid anbainnigus an naduir ⁊ glanaidh na leanna salca.

 50

50. Balanon, glans: .i. na measoga daracha; atait siat fuar tirim sa dara ceim ⁊ ata brigh tirmaidh 61a3teach fostoiteach acu ⁊ pudar da denamh dona measocaib ⁊ a cur isna cneadhaib tirmaidh iat ⁊ coiscidh an sileadh fola ⁊ glanaidh iat ona salcar ⁊ duillebar an croinn cetna da bruith  61b1 ur ⁊ coiscidh teneasmonlienteria, Et adeir Raisis co fuil togairm an fuail and ⁊ tirmugad na bronn ⁊ adeir an fer cetna gurab fearr cucain na measog cum na neitead adubrumar naid na measoga fein ⁊ ata deathmuireacht ⁊ tinneas cinn innta rena catam ⁊ tuismidtear gaethamlacht na n-innead uatha.

  • Da mesogaib na darach
  • don gum crainn
  • don cruaich Padraig
  • do lus na laegh
  • don glaisir caille
  • don teneagul
  • don meacan tua
  • dan gallfotannan
  • don biatus
  • don coinnill Muire
  •  61b2
  • d'uir sleibhe Armenia
  •  p.108
  • don borrax
  • da lus an sparain
  • do betonica
  • don cartlainn
  • don lus creighi
  • don fotlac
  • dan n-im.
 51

51. Balsamum: .i. gum crainn fasas annsa Babileoin e ⁊ ata se teasaide tirim sa dara ceim ⁊ fognuigh co mor da lucht na pairilisi ⁊ na n-easlainteadh fuar air cena ⁊ a congmail annsa bel ⁊ teigidh an incind ⁊ idir na huile ni deagbalaigh ase as ferr boltanugadh dib ⁊ as amluidh as mait an balsamum ⁊ a beit glan ⁊ dath fobuide uirri ⁊ a coimilt ar uisce ⁊  61b3 mad glan e niba saile an t-uisce ⁊ mad salac an t-uisce do-ni a contrara.

 52

52. Barba filicana, plantago maigheor: .i. an cruach Padraic ⁊ ata si fuar fuar annsa cet ceim ⁊ tirim sa dara ceim ⁊ as mait da glanad ⁊ do slanugadh na cneadh an luib so da brisidh ⁊ mil da cur triti ⁊ potaiste da denam don luibh so ar eanbruiti meth caeireach no ar leamnacht ⁊ foirigh flux na bronn. Item, bristear ⁊ coimiltear ar leamnacht an luibh so ⁊ foirig an seili fola ⁊ an cosactach tic o teasaideacht. Item, ceirin don luibh cetna da cur arin cneid ⁊ coiscidh a sileadh fola. Et an luibh cetna da brisid ⁊ a cur tri gealan uigi ⁊ foirigh  p.109 loscadh teineadh co cumhachtacht . An luibh so da brisid ⁊ olunn da chur trite ⁊ a cur ar greim na con confaigh ⁊ foirig. Item, cruach Padraic da brisidh  61b4 ⁊ a sugh d'ol ar cedlongad ⁊ icaidh eipilensia. Sugh na luibhe cetna da congmail sa mbel ⁊ foirig an galar beil. Sugh na luibhe so da cur arin teinigh diadh ⁊ teitidh  62a1 roimpe. Item, educh lin da cur a sugh na luibe so ⁊ a cur ar druim na n-ae ⁊ foiridh a n-att ⁊ a teinneas. Item, an aigid tinnis na fiacul ⁊ aitt a feola ⁊ a teasbaigh an luibh so da cognamh ⁊ icaidh. Item, da cosc na fola mista olund chirta da thuma a sugh na luibi ⁊ a cur sa mbanndacht. An aigid tinnis an lesa in luib so do coimilt ar uisce ⁊ foirigh. Item, an luibh so da cur fo braigid in leinimh ⁊ ni gabaid easbudha e. Item, coimiltear tri prema di ar uisce in aigid terciana ⁊ a ceathuir a fiabrus quartana roimh an aixis ⁊ icaidh gan fuireach. Item, an aigid gac uili aitt tic o teasaideacht an luibh so da brisidh ⁊ blonaig muici da cur trid ⁊ icaidh e. An luibh so da brisid ar uisce ⁊ a tobairt da mnai bis gan slanugadh ⁊ slanuidtear co luath. Item, an luib cetna da coimilt ar finegra ⁊ a coimilt dona cosaib a haitli sibail no saetair ⁊ icaidh.

 53

53. Barba sina: .i. lus na laedh, fuar  62a2 sa cet ceim ⁊ tirim sa dara ceim ⁊ ata brigh stipecda ann; a duillebar da tirmugadh ⁊ pudur da denum dhe ⁊ a cur isna cneadhaibh arsaighe ⁊ foiridh iad ⁊ adeir gurab treisi a blath na'n  p.110 luibh fein ⁊ is mor foghnus an luibh so an aigid creachta na scaman ⁊ ata brigh glanta 'na prem ⁊ brigh stipecda 'na barr ⁊ comfurtachtaigh an gaili ⁊ ni liginn leanna ele ana ceann da tuitim cuigi. Adeir Avicenna nach fuil leighis as ferr na so a creachtuib na n-inneadh ⁊ coiscidh flux imurcach na mban ⁊ a ol ar uisce no ar fin ⁊ a cur amuil ceirin arin imlican. 22

 54

54. Barba siluana: .i. glaiser coille, teasaide sa cet ceim ⁊ fliuch sa ii; an luib so do brisid ⁊ a tobairt dona mnaib da ndenann linn ruagh urcoid ⁊ foirigh ⁊ innarbaidh imurcaigh  62a3 leanna ruaigh. Item, an tan imduideas linn dubh annsa gaili ⁊ tuismidtear fail foireigneach uadha, an luib so do coimilt ar fin no ar uisce ⁊ coiscidh gan fuireac an fail. Item, an luib cetna da coimilt ar fin ⁊ a tobairt da hol d'fer na micuimhni ⁊ icaidh. Item, adeir Avicenna an luib so da coimilt ar fin no ar lind d'fir na linnighan co ceann en la dheag ⁊ icaidh ⁊ a tabairt don mnai ara mbi mola matrisis ⁊ scailigh e gan fuireac ina haitli.

 62b1
 55

55. Barba Iouis, semperuiua: .i. an teneagal, fuar sa iiii ceim ⁊ tirim sa dara ⁊ fodnuigh co mor an aigid na teineadh diag ⁊ na haillsi ⁊ an attcomhaill na sul an tan tic o teasaideacht ⁊ in aigid gach uili loscadh teineadh ⁊ uisce. Item, adeir Avicenna sugh na luibi so da chumasc  p.111 maille re min eorna no seagail ⁊ a cur arna haltaib ⁊ foirigh an t-artetica tic o teasaideacht. Item, sugh na luibhe so ⁊ sugh ⁊ sug cruaiche Padraig ⁊ leamnacht bo ⁊ plur mine cruithneachta ⁊ dentar potaiste dib ⁊ foirigh flux na mbronn gan fuireac ⁊ foiridh sugh na luibhe so imurcaid na fola mista ⁊ a cur sa mbanndacht ⁊ olunn. 23

 56

56. Bardana no lapa: .i. in meacan tua ⁊ adeir Avicenna corub mor fodnus premh na luibi so an aigid na neime ⁊ co marbann natraca neime ⁊ adeir fos gibe neach choimeolas sugh na luibi so de nach  62b2 cailginn beach é an la sin na nathair neime. Item, sugh na luibhe so da congmail sa bel ⁊ daingnig na fiacla. Item, premh na luibhe so da caiteamh ⁊ coiscidh in seili fola. A prema so da bearbadh ar fin ⁊ foiridh disinteria. Premha na luibhe so da bearbadh ar fin ⁊ foirigh na cloca fuail. An luib so idir bun ⁊ barr da brisid ⁊ blonaig muice trit ⁊ brisidh ⁊ aibighidh na neascoide amail adeir Avicenna.

 57

57. Branca ursina: .i. an gallfotannan24, fuar tirim, ⁊ adeir Avicenna an luibh so da brisidh ⁊ blonuic muice trite ⁊ aipigh na neascoide. An luibh so da brisidh ⁊ a bearbadh ar blonuic no ar ola, a ligin mar sin co ceann en la dec ⁊ a fascad tri edach lin ana haitli ⁊ ceir da cur ann ⁊ uinnemint da denamh dhe ⁊ a coimilt dona feitib ⁊ dona haltaib ⁊ foirigh rigor ⁊ cruas na feiteadh. An  p.112 luibh cetna da brisidh ⁊ bainne gobair ⁊ min ruis ⁊ sugh fleata ⁊ a cur 'na ceirin arna cighib ⁊ foi 62b3righ iat. Item, sugh na luibe ⁊ bainne cic da cumasc trit a ceili ⁊ sug feineil deirgplur mine eorna ⁊ a cur 'na scartaidh arin etan ⁊ ar druim na sul ⁊ coiscidh teasbac ⁊ tinneas na sul ⁊ togairmid an codladh.

 58

58. Betapleta, cicula: .i. tri han  63a1 .i. tri hanmanna an biatuis ⁊ ata teasaide fliuch sa cet ceim ⁊ is luibh coitcinn e da reir Avicenna. Item, sugh na luibhe so do cur a pollaib na srona ⁊ glanaid an incinn ona salcur. Sugh na luibi da cur bog san cluais ⁊ foirig tinneas na cluaise. Item, sugh na luibhe so da cur arin folt ⁊ arin fesoig ⁊ glanaigh iat ona milaib ⁊ ona sneadhaibh ⁊ coimedaid an folt gan tuitim. Item, sug na luibhe so da cumusc maille re mil comtrom da gach ni ⁊ a cur arin loscadh da nitear o teinig no o uisce ⁊ icaidh co luat ⁊ crutaidtear droch-leanna o gnathughadh na luibhe so. Item, gabh biatas ⁊ borraiste ⁊ duillebar saitsiisoipMinntas ⁊ persilli ⁊ duillebar macail co mor da gach ni, bearbtar ar uisce ⁊ garbain coirci arna nighe da cur and ⁊ a mbearbadh ⁊ salann da cur air ⁊ is cumachtach ar urcoid an cleibh ⁊ da medugadh an dileaghadh.

 59

25 59. Bilonia, molena: in coinneall Mhuire ⁊ is m 63a2or foghnus an aigid flux emaroigideis ⁊ ata si fuar tirim p.113 as mor a brigh ur ⁊ as bec crin ⁊ ata brigh fastaiteac cnaiteac innti. An luibh so fein da cur ar cloit dearg ⁊ a cur te sa timtireacht ⁊ foirig bolga an daergalair ⁊ a hatarrach co minic arna tedhad ⁊ an luib so da brisid ⁊ a cur a srut ⁊ ni ligin sileadh di gurab uime sin sin as imcubaigh an gac uile flux hi co dearb.

 p.114
 60

60. Bolus Armenicus: .i. uir sleibhe Armeinia ⁊ ata si fuar tirim sa ii ceim ⁊ ata brigh fastoiteac ⁊ ceangail innti innus co coiscinn gac uili flux. A pudur so ⁊ pudur cruaiti Padraig da cumasc ⁊ a cur arna cneadhaib ⁊ icaidh ⁊ as amlaidh as maith e ⁊ a beith dearg sobristi ⁊ adeir Avicenna ma ta an flux sa ceann a tabairt da caitim sa mbel ⁊ mad annsa gaili no isna hinnibh tabhair mar clisteri.  63a3

 61

61. Borax: .i. gum croinn ⁊ ata se teasaide tirim sa ceatramad ceim ⁊ ata brigh discailteach attairngtec cnaiteac coimceangail comhdlutaiti ann ⁊ as leis daingnid na cerdada na mitaill ele re ceili ⁊ as amlaidh is maith e geal  63b1 cruaidh. Item, cuirtear borax ⁊ gealan uighe circe ⁊ mil ⁊ uisce roisi trit a ceili ⁊ glanuidh an aigid ona salcar ⁊ on brici. Item, scrupall d'uisce ⁊ tri scrupaill do borax da coimilt don aigid arna cumasc ⁊ bith geal.

 62

62. Bursa pastoris: .i. lus an sbarain; fuar tirim sa dara ceim ⁊ as cumachtac hi in aigid flux na fola ⁊ gach uile flux ⁊ is maith hi a n- uinneminntib bristi cuislinni ⁊ an bean aga mbi ina braigit ni urcoidiginn flux fola di. A cur a fotragadh ⁊ is mait i an aigid na buigeacairi. A cur fo braigid na caerach ⁊ ni faicid na mic tire iat. Pudur da denum dan luibh cetna ⁊ a cur isna cneadhaib ⁊ ni fasann  p.115 ainmfeoil innta ⁊ tirmaig iat. Blat na luibhe so ⁊ blath uiole ⁊ blath sail cuach ⁊ siucra ⁊ a mbrisidh trit a ceili ⁊ a tobairt da caitim da luct an tseili fola mar ata emotoica pasio ⁊ a cosmuili.  63b2

 63

63. Bitonica: .i. in bitoine; teasaide sa iii ceim ceim ⁊ tirim sa iiii ceim. A tabairt ar fin da lucht na cloch fuail ⁊ brisidh iat ⁊ togairmig in fual mar an cetna ⁊ is maith an aigid na higroipisi hi ⁊ a coimilt ar fin no ar lind. Item, pudur da denam dan luibh so ⁊ a cumusc ar mil arna spumail ⁊ is maith an aigid na cosachtaighe fuaire. Item, pudur na luibhe so da tabairt ar fin ⁊ foirigh teinneas an gaili ⁊ madh o fiabras tic a tobairt ar uisce. Item, pudur na luibhe so da tobairt arin digh re n-abar mulsa ⁊ lagaidh an bru co hailginach ona tirmacht. Item, a brisidh ⁊ salann da cur trite ⁊ a cur isna cneadhaib nua ⁊ ni denaid urcoid is mo. Item, duillebar na luibhe so da bearbadh ar uisce ⁊ im gan salann da cur trite ⁊ a cur mar ceirin arna suilibh ⁊ coiscidh a tinneas. Item, a coimilt ar uisce ⁊ a ol ⁊ foirigh an fliuchaideacht suilighi. Item, bitoine ⁊ ruib da coimilt ar uisce ⁊ foillsigid an radharc. Item, iiii  63b3 ℥ da duillebar bitone ⁊ viii ngrainne xx da pibar dubh ⁊ a tabairt da lucht easlainte na n-arann ⁊ foirid iat ⁊ a cur fan ded. Item, ceirin da denam de mar in cetna ⁊ foirid duinti na n-ae ⁊ na seilge. Item, duillebar cruaiti Padraic ⁊ da ℥ da duillebar bitoine ⁊ a ol roimh aixiis coididiana ⁊ coiscid an  p.116 fiabras. Item, an aigid an galair re n-abur presuficasio matricis ⁊ an luibh so da brisid ⁊ a tabairt ar fin no ar uisce  64a1 ⁊ foirigh emaroidas. Item, a hol ar uisce no ar fin ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ foirigh an galar buighi co cumachtact.

 64

64. Balsamita: .i. in cartlann; teasaide sa ii ⁊ tirim sa treas ceim. An luib so da brisidh ⁊ a bearbadh ar a sugh fein ⁊ foirigh tinneas an cinn ⁊ an ceirin cetna da cur arin ngaili ⁊ foirigh a gaetmuireacht ⁊ a tinneas. Item, an ceirin cetna da cur arin imlican ⁊ foirig coilicailica. Item, an ceirin cetna da cur arin timtireacht ⁊ icaidh bolga an daergalair ⁊ ata brigh diureticac annsa luibh so. Item, gach uili luibh ina fuil brigh diureticach ata brigh osluice na poireadh annsa luibh sin.

 65

65. Burneta: .i. in lus creidhe; ata si fuar tirim ⁊ is mor furtachtaidheas na cuisleanna ona teinneas ⁊ ona neim ⁊ o neim cuislinn an etain ⁊ gabh camamilla ⁊ duillebar bitone ⁊ duillebar na huluighimodoman 64a2feinel dearg ⁊ duillebar daireach ⁊ blat an rosa deirg ⁊ bris na neici so ⁊ beirb ar im nua ⁊ ar becan do laigh na roisi ⁊ faisctear tri edac ⁊ curtar a soiteac cumdaig ⁊ coimiltear don edan ⁊ dona hairgib ⁊ coiscidh tinneas an cinn ⁊ togairmidh an codladh. Item, lan duirn don luibh so ⁊ prema cruaiche Padraig ⁊ stoinse cruinn dearg ⁊ gabh lan duirn don dubhcosach ⁊ crim muice fiadha ⁊ bearbtar na luibhi so ar uisce fertana ⁊ a  p.117 sitlodh ⁊ in sugh so da cumasc tri baine ⁊ a bearbadh maille re haran ⁊ a tabairt da ol ag loidhi ⁊ ag eirghi ⁊ foirig flux disinteria. Item, an luibh cetna da gearrad re sciain ⁊ duillebar minntais ⁊ mormoint ⁊ cailmint ⁊ sil feneil da cur triti ⁊ a cur ⁊ a bearbadh ar fin no ar lind, a cur a mbocsa ⁊ a cur te ar bel an gaili ⁊ comfurtachtaigh co mor.

 66

66. Bibolica vel biliria: .i. in fotlact ⁊ ata brigh diureticach ann ⁊ togairmig in fual ⁊ in fuil mista ⁊ fodnuigh an aigidh easlainte an cleibh. Item, fotlact ⁊  64a3 dubhcosach ur ⁊ mellisa ⁊ lus an galloglaig ⁊ blath saili cuach ⁊ raibi uisce ⁊ lus na sum talman ⁊ liatroidi ⁊ blath fotannain ⁊ easbuc beoain comor da gach ni ⁊ a mbearbadh ar im mhi Mai ⁊ a sitlodh tri edach lin ⁊ pudur siucra ⁊ licoirisi ⁊ ainisi da cur ann ⁊ a ol ar midh no ar lind  64b1 no ar digh milis ⁊ fairsingidh an t-ucht ⁊ foirigh an cosachtach. Item, an luibh cetna da brisid ⁊ leamac muighe ⁊ easbog beoain ⁊ a mbearbadh arin digh darub ainm mulsa ⁊ a tobairt bog da ol ⁊ foirigh in cosachtach cruaigh. Item, sugh na luibhe so ⁊ sil eigrime ⁊ sil elistroint ⁊ sil culurain ⁊ ainisi ⁊ sil feinel ⁊ gaill eigrim ⁊ an luibh so ⁊ dentar pudur min dibh ⁊ caitear ar fin no ar lind ⁊ is comachtach an aigid stranguriadisuria. Item, bristear an luibh so ⁊ prema moingi miri ⁊ prema leamhaigh muighe a mbrisidh ⁊ blonaig da cur trita ⁊ a cur umna haltaibh ⁊ foirid att ⁊ teinn eas na n-alt.

 p.118
 67

67. Butirum: .i. in t-im ⁊ ata se teasaide fliuch sa cet ceim ⁊ ata brigh aipithi discailteac bocta ann ⁊ ata brigh tinnis da cur ar cul ann ⁊ medaidtear ⁊ reamraidhtear an corp ⁊ is mor a cumachta ar gearrad na feiteadh 64b2⁊ glanaigh na cneadha. Item, a coimilt da carbad na leanamh ⁊ da beir ar a fiaclaibh fas ⁊ is mor foghnus an aigid na cosachtaighi fuaire ⁊ as mor fognus an aigid. perplemonia ⁊ pleurisis oir aipigh iat ⁊ togairmid an seli co hurusa ⁊ toirmisctear an sele fola.

  • Don cailmint
  • don culuran
  • don ualuart
  • don finscoith
  • dona huili luaith
  • don sidabal
  • da sil an labriola
  • don popin geal
  • da chongna in fiadha
  • dan gurmaill
  •  64b3
  • don praisid garrdha
  • don selidonia
  • don dedgha
  • don comann gall
  • dan luaigh
  • don curnan caisil
  • don orofont
  •  p.119
  • don cainel
  • don raib
  • don picc Greagach
  • don colacindida
  • don concoire
  • don easbuc beain
  • don noinin
  • do ros na minne miri
  • don litronta
  •  64b4
  • don eacsemar
  • don coiriandrum
  • don gluinigh bec
  • don croch
  • don cubibis
  • don gran oililla
  • don cucuirbita
  • don claman lin.
 68

68. Calamentum (vel calamentum maighis): .i. an cailimint et ata se teasaide tirim sa iii ceim ⁊ atait da gne air .i. gne mhor ⁊ gne bec ⁊ isi an gne mhor an neft ⁊ in ghne  65a1 bec .i. an cailmint coitceann. Bearbhtar an cailimint ar fin no ar mulsa ⁊ togairmid an t-allus. Item, cailimint da bearbadh ar ola ⁊ a coimilt dona pulsaibh ⁊ don corp roimh aixis codidiana ⁊ foirigh ⁊ coiscidh an fiabhras. Item, an luibh so da brisid ⁊ a cur ar bel na n-isgad ⁊ foiridh  p.120 teinneas an droma ⁊ an igha fuar bhis ann ⁊ togairmigh na leanna righni o altaib in droma. Item, an luibh so da brisidh ⁊ a bearbadh ar fin no ar lind ⁊ togairmigh an fuil mista. Item, a bearbadh ar uisce ⁊ an bandacht da nighi as ⁊ doni an cetna. Item, cailimint da bearbadh ar fin no ar lind ⁊ a ol dan ti gerras madra gaithi no cu confaigh no peist neimhe ⁊ icaidh. Item, an luibh so da brisid ⁊ a coimilt ar uisce ⁊ innarbaidh luimbrisi asan broinn. Item, an luibh cetna .i. a sugh da cur isna cluasaib ⁊ marbaid na cruime bis innta ⁊ ni dleagar dona mnaib torrcha buain risin luibh so oir togairmigh in togluasacht. Item, an luibh so da brisid no da bearbadh ar fin ⁊ foirigh asma ⁊ cumgacht in cleib ⁊ duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ singultus ⁊ tinnis in gaile.

 65a2
 69

69. Ciclamin, malum terre: .i. in cularan; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata brigh attairrngteac cnaidteac discailteac aigi. Item, culuran da brisidh ⁊ blonaig muice da cur trit ⁊ a cur arna neascoidib cruaigi ⁊ aibigid iat. Item, premh na luibhe so da tirmugadh re grein ⁊ pudur da denamh de ⁊ a cur isna cneadhaib ⁊ glanuigh iat ona n-ainmfeoil. Is ann as mait an luibh so da buain an tseachtmuin deiginach do mi Auist ⁊ mairigh a brigh ann co ceann ii bliaghan.

 70

70. Cameactis, ebulus: .i. in ualuart; teasaide tirim sa ii ceim ⁊ is inann brigh ⁊ oibriugadh do ⁊ don t-sambucus acht amain is treisi an brigh lactach isin sambucus ⁊ ata brigh  p.121 attairrngteac ⁊ innarbtha na leannann righin ann ⁊ ata brigh folmuighthi suas ⁊ sis annsa luibh so ⁊ ni dleaghar a tobairt acht in tan bus dileaghtha an t-adbar ⁊ an tan uillmightear an corp cum folmaighthi ⁊ cum flux da gabail cuigi ⁊ as amlaidh sin dleaghar gac uili sceatrac da tobairt an tan bus dileaghtha an tan bus dileaghtha in t-adbar. Is mor fognas  65a3 an luibh so an aigidh terciana ⁊ uitilina ⁊ as mait an luib so an aigidh duinti na n-ae ⁊ na seilgecoilicaarteiticaleucafleadhmannsiapotagra ⁊ is mar so dleaghar a tabairt .i. leath lan blaisci uighe da sug na luibhe so ⁊ a urdail d'fin finn ⁊ lagaigh ⁊ folmuighidh na hadbair adubhramar.

Item, prema na luibhe so da bearbadh ar uisce ⁊ a timperail maille re h-oiximil ⁊ re siroip lacthach. Bearbtar sug na luibhe so ⁊ a hurdail da mil trit a ceili ⁊ a tabairt  65b1 amail purgoid ⁊ fodhnaidh co maith. Item, fotragadh da denam da barr na luibhe so ⁊ a deatach da ligin fo fer na higroipise fuairi ⁊ as maith do e. Item, urbruit da duillebar na luibhe an aigid gac uili aitt ⁊ tuitmi ⁊ bualadh ⁊ innarbaidh se tinneasa ⁊ scailidh aitt ⁊ neartaigid na feithi. Item, sug na luibhe so ⁊ pudur esola ⁊ siucra da chumasc ⁊ a tabairt amail purgoid ⁊ fognuigh co mor. Item, pudur da denamh da preimh na luibhe so ⁊ sugh feineil ⁊ sug meirsi ⁊ siucra ⁊ a tabairt amail purgoid. Item, is mait an aigid atchomuill na cos ⁊ na lamh ⁊ da lucht na higroipise urbruith na luibhe so. Item, an luibh so da bruit ar a sug fein ⁊ ceirin da denam de ar potagra ⁊ ar siregra ⁊ ar arteitica. 26

 p.122
 71

71. Cinoglosa: .i. an finscoth ⁊ is teasaide tirim hi ⁊ ata brigh comfurtachta in craighe innti ⁊ as mor fognus an aigidh galair na seilge ⁊ ata cosc sceatraighi 'na preim ⁊ is mor fognus an aigid an galair re n-abar faisdidium ⁊ an anastropa ⁊ ata togairm na sceatraighi 'na barr. Item, gabh sil ragaim ⁊ barr finscoithi bristear 65b2⁊ coimiltear ar meadg bog ⁊ togairmig an sceatrach. Item, dentar deoc da comfurtacht an craigi .i. gabh prema finscotha ⁊ premih neantoige ⁊ prema egrime ⁊ minntais ⁊ bun macaill ⁊ marbdroigin ⁊ saitsicailmint ⁊ bristear ⁊ curtar ar fin no ar lind ⁊ eabar amail digh ⁊ comhfurtachtaig an craighi. Item, gabh barr na luibhe so ⁊ fuarc fuinnseann ⁊ bearb ar fin ⁊ cuir amail ceirin arin seilg ⁊ comfurtachtaigid e.

 72

72. Cinis omnis: .i. gac uile luaith; ata brigh tirmaithi ⁊ glanta innti da reir Auicenna ⁊ adeir fos luaith na crand stipecdha co fuil cosc na fola innti ⁊ co hairithi luaith na fuinnsinne ⁊ na darac ⁊ adeir fos co fuil fas an fuilt ⁊ an finnfaigh an gac uili luaithrig fuilt ⁊ a chumasc maille re holaigh ⁊ a cur arin ceann a haitli a bearrtha ⁊ da bheir teas arin ceann ⁊ coiscig a allus. Item, gabh scim darach ⁊ dena luaith di maille re crann feitleoigi an eighinn ⁊ an luaith  65b3 so da cur ar folcadh fuinnseann ⁊ in ceann d'folcad as ⁊ coiscigh emagrainia ⁊ da bheir dath mait arin folt.

 p.123
 73

73. Citonalens: .i. an sidual; teasaide sa iii ⁊ tirim sa ii ⁊ atait da gne air .i. gne  66a1 .i. gne garrdha ⁊ gne coillighi ⁊ asi an gne coillighi .i. an cartlann leg. caerthann curruig ⁊ ata blas stipec air ⁊ as mor fognus an aigid na haimrideachta ⁊ galar na mban. An sidubal garrdha, ata brigh comfurtachta in totluithi ann ⁊ comfurtachtaigh an incinn ⁊ coiscigh an gaetmuireacht ⁊ comfurtachtaigid lucht na sincoipise ⁊ as maith an luibh so a ceirinacaibh ⁊ a ndeocaib luchta an filuin. Da curtar premh na luibhe so fon fiacail tein coiscig an teinneas. Uisce da denamh don luibh so mar do-nitear uisce na roisi ⁊ a crotad arin aigid ⁊ ar ceann lucht na fiabras ⁊ coiscidh teinneas an cinn. Item, pudur da denam don luibh so .i. da premhaib ⁊ a cumasc maille re pudur caineilgailingain ⁊ a tabairt a potaistib ⁊ neartaigid an brigh totluitheach ⁊ coiscig gaetmuireacht an gaili ⁊ na n-inneadh.

 p.124
 74

74. Conconidum: .i. sil in labriola; teasaide tirim sa iiii ceim ⁊ ata craeb ⁊ croicinn ⁊ sil na luibhe so imcubaidh cum in leigis ⁊ ata folmugadh leanna finn, ⁊ na leannann rigin ann ona ballaib foirimilleacha amail atait na  66a2 hailt ⁊ co hairithe folmughadh leanna ruaigh mi-nadurtha amail ata coilera sitrina ⁊ uitilina ⁊ ata folmughadh leanna duibh co tanaiste innte gurub uime sin as imcubaidh an luibh so da tabairt da lucht sietica ⁊ potagra ⁊ apoplexiapairilisieipilensia ⁊ a cosmuili d'easlaintibh fuara fleadmaiticaca eli ⁊ da berur an luibh so an oiximel oir ni dleaghar a tabuirt co haenda oir o ro-geri na luibhe so ata scris na n-innead innti ⁊ dleaghar a tobairt le gum araibium ⁊ le maisdix ⁊ le neitibh comfurtachtaighi an craighi amail ata croch ⁊ cainelcalamus armaticus oir gac uili ni ana fuil folmughadh foireigneac ata anmuinne craighi ana diaigh. Ni dleaghar so da tabairt da lucht nach urusa da cur cum innruma na dona dainib 'ca mbeth inde tana ⁊ a cosmuile ⁊ fognaidh dona dainibh ara mb i codidiana no terciana.

Item, an luibh so da bearbadh ar ola coitcinn ⁊ a coimilt don timtireacht ⁊ coiscidh teneasmon. Item, an luibh cetna da coimilt don druim ⁊ dona hairnib ⁊ dona huirgibh ⁊ coiscidh disuriato stranguria. Item, an luibh cetna da cur isna cluasaib ⁊ coiscid an buigri. An luibh cetna da coimilt don timtireacht ⁊ fognaidh an aigid in daergalair. 27 66a3

 p.125
 75

75. Codion: .i. in popin geal; teasaide fliuch sa treas ceim ⁊ is de do-nitear an leiges re n-abur opium ⁊ is mar so do-nitear e: mill fasas ar barr na luibhe so ⁊ a mbuain a mi Iuil ⁊ a mbrisidh a moirtel ⁊ a fascad tri edach lin ⁊ a cur re grein ⁊ an tan bi tirim a taiscigh ⁊ a coimilt don dreich ⁊ don edan ⁊ togairmigh an codladh. Atait da gne arin luibh so .i. popin gealpopin dubh ⁊ bigh an popin dubh maille re blath dearg ⁊ is de  66b1 sin do-nitear an ola fodnus a moran d'easlaintib ⁊ co hairthi cum teinnis in cinn ⁊ is risin popin so aderur pobol righ noc ata fuar tirim sa iiii ceim ⁊ do-nitear ola de mar adubrumur ⁊ a coimilt don ceann d'eis a bearrta ⁊ togairmigh an codladh. Ata gne don luibh cetna ara mbi blath crocha ⁊ is maith a sil sin da coimilt ar uisce ⁊ togairmigh an codladh ⁊ gebe dibh so gne bruitear ar uisce togairmig an codladh muna bia in bas a fogus do. Popin da bearbadh ar fin no ar lind ⁊ coisgid flux fola mista ⁊ ni dleaghar sil na luibhe so da tobairt a meid as mo na comtrom leith pinginne. Duillebar na luibhe so da brisid ⁊ a cur mar ceirin arin tene diad ⁊ icaidh. Item, gabh duillebar na luibhe so ⁊ bearb ar uisce ⁊ cuir te fon mbraigid ⁊ foirigh gairbi an gota gebe cuis o mbia. Item, sug na luibhe so da coimilt dona haltaibh ⁊ foirigh an potagra tic o teasaideacht ⁊ adeir Plaitiairius popin geal  p.126 da brisidh ⁊ gealan uighe da cur trit no bainne cic ⁊ a cur amail ceirin arin edan ⁊ foirig teinneas an cinn ⁊ togairmigh an codlad. Item, sil na luibhe so no a duillebar da cumasc maille re hola na roise ⁊ a cur da fritbhualadh  66b2 na neascoideadh teasaide ⁊ an aigid ainnteasa na n-ae. Item, adeir an fer cetna ola in poipin da cumasc maille re fin fionn ⁊ a coimilt d'altaib an droma ⁊ foirigh tirmach na mball ⁊ a caili amail as follus a lucht na heitice. Item, an lictabair darub ainm diapapauer .i. lictabair an popin gil ⁊ sugh licoirisigum araibi ⁊ draganti a cumusc trit a ceili ⁊ is mor fognus an aigid na hetice ⁊ tirmachta na mball amail is follus a perpleumonia ⁊ isna fiabrasa cnaigteaca.

 76

76. Cornu serui: .i. congna an fiadha; fuar tirim e. A loscadh ⁊ pudur da denam de ⁊ a cur ar feoil na fiacal ⁊ daingnig iat ⁊ foiridh a teineas. A caitem a meanadaigh ana mbia pudur ainisi ⁊ licoirisi ⁊ toirmiscidh tuitim na leannann cum na sul ⁊ is mait an aigidh an galair re n-abar ematoica .i. in sele fola ⁊ is mait da lucht na buigri.

 77

77. Cauda purcina: .i. in gurmaill; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ mairigh a brigh an a sil co ceann x mbliadhan ⁊ ata brigh diureticach in a sil ⁊ annsa luibh fein ⁊ as mor  66b3 fodnus an aigidh disuriastranguria ⁊ da brisidh na cloch fuail. A bearbadh ar fin ⁊ foirigh ilica p.127 coilica. Item, sil carauaidhcularain ⁊ ainisi ⁊ eigrimesil gurmaille ⁊ sil elestroint ⁊ cearrbocan co mor da gach ni ⁊ tri drachmae da granta parthais ⁊ cumasctar iat ⁊ caitear mar is du. Item, gabh duillebar gurmaille ⁊ duillebar meas tuirc allaidh ⁊ sil eigrime ⁊ bristear ⁊ cumasctar maille re blonaig muice ⁊ curtar  67a1 mar ceirin arna hairnibh ⁊ foirigh an teinnis bis innta.

 78

78. Caulis ortentis: .i. an praiseac garrdha; fuar tirim sa cet ceim ⁊ atait da gne uirre .i. gne mor ⁊ gne bec ⁊ isi in gne as fearr ann 'ga mbi lurga dearg ⁊ duillebar bec. Adeir Auicenna gurab maith duillebar na praisige deirgi arna cneadhaib salcha. Item, ceirin don duillebar so da cur maille re blonaig muice ⁊ discailidh na neascoide cruaighi. Adeir Plaitiairius an tan bearbtar an luibh so co maith co fuil brigh fostoigteac ann ⁊ an tan caitear leath om co fuil brigh lactach innti. Item, adeir Auicenna an praiseach dearg da brisid co maith maille re mil ⁊ a cur isna cneadhaib a mbi aillsi ⁊ glanuid iad ⁊ a cur fa dho sa lo innta. Item, gabh ruib ⁊ praiseach dearg ⁊ min eorna ⁊ salann ⁊ bristear co mait ⁊ cumaisctear co maith ⁊ curtar arna haltaibh a mbi arteticapotagra ⁊ foirid iat. Item, adeir Isac fual na ndaineadh 67a2 caiteas an praiseac dearg do cur te ar easlainte na feitheadh ⁊ comfurtachtaigid co mor. Item, aderar gurab mor fodhnus gnathughadh na pralsighe leat-omh da lucht  p.128 cailitin na sul ⁊ da dorcacht an radhairc amail adeir Isacc. Item, bristear paiseach co maith ⁊ cuir allim ⁊ finegra trite ⁊ coimil da lucht. na lubra ⁊ coisgidh an lubra ⁊ salcar an croicinn. Item, an leiges cetna da coimilt cetna da coimilt ⁊ don fholt ⁊ ni ligean tuitim do. Item, a cur mar an cetna ⁊ ponuire arna bearbadh ⁊ arna brisidh trit ⁊ foirigh ⁊ icaidh at na n-uirgead. Item, praiseach dearg ⁊ ros lin ⁊ finegra da cur mar ceirin arna haltaib ⁊ foirigh artetica. Item, prema praisighe deirgi da losgad ⁊ luaith da denam dib ⁊ a ol ar fin ⁊ foirigh tuitim an t-sine seain. Item, duillebar praisighe deirge ⁊ finegra da cur mar ceirin ar druim na seilgi ⁊ foirig att ⁊ cruas na seilge. A sil da tabairt da mnai aca mbi togluasacht ⁊ beruigh e. A tabairt do mnai gan beith torrac ⁊ togairmid an fuil mista. Item, praiseach dearg da bruith ar uisce ⁊ coiscidh flux na bronn. Item, dentar luaith dan praisigh ⁊ curtar blonaig muice trite ⁊ curtar arna hiscadaib ⁊ foirigh 67a3 an teanga urcan.

 79

79. Celedonia: et ata se teasaide tirim sa 4 ceim ⁊ gab an luibh so cona blath ⁊ boin a sugh aiste ⁊ cumaisc an sugh so ⁊ a urdail da mil trit ⁊ bearbtar a soiteac umha ar teinigh min ⁊ boin cubur co fricnamac de ⁊ faisctear tri edach lin ⁊ cuir a soiteac umha da taisce ⁊ cuir fona suilibh ⁊ geraigid an radarc co mait. Item, bristear an  p.129 luibh so ⁊ cuir fona fiaclaibh ana mbia teinneas ⁊ foirigh iat.

 80

 67b180. Centauria: .i. in dedga; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata brigh atairngteac diuireticach ann ⁊ aderur ii gne da beith air .i. gne mor ⁊ gne bec ⁊ asi in gne bec as fearr chum an leigis ⁊ a barr ⁊ a blath is mo gnataidtear chum an leigis ⁊ as bec lagas ⁊ ata folmugad leanna ruaigh innte on gaili ⁊ ona hinnibh ⁊ oslaigid duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ is mor fognas an aigid terciana do-nitear o linn ruagh. Item, pudur da denam don luib so ⁊ a cur a lictabairibh ⁊ a clisterib ⁊ a leigeasaibh comsuighte ⁊ uair eli gnathaigtear an luibh so co haenda ar fin no ar lind. A tinol an tan beas a blat uirre ⁊ mairid a brigh innte chum gach neic da ndubrumar ⁊ is mait urbruit na luibhe so an aigid teinnis na feited ⁊ a tobairt dona mnaib torrca ⁊ beraid togluasacht ⁊ a tobairt dona mnaib nach bi torrac ⁊ togairmigh an fuil mista. A bearbadh ar mil ⁊ calmaigid an dileagad arna caitim ⁊ is mor fodnus an aigid tineasa an lesa ⁊ na n-arann ⁊ stranguria ⁊ a bearbadh ar fin. Item, an luibh cetna da bearbadh  67b2 co mait ⁊ a cumasc maille re fin ⁊ re him ⁊ a cur amail ceirin ar druim na selgi ⁊ foirig a hatt ⁊ a tinneas. An tan teid peist beo sa cluais curtar sug na luibhe so innte ⁊ tic amach. Item, an aigid finna na sul pudur da genam da gran pibuir ⁊ sugh dedga da cur trit ⁊ scailid an  p.130 finna. Item, mad ailt linn finn reamur d'innarbadh ona hairnib ⁊ linn ruagh gab dedga ⁊ clamhan lin comor da gach ni ⁊ a tabairt maille re maille re meadg bainni gobair fo do sa seachtmuin ⁊ folmuigid amail adubrumar ⁊ coimedaigh an deoch so linn ruagh an aimsir samraigh gan dul a fiabras, Item, dentar an tsiroip so .i. prema feineilpersillemeirsicentaurea ⁊ a mbearbadh ar uisce ⁊ a sitlodh co mait ⁊ siucra no mil da cur tritu ⁊ is mor cumachta na siroipe so an aigid duinti na n-ae ⁊ na n-arann ⁊ na selgi.

 81

81. Cerefolium: .i. in comann gall; teasaide tirim ⁊ ni fadar a ceim ona dochtuirib. In luibh so da brisid ⁊ a cumusc maille re mil ⁊  67b3 foirigh an aillsi. Item, an luibh cetna da bearbadh ar fin ⁊ a tabairt dona mnaib ⁊ togairmig an fuil mista. An luibh so da brisig ⁊ a bearbadh maille re blonaig muice ⁊ re ceir ⁊ a cur arna neascoidib cruaighi ⁊ bogaigh iat. An luibh so da bearbadh maille re finegra ⁊ as mor fognus an aigid flux na bronn. An luibh so da bearbadh ar uisce ⁊ an ceann d'folcadh as ⁊ foirigh scotomiauertigo. An luibh cetna do brisig ⁊ a cur mar ceirin arin edan ⁊ foirig teinneas an chinn.

 82

82. Cerusa: .i. blath in luaidhe; fuar tirim sa ii ceim ⁊ ata brigh glanta in croicinn ann ⁊ as amlaidh do-nitear serusa da reir Plaitiairius .i. plata luaighe da cur ar  p.131 bel  68a1 soithig criadh ana mbi finegra tren ⁊ an sal eirgis arin finegra as de gairtear serusa ⁊ na daine gnathuigheas serusa da glacadh as minic tiagaid a pairilis ⁊ an apoplexia ⁊ an epilensia ⁊ an artetica tic o fuaraideacht tig o fuaraideacht oir in luaighi ⁊ an finegra marbaid na spiraid ⁊ na feithe ⁊ anmuinnigid an brigh ainmighe ⁊ as mor fodnus an serusa d'fas feola na cneadh ⁊ da scris an ainmfeola.

 83

83. Cotilodion (vel cimbulairia, umbilicius ueniris): .i. an curnan caisil ⁊ ata se fuar fliuch ⁊ ata brigh boctha frithbuailteac ann ⁊ is mor fognus an aigid cuise an cleibh. Item, dentar an tsailbh so .i. sail cuach ⁊ croicinn feitlinne an eiginn ⁊ isoip garrda ⁊ barr cartlainne ⁊ cornan caisil duillebar leamhaig ⁊ biatus ⁊ borraiste ⁊ barr losa na fraechoc ⁊ bristear na luibhe so ⁊ bearbtar ar im ur ⁊ leagar tri edac lin amail tsailb mar is du an aigid gac uili easlainte cleib.

 84

 68a284. Citragha: .i. in t-orufont; teasaide tirim sa ii ceim ⁊ is mor brigh na luibhe so ur ⁊ is bec crin ⁊ beiridh a brigh innte bliadhain ⁊ ata brigh cnaiteac discailteac innti ⁊ as maith an aigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ a bearbadh ar fin no ar lind ⁊ a boltanadh da cur fon sroin ⁊ comfurtachtaigid an incinn. Duillebar na luibhe so da chur a mailin ⁊ a bearbadh ar fin ⁊ a cur fon mbaitis ⁊  p.132 coiscigh siubal an rema ⁊ teinneas an cinn. Dentar fotracadh don luibh so on imlican sis da togairm na fola mista ⁊ isi cumachta na luibhe so oibriughadh an aigid gach uili easlainte fuaire ⁊ co hairithe in aigid easlainte an chinn.

 85

85. Cinamomum: .i. an cainel; teasaide sa iii ceim ⁊ tirim sa ii ceim ⁊ mairigh a brigh ann co ceann x mbliadhan ⁊ as mor calmuigeas an dileaghadh ⁊ comfurtachtaigeas an craighi. Pudur caineil ⁊ caruaighe da cur a potaistibh ⁊ calmaigid an dileaghadh ⁊ do-ni anal maith ⁊ an tan bis  68a3 an anal bren o cuis feola na fiacal, na fiacla da nighe a huisce bog ⁊ an pudur so da crotad orra ⁊ foirigh a mbrentas. Is mor foghnus an sinamomum an aigid an cardiaca passio ⁊ ata brigh cnaigteac glantach ann ⁊ ona boltanugadh ata brigh comhfurtach ann ⁊ an brigh cnaiteac ona biadhamlacht.

Et atait da gne air .i. gne tiugh ⁊ gne tanaighe ⁊ asi an gne tiugh as fearr cum an fluxa ⁊ an gne tanaighi as fearr cum na sceatraighi. Dentar an sabus so .i. gabh persillifinegraMinntas ⁊ peiletra co mor  68b1 da gach ni ⁊ pudur caineil ⁊ cumaisctear mar adubrumar amail tsabus. Item, adeir Plaitiairius cainel da tabairt an aigid na cosachtaige tic o fliuchaideacht ⁊ o gaetmuireacht an scamain ⁊ fognuig an aigid na higroipisi dana ainm tempaniteis. Adeir Macer pudur caineil da tobairt an aigid cnead na con confaidh .i. a cur innta ⁊ foiridh a  p.133 neim. Pudur caineiluisce roisica da cumusc ⁊ da cur fona suilib ⁊ foirig a teinneas ⁊ a teasbach amail adubrumur. Pudur caineil reamair d'ol ar uisce ⁊ foirigh flux emaroigidas ⁊ adeir Plaitiairius an tan da berur cainel a folmugad reamur co lagann an bru ⁊ an tan da berar a folmughadh seim co medaigeann an fual. Item, adeir Plaitiairius cainelmin eorna ⁊ sug minntais da cur 'na ceirin aran gaile ⁊ arna hinnibh ⁊ coiscig a teinnis. An pudur cetna da seideadh sa sroin ⁊ coisgid flux fola na srona. Item, figeada tirma ⁊ cainel  68b2 ⁊ fin ⁊ a cumusc ⁊ a cur 'na ceirin arna heasbadhaibh ⁊ foirig iat ⁊ adeir Plaitiairius co n-innarbann ⁊ co toirmiscinn an cainel in morgadh. Adeir an fear cetna da tuctar an cainel do mnai co n-ighnaibh co mbeirinn an toirrceas ⁊ da tuctar do mnai gan slanugadh co slanaidtear gan fuireac ⁊ da tuctar da mnai 'ga mbi mola matrisis slanaigid hi.

 86

86. Ciba pirum: .i. in raibh; teasaide tirim sa 4 ceim ⁊ is mait hi an aigid an asma ⁊ an tan beas an t-adbur dileaghtha .i. tri scrubail di da tobairt an uigh buig ⁊ deathach an neith cetna da tobairt an aigid an asma tar in mbel ⁊ fodnaid ⁊ ni dleaghar so da tobairt dona dainibh coilerdha tirma aga mbi ucht cumang. Item, pudur na raibhe da cur a n- uinneminntib an aigid salcuir in croicinn. Item, pudur tataba ⁊ duillebar féithe ⁊ slanlus ⁊ cruach padraig ⁊ bun soibirgin ⁊ pudur ruis lin,  p.134 bristear ⁊ bearbtar ar ola coitcinn ⁊ cuir pudur raibhe trita ⁊ a coimilt dona haltaib ⁊ ni rige  68b3 a leas leiges ele an aigid potagra na artetica ac sin. Item, gabh pudur raibheola na no francac ⁊ den amail uinnemint ⁊ foirigh gach uili carraighe ⁊ mifuile.

 87

87. Colafonium: .i. an picc Greagach: teasaide sa ii ceim ⁊ tirim sa iii ceim ⁊ asi gne is fearr uirri a beith dubh leath amuit ⁊ solus leat astig amail adharc soluis ⁊ ata brigh tirmuiti ⁊ cneasaiti innti ⁊ is mor fodnus an aigid disinteria in tan curtar ar smeroid 69a1 dearg ⁊ in t-easlan da gabail a deathaigh tre stol pollta. Is mait in deathac cetna an aigid teneasmon ⁊ in deathac cetna da gabail tar in mbel ⁊ foirig easma ⁊ innarbaigh ⁊ discailidh na leanna reamra righin biamla bis ar sligtib an scamain. Item, gabh ʒ don picc adubrumur ⁊ ʒ da maisdix ⁊ leadhtar iat a soiteac criad ⁊ sitoiltear tri edach ar uisce fuar ⁊ togtar don uisce a haitle a teighti ⁊ bogtar idir meruib re tenigh ⁊ togaidh in finnfad don aigid ona cur uirre co hailghineach ⁊ fetur a congbail aran aigid co ceann uaire no do ⁊ berigh a brigh annsa leiges so co ceann da bliadhain chum gac neic.

 88

88. Colocindida: .i. leigeas lactach ata teasaide tirim sa iii ceim ⁊ torad crainn e ⁊ bith amail ublaibh ⁊ bigh forcroiceann leat amuith air ⁊ bith ara lar amhail farcan ⁊ bith gran ann astidh ⁊ adeir Auicenna colacindida  p.135 da bearbadh ar fin ⁊ foirig eipilensia ⁊ ata folmughadh leanna finn co hoiredha ann ⁊ folmugadh leanna duibh co tanaiste ⁊ fognuig co mor  69a2 an aigid cruais na n-ae noch da nitear o linn finn no o linn dubh. Sil feinel ⁊ colacindita da bearbadh ⁊ a tobairt da n-ol ⁊ comfurtachtuigid an dileaghadh co mor ⁊ ata brigh marbtach ann da reir Plaitiairius ⁊ co hairiti annsa colacindida fasas arna crannaib ⁊ in colacindida fasas an inadaib reigi ase as fearr ann. Et adeir Plaitiairius co fuil smir ⁊ sil colacindida imcubaidh chum an leighis ⁊ ata an croicinn am imcubaidh cum an leigis oir ata brigh marbtac ann ⁊ mairig a brigh ann co ceann iiii mbliadhan ⁊ ata brigh diuireticach serui ann amail adeir Plaitiairius ⁊ innarbuigh in carruighi ⁊ gac gne ele don luibri ⁊ a tobairt mar gairisma maille re finegra ⁊ foirigh teinneas na fiacal ⁊ a tobairt 'na purgoid ur ⁊ foirig tinneas ⁊ marbaidh na peiste. Mormont ⁊ pudur colacinndita da cur amail ceirin arin imlinn ⁊ marbaigh peiste na n-inneadh. Item, sugh pairetairia ⁊ pudur colacindida da cumasc ⁊ da cur sa cluais ⁊ marbaig peiste na cluas. Item, pudur colocindida ⁊ ola coitcinn ⁊ tumtar cadas ann ⁊ curtar arin timtireacht ⁊ foirig 69a3 emaroideis.

 89

89. Consolida madior: .i. lus na cnam mbristi ⁊ as risi aderur an conccoire ⁊ ata si fuar tirim sa ii ceim ⁊ ata tath ⁊ dlutugad na cnam ann .i. gab sug concoireairgead luachrasug cruach padraigplur mine eornasug corta darach  p.136 a cumasc ⁊ a cur 'na ceirin arna cnamaib briste ⁊ foirigh iat. Item, dentar deoch na cnam mbristi .i. gabh prema ferdrisimacaill coilleadhprem madraprema na maetan conairi ⁊ lus na sum talmanprema airgid luacramarbdroigin ⁊ barr cailmintprem stoinsi fada ⁊ bun selidonia comor da gac neith bristear ⁊  69b1 bearb tar ar fin no ar uisce ⁊ glantar le mil no le siucra ⁊ dentar amail siroip ⁊ dentar uinnemint dona luibhib ⁊ cuir ar ola an popin ⁊ aran uinnemint re n-abar marsiatan ⁊ a coimilt don cnaim a haitle an cnamha da cneasuad ⁊ coiscid an teinneas. Item, dentar urbruith dona luibhib ar {} ⁊ do duillebar pairitairia ⁊ da duillebar crainn na m-bulas ⁊ da duillebar an rosa deirg ⁊ a cur amail urbruith fon mball mbristi mar adubrumar.

 p.137
 90

90. Consolida media: .i. an t-easboc beoain ⁊ ata se teasaide fliuch ⁊ ata brigh comfurtachta ann an aigid duinte na n-ae ⁊ na seilge. Gab s ugh easboc beoain ⁊ iubar sleibhe ⁊ prema feneil ⁊ persille ⁊ barr mercuirial ⁊ crim muice fiadha ⁊ dubhchosach ⁊ premha egrime ⁊ chuilinn dumac comor da gach neith. bearbtar ar braitlis mait ⁊ curtar mil ⁊ gabail innti ⁊ eabar mar gach ndigh. Adeir Diescoirdeis gurab mor foghnus an luibh so an  69b2 aigid na tisisi ⁊ na heitice ⁊ an cardiaca .i. gabh easboc beoain ⁊ barr isoipi ⁊ meillisi ⁊ local ⁊ aitnim liag ⁊ poltulaca ⁊ sail cuach ⁊ samadh ferna comor da gach neith bearbtar iat ar sisan eorna ⁊ curtar mil ⁊ siucra innti ⁊ tobair da hol co minic sa lo co n-aithi. Item, dentar an tsailb ochta so ar im mhi Mai ⁊ curtar pudur licoirisi ⁊ ainisi ⁊ caineil inti ⁊ curtar blonaig circe no cabuin annsa sailb ⁊ eabar ar bainne gobair ⁊ coimiltear don ucht ⁊ dona maethanuibh.

 91

91. Consolida minur: an noinin ⁊ ata se fuar sa ii ceim ⁊ fliuch sa iii ceim ⁊ is mor fognus an aigid na n- easlainteadh teasaide nger mar ata terciana ⁊ causon ⁊ a cosmaile .i. gab noinin ⁊ sail cuachdubcosach ur ⁊ portulaca ⁊ andiuia ⁊ scairiola ⁊ premha samaig ⁊ simsoca ⁊ samhadh ferna ⁊ adhann ⁊ cruac padraig ⁊ blath rosa deirgraibe uisce comor da gach neith bristear iat ⁊  p.138 bearb tar ar uisce firtibrad ⁊ sitoiltear co  69b3 maith ⁊ curtar becan finegra ⁊ sug na n-uball ngrainneac ann ⁊ siucra ⁊ licoiris ⁊ an vii cuit dona neithib so ⁊ coimetar a soiteac stain ⁊ curtar an soiteac an uisce fuar 'na comnaighi ⁊ tobuir da ol don easlan mar is du. Item, gabh in luibh so ⁊ bearb ar folcadh da-nitear da duillebar na darach ⁊ a coimilt don folt ⁊ don fesoig ⁊ claeclaid dath na leiti. Item, adeir Auicenna an luibh so da briseadh ⁊ an t-uisce bhis 'na comnaigi a m-bualtrac bo da cur trit ⁊ a cur arna faitnib ⁊ icaid iat. Item, gabh sug na luibhe so ⁊ bainne cich mna beiris ingin ⁊ curtar en bainne de  70a1 a poll na srona ⁊ glanaigh an incinn. Item, gabh sug na luibhe cetna ⁊ barr popinduillebar midhaighi, na neithe so da brisig ⁊ a cumasc maille re gealan uighe ⁊ a cur 'na ceirin arna neascoidib neimhneaca ina tosac ⁊ fritbuailigh co cumachtach iat.

 92

92. Conium: .i. ros na minne mire ⁊ as fuar marbtac in ros so ⁊ da tuctar co hinmedonac marbaigh gan fuireac muna tuctar deoc d'fin te do ana diaigh ⁊ da tuctar foirig gan fuireac gan amurus ⁊ da curtar an ross so 'na ceirin arna cicib coiscid an bainne cic ⁊ tirmuigid iat. Item, gabh sug na luibhe so ⁊ bearb a duillebar fein arna brisig arin sug so ⁊ dentar ceirin cum na teneadh diadh ⁊ chum na cneadh cnaidteac ⁊ foirigh. Item, gabh sug na luibhi so do coimilt da cicib na maigdin ⁊ ni tuitid ⁊ caelaid iat. A cuimilt mar an cetna dona huirgibh ⁊ coiscigh a ndruis.  p.139 Ceirin don  70a2 luibh so da cur arna brisid maille re blonaig muice ⁊ re tuirinn an airgead arna haltaib ⁊ foirig galar na n-alt. Item, ceirin don luibh. so 'na haenur da cur arna haltaib teasaide ⁊ foirig iat. An aigid arteticapotagra an luibh so da brisig ⁊ a fuine a plur mine eorna ⁊ a cur an uamain ⁊ a brisig ana haitli sin ⁊ a cumasc maille re finegra ⁊ re sug na luibhe so ⁊ a cur 'na ceirin arna haltaib mar in cetna ⁊ foirig gac uili guta ⁊ artetica tic o teasaideacht. An luibh so da brisidh ar fin tren ⁊ ar uisce moinge mire ⁊ a cur 'na ceirin arin fordronn ⁊ arin imlinn ⁊ foirigh ilicacoilica. Item, gabh an luibh so da lan duirn ⁊ en lan duirn da scairiola ⁊ bristear co mait ⁊ bearb ar blonaig muice amail uinnemint ⁊ foirigh an carraige. Item, gabh prem na luibhe so ⁊ bearb fo luaith ⁊ bristear co maith ⁊ curtar blonaig muice triti ⁊ plur mine cruithneachta ⁊ a cur arna hesbadhaibh ⁊ foirigh. Et adeir Plaitiairius gurub mor brigh na luibhe so ana prem ⁊ ana sil ⁊ ana ros ⁊ as di gairtear “erba que interfecit Socratem” .i. an luibh  70a3 da marb Socrates.

 93

93. Corallus rubius: .i. cruel dearg .i. cloch noc ata fuar tirim sa ii ceim ⁊ gach deirge bis is uaislide ⁊ atait da gne uirre .i. gne geal ⁊ gne dearg ⁊ gac truimide ⁊ gac coinnlidhe beas as uaislide ⁊ ni ni bi brigh innte acht da xx bliadhan ⁊ ata brigh coisce na fola innte ⁊ ata brigh comhfurtachta innti ⁊ is mor foghnus an aigid  p.140 eipilensia. Et adeir Diescordeis cebe ' ga mbia ca himcur ni urcoidighinn toirneac na tennteach do gibe long a mbia ni denann anfad olc  70b1 di ⁊ is maith an aigid na ndroc aislingthi e ⁊ ni denaid deamuin aerdha urcoid don ti 'ga mbi ⁊ cebe aca mbi ar imchur da sir ni baitear e. Et ase in litronta dleaghus an fear do beit fona braigid ⁊ an cruel geal dleaghus in bean do beith aici fona cicibh ga imcur ⁊ is mait pudur crueil an aigid easlainte na mball spiradalta amail ata empima ⁊ a cosmaile d'easlaintibh ele ata maille re sileadh fola.

 94

94. Corona regia: .i. an eachseamur; teasaide tirim sa cet ceim ⁊ ata brigh comfurtachta ⁊ diureticac innti. An luibh so da bearbadh maille re blonaig ⁊ coiscid gaetmuireacht na n-innead ⁊ an gaili ⁊ oslaigid duinti na n-ae ⁊ na n-arann ⁊ in lesa ⁊ gebe gnathaigeas an luibh so d'ithi do-ni anal maith aigi ⁊ is maith hi a foibertaibh na sul ⁊ da caitear co ceann xiii la maille re huisce foirig an buigeacuir. Da n-eabur an luibh so go ceann xx la foiridh potagra ⁊ loiniga. Adeir Plaitiairius co  70b2 mbinn a brigh co ceann 4 mbliadhan sa luibh so .i. ina sil ⁊ in sil sin da brisidh ⁊ a cur ar eanbruiti ⁊ ar biataibh ⁊ do-ni deagblasta dhe.

 95

95. Coriandrum: .i. luib fasus annsa doman mhor ⁊ gairtear an t-ainm so da sil; teasaide tirim sa ii ceim an sil so ⁊ an tan curtar an sil so a finegra ⁊ a bearbadh ⁊ air in  p.141 feadh mairis an finegra ann ⁊ a tobairt a haitle na codach ⁊ dileaghaidh an biadh ⁊ comfurtachtaigid brigha an gaili ⁊ as e a hainm an tan sin coiriandrum infusum ⁊ mairig a brigh annsa tsil so da bhliadhain28 ⁊ as mor fodhnus an aigid na singcoipise ⁊ in cardiaca passio ⁊ medaigid an toil ⁊ an druis ona gnathughadh. Aderar fos gan a tobairt a med moir, Item, pudur do denamh de ⁊ a crotad ar feoil ⁊ da beir blas maith uirre.

 96

96. Centinodia: .i. in gluinech bec ⁊ as teasaide tirim hi ⁊ as maith i an uinnimeinntib 70b3 lucta na highan .i. abh gluinec becselidoniarosa dearg ⁊ prema feineil no a duillebar ⁊ cainci acuidh ⁊ duillebar ruibe ⁊ lus creighe ⁊ comunn gall ⁊ bristear na luibhe so ⁊ dentar uisce dib a cosmaileas uisci roisi ⁊ glanaid an rosc.

Item, dentar amail so an uinnemint so .i. gabh ros na gluinighi bigi ⁊ prema ragmuinn ⁊ barr bilair ⁊ tene talman ⁊ aibill uisce ⁊ ros neannta ⁊ prema egrime Gaedilaighi bristear na luibhe so ⁊ bearbtar ar seanblonaig muice ⁊ sitailtear ⁊ curtar blonaig circe ⁊ cabun innte ⁊ coimiltear dona cosaibh ina mbi potagra ⁊ att na higroipisi ⁊ foirig iat. Item, dentar fotragadh 71a1 mar so .i. gabh duillebar sidubail ⁊ gluineach bec ⁊ lubaitsi ⁊ buatfallan liath ⁊ duillebar truim bearbtar ar uisci sailti ⁊ dentar fotragadh fona haltaibh amail aderar ⁊ foirig easlainte na n-alt.

 p.142
 97

97. Crocus: .i. in croch ⁊ ata se teasaide tirim sa cet ceim ⁊ ata brigh comfurtachta an craige ann ⁊ na hincinne ⁊ da taiscidtear é an inadh glan .i. a leathar glan geal bigh brigh ann co ceann vi mbl. Adeir Isacc co comfurtachtaiginn ⁊ co n-anmannuiginn an gaili. Is amhlaigh comfurtachtaitear an gaili uadha .i. an tan caitear ⁊ an gaili folum ⁊ is amlaigh anbuinnigtear e in tan bis lan roimh a caitheamh. Item, gabh croch arna brisid co min ⁊ cumusc maille re buighen uighe ⁊ curtar cadas ann ⁊ curtar ar druim na sul ⁊ foirigh a ndeirge ⁊ a teinneas. Adeir Plaitiairius co fuilid da gne arin croc .i. ortentisorientalis. Orientis vero .i. croch do-nitear isna garrdaibh. Orientalis .i. croch da gabar gan garrdha ⁊ an croc foruagh is olc e ⁊ co hairithi an  71a2 tan bis a ndat sitrina ⁊ gac deirgi beas is fearrdi e ⁊ is moide as inmholta chum gac neith da ndubrumur e. Item, adeir Plaitiairius cebe gnataideas an croc co himurcach da-ni faisdidium do ⁊ ni dleaghar a tobairt da lucht leanna ruaigh oir togairmid in sceathrach annsa coimpleasc so ⁊ is mor foghnus in aigid stranguriacoilicailica.

 98

98. Cubebis: .i. spisrad; teasaide tirim sa cet ceim ⁊ ata se measurda ⁊ torad crainn noch fasas san Innia ⁊ bid a brigh ann co ceann x mbliadhan ⁊ as amluig as maith é maille re blas ger ⁊ re boltanugad mor ⁊ re millseact ⁊ is mor fodhnus d'easlainte an craighe re n-abur sincoipis .i. gabh iiii ℈ da pudur cubibis ⁊ cumuisc maille re  p.143 borraiste ⁊ a tabairt da lucht na sincoipise ⁊ in cardiaca ⁊ foirig iat. Item, gabh cubibis ⁊ dena pudur dhe ⁊ cuir fo sroin luct apaplexia ⁊ eipilensia ⁊ foirigh iat ⁊ glanuigh an incinn ona salcur. Item, gabh an spisrad so ⁊ dein piement de maille re fin ⁊ re mil ⁊ comfurtachtaid an gaili ⁊ na baill inmedonaca.

 99

 71a3 99. Catapusia: .i. gran oilella ⁊ ata se teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata folmugad leanna finn rigin ann co hairithi on gaili ⁊ ona hinnib ⁊ is mor fodhnus an aigid arteticafiabrus coididianacoilicailica ⁊ ni dleaghar a tabairt co haenda ar eagla na sceatraighi  71b1 da thogairm co foireigneac ⁊ is amlaidh is maith e geal no uaine ⁊ gach dorcacht beas as misdi cum an leigis.

 100

100. Cucurbita: .i. luib fuar fliuch co measarda ⁊ a cric teasaide fasas ⁊ fetar an t-ainm so da radh re sil na luibhe so ⁊ as re sil ele aderur sitruilli noc ata an aen aicned re cucuirbita ⁊ is mor fhodhnuidh na silta so an aigid duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ na n-arunn ⁊ an lesa ⁊ an aigid na neascoid cleibh ⁊ is mor fognus da lucht leanna ruaigh a caitim a samradh ⁊ is maith an aigid easlainte leanna ruaigh amail ata terciana ⁊ causon. Et adeir Plaitiairius co fuilit na tri silta mora fuara amail ata melonescucuirbita ⁊ sitruilli a dul co hurusa an aigid leanna ruaigh o seime a folaidh. Tuic leat an tir  p.144 nac fadtar na sila so co fodnann sceallain na n-uball cumhra ana inadh.

 101

101. Cuscuta: .i. claman lin; teasaide tirim sa cet ceim ⁊ is bec lacus ⁊ in meid lagus ise linn finn  71b2 no leanna righin lagus on galli ⁊ ona hinnibh ⁊ as mor foghnus da lucht na higroipisi ⁊ is mor fodnus an aigid duinti na n-ae ⁊ na buideacuire ⁊ as mor fodnus an aigid an fiabrasa re n-abur emitritius ⁊ is e cuscuta is measa ann .i. in cuscuta fasas a faireadh an lin ⁊ ata seimiugudh na iiii leannann ann ⁊ linn finn co hairithi. A cnuasach an tan beas a blath air ⁊ mairigh a brigh co cenn da bliadhann amail adubramur.

  • Don dactuili
  • don milbocan
  • don dragantum
  • don diegridium
  • don tserban muc
  • dona luibhib diureticaca
  • don litronta
  • don copurrus

 102

 71b3 102. Dactulus: .i. torud crainn noch ata teasaide fliuch sa ii ceim ⁊ is mor fodnus an aigid na cosachtaighe tirma ⁊ na cnaimhe bhis isin toradh so da brisidh ⁊ a tobairt  p.145 dan luct ara mbinn innrum brond ⁊ foirigh. An cnaimh cetna da chur fon luaith a cur fona fiaclaibh tene ⁊ foirigh a teinneas co cumachtach an tan tic o fuaruigheacht ⁊ aderuid na tuatada nac baidhtear an ti 'ca mbi fona braigid.

 103

103. Daucus asininus: .i. in milbocan; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ is mor a brigh a leith a sil ⁊ a duillebair ⁊ a preme ⁊ a  72a1 blatha ⁊ as uime aderur an t-ainm sin ris .i. daucus asininus .i. asininus an t-asal ⁊ ise biadh dilis an asail e e. Ata gne ele don luibh so re n-abur daucus credicus ⁊ on oilean darub ainm Creidi ainmnidtear e .i. oilen Greagach eisein oir ni fasann acht san oilen sin. Ata brigh cnaidteach discailteach seimhithi annsa luibh so on foladh seimh ata aici ⁊ ona cailibh cudruma ata innti ⁊ as mor fodnus an luibh so arna bearbadh maille re figeadhaibh tirma ar fin an aigid an asma ⁊ na cosachtaighi fuaire fliuch ⁊ a cuis an cleibh tic o adbar fuar gan fiabras in luibh so da bearbadh ar fin maille re liccoiris ⁊ re pudur rueil ⁊ eabar mocrac ⁊ trat nona.

Item, gabh da trian fina ⁊ trian uisci ⁊ lan duirn da dubcosac ⁊ lan duirn da mercuirial ⁊ da milbocan oiread da gach luibh bristear ⁊ bearb ar fin no ar uisce mar adubramur ⁊ sitlaidhtear ⁊ eabur ar cur meala fai ⁊ oslaigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge. Item, gabh sugh meirsi ⁊ bearbtar  72a2 milbocan ⁊ faisctear ⁊ glantar amail siroip ⁊ foirigh an igroipis gan amurus ⁊ osluichis  p.146 duinti ⁊ slidhte na n-ae ⁊ na seilge na n-arunn. Item, gabh an luibh so ⁊ bris co maith hi ⁊ dena pudur dhi ⁊ curtar a maillin lin ⁊ bearbtar a mailin ar fin ⁊ curtar ar in mbatais ⁊ coiscigh teinneas an cinn ⁊ a cur ar druim an gaili ⁊ coiscigh a gaetmuireacht. Item, gabh an lictabaire darub ainm triafera ⁊ pudur na luibhe so ⁊ foirigh an igroipis. Tabair an pudur so ar fin finn ⁊ glanuigh an fuil mista. Item, gabh moran da barr na luibhe so ⁊ bearbar fin ⁊ ar ola ⁊ curtar arna hairnib an aigid stranguriadisuria ⁊ a cur arin imlican ⁊ foirig coilicailica. Gabh prem na luibhe so ⁊ premha eigrime ⁊ a bearbadh ar fin ⁊ foirig galair na n-arann ⁊ an lesa. Dentar siroip da sugh feineil ⁊ da premaib ba luibhe so an aigid na higroipisi tic o fuaraideacht. Item, gabh an luibh so ⁊ bearb ar fin ⁊ ar ola ⁊ a leigin amail sin co ceann x la ⁊ a bearbadh ina haitle no co ndeaca an fin fo bruit  72a3 ⁊ a cur sis aris ⁊ ceir da cur trit ⁊ a mbearbadh d'aentaibh no co mbia amail uinnemint ⁊ a coimilt dona ballaibh fuara ⁊ teigidh lad gan amurus.

 104

104. Dragantum: .i. gum crainn fasas annsa Talamh Naem; fuar sa ii ceim ⁊ fliuch sa cet ceim ⁊ atait tri gneiti uirre, an cet ghne dibh bit geal ⁊ issi is ferr dib; an ii gne a ndath foruagh; an iii gne a ndath buighi  72b1 no annsa dath re n-abar sitrina ⁊ asi an gne geal bertar isna leigesaibh fuara ⁊ na gneithi eli isna leigesaib teasaide. Mairigh a brigh da bliadhain ann ⁊ atait tri brigha sa gum  p.147 so .i. brigh fuartha ona fuaire ⁊ brigh glanta ona fliuchaidheacht ⁊ brigh ceangail ona gumamlacht. Item, bearbtar an gum so ⁊ gum araibi ar sisan eorna ⁊ as cumachtach an aigid ainnteasa an cleibh an sisan sin.

Item, gabh uisce ara mbearbtar licoiris ⁊ curtar an gum so air ⁊ foirigh an cosachtach. Item, an t-uisce cetna ⁊ cuirtear dragantum ann la co n-aithe ⁊ tabair lan leighi da ol de ⁊ foirigh tirmach an bel. Item, gabh uisce na roisi ⁊ cuir an gum so air no go leagha ⁊ curtar pudur ameide ann ⁊ sitoiltear ar eng rian ⁊ curtar cleite ann ⁊ a coimilt d'algaib an beoil ⁊ na teangadh ⁊ foirigh iat. Item, gabh dragantum ⁊ curtar an uisce na roisi la co n-aithe ⁊ curtar arna maireac borax maeth ⁊ campora ann ⁊ coimiltear dan aigid ⁊ glanuigh hi ⁊ scrisaidh a fatadh  72b2 dhi. Item, gabh griban ⁊ boin sugh as ⁊ cuir dragantum ann re fead aitche ⁊ tumtar edach ann ⁊ cuirtear arna neascoidibh teasaide ina tosach ⁊ fritbuailidh iat. Item, gabh an gum cetna ⁊ cumusc an uisce fertana ⁊ en circe do bearbadh arin uisce so ⁊ a tabairt da caiteamh idir feoil ⁊ eanbruiti ⁊ bristear na cloca fuail uada ⁊ foirigh urcoid na n-arann. Item, adeir Plaitiairius da cumusctar dragantum maille re gealan uighe ⁊ a cur ar loscad teineadh no uisce ⁊ foirigh he.

 p.148
 105

105. Diegreidium: .i. sud luibe noch is cosmuil re gerr na heigme ⁊ isna laeib re n-abur dies caineclaireis do-nitear ⁊ as amluigh do-nitear .i. gabh duillebar ⁊ sil na luibe re n-abar diegredium ⁊ bristear co maith faisctear tri edach lin ⁊ tirmuidtear ⁊ bigh 'na diegreidium ⁊ ase dath as fearr air a beith dub no a ngoire da duibhe no fo-geal ⁊ ni dleaghar a tobairt a meid is mo na da ℥ no da scrupal co leith ⁊ ni dleaghar a tobairt gan maisdix 72b3no gum araibi no bidellium .i. srianta ele dona leigesaibh lactacha ⁊ ata folmugad leanna ruaigh co hoireda ⁊ leanna finn co tanaiste ⁊ leanna duibh co deiginach. Et adeir Plaitiairius nach dleaghar diegridium da tobairt maille re huisce fuar da berar e maille re leigesaibh lactacha amail ata oiximel lactacha lictubaire lactacha amail ata triafera sarasenica noch folmuigeas linn ruagh co hoireda no a cumusc le blanca o folmuidtear linn finn no a cumusc maille re diesene o folmuidtear linn dubh ⁊ as faidi beras a brigh ann ⁊ a cumasc 73a1 maille re na lictabairib na a cumusc maille re na deocaib oir mairigh a brigh ann co ceann da bliadhain no tri mbliadhan ⁊ a cumusc maille re na lictabairib ⁊ ni dleaghar a tabairt an aimser tsamraigh acht maille re huisce bog annsa meid adubrumur romhainn.

 p.149
 106

106. Dens leonis: .i. an serban muc: teasaide sa ii ceim ⁊ tirim sa iii ⁊ as mor fodnus ⁊ as mor folmuigheas ⁊ glanus linn dubh ⁊ an tan peacaigus fuil dearg ana call maille re linn dubh gabh prema na luibhe so ⁊ liatlus becgormanprema losa na francprema finscoithidairinprema odraigh ⁊ becan fumiter bristear na luibhe so ⁊ curtar ar lind tren maille re mil ⁊ eabar an deoch so ⁊ glanaidh an fuil mista ⁊ innarbaidh linn dubh. Gabh an luib so ⁊ buigen uighesug slanlosamin eorna ⁊ cuir arin neascoid re n-abur antrax ⁊ brisig ⁊ foirigh gan amurus. Item, gabh an luibh cetna ⁊ bun copog ⁊ bearb ar folcad fuinnseann ⁊ coimil 73a2 don t-sail cnis ⁊ foirigh cudum an fuilt ⁊ da-beir dat maith air.

 107

107. Diureticam: .i. gach luibh ana fuil brig togairmthi in fuail ⁊ briste na cloc mar ata sil melones ⁊ sitruilli ⁊ cucumeriscucuirbita ⁊ sil feinel ⁊ ainisi ⁊ persilleelistroint ⁊ premha egrimemilbocanbilarsil raidleoigifuil bocaincaera in eighind na cranngurmaill ⁊ is iat so na neithi diureticaca fuara amail ata andiuia ⁊ scairiola ⁊ sicoreo ⁊ samadh ⁊ ae aba ⁊ teneagal ⁊ blath raibhi uisci ⁊ sil popin. Is iat so na neice diureticaca fliucha .i. licoiris ⁊ sil leamhaigh ⁊ sil popin gil ⁊ prema na raibi uisce ⁊ na iiii sila mora fuara mar ata cemen citruilli ⁊ melonium ⁊ cucuirbita ⁊ nenufar ⁊ a cosmuile. Is lat so na leigis brisis na clocha fuail .i. bun feir magrullaigh ⁊ crim muice fiad 73a3 spica  p.150 nardilicoiris ⁊ mine muire ⁊ bruscus .i. gilcac sleibe ⁊ lus cnis conculainn ⁊ caera an eighinn ⁊ a cosmuile.

 108

108. Diptannus, pulegium martis: .i. da ainm an litontra ⁊ ata se teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata brigh aitairrngteac innti ⁊ brigh seimidteac ⁊ brigh discailteach ⁊ is mor fodhnus an easlainte na n-ae ⁊ greime na con confaidh. In luibh so do brisidh ⁊ ceirin do denamh de no  73b1 a sugh so d'ol ⁊ foirigh gerradh na con confaigh ⁊ gach uili neimh ⁊ is mor fodnus an luibh so da bearbadh ar fin an aigid stranguriadisuria ⁊ icaidh iat. A tabairt ar fin ⁊ foirigh asma. Prema na luibhe so da bearbadh ar sugh artamesia ⁊ a tobairt sa maclac amuil pisairium ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ innarbaidh an toirrceas marb bis ann. An luibh so da bearbadh ar sug ruibhe ⁊ pudur castoirium da cur ann ⁊ a ol ⁊ foirig eipilensia. An luibh cetna ⁊ soibirgin da brisid ⁊ a cur 'na ceirin um in mball a mbi crit ⁊ foiridh. Adeir Pilorietus gurab ferr an luibh so ur na crin ⁊ gurob mo tigernaidheas a brigh 'na preim na 'na barr ⁊ bigh a brigh 'na preim on a tirmugad co ceann da bliadhan. Pudur na luibhe so da cumusc maille re sugh minntais ⁊ foirigh gac neimh ⁊ gac olc ban. Item, gabh pudur na luibhe so ⁊ sug aipsinnti ⁊ becan da siucra geal cumusctar ⁊ tabair lan leighi dib gac lae ⁊ foirig teinneas an gaili ⁊ supocasio matrisis. Pudur na luibhe so ⁊ sugh minntais da congmail sa bel co fada ⁊  73b2  p.151 foirig pairilis na teangad. A sug so ⁊ sugh minntais da tabairt mar in cetna sa sroin ⁊ fodnaig co mor an aigid pairilisi na mball air ceana.

 109

109. Dragantum: .i. in coporrus; teasaide tirim sa 4 ceim ⁊ atait iiii gneiti air .i. gne geal ⁊ araibicum a hainm .i. san Araip da-gabar e ⁊ gne buighi darub ainm siperinum ⁊ sain oilen darub ainm Sipra da-gabar e. In iii gne darub ainm frasina .i. sa Frainc da-gabur e ⁊ dath uaine bhis air. In iiii gne darub ainm andicum ⁊ dat glas bis air ⁊ san Innia da-gabur ⁊ mitaill talmuighe na gneu so ⁊ ase dath as ferr air .i. dath solus uaine ⁊ bigh a brigh x mbliadhna ann. Et ata brigh discailteac cnaigteac tirmaigteac ann gurab uime sin is imcubaidh e da reir Plaitiairius an aigid na linnigan ⁊ na feadanachta fliucha ele da tirmugad. Item, gabh pudur dragantum ⁊ a da urdail da min ponairi arna parsail ⁊ an iiii cuid  73b3 da gallunaigh ⁊ dentar ga copo de ⁊ a cur a mbel na cneidhi ⁊ fairsingid na cneadha ⁊ tairrngidh a cnaime bristi ⁊ atnuaigid a feoil. Is mor fodnus an aigid an galair darub ainm poilipus .i. galar da galraibh na srona ⁊ is uime aderar poillipus ris .i. as inann poli ⁊ meall ⁊ is inann pus ⁊ siligh .i. meall bis ar sileadh sa sroin. Item, gabh apostoilicon uinnemint imcubaidh na cneadh ⁊ curtar dragantum triti ⁊ suat co maith trit a celi ⁊ curtar a pollaibh na srona  74a1 ⁊ foirigh an galar adubrumur. Item, ga copa da cadas da tuma an uisce  p.152 saillte ⁊ cuir pudur dragantum air ⁊ cuir sa sroin ⁊ foirig poilipus. Et adeir Plaitiairius in leiges cetna da cur sa maclac ⁊ foirigh flux na fola mista. A cur mar in cetna sa sroin ⁊ foirig flux fola na srona ⁊ foirigh mar in cetna flux fola na timtireachta. Dragantum da legadh ar uisce no ar bainne no ar gealan uighe ⁊ a cur amail foibert fona suilib ⁊ foirigh a ndeirge ⁊ a fliuchaidheacht. Nod leat nac dleaghar dragantum da cumusc maille re leiges eli acht muna loisctear ar dus e as amlaidh .i. a cur ar ndenam puduir de a mblaeisc uighe circe e ar teinigh gan en raed trit ⁊ an uair bus dearg e a cur isna cneadaib ⁊ isna leigesaib adubrumar.

  • Don baluart
  • d'eiginn na crann
  • don eigeann talman
  • don tatabaid
  • don endiuia
  • don ellinn
  • dona haeib abha
  • da blath na time
  • don eisbeorna
  • don euforbium
  • don uma loiscte
  • don ematites
  • don emblisi
  • don cearrbocan.

 p.153
 110

110. Ebulus, cameactis: .i. da ainm in ualuaird ⁊ is teasaide tirim sa ii ceim ⁊ is mor cosmailtear a brigh ⁊ a oibriugad risin sambucas acht amain gurab treisi an brigh lactach sa ualuard ⁊ ase sugh a premh is imcubaidh chum an leigis ⁊ ata folmugadh leanna finn co hoireda innte  74a3 maille re haitarraing ⁊ folmugad na n-uili leannann righin ⁊ ata folmugad suas ⁊ sis ann co foireigneac gurab uime sin nac dleaghar a tobairt act an tan bus dileaghtha in t-adbar. Dleagur an corp d'ullmugad chum an fluxa roimpi ⁊ adeir Plaitiairius nach dleaghar an leiges ana mbia toghairm na sceatraige da tobairt no co mbia in t-adbar dileaghtha. Fodnuigh purgoid na luibhe so co mor an aigid tersiana ⁊ do-nitear o coilera uitilina no citrina ⁊ fodnuigh co mor an aigid coididiana bis re haimser fada. Is mor fodnus an luibh cetna an aigid duinte na n-ae ⁊ na buidheocuire ⁊ coilicailicapotagraarteticaleucafleadhmainnsia. Item, gabh lan blaisce uighe da sugh a preime ⁊ cumusc maille re fin finn ⁊ tabar ⁊ as mait an aigid na neitead adubrumar. Gab prema na luibhe cetna ⁊ cuir a siroip no an oiximel 74b1 lactach no bearbtar a sugh a sugh so maille re mil ⁊ bigh brigh lactach sa mil so co mor.

Item, dentar fotragad da duillebar na luibhe so da lucht na higroipisi ⁊ comfurtachtaigid co mor iat ⁊ is mor fodhnus an uinnemint do-nitear don luibh so don luct ara mbi bruth no gerba no salcar idir feoil ⁊ leatar. Urbruith da denamh don luibh so don ball arna bruthadh. Adeir Raisis prema na luibhe so da buain san errach ⁊ a  p.154 tirmughadh re grein ⁊ bigh a mbrigh innta co ceann mbliadhan, Et adeir an fer cetna pudur da denam da premaib na luibhe cetna ⁊ a teimperail maille re sugh felneil ⁊ minntais ⁊ siucra ⁊ cumaisc ⁊ leagar feadh oidchi 'na comnaighi ⁊ eabur arna mhaireach ⁊ foirigh an easlainte adubrumur. Item, gabh duillebar ualuairt ⁊ truim bearbtar ar uisce sallite ⁊ dentar fotragad don ball a mbia att na higroipisi no potagra no artetica ⁊ foirigh iat. Item, gabh duillebar  74b2 baluairt ⁊ duillebar truim bristear co min ⁊ bearbtar ar sug na luibhe so fein ⁊ curtar ceirin de arna haltaib mar is teo fuilingeas ⁊ foirigh artetica ⁊ att na higroipisi. Item, sug na luibhe cetna ⁊ pudur assola maille re siucra ⁊ folmhaigidh gac uili easlainte tic o linn finn ⁊ na heaslainti adubrumar romainn. 29

 111

111. Edera arborea: .i. eiginn na crann ⁊ ata se teasaide co measurdha ⁊ as mor a tirmaigeacht ⁊ funis paperum ainm eli do. Sugh eiginn da coimilt dan inadh darb ail leat a finnfad da buain ⁊ boinigh a finnfadh de. An ni cetna da coimilt don folt ⁊ marbaigh na mila ⁊ na sneadha. An sug cetna d'ol ⁊ oslaigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ a tobairt co mor da lucht an asma. In sugh cetna da cur sa cluais ⁊ foirigh teinneas ⁊ neascoide na cluas ⁊ coiscigh sileadh na n-adbar ele cucu  74b3 ⁊ foirigh  p.155 creachta na cluas. An sugh cetna d'ol ⁊ innarbaidh linn ruagh loisce ⁊ da tuctar co himurcach togairmig disinteria ⁊ as uime aderar edera risin luibh so .i. edus an meannan or biad dilis na meannan e oir da-beir se bainne doib gin go berid meannain ele. In sug so d'ol da duine ⁊ marbaidh gac uili peist bi san gaile. Adeir Plaitiairius co fuil  75a1 brigh sdipecda sa luibh so ⁊ fognuig co mor an aigid disinteria ⁊ urbruith da denam de fon timtireacht no ceirin umna dubhanaib ⁊ do-nit caera an eiginn an .c. n. darub ainm Laidne carapotisi.

 112

112. Edera terrestris: .i. an t-eigheann talman ⁊ is teasaide tirim an luibh so ⁊ ata togairm na fola mista ann ⁊ tarbaigid co mor an aigid mola matricis. Gabh an luibh so ⁊ clamhan lin oiread da gach ni ⁊ bearbt ar ar fin finn ⁊ tobairt mar dig do mnai ⁊ scailid mola matrisis. Item, dentar ceirin don luibh cetna maille re type="pharm">deascaib fina da cur mon imlinn ar druim an maclaig ⁊ togairmig an fuil mista ⁊ scailid mola matrisis. Item, ceirin dan luibh cetna maille re blonaig muice da cur arna haltaibh ⁊ foirigh potagraartetica. An luibh cetna maille re crotfull cuill ⁊ fotragadh da denamh as ⁊ foirigh an buigheacair.

 75a2
 113

113. Eleborus nider: .i. in tathaba dub; teasaide tirim sa iii ceim is cosmuil a oibriugadh risin tataba ngeal act  p.156 amain is mo lagas an tataba dubh sis ⁊ an tataba geal suas ⁊ asi prem na luibhe so is fearr cum an leigis oir gnathuightear a cur an oiximel ⁊ a comsuigigtib ⁊ a lictabairib lactacha ⁊ folmuigid in luibh so linn dubh nadura ⁊ linn dubh mi-nadura co hoireda. Is mor foghnus an aigid mainiamelangcoilia ⁊ don luct ara mbi uuertigoscotomia do-nitear o linn dubh ⁊ curtar isna purgaidib lactacha hi mar so .i. ʒ da pudur premh na luibe so ⁊ madh e a bearbadh na luibhe so da gentar ar fin no ar lind no ar midh fitear da ʒ no a tri da tobairt di mar sin. Et adeir Plaitiairius nac dleaghar an luib so da tobairt dan lucht aga mbi easlainte cleibh na don lucht aga mbidh corp cael anmann. Item, pudur na luibhe cetna da cur a pollaibh na srona ⁊ fodnaidh co mor da lucht litairgia. Item, duillebar na luibhe  75a3 so da bearbadh ar im no ar ola ⁊ a ligin tri edac lin ⁊ foiridh an carraighi co deimin.

 114

114. Endiuia: et ata in luibh so fuar sa cet ceim ⁊ tirim sa ii ceim ⁊ ata a brigh uili ana duillebar ⁊ ina sil ⁊ ata brigh diureticach ann ⁊ comhfurtachtaigid na hae ⁊ an tsealg an tan tic o adbur teasaide ⁊ is mor tarbaidheas an luibh so an aigid na neascoide teasaide inmedonaighi ⁊ is  75b1 mor fodnus an aigid na fiabras seacranach noc tic o adbar teasaide a siroipib ⁊ a ndeocaib ⁊ ceirinacaib. Gab indiuia ⁊ prema sitabaildubcosach ur ⁊ sail cuach ⁊ samadh ferrna ⁊ easboc beainrudus ⁊ prema samaig  p.157 bearbaigh na luibhe so ar braitlis ⁊ glantar le mil ⁊ le licoiris ⁊ eabur mar gac siroip. Sugh na luibhe so do chumusc maille re huisce ⁊ osluigidh duinti na n~ae ⁊ na seilge ⁊ adeir Plaitiairius gurub bec bearbadh na luibhe so gurab uime sin ordaigtear a cur sa fiucadh ndeiginach dona saetraigridibh so anuas.

 115

115. Elena campana: .i. in eillin; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ fliuch sa cet ceim. In luibh so da bearbadh ar fin no ar lind ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ in togluasacht ⁊ in fual. Ceirin da preimh na luibhe so da chur arin imlinn ⁊ coiscid ilicacoilica. An luib cetna da bearbadh ar fin ⁊ ar mil an aenfeacht ⁊ a cur 'na ceirin arna dubanaib ⁊ foirigh 75b2 teinneas na n-arunn. Item, gabh prema na luibhe cetna ⁊ dena pudar de ⁊ beirb ar mil noco ma tiugh ⁊ eabar lan leighe ar cetlongad ⁊ re loighe ⁊ foirigh an cosactac ⁊ ata brigh comfurtachta ⁊ cnaidteac ⁊ glantach na feitheadh sa luibh so. In luibh so da bearbadh ar fin an aigid teinnis ⁊ gaetmuireachta in gaili. Premha na luibhi cetna da tirmugadh a tosach an tsamraigh ⁊ beirig a brigh bliadhain innte. Item, pudur na luibhi so da bearbadh ar uisce maille re huisce eorna ⁊ re licoiris ⁊ pudur caineil ⁊ siucra da cur air ⁊ tarbaigh co mor an aigid easlainte na mball spiradalta. In luibh cetna da bearbadh ar fin ⁊ ar ola ⁊ a cur 'na ceirin ar in imlican ⁊ foirigh ilicacoilicastranguria.

 p.158
 116

116. Epatica: .i. ae aba ⁊ atait siat fuar tirim, sa iii ceim ⁊ isi uair as fearr hi an uair is mo a duillebar ⁊ ata brigh fuarta diureticach innti ⁊ as mor fognus an aigid duinti na n-ae ⁊ na seilge noc  75b3 do-nitear o adbar teasaide. Siroip na luibe so 'na haenur ⁊ pudur reubarbram da chur innti ⁊ foirigh duinte na n-ae ⁊ an buigheocur. Gac uili deoch ⁊ siroip ⁊ ceirin do-gentar cum na n-ae dleaghar ae aba da cur ann. Item, bristear an luibh ⁊ curtar gealan uighe triti ⁊ fritbuailidh na neascoide teasaide. An luibh cetna da brisidh ⁊ im gan salann da cur trite ⁊ foirigh in ceirin duinti na n-ae ⁊ na seilge.

 76a1
 117

117. Epetimen: .i. blath na time; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata folmugadh leanna duibh nadurta ⁊ mi-nadurtha ann co hoireda ⁊ folmugadh leanna finn co tanaiste gurab uime sin as tarbach hi da lucht mainiamelancoiliaquartanacoididiana ⁊ galar na seilge ⁊ gach easlainte do-nitear o linn dubh. Et gnathuightear a cur isna comsuigtibh oir geraidh se an leiges lactach ⁊ da tuctar 'na haenur togairmig sincoipis ⁊ glanuigh fidhisi na scamhan o linn finn reamur ⁊ o linn dubh co dilis. Not leat da reir Plaitiairius co ndileaghann an luibh so linn dubh co dilis. An luibh so do bearbadh ar fin an aigid na  p.159 sincoipisi do-nitear o gaetmuireacht ⁊ furtachtaigid co mor e. An luibh cetna ⁊ claman lin da brisidh ⁊ blonaig muice da cur trita ⁊ foirigh cruas na seilge. An luibh cetna da bearbadh ar uisce ⁊ a ol roimh aixis quartana ⁊ foirig.

 118

118. Esula: eisbeorna ⁊ ata si teasaide tirim sa iii ceim ⁊ isi a premh is fearr chum an leigis lactaigh a ngach en gne dibh ⁊ ata folmugadh leanna finn ⁊ na leannann  76a2 righin innte co hoireda ⁊ folmugadh leanna ruaigh co tanaiste gurab uime sin as mor tarbaigheas si da lucht potagrasireagraarteticacoilicailicaleucafleadhmainnsia ⁊ codidiana ⁊ a cosmuili. Da-berur an luibh so ar fin te no ar lind te no an uigh buic ⁊ oibrighidh co mor ⁊ geraigid gach leiges folmuigheas linn finn ⁊ na leanna air ceana. A buain san errach ⁊ bigh a brigh da bliadhain innte.

 119

119. Euforbium: .i. gum crainn ⁊ is teasaide tirim sa iii ceim e ⁊ ata brigh lactach co foirtill ann ⁊ is amluigh is ferr e a ndath buidhi ⁊ folmuigid linn finn ⁊ na leanna rigni co hoireda on gaili ⁊ ona hinnibh ⁊ folmuigid na leanna cetna ona haltaib ⁊ is tarbach e an aigid stranguria coididiana do-nitear o coilera sitrina no uitilina. Is mor fodhnus an aigid na higroipisi tig o fuaraideacht ⁊ an aigid arteticacoilicailica oir cnaigid in fliuchaideacht imurcach o ndentar na heaslainte  p.160 adubrumur ⁊ calmuigid cumscugadh ⁊ rathughadh na feitead. Adeir Plaitiairius gurab amlaigh dleagur an purgoid so da tobairt 76a3 .i. gum araibium ⁊ bidellium ⁊ maisdix da cumusc mallle ris ⁊ a tobairt amlaigh sin oir da scrisfadh se na hinne da tuctaigid e co haenda. Adeir in fear cetna gurab tarbach he an aigid eipilensia ⁊ apaplexia ⁊ sefailia ⁊ ise an gum so geraideas benedictaiaralogodion ⁊ dleaghar a tobairt maille re huisce ara mbearbtar ainis no sil feinel cum leigis asma no disnia.  76b1 In gum cetna da cur ar smeroidib derga ⁊ a deathac da ligin sa mbel an aigid an cumgaid anala ⁊ oslaigid na fidhisi innas co ritaid na leanna righne bis ansa scaman cum a n-innarbtha ⁊ bigh a brigh ann x mbliadhnalictabaire ana curtar e fodnuigh co mor da lucht na mi-cuimhni ⁊ litairgia. An ceann da bearradh ⁊ a nighe a fin te ⁊ ainnsein eufoirbium da coimilt de ⁊ foirigh litairgia. Item, eufoirbium da tobairt an uigh buig ⁊ foirigh an buidheacuir ⁊ duinte na n-ae ⁊ na seilge. Item, eufoirbium ⁊ maisdix ⁊ gallunach uiread da gach ni a cur isna cneadhaib ⁊ foirig gac uile linniga ⁊ salcur ⁊ feadanacht.

 120

120. Es ustum: .i. umha loisce; teasaide triim sa sa iiii ceim ⁊ ata folmughadh leanna duibh co hoireda ann ⁊ ata brigh seimhithi cnaidteac discailteach ann gurab uime sin curtar e isna tretaib discailteacha amail ata apostolicon ⁊ a cosmuile. Pudur da denam  76b2 dhe chum  p.161 na cneadh salach ⁊ cnaigidh an ainmfeoil ⁊ comfurtachtaidh iat. An pudur cetna da cumasc maille re mil ⁊ re gallunaigh ⁊ a cur isna cneadhaib ⁊ foirigh gach uili linnidha ⁊ feadanacht na cneadh. Pudur umha loisce da tobairt maille re h-oiximel no maille re huisce bog ⁊ as cumachtach fholmuigheas linn dubh sis ⁊ suas.

 121

121. Ematites: .i. cloch noch ata fuar tirim sa ii ceim ⁊ dat banglas bis uirre ⁊ san Innia oirteraigh da gabur hi ⁊ ata brigh coisci fola innte ⁊ is uime aderar ematiteis ria oir is inann “ema” asin Greigis ⁊ fuil isin Gaeidilg ⁊ as inann “titis” ⁊ fostogh oir ata fostogh na fola innti. Sug losa in sparain da choimilt don cloith so ⁊ a cur sa sroin ⁊ coiscid flux fola na srona ⁊ cadas da tuma sa sugh cetna ⁊ a cur san cneigh ⁊ coiscidh fuil na cneadh. Tabuir uisce na cloithi so da ol da lucht ematoica .i. an tseli fola ⁊ foirigh iat. An cloch so do nighe a sugh cruaiche Padraig ⁊ a tabairt dona mnaib ara mbi flux fola mista ⁊ foirig iat.

 76b3
 122

122. Emblici: .i. torta crainn fasus sa domun mhor ⁊ ata folmughadh leanna duib ⁊ leanna finn inntu ⁊ as tarbach iat an aigid na n-easlainteadh adoghmur mar ata quartana ⁊ a cosmuile. Pudur do denamh d'emblici ⁊ d'aloes ⁊ ola da chur trita ⁊ a coimilt don folt ⁊ ni licinn a tuitim ⁊ da-beir fas air. Pudur emblici da chumasc maille re sugh  p.162 coinnle muire ⁊ a cur isin  77a1 timtireacht ⁊ coiscidh flux fola emaroighideis ⁊ a chur sa maclac ⁊ coiscigh flux fola na mban.

 123

123. Eruca: .i. in cearrmacan; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata brigh diureticach and ⁊ glanuigh co mor slidhthi in lesa. Prema cerrmacain da bearbadh ar mil ⁊ foirig an cosachtac. Sugh na luibhe so ⁊ mil da bearbadh ara ceili ⁊ a caitimh ⁊ osluigidh duinte na n-ae ⁊ na seilge. An luibh cetna da bearbadh ar fin ⁊ a cur 'na ceirin arin ceann ara mbi cneadh ⁊ tairrngid na cnaimhe bristi ⁊ a salcur as. Et adeir Macer gibe neac gnataigeas na prema so co medaigid an silne ⁊ an geineamhain ⁊ in tan caitear maille re lactuca ⁊ re sil feineil ⁊ is mor fodnus mar in cetna .

  • Don iarrunn
  • don ladh bis san omur
  • don aibill uisce
  • don pis Greagach
  •  77a2
  • don lus na sum talman
  • don fuinnseoic
  • don eorna
  • don fenel
  • don feinel muc
  • don laibin
  •  p.163
  • don domblas ae
  • don filipindula
  • don fumiter
  • don caertann curraigh
  • don bitnua
  • do caerib in ibuir craige
  • dona figeadaib
  • dona deascaib.

 124

124. Ferrum, ferrugosgama ferri: .i. in t-iarunn 77a3 in t-slaighein tuirinn; is teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata deitfir idir na gneitib so .i. ferrum in t-iarunn ⁊ ferrugo in tslaighi ⁊ scama ferra an tuireann.

An t-iarann vero ata brigh comfurtachta ⁊ tairngteac ⁊ fostoiteac ann. An bainne bearbtar leisin iarunn coisgidh flux na bronn. In cned loisctear leis coiscid a fuil. In slaighi vero ata brigh seimhighti tirmaidteac ann. An fin ina mbaitear an slaighe coiscid remadus ⁊ duinti na seilge. Item, dentar pudur min don tslaighe ⁊ cumaisctear maille re sugh na coinnle muire ⁊ tumtar cadas ann ⁊ curtar sa timtireacht ⁊ coiscid flux emaroides. Item, gabh slaigteach dearg ⁊ doirt finegra air ⁊ lic a deatach fon timtireacht ⁊ foirig tenesmon ⁊ ni dleaghar an tuireann da tobairt ana haenur gan neithi stipeaca maille ris mar ata duillebar rosa oir da ghenfadh creachta arna hinnibh ⁊ folmaigid da reir a truime na leanna truaillnidhe da geib san gaili ⁊ isna hinnib ⁊ ata  p.164 folmughadh leanna duibh co haireda innti. Ata  77a4 brigh fostoiteac ann amail is follus a lucht emoroideis oir coiscid a fluxflux fola na mban ⁊ is cumachtach foiris 77b1 drochdat na haithce noch do-nitear o linn dubh. Da chur neith ar dermaid o duine d'fuat no da grad no gibe ni bis ar a aire an fin no an deoch bearbtar leisin slaighe da tobairt da ol ⁊ ni cuimhneocha da cumachta na neithi so. Adeir Plaitiairius an slaidteac do minugad a meid grainne pibair ⁊ pudur caineilsinnseir ⁊ ainisi ⁊ licoirisi da cur ann ⁊ a caitimh ar cetlongadh ⁊ re loighe ⁊ foirig duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ curtar pudur na tuirinne a lictabairibh ⁊ a leigeasaibh comsuigigte mar ata triafera sarasenica ⁊ a cosmaile.

 125

125. Ferrarium: .i. in ladh bis an ictar an omair a mbaitear an t-iarunn ⁊ is fuar tirim e ⁊ ata brigh fostoidteac ann ⁊ is tarbach e an aigid potagraartetica. An t-uisce bearbtar leisin iarunn da chur a fotragad ⁊ coiscid an t-allus imurcach. Urbruit da denam d'uisce a mbaitear an t-iarann ⁊ d'uisce fertana ⁊ a deatach da ligin fo fer disinteria.

 126

126. Flamula: .i. in aibill uisce; teasaide  77b2 tirim sa iii ceim ⁊ as mor fodhnus cum na cnaitidh oir tairrngid fliucada imurcach cum a hinaigh. D' aipiugad na neascoidead fuar ceirin don luibh cetna ⁊ do blonaig muice da cur orra. Da-beraid drong eigin an luibh cetna ar digh  p.165 an aigid potagraquartana ⁊ a cosmuile. Uinnemint don luibh cetna do coimilt dona taebaibh ⁊ foirigh stranguriadisuria. Sugh na luibhe cetna da coimilt don baiteas ⁊ foiridh an teinneas cinn re n-abar emagrania.

 127

127. Fenugrecum: .i. pis no feinel Greagach: teasaide sa ii ceim ⁊ tirim sa cet ceim ⁊ ata brigh coimhceangail ⁊ aipithi innti. Min fenegrecum ⁊ buigen uighe circe da cur mar ceirin arna neascoidibh ⁊ foirid iat ⁊ madh ailt an neascoid da brisidh gabh fenigrecum ⁊ ola coitceann ⁊ terpentina cumusctar ⁊ curtar arin neascoid ⁊ brisid gac uile neascoid re lo con aithi. Et mad ailt cruas na seilge da cur ar cul gabh fenegrecum ⁊ beirb maille re hola ⁊ re fin ⁊ a cur mar ceirin arin seilg ⁊ foirigh teinneas ⁊  77b3 cruas na seilge. Item, min finegrecum maille re huisce mbog da cur 'na ceirin arin gaili ⁊ foirigh teinneas in gaili ⁊ na n-innead.

 128

128. Fragaria: .i. lus na sum talman; fuar tirim ata in luibh so ⁊ is mor fodnus da crectaib na scaman ⁊ na heaslainte re n-abur tisis .i. gabh prem madra ⁊ prem niamnaiti ⁊ lus na sum talman ⁊ prema cruaiche padraig co mor  78a1 da gach ni bristear na luibhe so ⁊ dentar praiseac dib ⁊ tobuir ar fin bog da ol ⁊ cneasaigid creachta na scaman ⁊ foirid flux bronn. Item, gabh an luibh so ⁊ lus na fraecog ⁊ prema na tri ndrisighi ⁊ cailimintmadra .i. a prem ⁊ prema cartlainn3031  p.166 curraig ⁊ puliol montana ⁊ prema murdroigin ⁊ an cuigidach comtrom da gach ni bearbtar ar braitlis ⁊ glantar le mil ⁊ le gealan uighe ⁊ coiscid gach uili flux bronn no daergalair na mban mar adubrumar.

 129

129. Fraximus: .i. in fuinnseoc; teasaide tirim sa ii ceim ⁊ is mor coiscis an flux tic a haitli purgaidi. Croicinn an croinn cetna da bearbadh ar uisce fertana ⁊ fer na heaslainte da cur ann co nuic a imlinn ⁊ foirid disinterialienteria. An croicinn cetna da bearbadh ar leamnacht ⁊ foirigh na heaslainte cetna. A brisid ⁊ a bearbadh ar finegra ⁊ a cur ar bel an gaili ⁊ coiscid an sceatruc. Premhrusc an crainn cetna da bearbadh ar fin ⁊ coiscid duinti na n-ae ⁊ na seilge  78a2 noc tic o fuaraideacht. An premrusc cetna ⁊ clamhan lin ⁊ mil goibrin ⁊ folmuigid sin linn dub on tseilg.

 130

130. Farina ordi: .i. eorna no min ⁊ is fuar sa cet ceim ⁊ tirim sa ii ceim ⁊ ata brigh fritbuailteac innti ⁊ as tarbach chum na neascoid teasaide re n-abur carbuncaluseirisipialas .i. gab min eorna ⁊ duillebar sidubailcrasola .i. toirpin ⁊ sugh noinin bristear na luibhe so ⁊ curtar gealan uighe circe tritu ⁊ curtar 'na ceirin arna neascoidibh ana tosac ⁊ fritbuailid an t-adbar ger. Adeir Plaitiairius gurab mor fodnus an eorna cum an leigis .i. a caith ⁊ a haran ⁊ a min oir ata brigh glantac oslaigteac innti gurab uime sin is imcubaidh hi an aigid gac uili  p.167 easlainte na n-ae ⁊ an tan cumusctar i maille re leigesaibh teasaide no fuar oibrighidh innta araen oir ata brigh socaidhti innti cebe ni le cumusctar hi. Do-nitear deoch dhi don lucht ara mbi easlainte na mball spiradalta ⁊ na fiabras nger is imcubaidh i mar biadh an easlainte na mball spirudalta .i. liti mhine eorna maille re him mi  78a3 Mhai oir aibigid in neascoid ⁊ slanaigid an t-adbur ⁊ is mor oilis na baill anmanna. Da fritbualadh na neascoid teasaide min eorna finegra da chur orra.

D' aipiugadh na neascoid teasaide min eorna ⁊ mil da cur orra no min eorna ⁊ picc boc no min eornaterpentina ⁊ a cur orra amhuil ceirin.

 131

131. Feniculus: .i. in feinel; teasaide sa ii ceim. An luibh so da brisidh ⁊ a bearbadh ar fin ⁊ foirigh gac uile neimh ⁊ foirigh mar in cetna galur na n-arunn.  78b1 An aigid easlainte in radairc an luibh so da cur a ndeoch a barr no a sil no a prema ⁊ is tarbach an leiges sin. In luibh cetna da brisid ⁊ a cur ar greim na con confaigh ⁊ icaidh a neimh ⁊ ni athgabann aris. Prema no sil na luibhe cetna da bearbadh ar fin no ar lind ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ an fual ⁊ foirig teinneas an gaili ⁊ coiscidh in sceathrac. Item, an aigid gac uili aitt tic o fuaraideacht o tuitim no o bualadh ceirin don luibh so maille re blonaig muice da cur air ⁊ icaidh he. Sil na luibhe so da buain a tosac fodmuir ⁊ bigh a brigh ann da bliadhain. Prema na luibhe so da buain a tosac an erraigh  p.168 ⁊ bidh brigh isna premuib sin leath-bliadhain. Croicinn na prem cetna da bearbadh ar uisce ⁊ a tobairt da ol osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge. An t-uisce cetna da tobairt an aigid tinnis an gaili do-nitear o gaetmuireacht ⁊ furtachtaigid Item, tri ℈ do pudur asola da tobairt maille re sugh feineil ⁊ foirigh Leucafleadhmansia. Item, sugh feineil da cur a soiteac uma  78b2 re v laeib dheag ⁊ cuir mar foibert fona suilibh ⁊ scailidh finn ceo.

 132

132. Feniculus porsinas: .i. feinel na muc .i. an maelan muilithi; teasaide sa ii ceim ⁊ tirim sa iii ceim. A ol ar uisce ⁊ foiridh antracx ⁊ is bren an luibh so amail adeir an proeirb so: “Petit amurisga redolet similiter camomilla” .i. mar beiris an camamilla tigernas ar deaghbaladh is mar sin beiris an luibh so tigernus ar drochbalad.

 133

133. Fenementum: .i. laibin ⁊ da plur cruithneachta do-nitear e ⁊ d'uisce ⁊ da tsalann ata brigh cnaidhteac attairngteac na leannann ann. A chumasc maille re him no maille re hola ⁊ foirigh na neascoide ⁊ brisidh iat co deimin.

 p.169
 134

134. Fel: .i. in domblas ae gach uili ainmighe; teasaide tirim sa iiii ceim. Domblas ae bo no tairbh  78b3 da cur 'na ceirin arin tenig diadh ⁊ foirigh. Domblas ae bocaidi da cur isna cneadhaibh ⁊ scrisaig an ainmfeoil gan fuireach ⁊ coimhedaig iat ar spasmus an aimsir fuair. Domblas ae bocaidi da coimilt don gne don luibri re n-abar elifansia ⁊ foiigh hi ⁊ is tarbac domblas ae na n-en do comfurtacht an radairc ⁊ co hairiti domblas ae na na n-en beris a cuid ar eigin mar atait seabaic ⁊ a cosmuili. Domblas ae tairb da coimilt dona huirgib ⁊ foirig errnia amuil adeir Auicenna.

 79a1
 135

135. Filipindula: teasaide tirim sa treas ceim ⁊ a premha is mo fodnus cum an leigis ⁊ an inadhaib cruaighe sleibtighi fasus ⁊ bidh a brigh as ana preimh x mbliadhna re taiscidh ⁊ a tinol a ndeireadh fodmuir ⁊ ata brigh diureticach ann. An luibh so da bearbadh ar fin ⁊ brisid na cloca fuail ⁊ is tarbach an aigid stranguriadisuria  p.170 ⁊ is tarbac a clistiribh an aigid ilicacoilica. Pudur na luibhe so maille re pudur sil feinel ⁊ a ol ar fin ⁊ foirid tinnis an gaili. Pudur premh na luibhe so d'ol ar digh ⁊ foirig eipilensia amail adeir Diascordeis. Et as mor fodnas an pudur cetna an aigid duinti na n-ae ⁊ na seilge. An luibh so da cur a mailin ⁊ a bearbadh ar fin finn ⁊ a cur ar druim na n-ae ⁊ na seilge ⁊ osluigidh a nduinte ⁊ foirid iat. Pudur na luibhe so da tabairt a ndeocaibh no a mbiadhaibh ⁊ as mor fodnus an aigid cumhgaidh na hanala. An pudur cetna do cur ar smeroidibh dearga ⁊ a deathac da gabhail tri feadan sa mbel ⁊ is mor fodnus an aigid cumgaid na hanala.

 136

136. Fumus terra: .i. fumiter; teasaide tirim sa ii ceim ⁊ folmaigid  79a2 na leanna loisce ⁊ linn finn saillte ⁊ gac gne da linn dubh ⁊ is mor fodnus an aigid na luibri ⁊ gac uili brotha bhis arin croicinn. Is amhlaidh so da berar e .i. gab lan tri liagh da sug an fumiter ⁊ lan legi da mil no do siucra a cumusc ⁊ a tobairt ar cetlongadh ⁊ coimedaigh neach on luibri ⁊ foirigh gach uili brut.

Item, leath cart da sug fumiter ⁊ an oired da meadg bainne gobair ⁊ a ol ⁊ is mirbuileach foiris gach uili luibri ⁊ bruth ⁊ carruighi, Item, gabh da ʒ da pudur asola ⁊ a tabairt ar sugh fumiter ⁊ foirigh gac uili idroipis. Item, gabh prema feinel ⁊ persillemeirsi ⁊ sugh fumiter dentar siroip dibh mar is du ⁊ is tarbach da lucht na hidroipisi ⁊ arteticapotagra. Et ni dleaghar an luibh  p.171 so da tobairt gan luibhe eli maille ris ana fuil togairm an fuail oir is mor a gaetmuireacht ⁊ ni dleaghar a tobairt gach n-en la gan la da beit aturra. Et ni dleaghar a tobairt beirbfi acht omh ⁊ adeir Plaitiairius gurab e ur na luibhe so is ferr ann ⁊ is uime aderur fumus terra ris .i. fumus an deatac ⁊ deathac na talman an luibh so oir as eddrom gabus an talam.

 79a3
 137

137. Fu ualerian: .i. caertann curraig; teasaide tirim sa ii ceim. A buain a mi Mai ⁊ berig a brigh ann tri bliadhna. A bearbadh ar fin finn ⁊ foirigh an galar fuail. A bearbadh ar fin ⁊ foirid teinneas an gaili ⁊ calmuigid an dileaghadh ⁊ foiridh tinneas na bronn. Item, gabh. prema na luibhe so ⁊ prema feinelmaisdix beirb ar fin ⁊ coiscidh duinti na n-ae ⁊ na seilge. Item, gabh prema na luibhe cetna ⁊ bran cruithneachta ⁊ a mbearbadh ar fin ⁊ a tobairt an aigid easlainte an maclaig. An luibh cetna da bearbadh ar fin ⁊ ar mil ⁊ ar im maille re sil egrime no cularain ⁊ foirig an buideacair ⁊ cruas na n-ae re n-abar ascites.

 79b1
 138

138. Fugo demonum: .i. an bitnua; teasaide tirim sa iii ceim. A bearbadh ar fin no ar uisce ⁊ glanuidh an fuil leath astigh dona soigidibh ⁊ osluigidh duinte na n-ae ⁊ na seilge ⁊ togairmig an fual ⁊ an fuil mista ⁊ as tarbach  p.172 hi an aigid na neime. Pudur na luibhe cetna da cur isna cneadhaibh fliucha ⁊ tirmuigid iat gan fuireac. An luibh so d'ol ar uisce co ceann da xx la ⁊ foirig loinigha ⁊ is uime aderur fugo demonum ris .i. ruagaidh si na deamhuin on ti imurcas hi ⁊ bigh buaigh uirgill air an ti 'ga mbia ina laim mar adubrumur.

 139

139. Fructus iuniperi: .i. caera in iubair craigi; teasaide tirim sa iii ceim; a tinol san errach ⁊ bidh brigh co ceann da bliadhain ann. An toradh so da bearbadh ar uisce fertana ⁊ coiscidh an flux tic a haitli purgoidi. Is mor fodnas an aigid stranguriadisuriailica ⁊ coilica pasio ⁊ do-nitear ola na sul don tsil so .i. olium iuniperi a hainm. Comtrom ℥ da tobairt di a mbiadh no a ndig ⁊ foirig quartana. Pudur na caer  79b2 so ⁊ gallunach da cumusc trit a ceili ⁊ a cur risna creachtaibh ⁊ foirigh gac uili aillsi ⁊ linnigha. Pudur na caer cetna ⁊ pudur uma loisce trit da cur sa sroin ⁊ foiridh polipus. In torad cetna da cur isna gedaib ⁊ isna cabunaib ga rostad ⁊ calmaigidh an dileaghadh.

 140

140. Ficus: .i. figeada; teasaide fliuch sa ii ceim ⁊ na seanndaoine gnathuigheas iat cuirig casad a n-aigthi ar cul ⁊ bidh min. Item, na hainminti eciallaighi ceangailtear don crann ara fasaid bid ro-muinnterdha. Sugh croicinn an crainn cetna teachtaig an bainne cum caisi da denamh de amuil binid. Item, sugh duillebair an  p.173 crainn sin da coimilt dona huirgibh ⁊ medaigid an druis ⁊ adeir Isaac nach fuil dona huili toradh toradh is mo oilis an corp naid na figeadha ⁊ adeir an fer cetna cebe gnathuigheas na figeadha co mbid imlach ⁊ taismidtear leanna nadurtha innta. Da mbia an gaili lan da leannaib truaillnide medaigid na figeada an droch-coimpleasc sin ⁊ da raib glan comfurtachtaidh ⁊ geinigh fuil glan ⁊ glanaigh an t-ucht ⁊ na scamhain ⁊ glanaid na hairni ⁊ an les ona leannaibh  79b3 reamra imdaigheas innta. Is ann dleaghar a caitimh .i. a caitim maille re pudur seinnseir no pibur no almoint no cno frainccac. Figeada ⁊ isoip da bearbadh ar fin ⁊ as cumachtach an aigid easlainte an cleib ⁊ na scaman. Item, figeada ⁊ ros lin da bearbadh ar ola ⁊ aipig na neascoide gan fuireach. Item, musdard ⁊ figeada da bearbadh ar fin ⁊ foirigh torman na cluas ⁊ glanaigh an incinn.

 141

141. Fex: .i. na deasgaid ⁊ adeir Avicenna idir na huili deascaib gurab iat  80a1 deascaid an finegra is treisi dibh ⁊ ainnsein deascaidh an fina. Deascaidh an finecra da cur arin imlinn ⁊ coiscidh flux imurcac na fola misda gan fuireach.

  • Don galbanum
  • don gailingan
  • don caince coilli
  • don soilisdur
  •  p.174
  • don clobus
  • don oirci lacha
  • don gumi
  • don gilcach sleibhi

 142

142. Galbanum: .i. sug luibhi ⁊ adeir Platiairus gurub gum crainn e ⁊ ata brigh aitairrngteach discailteach cnaidhteach aipidteac ann. iii dragmae de da tobairt  80a2 an uigh buig no a sisan eorna ⁊ foirig asma. An gum cetna da cur ar smeroidibh dearga ⁊ a deatach da gabail sa sroin ⁊ foirigh litairgia. A deathac da ligin sa maclac ⁊ foirid suficasio matricis. A cur fon fiacail teinn ⁊ foirigh an teinneas. Pillule da denam do galbanum ⁊ da mil ⁊ a caitim ⁊ foirigh gac uili peist gaili ⁊ inne mar adubramur.

 143

143. Galanga: .i. gailingan; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ni bi brigh ann acht v bliadhna ⁊ as amlaidh is fearr e .i. a beit trom doinn-dearg cnapanach co mblas nger ⁊ ata brigh cnaidteac comhfurtachtach discailteac ann. A cur fon sroin ⁊ comfurtacht aigid an brigh ainmighi. Item, pudur gailingain da tobairt maille re sugh borraiste ⁊ foirig cardiacasincoipis. An gailingan da gnathughadh ⁊ do-ni anal maith ag neach. Atait na neice so innann ana n-oibrighibh .i. clobus ⁊ gailinganlighnum aloeis oir gabtar gac ni dib so ar son a cele.  80a3 Gab pudur  p.175 gailingain ⁊ beirb ar fin maille re pudur quarubughe ⁊ ainisi ⁊ a ol foirigh neimhdileaghadh teinneas an gaili noch tic o gaetmuireacht.

 144

144. Galitricum: .i. in caince coilli; teasaide tirim ⁊ ni fadur a ceim a leabhraibh ⁊ togairmigh co mor an fuil mista ⁊ an fual ⁊ fotragadh da denamh de on imlican sis. Sug na luibhe so ⁊ domblas ae cailigh da cur fona suilib mar foibert foirigh gach uili teimheal. Item, an luibh cetna da bearbadh ar uisce sisain eorna ⁊ crim muice fiadh ⁊ dubcosach ur ⁊ sail cuach ⁊ teanga enain maille ris da bearbadh co maith ⁊ a nglanadh le mil ⁊ le gealan uighe ⁊ foirigh ainnteas na n-ae ⁊ na scaman.

 80b1
 145

145. Gladiolus: .i. in tsoilisdur; teasaide tirim sa dara ceim. Pinginneda beca da denam da premaibh ⁊ a mbearbadh a sugh licoirisi ⁊ foirig easlainte na scamhan ⁊ an cosactac tic o fuaraideacht. Pudur na luibhe cetna da cur a potaistib ⁊ innarbaidh linn dubh. An pudur cetna da tobairt an aigid na piseog ⁊ na ndeoch neime ⁊ foirig iat ⁊ as mait an aigid duinti na n-ae ⁊ na seilge. Pudur na luibhe cetna da cur maille re mil isna cnadhaibh fliucha ⁊ a feadanuib na linnidhan ⁊ foirigh. Pudur na luibhe cetna da cumusc maille re mil ⁊ a cur isna cneadhaib ⁊ coiscid a n-ainmfeoil ⁊ glanaidh iat. Item, prema na luibhe cetna da bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ foirig gach uili  p.176 brugadh da geib neach o bualadh no o tuitim. Item, premha na luibhe cetna da brisidh ⁊ a sugh maille re mil do cur fona suilibh ⁊ scailigh a finna. An aigid salcuir ⁊ fathfaigh na haidhce ceirin da premaibh na luibhe so ⁊ da premaib an tataba ghil ⁊ do mil da cur orra re feadh oidhce ⁊ glanaidh an aiged. Sil na luibhe cetna do  80b2 bearbadh ar fin ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ an toirrceas marb ⁊ an fual. Item, prema na luibhe cetna da cur an oiximelaib maille re pudur gloiriam ⁊ ualuairt ⁊ luibeadh lactacha ndiureticac eli ⁊ fodnaigh co mor da lucht na higroipisi.

 146

146. Gariofilus: .i. in clobus; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ toradh crainn e fhasas san Innia ⁊ a tinol sa samrad ⁊ big brigh vi bliadhna ann ⁊ blas ger as fearr air ⁊ ata brigh comfurtachta discailti ann ⁊ calmuigid an dileaghadh co mor ⁊ a bearbadh maille re fin ⁊ re maisdix. A mbearbadh maille re sil feineil ⁊ is mor comfurtachtaigheas an dileaghadh ⁊ an gaili ona gaethmuireacht. A gnathughadh ⁊ comfurtachtaidh an dileaghadh ⁊ an incinn ⁊ an gaili ⁊ na hinni ⁊ is tarbach an aigid na singcoipisi ⁊ coiscid an sceatrach ⁊ comfurtacht aigid a gnathughadh ⁊ a boltanughadh an incinn. A bearbadh ar fin ⁊ a cur fo sroin na mna ara mbi presuficasio matricis ⁊ foirigh iat. Item, gabh clobus, da tairngi dheag ⁊ ʒ da maisdix ⁊ beirb ar uisce na roisi  p.177 a soitheach  80b3 gloine ⁊ tobair bog da ol ⁊ icaidh flux na mbronn.

 147

147. Genciana: .i. In coirce lo{}; teasaide ttirm sa iii ceim ⁊ prema na luibhe so is mo fodnus chum an leigis ⁊ ata brigh atairrngteac discailteac chnaidteac osluicteac ann ⁊ is tarbach e an aigid asma do-nitear o fuaraideacht ⁊ a prema da bearbadh ar fin no ar lind an aigid an asma ⁊ foirigh e. An luibh cetna da bearbadh ar uinnemint darab ainm  81a1 dialtia ⁊ a coimilt don ucht ⁊ foirigh an cumgach cleibh ⁊ a tabairt a potaistib no a mbiadhaibh ⁊ foirigh easlainte na scamhan ⁊ an cleibh. A tobairt maille re sug minntais ⁊ foirigh eipilensia ⁊ a tobairt mar an cetna foirigh greim na con confuigh ⁊ gac neimh. A tobairt maille re sugh artameisia ⁊ togairmigh an fual ⁊ an fuil mista ⁊ an toirrcis marb ⁊ an slanugad.

 148

148. Gumi: .i. gum ⁊ in tan aderur gum a focal coitceann is don gum araibhi is coir a thuicsin ⁊ ata gumi araibi teasaide fliuch sa cet ceim ⁊ atait tri gneithi air .i. alba .i. gum geal ⁊ sitrina .i. gum buighi ⁊ rufa .i. gum ruadh ⁊ ise an gum geal as fearr ann ⁊ ata brigh lactach co min ailginach innti ⁊ is inann gum araibigum sarasenica .i. gum na Sarrisdinach. Item, an gum so ⁊ pudur caineil ⁊ minntais ⁊ ceir ur do chumasc trit a ceili ⁊ a cur ar bel an ghaili ⁊ coiscid gach sceatrach. A tobairt maille re h-uisce na roisi ⁊ coiscidh disinteria.  p.178 Gum araibi ⁊ fuil dregain ⁊ uisce na roisi 81a2 da tobairt ⁊ coiscidh an fuil mista. An luibh cetna da cur a pollaibh na srona np a ceirinaibh umna hairgibh ⁊ coiscidh flux fola na srona.

 149

149. Gitt: .i. an cogul; teasaide tirim sa dara ceim ⁊ luibh noc fasas idir an cruitneacht ⁊ a sil ⁊ as mor fodhnus cum an leigis ⁊ ata brigh diureticac cnaidteac discailteac ann ⁊ as mor fodnus an aigid duinti na n-ae ⁊ na seilgestranguriadisuriailicacoilica ⁊ teinneas beil an gaili ⁊ a bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ a cur a potaistibh no a mbiadhaibh eli. Item, an luibh cetna ⁊ coinneall muire da bearbadh ar fin ⁊ tumtar cadas ann ⁊ curtar sa timtireacht ⁊ coiscidh flux emaroigideis.

Item, gabh pudur na luibhe cetna ⁊ cumusctar maille re mil ⁊ marbaid gac uili peist bis a ngaili ⁊ a n-innib. Ceirin don pudur cetna ⁊ do sugh uormoint ⁊ a cur arin imlican ⁊ marbaid gach uili peist bis a n-innib. Item, pudur cogail ⁊ sug cornain caisil da cur bog isna cluasaibh ⁊ furtachtaigid iat.

 p.179 81a3
 150

150. Genestula: .i. in gilcach slebhe; fuar tirim ⁊ ata brigh stipeca ann ⁊ as mor fodnus an aigidh flux na fola mista fotragad da denamh don luibh so ar uisce ⁊ a deatach da ligin fon maclac. Pudur da denam do sil an gilcaidh ⁊ a cumasc maille re sug cruaiche padraig ⁊ a tobairt amail pisairium ⁊ coiscidh flux na fola mista. Urbruit da denamh da sil na luibhe cetna⁊ a deatac do ligin fon corp ⁊ coiscid disinteria.

  • Don tene talman
  • don tsoibirgin
  • don flig
  • don rinnruisc.

 151

151. Hermodactuli: .i. an tene talmun; teasaide tirim sa iii ceim. A prema da thinol sa samradh ⁊ a tirmugadh ⁊ big brigh bliadhain innti ⁊ ata brigh cnaighteac discailteac aittairngteac innti ⁊ is purgoid dilis da linn finn hi ⁊ as tarbac an aigid arteticapotagra sireagracoilicailica ⁊ an aigid gac uili easlainte tic o linn finn ⁊ is leis geraidtear na purgaidi so amail ata iaralagadionteotoricon anacardinum ⁊ a cosmuile. Item, gabh sug feineil ⁊ mil ⁊ beirb co maith ⁊ cuir pudur hermodactuili ann ⁊ tabair ʒ de gach lae ⁊ foirigh  p.180 arteticapotagrasireagra gan amurus. Item, pudur hermodactuili ⁊ gallunach ⁊ tumtar ga copa ann  81b2 ⁊ curtar a feadanuib na linnigan. Pudur hermodactuili ⁊ urna loisce a cumusc maille re sug feineil no ruibhi ⁊ a cur sa sroin ⁊ foirigh polipus.

 152

152. Herba Sangti Petri: .i. an soibirgin; teasaide tirim ⁊ as mor fodhnus an aigid na pairilisi .i. gabh prema soibirgin ⁊ tene talman ⁊ barr sabrae ⁊ cailimint ⁊ premha eigrimeragaim ⁊ eillinne ⁊ aibill uisce co mor da gach ni ⁊ a mbearbadh ar blonaig cabuin ⁊ ar usca cait no sinnaigh ⁊ faisctear tri etac lin ⁊ curtar an ola an camamilla ann ⁊ ola do-nitear da blath an truim ann ⁊ curtar ℥ d'oilium lauirinam innti ⁊ curtar a soiteac ⁊ coimiltear don cul an cinn ⁊ do bunait na feitheadh ⁊ foirigh an pairilis. Gab an luibh cetna ⁊ bris co mait ⁊ cuir bainne cic mna oileas ingean trita ⁊ faisctear tri edach lin ⁊ curtar en bainne de a ngach leat sroin ⁊ folmuighidh linn finn on incinn. Gab duillebar na luibhe so ⁊  81b3 mongach measc ⁊ lubhaiste ⁊ finel dearg ⁊ camamilla ⁊ comann gall urdail da gach ni bearbtar ar uisce ⁊ dentar urbruit fon ceann de ⁊ foirigh fuaraideacht an cinn ⁊ emagrania.

 153

153. Hipia mador: in flidh; teasaide fliuch ⁊ ata brigh boctha osluicteach choisce tinneasa ann. Gab an luibh so ⁊ beirb ar uisce ⁊ faisc co maith da eis ⁊ bris maille re  p.181 blonaig muice ⁊ re him ⁊ curtar 'na ceirin fon mball ina mbia teinneas ⁊ coiscidh gac uili teinneas. Item, beirb an luibh cetna ara sugh fein ⁊ curtar te arin imlinn ⁊ coiscidh gontach na bronn. Item, sugh na luibhe cetna  82a1 maille re sug nonin ⁊ bainne cich ⁊ plur mine eorna ⁊ cumusctar trit a ceili ⁊ curtar umna hairgibh ⁊ coiscidh a teasbach ⁊ a teinnis ⁊ togairmigh an codladh. Item, tirmuigh moran don luibh so ⁊ dena luait de ⁊ dein folcadh don luaith sin ⁊ coiscidh an leithi. Item, gabh sugh fleadha ⁊ pudur cumin ⁊ min coirce ⁊ beirb na neichi so co maith ⁊ curtar blonaig muice no im gan salann trit ⁊ cuir mar ceirin arna cneadhaibh ⁊ arna ballaibh eli ⁊ foirigh an teinnis.

 154

154. Hipia minor: .i. an rinn ruissc; teasaide fliuch mar an cetna ⁊ is mor fodhnus uisce na luibhe so do gerugadh an radairc .i. gabh barr na luibhe so ⁊ caince achaig ⁊ ros deargfeinel dearg ⁊ duillebar ruibhi ⁊ duillebar selidonia bristear ⁊ bearbtar no beantar a sugh asta ⁊ curtar bainne cich no fin tritu ⁊ a cur fona suilibh ⁊ geraigh an radharc ⁊ glanaigh an fabra. Item, gabh sugh na luibhe cetna ⁊ cuir pudur copurruis air ⁊ cuir fona suilibh  82a2 ⁊ foirigh cailitin ⁊ teimeal na sul ⁊ a ndeargadus ⁊ a teinneas ⁊ a tochas. Item, gabh an luibh cetna ⁊ maetain ferdrisi ⁊ bristear co min ⁊ cuir buighean uighe ⁊ becan croich trit ⁊ foirigh deargadas ⁊ teinneas na sul ⁊ a cur mar ceirin umpa. Item, blath na luibhe  p.182 cetna ⁊ blath an rosa deirg bristear ⁊ cumusctar maille re gealan uighe ⁊ curtar 'na ceirin umna fabraighibh ⁊ foirigh mar an cetna.

  • Don isoip
  • do lus na meacon
  • don teinagal
  • don gloiriam
  • don bilur muiri.

 155

155. Isopus: .i. isoip; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ as mor fodhnus an aigid na cosachtaighi thic o fuaraideacht ⁊ gairbhi an gotha ⁊ na tisisi. Item, isoip ⁊ figeada tirma ⁊ mil da bearbadh trit a ceili ⁊ a ol ⁊ foiridh gac uili easlainte cleib. Item, pudur isoipi da bearbadh ar mil no go  82a3 mbia tiugh ⁊ lan leighi d'ol de gac lae ⁊ foirigh gac uili easlainte cleibh. Item, isoipgaill bilur da bearbadh ar oiximul ⁊ innarbaig linn finn rigin ⁊ foiridh gaethmuireacht na n-inneadh. Isoip da bearbadh ar finegra ⁊ bolgam do congmhail sa bel de ⁊ foirigh teinnis na fiacal. Isoip da loscadh ⁊ a deathac da licin sa cluais ⁊ foirigh easlainte na cluas. Isoip da brisidh ⁊ a bearbadh ar uisce maille re h-ainis ⁊ a cur 'na ceirin um an mball bis gorm o bualadh ⁊ da-beir dath maith air. An luibh cetna da brisidh ⁊ a coimilt ar uisce mboog ⁊ a tobairt te don mnai re n-ignaib ⁊ beraigh leanamh gan fuireach ⁊ ata brigh glantac aittairngteach  82b1  p.183 cnaidhteac discailteach innti da reir Avicenna ⁊ adeir Avicenna gurab 'na blath ⁊ 'na duillebar is mo ata brigh na luibhe so ⁊ nach 'na preimh na 'na luirgnibh amuil adubrumur.

 156

156. Ipoquisdidos: .i. lus na meacan; fuar tirim annsa ii ceim. A premha da tinol san earrach ⁊ a tirmugadh ⁊ bigh brigh co ceann da bliadain ann ⁊ ata brigh sdipecta coirtithi ann ⁊ as mor fodhnus an aigid flux coilerdha na bronn do-nitear o anmainne na brigh fostoiti ⁊ a cumusc maille re h-uisce na roisi. Pudur na luibhe cetna da cumasc maille re sugh cruaiche padraig ⁊ a cur 'na ceirin umna hairnibh ⁊ um an imlican ⁊ coiscidh flux na bronn. An ceirin cetna da cur ar bel an gaili ⁊ coiscigh an sceatrach. Pisairium da denamh don luibh so ⁊ a thuma a sugh cruaiche padraig ⁊ a cur mar as du ⁊ coiscigh flux na fola mista.

 157

157. Iouis barba: .i. in teineagul; fuar sa iii ceim ⁊ tirim, sa ii ceim ⁊ adeir Plaitiairius gac ni chum a  82b2 fodhnann an bo-samadh co fodnunn an luibh so cuige. Sug na luibhe so da cur bog sa cluais ⁊ foirigh an buidhri.

Gab leath chart da sugh an teineagail ⁊ a urdail da sugh samaidh ⁊ leath cart finegra a cumusc trit a ceili ⁊ gab pudur gloiriam ⁊ fineilpersilli ⁊ crim muice fiadh ⁊ dubhcosachprem ragmainn bearbtar co maith no go ndeacha an iiii cuit fai ⁊ glantar le mil ⁊ le gealan uighe p.184 taisctear a soiteach sdain ⁊ eabar mar gac n-oiximal ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ na n-arunn. 32

 158

158. Iris: .i. in gloiriam ⁊ atait tri hanmhanna air .i. iris .i. blath mar corcair bhis air; irios .i. blath geal bis air; gladiolas .i. blath croca bis air; ⁊ ata an luibh so teasaide tirim sa ii ceim. A premha do tinol a ndeiread an earraigh ⁊ bid brigh ii bliadhain ann ⁊ ata brigh lactach diureticach ann ⁊ oslaigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ na n-arann ⁊ an lesa. Is mor fodhnus an aigid urcoidi 82b3 na mball spiradalta ⁊ teinis an gaili an tan tic o gaethmuireacht. A pudur da cur isna cneadhaibh ⁊ coiscigh a n-ainmfeoil ⁊ glanaidh iat. Foibert do denamh d'uisce na roisi ⁊ do pudur gloiriam ⁊ glanaig bratt ⁊ finn sul. An luibh cetna da bearbadh ar fin ⁊ as tarbach an deoc so an aigid gomorria ⁊ ata folmugad  83a1 leanna ruaigh innti ⁊ pudur na luibhe so da chur isna cneadhaib fliucha ⁊ foirigh an linnigha ⁊ is tarbach an aigid sieticapotagra.

 159

159. Ipofilia: .i. in bilur muire ⁊ is luib teasaide tirim hi ⁊ is mor fodnus ceirin na luibe so an aigid tinnis ⁊ do cosc neimhe. An luibh cetna da bearbadh ar eanbruithi caerach ⁊ a tobairt amail digh dona hechaibh ⁊ foirigh an sileadh srona. Et fodnuigh an uinnemintibh ⁊ a ceirinaibh boctha da chose neimhe.  p.185

  • Don bainne
  • do lactuca
  • don laudanum
  • don corrcopoig
  • do lapis lasuili
  • don maidnes
  • don t-slanlus
  •  83a2
  • don lauriola
  • don ros lacan
  • don lubhaitsi
  • don mil muidhe
  • don lapis agapidis
  • don lisum
  • don lilum
  • don tenga enain
  • don slaidhteach airgid
  • don licoiris
  • don chopoic
  • don ogradh.

 160

160. Lacc: .i. don bainne ⁊ ar tus da baine na ngobar noch ata measurdha ina cail. Bainne na caerach noch ata reamur  83a3meth. Bainne na mbo ata nis seimhe ⁊ nis meithe. Et ni fuil dona bainnibh bainne is fearr na bainne na ngobhur ⁊ is amlaidh is fearr e ⁊ gach uili bainne mar ticfas asin uth ⁊ as mor fodhnus an bainne do  p.186 lucht an coimpleasca tirime acht muna bia linn sa gaili an tan sin. Is mor urcoidigeas an bainne don luct aga mbid neascoidi co foirimilleach no co hinmedonac ⁊ is mor urcoidigheas da lucht na ceann teinn ⁊ da gach uili easlainte tic o linn finn ⁊ as olc don luct ara mbid cneadha ⁊ do lucht na hincinne teinne an bainne oir dorcaigid an radarc. Et as mait an easlainte na sul bainne cich do bleagan fuiti oir coiscidh se a teasbac ⁊ furtachtaigid iat. Bainne mar bligtear e da bearbadh le cloith no le hiarand ⁊ furtachtaigid flux na bronn. An bainne da mbeantar a im as mor fognus an aigid flux leanna ruaigh ⁊ da lucht na tisisi amail adeir Avicenna.

 161

161. Lactuca: .i. leigeas  33; fuar fliuch  83a4 sa ii ceim ⁊ a brisidh ⁊ a cur 'na ceirin arna ballaibh a mbia imurcraig teasbaidh ⁊ furtactachtaigid e. A cur maille re gealan uighe 'na ceirin uman edan ⁊ togairmigh an codladh isna fiabhrasaibh gera ⁊ as inann brigh ⁊ oibriugadh di ⁊ don portulaca. Et adeir Plaitiairius an luibh so da beith  83b1 measardha ⁊ adeir gurab fuaire a sil na si fein ⁊ as mor fodhnus an luibh so mar biadh da lucht na fiabhras ⁊ a sil mar leiges ⁊ adeir Plaitiairius a hughdaras na n-uili ughdar go roib i an luibh so as measurdha dona huili luibhibh oir geinigh fuil mait ⁊ medaigid an bainne cich ⁊ in silne ⁊ is biadh imcubaidh da lucht leanna ruaigh. Et as imcubaidh i da gach uili coimpleasc teasaide om no beirbfi. A bearbadh  p.187 ar finegra ⁊ siucra da cur trit ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge. Sil na luibhe so do brisidh ⁊ gealan uighe trit ⁊ a cur 'na ceirin arna hairgibh ⁊ togairmig an codladh. An luibh so da coimilt da ballain na cich ⁊ a tabairt a mbel an leinim ⁊ togairmigh an codlad. Item, adeir Macer ceir ⁊ an luibh so da chaitim maille re finegra ⁊ comfurtachtaigid an gaili ⁊ lagaidh an bru ⁊ da caitear i co gnatac dorcaigid an radarc. A bearbadh ar uisci ⁊ an t-uisci do tobairt da ol da lucht na fiabras ⁊ togairmigh an codladh. A cur maille re hola 'na ceirin risna neascoidib ⁊ fritbuailig iat ⁊ is uime aderar lactuca  83b234 ris .i. lac an bainne oir bainne geal bis innti mar adubrumuir.

 162

162. Laudanum: teasaide fliuch e sa cet ceim ⁊ as amlaidh is fearr e .i. a beith glan deaghbalaidh brisc solus ⁊ ata brigh fastoiteac comfuertachtach discailteac ann. Aderaid na heolaidh gurab gum crainn e ⁊ aderaid drong eli gurob ni fasas a coimedacht luibi sa doman mor e. Pudur da denamh de ⁊ a cur a pollaibh na srona ⁊ foirigh in creatan ⁊ folmuigid an rema. A cumusc maille re maisdix ⁊ a cur fona fiaclaibh ⁊ daingnidh iat. A cur ar smeroidib dearga ⁊ a deatach da ligin fon maclac ⁊ glanaidh e ⁊ do-beir an fuil mista. Pisairium da denam de ⁊ a cur sa maclac ⁊ glanaidh ⁊ foirigh presuficacio matrisis. V pillaili da denamh do laudanum ⁊ a tobairt a haitili na codach ⁊ furtachtaigidh an dileadhadh.

 p.188 83b3
 163

163. Lapasium acutum: .i. an corrcopog; teasaide tirim sa iii ceim. A cur 'na ceirin arin ngaili ⁊ coiscidh a teinneas ⁊ a gaetmuireacht. A bearbadh ar leamnacht ⁊ ar feoil muice amail potaitse ⁊ foirigh an flux bronn tic o fuaraideacht. Urbruith do denamh don luibh cetna ar uisce ⁊ foirig an carraighe ⁊ gach uili bruth bis ar in croicinn. A bearbadh ar fin ⁊ bolgam do congmail sa bel ⁊ foirigh teinneas na teinneas na fiacal ⁊ ramadus an tsine heaain. An luibh cetna da bearbadh ar fin  84a1 arsaigh no ar leamhnacht bo ⁊ a ol ⁊ foirig tinnis an ghaile ⁊ na seilge ⁊ na n-inneadh ⁊ flux disinteria. A premha da bearbadh ar blonaig muice ⁊ foirigh gach uili att tic o fuaraideacht. A bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ brisidh na cloca fuail ⁊ da-beir an fuil mhista. Sudh na luibhe so maille re h-ola na cno francach ⁊ pic ⁊ ceir nua da cur trite ⁊ foirig gach uili carraighe. An luibh cetna da bearbadh ar ola ⁊ gallunach da cur triti ⁊ foirigh gac uili carraighe. An luibh so da bearbadh ar blonaig muice ⁊ aibigh ⁊ brisidh na neascoideadh ⁊ beirbtear an luibh cetna ar ola ⁊ curtar ceir innti ⁊ coimiltear amail uinneminntibh don tseilg ⁊ foirigh duinti na sseilge. Pudur na luibhe so ⁊ pudur asola da bearbadh ar mil ⁊ foirigh idroipis t re n-abur leucafleadhmansia. Sug na luibhe cetna da caitim maille re mil ⁊ marbaidh peiste na n-inneadh. An sug cetna maille re sug ruibi da cur sa sroin ⁊ glanaidh an  p.189 incinn o imurcaigh leanna finn. Pinginne beca da denamh da premhaibh ⁊ a mbearbadh ar leamnacht ⁊ foirigh asma.

 p.190
 164

164. Lapis lasuili: .i. cloch noch ata  84a2 fuar tirim sa cet ceim ⁊ folmuigid linn dubh co hoireda ono truime ⁊ is mor fodnus an aigid na sincoipisi do-nitear o linn dubh ⁊ is amlaidh dleaghar a tobairt arna cumasc maille re teotoiricon ⁊ rena h-anacairdi ⁊ not leat gurab don cloit so do-nitear an asuir gorm. Sil feinel da bearbadh ar fin ⁊ pudur na cloithi so da cur trit ⁊ foirig gach uili galar seilgi amail adubrumar.

 165

165. Lapis magnetis: .i. cloch; teasaide tirim, sa iii ceim ⁊ as uime aderar maighneis ria oir is inann madhneiti isin Greigis ⁊ fuil asin Gaedilg oir coiscid gach uile fuil. An cloc so do coimilt ar cloit lia ⁊ sug losa an sbarain aturra ⁊ eang lin da tuma ann ⁊ a cur re tilgin na fola ⁊ coiscid gach uili fuil. Ise ruidleas dilis na cloice so gach uili fuil da cosc ⁊ ata brigh atairrngteac innti da reir Alaxanndair ⁊ a traig Mara Toirrian da gabur e ⁊ gac uili long no eatur siblaidus  84a3 an muir so ana mbid tairrngeada iaraind tairngid so cuca iat ⁊ baidtear iat. Pudur na cloithi so maille re sug fineil da tobairt ⁊ foirig an igroipis.

 166

166. Lansiolata: .i. in slanlus; fuar tirim ⁊ as inann brigh ⁊ oibriughadh do ⁊ don cruait padraig. A cur a creachtaibh na linnidhan ⁊ foirigh. An sug cetna da cur  p.191 ar tene diadh ⁊ foirigh. Ceirin don luibh cetna ⁊ da blonaig muice da cur arna 84b1 haltaibh teasaide ⁊ foirig iat. Sudh na luibhe so d'ol roimh aixis fiabrasa quartana ⁊ foirigh. An sug cetna d'ol ar uisce do mnai gan slanugad ⁊ slanaidtear gan fuireach. Sugh na luibhe cetna maille re finegra do coimilt dona cuisleannaib 35 tar eis sibuil ⁊ coisgid an tuirsi. Sugh na luibhe cetna da tobairt ar fin no ar lind ⁊ foirigh cneadha an lesa. An luibh cetna da bearbadh ar uisce ⁊ an t-uisce da cur ar loscadh teineadh no uisce ⁊ foirig gan fuireach. Gab sug slanlosa ⁊ cainci acaid ⁊ sugh cruaiche padraig ⁊ buras maeth ⁊ becan ailimi ⁊ gealan uighe, cumuisc ⁊ cuir sa creacht ⁊ foirig linniga ⁊ aillsi.

 167

167. Lauriola: .i. crand; teasaide tirim sa iiii ceim ⁊ folmaigid co foireigneach ⁊ as risan toradh bis arin crann cetna aderar conidium ⁊ ata se teasaide tirim mar an cetna ⁊ atait craeba ⁊ duillebar ⁊ sil an croinn so umhal chum an leigis ⁊ folmuigid linn finn co hoireda ⁊ leanna  84b2 righin ona ballaibh foirimilleacha amail atait na hailt ⁊ na cosa ⁊ an ceann cona cosmailibh. Et folmaigid linn dubh co tanaiste gurab uime sin is imcubaidh e da luct sieticaapoplesiaeipilensiapairilisarteiticapotagrasireagra ⁊ dona huili easlainte fleadhmhica ⁊ folmaigid linn ruagh minadurtha amail ata coilera citrinauitilina ⁊ curtar an lauriola a leigeasaibh comsuigigte amail atait oiximail ⁊ a cosmaile oir ni dleaghar a  p.192 tabairt ana haenur oir ata scris na n-inneadh innti ⁊ dleaghar a cumasc maille re gum araibi ⁊ le bolus armenicus ⁊ ni dleaghar a tabairt acht don lucht aga mbid inne reamur ⁊ is docur da cur chum innruma ⁊ is da sugh duillebair an crainn so do-nitear oilium laurinum.

 168

168. Lenticula acatica: .i. ros lachan: is fuar e ⁊ ni fadar a ceim ⁊ ata brigh coisce neimhe ⁊ fritbuailti sa luibh so ⁊ is mor fodnus an aigid na neascoid teasaide amail ata quarbunculus 84b3eirisipiala .i. gabh ros lacan ⁊ barr sidubailteneagal ⁊ gealan uighe circi ⁊ cumuisctear ⁊ curtar umna neascoidibh ⁊ fritbuailidh an t-ainnteas ⁊ bocaig an t-adbar cruagh. Gab ros lachan ⁊ duillebar caince achaigh ⁊ barr uiola ⁊ duillebar eacseamrach ⁊ maetan drisi co mor da gach ni bristear ⁊ curtar bainne cic trit ⁊ curthar mar foibert fona suilibh ⁊ glanaigh an dearc ⁊ tirmuigid in ro-fabra.

 169

169. Leuisticus: .i. in lubhaitse teasaide tirim sa ii  85a1 ceim ⁊ ata brigh diureticach osluigteac ann ⁊ seimhidteac. A preim ⁊ a sil is mo fodhnus chum an leigis. Ceirin don luibh so da cur ar bel an gaili ⁊ coisgidh a teinneas ⁊ a fuaraideacht. Pudur na luibhe so da bearbadh ar fin ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ an fual ⁊ foirigh an luibh so greim na con confaigh ⁊ a cur 'na ceirin risin creacht. A brisidh maille re heitneadhaibh na cno nGaeidhilach ⁊ a cur sa cneadh ⁊ foirigh gach uili  p.193 neimh ⁊ gabh barr lubaitse ⁊ elisdroint ⁊ meirsifeineil deirg ⁊ liat-neanntog ⁊ camamilla beirb ar uisce milis amail fotragadh ⁊ tobair co mor da lucht na pairilise ⁊ do lucht 'ga mbid imurcaca idir feoil ⁊ leathar ⁊ bigh a brigh iiii bliadhna innti. A bearbadh ar fin ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge. Sil na luibhe so da caitim maille re pudur caineil ⁊ comfortachtaidh an dileaghadh ⁊ a tabairt a mbiadaib ⁊ a sabsaib ⁊ a n-eanbruithib da caitheamh.

 170

170. Lepus: .i. in mil muidhe; fuar tirim, da reir nadura. A fuil da cur fona suilibh ⁊ glanaidh finn ⁊ brat  85a2 na sul. A cenn da loscad pudur da denam dhe ⁊ a cur maille re holaidh uman cenn ⁊ fasaidh a finnfadh. Cenn an mil da loscadh ⁊ a caitim ⁊ foirig crit na mball ⁊ furtachtaigid an pairilis. Incinn mil muidhe da rostad da coimilt dan carbad na leanam ⁊ fasaid a fiacla gan teinneas. A fuil da chaitim da lucht disinteria ⁊ foirig iat ⁊ foirigh neascoide na n-innead. Binid mil muidhe da caitim an iii la a ndiaigh na fola mista ⁊ ticemaigh an toirrceas gan fuireach. Pudur da denamh d'fuil an mil muidhe a crocan criad ⁊ pudur a croicinn arna loscadh da chumusc ar fin finn ⁊ brisidh na cloca fuail gemudh arrsaigh iat.

 171

171. Lapis agapidis: .i. cloch; fuar tirim. Et tairrngidh gach uili iarann asna cneadhaibh ⁊ a cumasc maille re  p.194 hapostolicon. Pudur na cloithi so da cumasc maille re sug copoigi ⁊ a cur isna cneadhaibh ⁊ cneasaigh ⁊ glanaidh iat. Comtrom da ℥ da pudur na cloithi so da tobairt maille re sugh feinel ⁊ foirig an igroipis 85a3⁊ an pairilis ⁊ adeir Raisis pudur na cloithi so da tobairt maille re diatuirbid ⁊ re hagairc ⁊ pudur lapis lasuili ⁊ a cumasc maille re sugh feinelruibhe ⁊ folmuigid linn finn co hoireda ⁊ linn dubh co tanaiste ⁊ is mor scribthar buada na cloithi so an antitair Avicenna.

 172

172. Lisium: .i. gum craind; teasaide sa cet ceim ⁊ tirim sa ii ceim amail adeir Plaitiairius ⁊ aderaid na doctuiri eli gurab sugh luibhe fasas sa talamh oirrcerach. A tirmugad a tosac an tsamraigh ⁊ bid brigh da bliadhain ann ⁊ aderar oculus lucrisi ria .i. glanaidh si na suili ona temeal  85b1 ⁊ da-beir soillsi innta ⁊ ata brigh glantac innarbtac ann. Pudur an licium maille re h-uisce roisicdha da cur fona suilib ⁊ glanaidh iat ⁊ athnuaigid an radarc. Pudur an licium maille re h-uisce na roisi da coimilt da creachtaibh an beil ⁊ foirigh iat gan fuireach. An pudur cetna maille re blonaig muice da cur sa timtireacht amail p pisairium ⁊ lagaid gan guasact. Pisairium da denamh da saill muice ⁊ pudur licium da crothadh air ⁊ a cur sa maclac, ⁊ glanaidh e ⁊ da-beir an fuil mista Pudur licium ⁊ pudur serusa da cumasc maille re gealan uighe ⁊ a cur fon aigid ⁊ glanuig ona salcar hi.

 p.195
 173

173. Lilium: .i. in lilidh; teasaide fliuch sa cet ceim. An luibh so da bearbadh maille re blonaig muice ⁊ a cur ar loscadh teneadh no uisce ⁊ foirigh gan fuireach. An ceirin cetna an aigid spasmus na feiteadh. Item, gabh lilidh ⁊ beirb ar ola coitcinn no ar blonaig muice gan salann ⁊ faisc tri edach ⁊ coimil don maili ⁊ fasaigh an finnfadh gan fuireach. Premha na luibhe cetna da bearbadh ar midh ⁊ lagaidh an bru co hailginach. 85b2Item, sug lili ⁊ an 4 cuit d'finegra ⁊ an iiii cuit do mil beirb noco mbia tiugh ⁊ faisctear tri edac ⁊ curtar isna cneadhaib ⁊ foirigh. Sugh lili da coimilt don corp re teinigh ⁊ cuirigh allus co lor dhe, Gabh prema lili ⁊ beirb aran uinnemint darub ainm dialtea ⁊ leagur tri edach ⁊ coimiltear da druim na n-ae ⁊ na seilge ⁊ osluicidh a nduinti ⁊ a cruas.

 174

174. Linga auis, pigla: .i. in tenga enain; teasaide fliuch sa cet ceim ⁊ is mor a brig ur ⁊ as bec crin. An luibh so da bearbadh ar fin ⁊ medaigid an sperma ⁊ togairmigh an toil. Item, gabh sug na luibhe so ⁊ cuir a comsuigiugad na lictabaireadh da comfurtacht na n-arann ⁊ an lesa amail ata benedicta ⁊ a cosmaile. An luibh cetna da bearbadh ar sisan eorna ⁊ as mor comfurtachtaidheas luct na tisisi. Sud na luibhe cetna maille re siucra ⁊ a caitim ⁊ fodnaigh mar an cetna da lucht na tisisi ⁊ an ainnteasa. Sug na luibhe cetna maille re dragantum fodnaidh 85b3 co mor ainnteasa na mball.

 p.196
 175

175. Litairgirum: .i. slaidteac an airgid; fuar fliuch co measarda ⁊ fedtar an t-ainm so da rad re slaidtec an oir ⁊ ata brigh coirtiteac cneasaidteac ann ⁊ fedtur an t-ainm si da rad re slaidteac an stain ⁊ ase as mo gnathaidtear cum an leigis oir glanaidh se na cnaime ona salcur ⁊ ona mbrentas ⁊ glanaidh fos an carraighi do-nitear o linn ruagh no o linn finn saillte. Pudur na slaidteac so da cur arna carraghaibh ⁊ foirigh gac uili  86a1 cairraighi. An pudur cetna maille re h-ola na roisi da cur uman slait ferrda ⁊ foiridh a hatt ⁊ deirgi. Item, litairgirum da brisidh co min ⁊ cumaisctear maille re finegra no re huisce na heorna ⁊ coiscidh flux disinteria. An slaidteac cetna da deargadh ⁊ a baghadh le finegra re ix cuartaibh ⁊ in finegra da cur mar fhoibert fona suilibh ⁊ foirigh finn ⁊ teimil na sul.

 176

176. Licrisi: .i. licoiris; teasaide fliuch sa cet ceim ⁊ aderuid na doctuire gurab prem crainn e ⁊ as amlaidh as fearr e ⁊ a beith cael rigin a ndath crochda ⁊ is amlaidh as measa e a beith geal edrom so-brisdi ⁊ adeir Plaitiairius gurab maith e an aigid gach uili easlainte cleibh ⁊ pleuirisisi ⁊ perpleumonia ⁊ co hairithe uisce ara mbearbtar licoiris da tabairt da ol doib ⁊ gurab mor comhfurtachtaideas iat. Item, gabh licoiris ⁊ beirb ar fin ⁊ foirigh gac uili cosachtach. Item, lictabairi da denamh da sugh licoirise ⁊ do mil ⁊ comhfurtachtaig a n-easlainte an cleibh. Item, licoiris da cognam ⁊ a  p.197 connbail fo bun na t eangad ⁊ coiscid an ita ⁊ furtachtaigid gairbten na tenga ⁊ na  86a2 braigead amuil adubramar.

 177

177. Lapasium: .i. in copog; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ atait tri gneiti uirre .i. lapasium rotunndam .i. copoc cruinnlapasium aqutum .i. copoc corrlapasium ⁊ l domisdicum .i. copoc coitceann. Et adeir Plaitiairius co fuil brigh discailteach seimhidteac osluicteac innta. Sug na copoige ⁊ ola na cna francach ⁊ pic urdail da gach ni a mbearbadh ar fin tren ⁊ pudur deascadh an fina da cur tritu ⁊ a mbearbadh aris amail uinnemint ⁊ foirigh gac uili gne don cairrighe. Sug copoige maille re mil ⁊ a cumasc trit a ceili ⁊ lan leighi d'ol ar cet longadh de ⁊ marbaidh lumbrisi .i. peiste fada. Item, sug copoige ⁊ sug ruibi ⁊ a cur a meid big a pollaibh na srona an aimsir te ⁊ glanaidh an incinn o imurcaid leanna finn.

 178

178. Linga bouina: .i. an t-odhrad; teasaide sa cet ceim ⁊ fliuch sa ii ceim da reir Auicenna. An luibh so d'ol  86a3 ar fin co gnatac ⁊ innarbaidh linn ruagh loisce. An luibh cetna d'ol ar fin ⁊ coiscidh an mi-cuimne. An luibh cetna do bearbadh ar fin ⁊ foiridh an fail do-nitear o linn dubh. An luibh cetna d'ol ar fin no ar lind co ceann xx la ⁊ foirigh an linniga.  p.198

  • Do mas
  • do eachsemar
  • don manna
  • dona hublaibh graineacha
  • don orufunt
  • do smir
  • don masdix
  • don mil
  • do nemainn
  • don pimentairia
  • don mellicratum
  • don minntus
  •  86b1
  • don mercurial
  • don athair talman
  • don raidleoig
  • do mirr
  • don mighaidhi
  • don caiserban bec
  • don muscus
  • do mumia
  • don mandragora
  • don mirbolanum
  • dona hublaib fiadhain
  • dons smeraib
  • don melli
  • dona sceachoiribh.

 p.199
 179

179. Mas: teasaide tirim sa dara ceim ⁊ croicind  86b2 crainn e no mogall na cno re n-abar muscata ⁊ ase sin denamh is firinnighe air ata brigh cnaidteach comfurtachtach discailteach ann ⁊ ase dath as fearr air .i. dat fo-ruagh ⁊ blas ger as fearr air ⁊ beirig a brigh ix mbliadhna ann. A bearbadh ar fin tren ⁊ a ol ⁊ comfurtachtaigh an gaili ⁊ a congbail co fad a sa bel ⁊ glanaig an incinn. Item, mas da bearbadh ar sug fineil noco nderna fiucadh no do ⁊ a urdail d'fin tren da cur trit ⁊ a sitlod co mait ⁊ foirid an igroipis fuar ⁊ fuaraideacht an gaili ⁊ an t-asma tic o fuaraideacht ⁊ innarbaidh linn finn rigin on cliabh ⁊ on incinn. Item, mas da brisidh co min ⁊ a urdail da masdix da cur trit ⁊ a cumasc maille re h-ola na roisi ⁊ ceir ur da cur ann ⁊ a cur ar bel an gaili amail treta ⁊ foirig a tinis ⁊ a neimh-dileaghadh. Item, pudur da denamh da mas ⁊ a cur ar biadh no ar digh ⁊ foirid cardiaca.

 180

180. Maccula trifolium: .i. an eachsemuir; 86b3teasaide tirim sa cet ceim ⁊ ata brigh diureticac comfurtachtach innti. A bearbadh ar fin maille rena blath ⁊ comfurtachtaigid an gaili ⁊ coiscidh a gaetmuireacht. Item, an luibh cetna maille re egrim da bearbadh ar fin ⁊ osluigid duinti na n-arann ⁊ an lesa. Blath na luibhe cetna da caitim ⁊ foirig an bren-analaighe ⁊ beirig a brigh ann co ceann iiii mbliadhain .i. ana blath ⁊ ana sil. Sil na luibhe cetna da cur an eanbruitibh ⁊ a  p.200 mbiadaibh ⁊ do-ni deagbalaidh dibh ⁊ comfurtachtaigid an gaili co cumachtach.

 181

181. Manna: teasaide fliuch co measurda ⁊ aderaid drong ann gurab sugh luibhi e ⁊ aderaid drong eli gurab drucht neamhda e toiteas ar luibhib diureticaca isin talam naem at abrigh glanta na fola ann. Manna ⁊ casia fistula da cumasc trina ceili ⁊ a tobairt isna fiabrasib gera ⁊ lagaidh co hailginac ⁊ coiscidh an tinneas. Et adeir Plaitiairius manna do congmail 86b4 co fada isin bel ⁊ coiscidh ita ⁊ gairbi na teangadh. Item, manna ⁊ siucra caindilicoiris da cumasc trit  87a1 a ceili ⁊ is leiges imcubaigh e isna fiabrasaib gera ⁊ ni fuil dona huili ni milis ni is millsi na'n manna firi. Et aderaid na dochtuire gurab inann brigh ⁊ oibriughadh don manna ⁊ don casia fistula ⁊ folmaig linn ruagh co hoireda ⁊ linn dubh co tanaiste ⁊ is mor fodnus da luct an terciana ⁊ da luct na buideacuiri do-nitear o linn ruagh. Coimlinaigh easbadha na brighi totlaigeach noch tic o imdugad leanna ruaigh ⁊ o ainmeasurdacht na n-ae ⁊ confurtachtaigid gac uili easlainte do-nitear o linn ruagh. A tabairt ar uisce mbog ⁊ lagaid an bru ⁊ coiscid ainnteas leanna ruaigh.

 p.201
 182

182. Mala granata: .i. na hubla graineacha; fuar tirim isin ii ceim ⁊ annsa Sbainn da gabur iat ⁊ at abrigh comfurtachtach sdipecdha tirmteac innta ⁊ coiscidh gach flux fola fola ⁊ gac sceathrac coilerdha. Et adeir Isac sugh na n-uball ngraineach da cur fona suilibh ara mbi an buideacuir ⁊ foiridh iat. Item, croicinn na n-uball ngraineach da brisidh co min mil da cur trit  87a2 ⁊ a cur amail foibert fona suilibh ⁊ glanaidh iat. Item, sug na n-uball ngraineach ⁊ siucra ⁊ finegra fina finnn cumaisctear amail tsiroip aigeidi ⁊ a tobairt da luct na fiabrus nger ⁊ comfurtachtaigid iat. Item, croicinn na n-uball ngraineach ⁊ a cumasc maille re sugh na cruaiti padraig ⁊ a tobairt amail pisairium ⁊ foiridh flux na fola mista. Item, sugh na n-uball ngraineach da gabail ⁊ tumtar edach lin and ⁊ curtar imon edan ⁊ umna hairgibh ⁊ coiscidh flux fola na srona ⁊ ainnteas na fiabrus nger.

 183

183. Marubium: .i. in t-orofont; teasaide sa ii ceim ⁊ tirim sa iii ceim. An luibh so da bearbadh ar fin no ar midh maille re prem soilistair ⁊ foirigh tisis ⁊ taisis noc do-nitear o adbar fuar. An luibh cetna da coimilt ar uisce ⁊ deoch dhe da tobairt don mnai bis re n-ignaibh ⁊ beiridh leanamh gan fuireach. An luibh cetna maille re mil oimh da cur isna cneadhaib ⁊ glanaidh iat ⁊ icaidh linnigdha.  87a3 An luibh cetna da coimilt ar fin ⁊ a  p.202 ol ⁊ icaidh an tineas cinn do-nitear o fuaraideacht. Item, foibert da denamh da sug na luibi cetna maille re fin ⁊ re mil ⁊ glanaidh finna na sul. Item, sugh na luibhe cetna da cur bog san cluais ⁊ innarbaidh peisti na cluaise ⁊ ni maith da lucht galair na n-arann na'n lesa an luibh so do gnathughadh. An luibh so do bearbadh ar fin ⁊ a tobairt an aigid ilicacoilica ⁊ foirigh iat. An luib cedna d'ol ar fin ⁊ togarmaig an slanugad gan fuireac.

 87b1
 184

184. Medulla: .i. in smir ⁊ ni fuil dona huili smiraib smir as fearr na smir fiadha ⁊ smir laigh ⁊ ainnsein smir tairb ⁊ ainnsein smir gabair 'na diaig-sin smir caerach ⁊ ata gac smir dib so maille re brigh bocta ⁊ muna dileaghur iat laidhighid an totlugh ⁊ combuaigrid an gaili ⁊ ni dleaghar a caitim acht maille re pibar da reir Auicenna oir da caiti da dendais fasdidium isin gultus da reir Isac.

 185

185. Masdix: .i. gum crainn fasus annsa Greig. Teasaide tirim isin ii ceim. Masdix da brisidh ⁊ gealan uighe da cur trit ⁊ a cur 'na ceirin uman edan ⁊ umna hairgibh ⁊ coiscidh teasbac ⁊ deargadas na sul ⁊ a ndera ⁊ coiscidh rith an adbair cucu. Item, pudur masdix da cumasc maille re ceir bhuig ⁊ a cur 'na ceirin arin ngaili ⁊ coiscidh an sceatrac. Item, gabh sil fineil ⁊ bris co maith e ⁊ bearbtar ar fin maille re maisdix ⁊ eabar ⁊ comfurtachtaig  p.203 an gaili ona gaetmuireacht ⁊ ona  87b2 teinneas ⁊ ni dleaghar a bearbadh co mor ⁊ ni dleaghar a tobairt te.

 186

186. Mel: .i. in mil; teasaide sa ced ceim ⁊ tirim sa ii ceim ⁊ atait da ghne uire .i. mil geal ⁊ mil ruagh. An mil geal uero bis isna cuirrceogaibh ⁊ an mil ruagh bis annsna crannaibh. An mil geal uero curtar isna leigesaib fuara ⁊ an mil ruagh isna leigesaib teasaide. Et ata brigh glantac sleamnaidhteac coimedtac innti oir coimedaigh gach uili ni ana curtar hi ina brigh ⁊ ina naduir fein. A taisce om ⁊ mairig a brigh ii.xx bliadhain indte ⁊ ata si teasaide diureticach ⁊ atait tri cuisi 'ma curtar cum an leigis hi. An cet cuis dib ara beit tolltanach ag breith brighe ⁊ cumachta an leigis cum na mball. An dara hadbur a beit milis ac ceannsugad seirbi gac uili leigis. An iii cuis brigh coimeda gac uili neith ina foladh fein innti idir teasaideacht ⁊ fuaraideacht ⁊ is mo fodnus  87b3 an mil da luct an coimpleasca fuair na do lucht an coimpleasca teasaide oir imdaigid si linn ruagh co mor ⁊ as mor fodnus an aigid na leannann fuar bis san gaili ⁊ is amlaigh fodnus .i. dentar an deoc darub ainm mulsa .i. ocht rainn d'uisce ⁊ aen rann meala oir discailid ⁊ innarbaigh na leanna fuara ona ballaibh inmedonaca. Item, mil ⁊ domblas ae tairbh do coimilt don aigid ⁊ glanaid hi ona salcur 88a1 ⁊ innarbaidh coin adairce na haidhce ⁊ fodhnaig fos uisce bog ⁊ mil do coimilt don aigid ⁊ glanaidh hi mar in cetna. Item, adeir  p.204 Plaitiairius mil ⁊ fin da cumasc trit a ceili ⁊ foirig sincoipis ⁊ is mor fodnaid na gaeti do-nitear do mil ⁊ da salann da lucht na fiabras teasaide ara mbi constipasion.

 187

187. Margarite: .i. in nemunn; fuar tirim an cloch so ⁊ a sligenaibh da gabar hi ⁊ is amluidh fasas an uair a sluigeas an sligen sin gabaidh a lan don druct neamhdha 36 cuigi ⁊ dunaigh ana timcill ⁊ do-ni cloch de re n-abur an nemann. Et an nemann ana mbi poll do reir a nadura fein asi as fearr ann ⁊ a beith a ndat geal ⁊ ata brigh comfurtachta in craighi innti ⁊ curtar iat a lictabairib comhfurtachta darub ainm diamargaireton. Et not leat mad ailt an nemann da beit geal tobair hi do peta coluim da hite ⁊ leagar dhi ana gaili tri huair no a iiii ⁊ scoiltear  88a2 an t-en asa haithli ⁊ bointear an cloch as ⁊ big glan solus deallraitheach da eis.

 188

188. Mellago: .i. pimentaria; teasaide tirim sa ii ceim ⁊ is mor a brigh ur ⁊ crin ⁊ dleaghar a tirmugad re grein ar dus ⁊ a taisce an inad innfuar ⁊ beirigh brigh bliadhna ann ⁊ ata brigh discailteac cnaidteac innti. A bearbadh ar fin no ar linn ⁊ a ol ⁊ foirig at ⁊ tinneas na bronn ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge. A boltanugad da cur fon sroin co minic ⁊ comfurtachtaig an incinn. A  p.205 duillebar da bearbadh ar fin ⁊ a cur te arin mbaitis ⁊ coiscig silead an rema ⁊ teinnis an cinn. An luibh cetna do cur a fotracadh ⁊ an bean da cur ann conuic a himlinn ⁊ togairmigh an fuil mista co mait.

 189

189. Mellicratum: .i. deoch do-nitear  88a3 do mil ⁊ d'fin .i. da rann fina ⁊ en rann meala ⁊ as mor comfurtachtaigeas an deoc so an naduir. Isoipsaidsi da bearbadh arin digh so ⁊ is tarbach sin an aigid gac uili easlainte an cleibh. Aran geal arna rosdad da tuma annsan digh so ⁊ icaidh an cairdiaca ⁊ sincoipis gan fuireach.

 190

190. Menta: .i. minntus; teasaide tirim sa ii ceim ⁊ is mor confurtachtaigeas in gaili ⁊ in dileaghadh. A tabairt ar cet  88b1 longadh ⁊ marbaidh peiste noch bis leat astidh isin corp. A bearbadh ar uisce ⁊ urbruith da denum dona huirgibh dhe ⁊ foirid a n-att ⁊ fodnaidh fos an aigid cruais ⁊ aitt na cich. Minntas ⁊ salann da brisidh trit a ceili ⁊ a cur ar greim na con confaid ⁊ foirig e gan fuireach ⁊ ni teit a neimh ina haitli. Da thoirmeasc na geineamhna sugh minntais da cur sa mbandacht ⁊ ni teagmann clann don mnai. Sugh minntais da coimilt don caisi ⁊ ni brenann gemad fada beas astigh. Minntus da tirmugadh ⁊ beirid a brigh ann bliadhain. Minntas da bearbadh ar finegra ⁊ na fiacla do nighe as ⁊ furtachtaigid a tinneas ⁊ daingnidh iat ⁊ foirigh an brenanalaighi. Pudur pibair  p.206caineil da caitim maille re sugh minntais amail sabus ⁊ comfurtachtaigid an dileaghadh. Item, minntus do bearbadh ar finegra ⁊ a ol ⁊ coiscidh an sceatrach. Barr minntais da bearbadh ar finegra ⁊ a cur 'na ceirin umna hairnibh ⁊ glanaidh an maclac agna mnaib. Lan duirn da barr minntais da bearbadh ar fin ⁊ a cur te arin imlican ⁊ foirigh coilicailica.

 88b2
 191

191. Mercurialis: .i. mercurial; fuar fliuch sa cet ceim ⁊ ata foludh rigin aici ⁊ at abrigh bochta innti ⁊ folmuighidh linn ruagh co hoireda ona haeib ⁊ ona hinnibh ⁊ linn dubh co tanaiste. Sugh na luibhe so da tobairt omh maille re siucra ⁊ folmuighidh co hailginach na leanna reamraiti. Et teit an brigh lactach asdi rena bearbadh.

An luibh cetna da bearbadh ar im no ar blonaig muice ⁊ a fascad tri edach ⁊ a tobairt amail sailb ⁊ foirid an cosachtach ⁊ easlainte an cleibh. Mercurial do bearbadh ar feoil mhuice ⁊ an feoil ⁊ an t-eanbruithi da caitim roimh an purgoid ⁊ bogaid ⁊ sleamhnaigh na hinne ⁊ na sligthi co hinmedonac. A bearbadh ar finegra ⁊ a ol ⁊ reamraigid an tsealg noch do cael o imurcraig leanna ruaigh. Item, beirb an luibh cetna ar uisce ⁊ curtar blonaig muici ⁊ mil ⁊ salann ann ⁊ a tabairt amail clistire ⁊ lagaidh na hinne co socamlac ailghineach.

 p.207
 192

192. Mellifolium: .i. in athair talmun; teasaide tirim ata si as mor fodhnus an aigid na cloc fuail 88b3 coididiana. Item, gabh tri craeba beca don atair talman ⁊ tabair re tri laeib don othar ⁊ da sceidhi ni ticfa as ⁊ muna sceidhi budh slan. Et as mor fodhnus an luibh cetna an aigid arteticapotagra. An luibh cetna da cur adrut ⁊ da brog a dul a coinne no an oireachtasaibh ⁊ biaidh buaigh n-uiruigill ort an feadh bis ann.

 89a1
 193

193. Mirtuis: .i. in raidleag; fuar sa cet ceim ⁊ tirim sa dara ceim ⁊ is fearr a hur na a crin. A ros da tirmugad re grein ⁊ beirig a brigh ii bliadhain ann ⁊ beirid a brigh ana duillebar iii bliadhna ⁊ ata brigh fastoidhteac innte ona poinnticeacht ⁊ brigh comfurtachta ona deaghbaladh gurab uime sin fodnus an aigid na sceatraighe coilerda ⁊ flux na bronn ⁊ fluxa na fola mista noch tic o anbainne na brighe fostoidhthi ⁊ o geire na leannann. Ros na luibhe so do brisidh maille re gealan uighe ⁊ a cur 'na ceirin arin ngaili ⁊ coiscidh in sceatrach. An ceirin cetna da cur umna hairnibh ⁊ coiscidh flux na fola mista. An luibh cetna da bearbadh ar uisce ⁊ fotragadh da denamh dhi ⁊ an t-easlan da cur 'na suighi ann ⁊ coiscidh flux disinteria ⁊ na fola mista. Item, gabh ros na luibhe so ⁊ premh madra ⁊ marbdroigin ⁊ airged luacra ⁊ premha macaill ⁊ bearbtar ar uisce ⁊ cuirtear mil no siucra innti ⁊ a hol mocrach ⁊ re laighi ⁊ foiridh na cneadha.

 p.208 89a2
 194

194. Mirra: .i. mirr; teasaide tirim sa dara ceim ⁊ gum croinn e fasas annsan Innia ⁊ dat dearg no solus or-buighi is fearr air ⁊ beirigh a brigh ann cet bliadhan ⁊ is amlaidh da gabur e an aimsir samraig ⁊ builli da tuaigh da tabairt arin crand ⁊ silidh an ghum so as. Mirr da cur ar smeroidib dearga ⁊ a deatac da ligin sa mbel ⁊ foirigh do-baladh na hanala, Pudur mirri da congmail fona fiaclaibh ⁊ do coimilt dibh ⁊ daingnigid iat ⁊ do-ni anal co mait. Item, dentar pillula da sdoracx ⁊ do mirr ⁊ connaimtear san bel ⁊ toirmiscigh sibal an rema ⁊ foirig catarrus. An pillula cetna da cur ar smeroidibh ⁊ a deathac da gababail isin bel ⁊ comhfurtachtaidh an dileaghadh. Mirr ⁊ ubla figi da bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ is comachtach comfurtachtaigeas an dileaghadh. A cur ar smeroidibh dearga ⁊ a deatac da ligin a mbel an maclaic ⁊ glanaidh e ⁊ comfurtachtaidh an brigh geneamhnach. An  89a3deatac cetna da ligin fon timtireacht ⁊ foirig an tineasmon amail adubrumar.

 195

195. Morella: .i. midhaidi; fuar tirim sa dara ceim. Da bainne da sugh na luibhe so do cur sa cluais ⁊ foirig an teinneas tic o teasaideacht innti. Ceirin don luib so da cur fon edan ⁊ foirig tinneas an cinn tic o teasaideacht. Sudh na luibhe cetna da coimilt don brut ⁊ dona goranaib do-nitear o teasaideacht ⁊ foirig iat. Sugh na luibhe ⁊ cetna min cruithneachta da cur arin teinigh diadh ⁊ ar in  p.209 aillsi ⁊  89b1 foirigh iat. An luibh cetna da bearbadh ar sisan eorna ⁊ a tobairt an aigid na neascoid teasaide bis isna ballaibh inmedonacha. Item, breid dearg da tuma a sug na luibhe so ⁊ a cur ar druim na n-ae ⁊ coiscidh a n-ainnteas ⁊ a cur umna haltaibh ⁊ foirig an potagra thic o teasaideacht mar adubramur.

 196

196. Morsus demonis: .i. greim an deamhain .i. an caisearban bec; fuar tirim sa cet ceim. A coimilt ar fin ⁊ a ol ⁊ comfurtachtaigid an gaili ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ tirmaigid uisgimlacht ainmeasardha na fola. A coimilt ar uisce ⁊ a ol ⁊ glanaidh salcur an maclaic. Item, gabh caisearban becfumitergorman becogradhprema losa na francpremha macaillfinscoithiatur talman; bristear na luibhe so ⁊ curtar ar lind tren ⁊ curtar mil arna spumail innti in med is ailt ⁊ a ol mocrac ⁊ re loighi ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ an maclaic ⁊ glanaidh an fuil co himcubaig.

 89b2
 197

197. Muscus: .i. spisrad; teasaide tirim sa ii ceim ⁊ adeir Plaitiairius gurab edh as muscus ann .i. bracadh bis a neascoidib ainmidedh san Innia ⁊ as cosmuil iat re gobraibh ⁊ a ngoiri da ngluinibh bis an neascoid so. Et atait tri datha .i. dat dubh co huili ⁊ dat dubh co rannaige ⁊ dath fo-ruagh ⁊ ase dath as fearr dib an dath fo-ruag. A boltanughadh da cur fon sroin ⁊ foirigh an  p.210 sincoipis ⁊ gac uili anbuinne craighi ⁊ ata brigh comfurtachta innti ona deaghballadh ⁊ brigh discailteac ona cailib fein. Muscus da cur fon sroin co gnatac ⁊ foirigh presuficacio matricis ⁊ gac uili anmainne na brighi ainmighi. Muscus da cur isin maclac ⁊ togairmigh an geneamhain. Item, muscus da cur an ola no co leaga ⁊ olunn no cadas da tuma innti ⁊ a cur sa maclac ⁊ do-ni mar in cetna ⁊ a congmail isin bel ⁊ colscidh do-baladh na hanala. Muscus da coimilt idir da basaib a srut no a loch ⁊ tiucfaid an t-iasc chugad ⁊ an liusach co hairithi.

Pudur an muscus  89b3 da coimilt dona hascallaibh ⁊ foirigh a mbrentas re n-abuir ircus amail adubrumar romhainn.

 p.211
 198

198. Mumia: .i. gne spisruidh noch ata teasaide tirim sa iii ceim ⁊ as amlaidh da gabur e annsa Babileoin ⁊ a crich na paghanac ⁊ na Serristinech .i. an tan adnaictear tigerna dib so curtar moran da mirr ⁊ da balsamum ⁊ da spisartaibh uaisli deagbalaidh ana  90a1 timceall isin comraigh ⁊ an tan leaghas an corp daenna ⁊ na neithi sin do-ni pudur min dibh ⁊ ni fuil dona huili neithibh ni as fearr baladh na e ⁊ an tan toctar an comra da gabur e ameasc na cnamh 'na pudur min ⁊ ata brigh fastaiteac ann ⁊ cosc fola ⁊ is mor fodnus da luct ematoica .i. don luct chuiris fuil tara mbel ⁊ an aigid flux na fola mista. Et as mor fodnus boltanughadh an guma so an aimsiri an droc-aeir truaillnigthi.

 199

199. Mandragora: .i. prem luibhi noch ata fuar tirim ⁊ ni fadur a ceim ona hugdaraibh ⁊ atait da gne uirre .i. gne bannda ⁊ gne fearrdha ⁊ aderaid drong dona doctuiribh gurab faisna crocairibh da gabur e .i. an silni tuitis uata san talam innas co crutaidtear e ⁊ co mbinn a premh a ndeilbh duine. Croicinn na preimhe so da taisceadh ⁊ mairidh a brigh iii bliadhna innti. Et ata brigh fritbuailteac coimhceangail  90a2 marbtac innti. A cur fo cinn an duine ⁊ togairmigh an codladh. Pudur na premhi so maille re gealan uighe da cur fon edan ⁊ foirigh tinneas an cinn ⁊ togairmigh an codlad mar an cetna. An  p.212 pudur so do tobairt ar fin da ol ⁊ fritbuailigh na neascoide teasaide co hinmedonac. Is imda buadha eli ar manndragora isna leabraibh noc licfeamaid torainn annso.

 200

200. Mirbulani: torudh crainn fasas annsan Innia ⁊ atait u gneithi air ⁊ atait uili fuar sa cet ceim ⁊ tirim sa ii ceim ⁊ ata brigh lactach a ngach gne dibh. An cet gne dib mirbolani citrini ⁊ bit trom a ndat buighe ⁊ folmuighidh linn ruagh co hoireda ⁊ linn dubh co tanaiste ⁊ is imcubaidh da luct na buideacuire ⁊ terciana an gne so ⁊ an aigid ainmeasurdachta na n-ae ⁊ na seilge ⁊ an aigidh easbada na brighi totluighthe noch do laidigh o imarcaidh  90a3 leanna ruaigh ⁊ glanaidh an gaili ⁊ na hinne ⁊ innarbaidh uisce na hidroipisi re n-abar alcites ⁊ tempanites ⁊ as amlaidh dleaghar a tabairt maille re meadg bainne gobair no le sugh fumiter ⁊ ni dleaghar aen gne acu so da bearbadh acht a tobairt fuar oir beanaidh a mbearbadh a mbrigh asta. An ii gne re n-abur mirbolani cebuli ⁊ as mo as fearr hi na'n gne adubrumar ⁊ as luga as searb ⁊ as mo tigernaidheas brigh sdipicda innti  90b1 ⁊ as bec lagas ⁊ folmuighidheas linn dubh ⁊ na leanna loiscte as mo da-ni gurab uime sin as imcubaidh e da lucht quartana nota ⁊ cardiaca ⁊ sincoipisi do-nitear o linn dubh ⁊ an aigid duinti na n-ae ⁊ na seilgefluxa an daergalair ⁊ an aigid dorcachta an radairc do-nitear o deathaigib leanna duibh ⁊ cuirtear an gne so da mirbolani a leigesaib comsuigigte maille re reubarbram ⁊ re siltaib  p.213 diureticaca an aigid dorcacht an radairc mar adubramur. An iii gne .i. mirbolani inndi ⁊ ata a oibriughadh co hinmedonac idir sitrinacebuli oir ni folmuightear linn ruagh co mor le sitrini ⁊ folmuightear linn dubh co mor le cebuli. An iiii gne .i. mirbolani emblici ⁊ folmuighidh linn dubh co hoireda ⁊ linn finn co tanaiste. An v gne .i. mirbolani bellirisi ⁊ folmuighidh mar in cetna linn dubh co hoireda ⁊ linn ruagh co tanaiste. Et aderait na dochtuire co folmuighinn gac uili mirbolani ona haeibh ⁊ on gaili ⁊ ona cuisleannaib re n-abar miseracio uena ⁊ na baill  90b2 imilleacha amail adubrumar romhainn.

 201

201. Mala masiana: .i. na hubla fiadain; fuar tirim ⁊ ni fadur a ceim a leabraibh Plaitiairius ⁊ ata brigh fostoidteach innta. Gabh ubla coillighi ⁊ maetain drisi arna mbrisidh ⁊ beirb iat a finegra ⁊ curtar umna hairnib no arin fordronn ⁊ foiridh disinteria. Na hubla millsi atait maille re gaetmuireacht moir. Na hubla stipica coillighi da tobairt a haitli an big omh no beirbfi ⁊ as mor fodnuid don luct eirgeas a heaslainte 'ga mbi neimh-dileaghadh 'na ngaili ⁊ as amlaidh dleaghar a tobairt .i. na hubla da gearradh ara lar ⁊ a sceallain da buain asta leath astid ⁊ a linadh dona puduraib so .i. pudur clobuis ⁊ nutmicclignum aloeis ⁊ muna fadtar so curtar pudur cuimin amhain innta no pibair ⁊ a rostadh ⁊ a caitim a haitli na codach ⁊ comfurtachtaig  90b3 an dileaghadh co mor. Item, garr an ubaill cetna arna rostadh do cumasc  p.214 maille re h-ailim ⁊ re borax ⁊ a cur arin aillsi ⁊ foirig hi gan aimiris mar adubrumar.

 202

202. Mora selsi: .i. na smera; fuar tirim atait siat ⁊ ata gne eli dib noch ata teasaide tirim ⁊ ar crannaib fasaid ⁊ ata brigh discailteac isna smeraibh fasas arna drisibh ⁊ is mor fodnaid an aigid scinannsia ⁊ tuitme an t-sine tseaain  91a1 ⁊ na cat mbraigid. A cur isna lictabairibh danadh ainm diamoron. Sugh na smer ⁊ mil da bearbadh trit a ceili ⁊ fodhnaidh an inad diamoron ⁊ mairidh a brigh ann x mbliadhna. Sudh na smer da tabairt co diuid no maille re biadhaibh ⁊ marbaid peiste an gaili ⁊ na n-inneadh ⁊ lagaidh an bru.

 203

203. Melli: .i. luib; teasaide tirim sa dara ceim ⁊ as da preim gairtear an t-ainm so .i. ara millsi aderar an t-ainm ria ⁊ ata brigh diureticac innte ona seimhe ⁊ brigh aitairngteac on a cailib fein. A bearbadh ar fin no ar uisce ⁊ a ol ⁊ osluigid duinti na n-ae ⁊ na seilge. A bearbadh ar uisce an airasir samraig dona dainibh oga a aca mbeith na duinti sin. A bearbadh ar fin an aimsir fuair dona dainib arrsaige aca mbeit na duinti remraiti. Pudur da denamh da premhaib na luibhe cetna ⁊ pudur sil feinel da cur trit ⁊ a tobairt ar biadh no ar dig ⁊ calmaigid an dileaghadh ⁊ comfurtachtaigid na baill inmedonaca. Item, beirbtear an luibh cetna ar fin ⁊ curtar te arin timtireacht 91a2 foirigh teneasmon.

 p.215

Item, lictabair da denamh da pudur melli ⁊ do mil ⁊ as mor comhfurtachtaideas an dileadhadh.

 204

204. Mesbili: .i. na sceachoire; fuar tirim sa cet ceim ⁊ comhfurtactaidit an gaili ⁊ coiscidh an t-innrum coilerda ⁊ togairmigh an fual ⁊ is mo fodnaid da leith an leigis na da leit an bigh oir as bec oilid an corp ⁊ an meid oilid as fuil reamur tuismidh ⁊ as roim an cuit dleaghar a caitimh ⁊ as mar sin comfurtachtaidid an gaili ⁊ gac ball feitheach air ceana.

  • Don bilur uisce
  • don musdard
  • da blath na raibhi uisce
  • don neift
  • don cnu francach
  • don nus muscata
  •  91a3
  • don almont.

 205

205. Nastursium: .i. in bilur usci; teasaide tirim sa dara ceim; a bearbadh ar uisce no ar feoil ⁊ a caitimh ⁊ glanaidh an gaile ⁊ na baill spirudalta ona leannaibh fuara. A bearbadh ar fin ⁊ ar ola ⁊ a caitim ⁊ foiridh sdranguriadisuria. Bilur uisce do bearbadh ar im no ar ola ⁊ a cur arin imlican ⁊ icaidh coilicailica. Urbruith fon timtireacht da denam da bilur ⁊ a deathac do  p.216 licin fon timtireacht ⁊ foirid teneasmon a cur te arin imlican foirigh coilica amail adubramur.

 206

206. Napeum, sinapium: .i. da ainm an mosdaird ⁊ ata se teasaide tirim sa iiii ceim ⁊ as mo brigh ana sil na san luibh fein ⁊ seimigid na leanna remra  91b1 isin cliabh ⁊ isin n-incinn ⁊ togairmigh an fual ⁊ an fuil mista ⁊ dicuirigh bron ⁊ dubacas o neach. Ceirin don tsil so ⁊ d'figeadaibh tirma ⁊ do plur arain gil ⁊ do mil ⁊ d'finegra ⁊ a cumasc trit a celi ⁊ a cur umna haltaibh ⁊ foirigh gach uili easlainte na n-alt. An ola da-nitear don mosdard is cumachtac hi an aigid gac uili easlainte na feithid ⁊ pairilis. Sil na luibhe so do congmail isan bel ⁊ foirigh teinnis na fiacal do-nitear o fuaraideacht. Ceirin do min mosdaird ⁊ do blonaig muice ⁊ foirigh salcur ⁊ brut an craicinn. Ceirin do min mosdaird ⁊ d'figeadaib tirma ⁊ do mil da cur fon ceann d'eis a bearrta ⁊ foirig litairgia. Item, ceirin do min mosdaird ⁊ do mil ⁊ do blonaig muice da cur arin ceann ⁊ fasaig an finnfad ⁊ foirig gach uili maili. Mosdard da caitim roimh aixis coididiana ⁊ foirig e amail adubrumar.

 207

207. Nenufar: .i. blath na raibhe uisce; fuar fliuch sa dara ceim ⁊ is da premaib na luibhe cet  91b2na gairtear ungula cabalina. Blath na luibhe cetna do tinol a mi Iuil ⁊ a tirmughadh an inadh innfuar ⁊ beirigh a brigh da bliadhain ann. Blath na luibhe so da bearbadh ar uisce na  p.217 licoirisi ⁊ is mor fodhnus an aigid ainnteasa na mball spirudalta ⁊ is dileas an t-uisce cetna an aigid na fiabras nger mar ata terciana intribulataquason ⁊ a cosmaile. Et fos dleaghar an aigid ⁊ na hairgi ⁊ na pulsada a coitcinne d'innladh asin uisci sin isna fiabrasaib gera. Ceirin da duillebar na luibhe cetna da cur ar druim na n-ae ⁊ coiscidh an buideocuir ⁊ ainntes na n-ae. Do tiugugad na gruaigi noch tuitis o adhbar teasaide .i. premha na luibhe so da brisidh ⁊ a cur ar folcadh ⁊ an ceann do nighi as ⁊ is fearr an luibh so isna tirtaibh teasaide na isna tirtaibh fuara ⁊ as mor fodnus siroip an blatha so isna heaslaintib gera. Et as amlaidh do-nitear hi .i. moran da blath na luibhe so da bearbadh ar uisci ⁊ a sitlodh ⁊ siucra da cur ann ⁊ bidh ana siroip. Blath na luibhe so da cur re feadh  91b3 oidhche an uisci fuar ⁊ a cur arna maireach gan brisidh arin edan ⁊ togairmigh an codladh isna fiabrasaibh gera ⁊ coiscidh teinneas an cinn ⁊ a cur umna pulsaibh ⁊ coiscid luas an craighi.

 208

208. Nepta: .i. neift; teasaide tirim sa iii ceim; a bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ togairmigh an t-allus co huilidhi. An luibh cetna da bearbadh ⁊ a ol ⁊ a coimilt dona pulsaibh ⁊ foirig aixis. quartana. An luibh cetna da brisid 'na haenur ⁊ a cur 'na ceirin ar bel an da iscad ⁊ foirig teinneas an droma ⁊ na n-arann ⁊ tairrngidh cuigi na leanna righne  92a1 bis annsna ballaibh sin. An  p.218 luibh cetna da bearbadh ar fin ⁊ togairmidh an fuil mista. An luibh cetna da bearbadh ar fin ⁊ a tobairt an aigid na luibri tic o fuaraideacht ⁊ ni mhedaigeann nis mo. An luibh cetna da thabairt ar fin no ar lind ⁊ foirigh greim na con confaidh. Sugh na luibhe cetna d'ol ⁊ marbaidh na peiste. An sugh cetna da cur isna cluasaibh ⁊ marbaidh na peiste isna cluasaib. Et na gnataidhid na mna torrcha an luibh so. An luibh cetna da bearbadh ar fin no ar lind ⁊ foirigh an t-asma tic o fuaraideacht ⁊ cumgacht an cleibh ⁊ duinti na seilge ⁊ teinneas an gaili ⁊ an fail. An luibh cetna da brisidh co min ⁊ a cur arna neascoidibh ⁊ foirigh a ndroc-dath ⁊ glanaidh iad.

 209

209. Nux magna: .i. in cnu franccach; fuar fliuch sa ii ceim ⁊ ata brigh stipeca co foirtill ana duillebaran a croicinn an crainn so ara mbit na cno so gurab u uime sin coisceas gach flux fola. Duillebar an crainn so maille re ruibh da brisidh ⁊ mil da cur trita ⁊ foirigh teinneas na feitheadh. An ola cetna do-nitear d'eitnib na cno so foirigh an  92a2 aillsi bhis a ngoire dona suilib ⁊ isna cicibh amail adeir Auicenna. Cebe codlus fo scaili an crainn so as cuis geneamhna do mhoran d'easlaintibh e. Sugh croicinn na cno so da tobairt maille re siucra ⁊ foirigh stranguria. Sugh an croinn cetna da tobairt maille re finegra isna fiabrasaibh tic maille re rigur ⁊ re fuacht ⁊ foirigh iat gan fuireach. Eitneadha na cno so da caitim maille re sugh ruibhi ⁊ foirigh gach uile neim ⁊  p.219 da caitear iat co gnathach tuismidh leanna coilerda teasaide ⁊ isna coimpleascaibh teasaide co hairithi. Eitneadh na cno francach da brisidh mil tritha ⁊ foirigh na neascoide chruaidhi do-nitear o lind dub mar adubramur.

 210

210. Nux muscata: .i. nutamicc; teasaide tirim sa ii ceim ⁊ torudh crainn e noch fasas san Innia ⁊ bid a mbrigh vii mbliadhna innta ⁊ is amhluidh as fearr an cnu so .i. a beit trom daingin gan puill innti ⁊ ata brigh comhfurtachta aici  92a3 ona deagbaladh ⁊ brigh cnaidteac discailteac ona cailibh fein. Leath na cno so do tobairt ar cet longadh an aigid fuaraideachta an gaili ⁊ an neimhdhileaghadh ⁊ da-beir dath maith arin aigid leis. Nus muscata ⁊ mas da bearbadh ar fin ⁊ a tobairt ar cet longadh ⁊ da dearb Plaitiairius a cumachta so an aigid fuaraideachta na mball spirudalta no inmedonac. Item, cuiminnus muscata da bearbadh ar fin ⁊ do-ni an t-oibriugad cetna. An cnu cetna do congmail co fada sa bel ⁊ comhfurtachtaigh an inchinn. Et adeir Raisis da caitear nus muscatacubebis ⁊ mass roimh an cuid co foiridh an brenanalaidhi ⁊ da caitear a ndiaigh na codach co ndein an meisce. Et curtar  92b1 nus muscata isna lictabairib comhsuigigte chomhfurtachtaidheas an incinn ⁊ an craighe mar ata diapinididiaradondiasiminumdiagalanga ⁊ a cosmaile amail adubrumur.

 p.220
 211

211. Nux longa: .i. almont milis; teasaide fliuch a medon an cet ceime ⁊ atait na halmonta searba teasaide tirim a ndeireadh an ii ceime ⁊ adeir Galienus co fuil gne seirbe a ngach aen almont ⁊ olid amail oil id na cno Gaedealta ⁊ as reamur a foladh ⁊ as an-umal don dileaghadh iat do reir roime a folaidh ⁊ urcoidigid don galli da reir Isac. Et as mor fodnuidh don luct aca mbid cumgach cleib ⁊ tirmacht scaman ⁊ arann ⁊ togairmigh an fual ⁊ ullmuighigh duinti na n-ae gurab uime sin aderar na halmonta searba da tobairt mar leiges ⁊ na halmonta millsi mar biad. Et an ola do-nitear dona halmontaibh millsi as mor fodnas  92b2 da galraibh an cleibh ⁊ a tobairt maille re mil ⁊ re siucra da caiteamh. Et adeir Isac gurab amlaidh as fearr na halmonta .i. a mbeit ur a ngoire da fliuchaideacht nadurtha fein ⁊ as olc iat arrsaig. A caitim an uair as oc iat ⁊ coiscidh ainnteas an gaili ⁊ an cleibh. Na halmoint searbha da caitear iat cuirig an corp a calle ⁊ discailid na leanna ramra on cliabh ⁊ ona scamhanaib ⁊ osluicidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ discailidh an gaetmuireacht ramur bis annsan inne re n-abar colon ⁊ glanaidh salcar na n-arann ⁊ an maclaig ⁊ furtachtaig constipasion na bronn. An croiceann bhis orra leath amuith do buain dibh ⁊ a cur san maclac ⁊ togairmidh an fuil mista co cumactach ⁊ innarbaidh gach ulli 1inn morgaithi bis annsa corp ⁊ coisgidh teinneas na bronn ⁊ togairmigh in codladh. A tabairt maille re sugh minntus ⁊ coiscidh an flux fola. A tobairt 92b3 maille re sugh  p.221 egrime Gaedilaighi ⁊ brisidh na clocha fuail. A cumasc maille re finegra ⁊ an aigid d'innladh as ⁊ glanuidh hi o gach uili salcur. Bainne na n-almont searb da tobairt maille re fin ⁊ furt acht aigid co mor an aigid na fiabras righin.

  • Don olibanum
  • don opoponax
  • dona huighib
  • do cnaim craighi in fiadha
  • don eorna.

 p.222
 212

212. Olibanum: teasaide tirim sa ii ceim ⁊ gum croinn e noch da gabhar annsa catraig darub ainm Alaxanndria ⁊ da gabur e fos annsa chatraig darub ainm Gamascum  93a1 ⁊ a ndath solus as fearr e. Et ata brigh comfurtachtach cneasaidhteac and ⁊ is fada d'aimsir beiris brigh ann re coimed. Olibanummasdix da chumasc maille re fin ⁊ re gealan uighe ⁊ a cur fona hairgibh ⁊ iman edan ⁊ coiscid silidh na leannann cum na sul ⁊ cum na fiacal. A congmail fona fiaclaibh ⁊ foirig tuitim an t-sine seaain ⁊ toirmiscidh sileadh na leannann cum an cleibh ⁊ cum na scamhan. Pilluili do denamh dan gum cetna ⁊ a v no a iiii dib da tobairt re loighi ⁊ foirigh an bructach goirt ⁊ comf urtachtaigid an dileaghadh. An gum cetna da cur ar smeroidibh dearga ⁊ a deathach da ligean fon maclac ⁊ togairmigh an toirrceas gan fuireach. Pudur oilibanum da cur ar finegra no co leadha ann ⁊ edach lin da tuma and ina haitli ⁊ a cur arna cighib ro-mhora bis ac mnaibh ⁊ laidhlgid iat co hingantach. Olibanum amh do bearbadh ar fin finn ⁊ a fascadh tri edach lin ⁊ a cur mar foibert fona suilib ⁊ glanaidh an radharc.

 93a2
 213

213. Opoponax: ⁊ is inunn “opo” asin is inann Greigis ⁊ sugh asin Gaedhilc ⁊ as inann “ponax” isin teangaidh cetna ⁊ luibh isin Gaedhilc oir sugh luibhe e noch da gabur isan  p.223 doman toir. Et ata se teasaide tirim san iii ceim ⁊ ordaigid Plaitiairius pilluili beaca da denamh dhe ⁊ a tabairt an uigh buig ⁊ foiridh docamail na hanala re n-abar asma. Item, a cur a sug uormoint re la con aitche ⁊ a sitlodh arna maireach siucra ⁊ mil da cur ann ⁊ a ol arna maireac ar cet longadh ⁊ foirid an idhroipis tic o fuaraideacht ⁊ gac tercair fuar ele tic ona fiabhrasaibh. A cur ar smeroidib dearga ⁊ a deatach da licin fon sroin ⁊ foirid litairgia. Anni cetna da cur a sudh premh ruisc trum re feadh oidhce ⁊ a fascadh arna maireach ⁊ a tobairt bog maille re siucra ⁊ foiridh an idroipis ⁊ na heaslainteadha fuara air cheana. Opoponax da cur ar smeroidibh dearga ⁊ a deathach do licean fon maclac  93a3 ⁊ togairmid an slanugad ⁊ an toirrceas marb bis ann. Pisairium da denam don ni cetna maille re hartamesia ⁊ cadas da tuma ann ⁊ a cur i sin maclac ⁊ do-beir an fuil mista. Opoponax da tobairt maille re sugh uormoint ⁊ re mil ⁊ marbaid gac uili peist bis a ndainib ⁊ an eachaibh.

 214

214. Ouua: .i. na huidhi ⁊ ata gach uili ugh teasaide fliuch ⁊ aderar co fuil fliuchaideacht ana mbuigean ⁊ ana ngealan. Et an tan rostar  93b1 in buighean ata brigh fostoidhteac ann. Et idir na huili uigib as iat uighi na cerc is fearr ⁊ is mo is inmholta iat an tan is ur na an tan as arrsaidh iat. Et as di-molta uighi na n-en ghnathuigheas uisce da reir Auicenna oir tuismidtear droc- leanna uata. Et adeir fos co fuil cosc neimhe a ngealan  p.224 gach uili uighe ⁊ co hairithi a ngealan na n-uigeadh cerc. Et adeir Auicenna gurab amlaidh is fearr a caitim .i. a mbearbadh ar uisce ⁊ a caitimh bog ⁊ as mo moltar an buigean cum na hoileamhna da reir da reir Auicenna na an gealan. Buiden na n-uighead da caithimh bog ⁊ foriid gairbhi an gotha ⁊ na braidhid ⁊ cumgach an cleibh ⁊ fodnaid da luct pleurisisi ⁊ da luct na heitici ⁊ da lucht ematoica. Et ordaigid Auicenna ugh da bearbadh ar finegra no co mbad cruaidh ⁊ a caitimh ⁊ foiridh disinteria.

 215

215. Os de corde serui: .i. an cnaimh bis a craighi an fhiadha ⁊ ata se fuar tirim ⁊ ni fadhar a ceim a leabar Plaitiairius ⁊ a leat cle an craighi bis  93b2 se ⁊ d'fuil an craighi fein tuismidtear e ⁊ bidh ar dus ana maetan no co cruadaidhinn a ngne cnaimh e ⁊ bidh fos cosmailis an cnama so a craighi an gobair ⁊ racaidtear a richt an cnaimhe so e. Et ata deichfir atura .i. cnaimh craighi an fiadha bid se for-ruagh ⁊ cnaim craighi an gobair bidh se geal bog ⁊ beirid a brigh a cnaimh craighi an fiadha x mbliadhna xx ⁊ a tirmugad re grein ar dus ⁊ ata brigh comhfurtachta an craighi ann ⁊ brigh glanta na fola. Casnaideac an cnama so da bearbadh ar sug borraiste ⁊ a tobairt da neach ar a mbi a sincoipis no cardiaca passio ⁊ foiridh e gan fuireac. Pudur an cnaimhe cetna da tobairt ar fin ⁊ foirig flux fola an daer-galair ⁊ is imdha buadha an cnama so ag Auicenna.

 p.225
 216

216. Ordium: .i. in eorna; fuar tirim sa ii ceim ⁊ is mor moltar a leabar Plaitiairius hi cum an leigis oir as di da-nitear tisanum ordi .i. sisan na heorna ⁊ as mor fodnus da luct an fiabrasa amail  93b3 adeir Ipocras a leabar Rementa acutorum ⁊ fos i sin cet leabar d'Amprismorum. Et fodnaid an aigid na neascoid teasaide ⁊ fuar co coitcinn .i. min eornafinegra cum fritbuailti na neascoid teasaide ana tosac ⁊ min eorna ⁊ buiden chum a n-aipiti ana tormach. Et min eornapicc ⁊ mil cum aipithi na neascoid fuar. Et adeir Galienus idir na huili gran gurab i in eorna is mo oileas co haicideach ⁊ is mo ollis an cruithneacht co nadura.  94a1 Et adeir Isac eorna arna bearbadh da brisidh a moirtel ⁊ potaiste da denumh dhi ar bainne gabuir ⁊ as biadh imchubaigeas da lucht na tisisi ⁊ na heitice an potaiste sin oir athnuaigid an fliuchaideacht nadura ⁊ imdaigid an sperma ⁊ an fual ⁊ na spiruid amuil adeir Isac in Dietis Uneuersalibus.

  • Da duillebar na fineamhna
  • don persille
  • don puiliol muntanum
  • don pibur dubh
  • do mhillsen monadh
  • don pairitair
  • don scim
  • don eigrim
  • don ruib cloithe
  •  p.226
  • don lus
  • don meathradh
  •  94a2
  • dona peirib
  • don luaighi.

 217

217. Pampinus: .i. duillebar na fineamhna; teasaide tirim ata se. A briseadh ⁊ blonuic muice da chur trit ⁊ a bearbadh an aighean ⁊ a cur 'na ceirin ar druim na seilge ⁊ foirig a cruas ⁊ a nduinti. Pisairium da denamh dhe ⁊ togairmidh an fuil mista ⁊ an slanugad ⁊ an toirrceas marb. Pudur da duillebar na fineamhna ⁊ blonaig circe da cur trit ⁊ a cur 'na ceirin arna neascoidibh fuara ⁊ foirigh iat.

 218

218. Petrosilium: .i. in peirsille; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ atait da gne air .i. gne muinnterdha ⁊ gne coillidhe ⁊ ase a sil ⁊ a prem is mo fodnas chum an leigis ⁊ beiridh a brig ana sil v bliadhna ⁊ ata brigh diureticach comhfurtachtach ann ⁊ is tarbac an luibh  94a3 so an aigid na gaethmuireachta ⁊ a caitim omh no beirbfe ⁊ comhfurtachtaidh an gaile co mor ⁊ lagaidh an bru co hailginach. An luibh so da bearbadh maille re borraiste ar feoil caeireach ⁊ fodnuidh co cumachtachtach an aigid stranguriadisuria ⁊ duinti na n-ae ⁊ na seilge. Ceirin don luibh cetna da cur umna huirghibh ⁊ coiscidh a n-att ⁊ a teinneas.

 p.227
 219

219. Pulegium muntanum: .i. an puliol muntanum; teasaide sa ii ceim ⁊ tirim sa iii ceim ⁊ ata brigh diureticach ann. A buain an tan bis a blath uirre ⁊ beiridh a brigh bliadhain innte ⁊ a taiscid an inad dorcha. Et fodnuigh si an aigid easlainte teasaide ⁊ fuar an cleibh ⁊ fos foiridh tinneas ⁊ gaethmuireacht an gaili ⁊ na n-inneadh ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na n-arann ⁊ na seilge. A bearbadh ar fin ⁊ glanaidh slidte an fuail ⁊ icaidh stranguriadisuria. Fodnaid an luibh cetna co mor an aigid easlainte na n-alt a ceirinaibh ⁊ a  94b1n-uinneminntib. A bearbadh ar fin ⁊ furtachtaigid galar na mban.

 220

Piper nigrum: .i. an pibur dubh; teasaide tirim sa iiii ceim ⁊ mairig a brigh ann co ceann ii bliadhain. Et ata brigh diureticach ann. A pudur da cur isna cneadhaibh ⁊ coiscidh a n-ainmfeoil ⁊ is leor da loscadh orra ⁊ ata brigh atairrngteac cnaidteac ann da reir Auicenna. Pudur pibair da cur fon sroin ⁊ togairmigh an sraedach noch is cuis da glanugh na hincinne ona leannaib reamra. Pudur pibair ⁊ figeadha da bearbadh ar fin ⁊ a caitim ⁊ glanaidh an cliabh ona leannaibh fuara. Pudur pibair ⁊ ainisi da caitim maille re figeadaib a haitli na codach ⁊ comfurtachtaigid an dileaghadh. Item, pudur laedhain an pibair duib da cur an uisce na roisi ⁊ a cur fon suil ⁊ scailig finna na sul. Item, dentar an sabus so da calmugad an totluighthe .i. gabh saitsi ⁊ minntus ⁊  p.228 persilli ⁊ bris iat ⁊ boin sudh  94b2 asdu ⁊ cuir plur arain gil arna rosdadh ann ⁊ pudur pibair ⁊ cumusctar maille re finegra no re fin ⁊ caittear maille ris an cuit. Et na ro-gnathaigheadh lucht leanna ruaigh na fola deirge an pibar oir ullmaigid iat cum na luibhri. Et ata gne ele de .i. pibar fada ⁊ as mo ata brigh comfurtachta ann na sa pibar dhubh. Adeir Auicenna gurab eadh as pibar fada ann .i. caitine fasas arin luibh ara fasann an pibar dubh. Et adeir Plaitiairius gurab ar sleibtib annsan Innia da gabar e ⁊ as amlaidh da gabur e oir ata d'imad natrach neime ⁊ beathadhach neimneac an tsleibhe sin gurab eigin a loscadh innas co fagaid na hainmighi neimhneach sin e gurab amlaidh sin da gabar e gurab e sin da beir dub e.

 221

221. Pulicaria: .i. in millsean monadh ⁊ atait da  94b3gne air .i. gne mor ⁊ gne bec ⁊ ata an gne mor fuar fliuch sa iii ceim ⁊ ata an gne bec teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata brigh discailteac cnaidhteac innti. A bearbadh ar fin maille re figeadaib tirma ⁊ innarbaidh na leanna fuara bis isna ballaibh spiradalta ⁊ foirigh cumgac na hanala ⁊ gac gne don asma. Fotracad don luibh so an aigid salcuir an maclaic. Pudur na luibhe cetna da cur amail pisairium sa maclac ⁊ medaigid an geneamhain. Item, gabh lan duirn da barr na luibhe so ⁊ bearbtar ar fin ⁊ cuir te fon timtireachta ⁊ foirig builc an daergalair. Item, an luibh cetna do cur ar licc the ⁊ a chur ar in mbaitis ⁊ coiscidh in rema fuar amail adeir Auicenna.

 p.229 95a1
 222

222. Paritaria: .i. in pairitair; teasaide tirim sa iiii ceim ⁊ aderur uitriora risin luibh so .i. uitrum an gloine oir glanuidh si gach gloine ⁊ a choimilt dhe ⁊ is fearr a hur na a crin ⁊ ata brigh seimhithi discailteac cnaidhteac innte ⁊ is mor fodhnus an aigid teinnis ⁊ gaethmuireachta an ghaili ⁊ na n-inneadh ⁊ an aigid stranguriadisuria. A bearbadh ar uisce saillti ⁊ a cur arin imlican ⁊ fortachtaigid co mor na heaslainteadha adubhramur. Item, bristear an luibh so ⁊ bearbtar ar bran ⁊ ar deascaibh ⁊ curtar 'na ceirin uman imlican ⁊ coiscidh flux na bronn. Fotragad da denamh don luibh so ⁊ do duillebar eidinn na sceithi ⁊ da dearglaech ⁊ da premaibh madra ⁊ an lucht ara mbi disinteria da chur ann ⁊ furtachtaigid co mor iat amail adubramur romhainn.

 223

223. Polipodium: .i. in scim; teasaide tirim isin ii ceim ⁊ atait da gne uirre .i. gne fasas arna clochaibh ⁊ gne fasas arna crannaib ⁊ asi in gne fasas arna dairgibh is mo iartar cum an leigis dibh ⁊ folmuigid  95a2 linn finn co hoireda ⁊ linn dubh co tanaiste ⁊ co mor on gaili ⁊ ona hinnibh ⁊ is mor fodnus da lucht fiabruis coididianatersiana noch do-nitear o coilera sitrinauitilina ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge noch do-nitear o leannaibh righne ⁊ as mor fodhnus do lucht quartanacoilica ⁊ don lucht aga mbidh leanna reamhra biamla isin gaili ⁊ isna hinnib. An luibh so da bearbadh ar  p.230 eanbruithi ⁊ as amlaidh sin dleaghar a tobairt da lucht leanna finn ⁊ leanna duibh ⁊ dleaghar fos a tobairt mar sin do coimed na slainte. Dleaghar na neiche an aigid na gaetmuireachta da bearbadh le, mar ata sil ainisicuiminfeineil ⁊ is tarbach hi an aigid arteticapotagra ⁊ gach uili easlainte na n-alt. Item, dentar siroip di .i. gabh da ℥ no a tri da premuibh na luibhe so arna mbrisidh co maith ⁊ bearbtar ar uisce maille re h-airnidibh ⁊ re sail cuach ⁊ re sil feineil ⁊ ainisi ⁊ cumin bearbtar co maith ⁊ sitoiltear ⁊ curtar siucra ann an meid as ailt ⁊ as mor fodnas an tsiroip so da coimed na slainte ⁊ an aigid galair na n-alt.

 224

224. Pibinella: .i. an eigrim; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata brigh diureticach ann ⁊ as mor fodnus an  95a3 aigid, stranguriadisuria. A bearbadh cona premhaibh ⁊ cona sil ar fin ⁊ coiscid loscad an fuail. Item, prema na luibhe so da brisidh co min ⁊ barr bainne da cur tritu ⁊ a chur ⁊ a cur 'na ceirin umna heasbaib ⁊ foirig iatt.

 225

225. Pulitricum: .i. gne don dubhchosach .i. an ruibh cloithi; fuar tirim co measurdha ⁊ ata brigh diureticach oslaicteac innte ⁊ furtachtaigid an aigid duinte na n-ae ⁊ na seilge ⁊ ni dleaghar a tobairt gan luibhe diureiticacha ele faria mar ata premha fineil ⁊ persille ⁊ a mbearbadh ar fin ⁊ a tobairt an aigid na n-easlainteadh adubramur.

 p.231
 226

226. Porrum: .i. in lus; teasaide tirim .i. a teasaideacht sa iii ceim  95b1 ⁊ a tirmuidheacht sa ii ceim. Sugh bonna gil an losa da tobairt maille ris fein da lucht cuiris fuil tar a mbel ⁊ bid slan. Barr lossa da brisidh ⁊ mil da cur trit a cur isna cneadhaib brena ina mbi moran silidh ⁊ foiridh iat. Sugh na luibhe so ar sisan mbog ⁊ coiscidh an cosachtach. Lus da brisidh ⁊ mil da cur trit ⁊ a cur ar greim na con confaid ⁊ foirig e ⁊ gach uile neimh. Sug lossa d'ol maille re bainni cich mna ⁊ foirigh an cosachtach. Sug losa ⁊ an iiii cuit do mhil trit da cur sa sroin ⁊ foirigh teinneas an chinn. Da mbia teinneas isin cluais cuir aen bainne da sugh an losa isin leat sroin is faidi on cluais ⁊ icaidh an teinneas. Lus da caitim a tosac na codach ⁊ toirmiscidh an meisce. A caitim a tosach na codach ata brigh lactach ann. A caitimh a caitim dona mnaib a tosach na codac ⁊ bigh clann mor uada. Premha an losa da chur ar smeroidibh dearga ⁊ a detach da ligin fonmaclac ⁊ togairmig an fuil mista. Sudh an losa .i. a premh da cur fon sroin ⁊ coisgidh flux fola na srona. Premha losa da bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ foirigh  95b2 an neimh. Murlain losa da bearbadh ar bainne almoint ⁊ a caitimh ⁊ togairmigh an druis. Et ata gne coillidhe don lus re n-abur sibhus ⁊ ata si teasaide isin iiii ceim ⁊ tirim isin iii ceim ⁊ ata brigh discailte na leannann fuar ann ⁊ togairmid an fual ⁊ an fuil mista ⁊ a caitim omh. Sugh na gnee so don lus da cur sa maclac ⁊ toghairmigh an fuil mhista amail adeir  p.232 Isac ⁊ an uair caitear luibh in luibh so ar cet longadh tuismid gaetmuireacht isin gaili ⁊ gortaigh na feithi ⁊ tuismidh detuigi reamra tirma uaithi noch urcoidigheas don radarc ⁊ is cuis d'aislingtibh troma a cosmaileas tromlaighi.

 227

227. Pingedo: .i. in methrudh ⁊ ata gne de teasaide tirim ⁊ gne eli teasaide fliuch ⁊ as fearr methradh na n-ainminteadh coillti chum an leigis na an ainmighe asna beantar ⁊ gach arrsaideacht beas an t-ainmighe as fearrdi an metrad ⁊ is e metrad na cerc ⁊ na caileach is fearr. Metrad geidh ⁊ matgamna da coimilt don ceann bis lom ⁊ fasaidh finnfadh air. An metrad cetna da coimilt da creachtib in beoil 95b3 ⁊ foirigh iat. Metrad an eisc da coimilt maille re mil dona suilib ⁊ foirid an fliuchaideacht shuilighe. Geir fiadha da cur an uinnemintib lochta an spasmuis ⁊ furtachtaigid iat. Metrad gobair da cur a clistiribh coirtithi an aigid disinteria ⁊ fodnaidh co lan mor. Aderar co fuil metragh an leomhain ⁊ an tairbh teasaide tirim ⁊ metradh na na n-ainminnteadh eli teasaide fliuch ⁊ adeir Isacc co fuil gach uili methradh an-umal don dileaghadh oir tuismidh duinti isna ballaibh amail adubhramur.

 p.233
 228

228. Pira: .i. na peirida; fuar tirim atait siat. A caitim a ndiaig na codach ⁊ furtachtaidh an dileaghadh. A caitim roimh an cuit ⁊ furtachtaidh flux na bronn. Peiridha  96a1 da brisidh ⁊ a mbearbadh ar uisce fertana ⁊ a cur 'na ceirin ar bel an gaili ⁊ coiscidh an sceat rach coilerdha. An ceirin cetna da cur arin imlican ⁊ coiscidh flux na bronn.

 229

229. Plumbum: .i. an luaidhe; fuar fliuch ata se ⁊ ata brigh fritbuailteac fuartach ann. Plata tanuighi da denam dhe ⁊ a cur arna ballaibh a mbia ainnteas ⁊ foirid iat. Da laidhdiugad siligh ⁊ teasbuidh na cneadh ⁊ da tirmugad ga copa luaighe da cur san cneadh no plata tanuigi ina mbia moran da pollaibh da cur ara bel leath amuith ⁊ as nor furtachtaidheas iat. Da cosc neime do-nitear o teinidh no o uisce plata luaighe da cur air leath amuit.

 230

230. Quercus: .i. in darach; fuar tirim isin ii ceim ⁊ ata brigh fostuidhteach tirmuighteac ana crann ⁊ ana duillebar ⁊ ina toradh. Duillebar an crainn so da brisidh co min ⁊ a cur isna cneadhuibh ⁊ coiscid flux fola 96a2 na cneadh ⁊ cneasaigid iat. Duillebar ur an crainn so da bearbadh ar uisce ⁊ a ol ⁊ coiscidh disinteria ⁊ gac flux fola ⁊ a cur fon timtireacht ⁊ foirid teneasmon. Coirt darac do bearbadh ar uisce ⁊ an t-uisce d'ol ⁊ an t-easlan da suigi  p.234 arin coirt ⁊ coiscid na heaslainteadha adubramur. Measoca na darach ata togairm an fuail innta ⁊ coiscidh an fluxa ⁊ is mo an brigh stipecda a mblaeisc na measoc na ina toradh ⁊ as mo ata si a copan na measoice ina 'na plaisc oir aderar idir na huili ni stipecda gurab e copan measoice na darac is mo is sdipecda dibh.

  • Don racam
  • don ros marina
  • don reubarbrum
  • don ros dearg
  • don madra
  • don ruibh
  •  96a3
  • dona neithib fritbuailteacha.

 231

231. Rafanos: .i. racam; teasaide tirim sa ii ceim. A prema da brisidh ⁊ a cur a finegra co ceann tri la ⁊ a bearbadh ana haitle ⁊ siucra da cur ann ⁊ a ol maille re trian uisce re loidhi ⁊ ag eirghi ⁊ fodnaigid an aigid fiabrais coididianaterciana nota ⁊ as risan comhsuighadh so aderar oixisacra. An tsiroip cetna sin d'ol an aigid duinti na n-ae ⁊ na seilge. Duillebar na luibhe cetna da bearbadh ar fin no ar blonaig muice ⁊ a cur 'na ceirin ar druim na n-ae ⁊ scailigh a nduinti ⁊ a cruas. An ceirin cetna da cur arin imlican ⁊ icaidh sdranguriadisuria. Sug na luibhe cetna da cur bog san  p.235 cluais ⁊ foirig teinneas ⁊ buigri na cluaise ⁊ gac uili luibh diureticac asa teit a mbrigh cuirig an luibh so a mbrigh innta ⁊ a cumasc maille re premh na luibhe so. Premha na luibhe so da brisidh ⁊ a cur a finegra re fead oidce ⁊ a sitlodh arna maireach ⁊ uisce boc da cur 'na ceann ⁊ a tobairt amail sceatraigh  96b1 ⁊ folmuigid na leanna reamra rigne bis annsa ghaili ⁊ da nitear oiximul diureticach da premhaibh na luibhe so maille re premhaibh feineil ⁊ persillemeirsiegrime ⁊ dubhcosach ⁊ crimh muice fhiadha ⁊ bearbtar ar finegra ⁊ cuirtear mil ann ⁊ eabur mar gach ndigh simplidhe mar adubrumur. Gloss; d'antus dentar olibanum.

 232

232. Rosmarinus: .i. an ros marina; teasaide tirim ⁊ na fadhar a ceim ona hugdaraibh. A blath ⁊ a duillebar imcubaigheas cum an leigis ⁊ ise as ainm don blath so dauntos 37 ⁊ as uadha ainmnidhtear an lictabaire ana teit se .i. diantos ⁊ beirig a mbrigh bliadhain ana duillebar ⁊ a mblath, na luibhe so. Et ata brigh comfurtachta isin luibh so a leit a deagbalaidh ⁊ brigh discailteac osluicteac ona teasaideacht ⁊ brigh tirmuighteac cnaidhteach glantac ona tirmuidheacht. Blath na luibhe so da bearbadh ar fin ⁊ a tobhairt an aigid na sincoipisicardiaca ⁊ foirigh iat. An blath cetna da bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ comhfurtachtaidh an incinn ⁊ foiridh teinneas an cinn. Item, bearbtar blath na luibhe so ar fin ⁊ leagar a deatac  96b2 fon sroin ⁊ comfurtachtaigid an inchinn co mor.  p.236 Diantosmaisdix da bearbadh ar fin ⁊ bolgam do congmail isan bel co fada ⁊ foirig tuitim an t-sine seaain. Item, an luibh cetna maille re cuimin da bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ foirigh tinneas an gaili ⁊ na n-inneadh. An luib cetna da bearbadh ar fin a cur te ar in imlican ⁊ foirigh stranguriadisuria ⁊ togairmidh an fuil mista ⁊ glanaidh an maclac ⁊ comhfurtachtaidh an brigh geneamhnach. Et da gnataidhis mna catrac Salernetain blath na luibhe so da bearbadh ar ola choitcinn ⁊ a cur amail pisarium sa mbanndacht da bhidis clannmar uadha ⁊ da beirid an fuil mista. Tuic leatt co comfurtachtaidtear na baill feiteacha on ros marina gurab uime sin as imcubaidh da lucht na pairilisi hi.

 233

233. Reubarbrum: teasaide tirim isin ii ceim ⁊ premh croinn noch fasas annsan Innia ⁊ atait da ghne air .i. barbrum re raitear reubarbrum on tir darub ainm Barbarapoinnticum re raitear reuponticum  96b3 ⁊ on oilen darub ainm Pontos ainmnidtear e no on blas poinnticdha bis air ⁊ as amlaidh as fearr e .i. a beith trom gan puill ann ⁊ an tan bristear e snaithidha ruagha dearga da beith ann ⁊ an tan fliuctar e ⁊ a cur ar th' ingin bidh dath crocda air ni beirinn a brigh ann act tri bliadhna ⁊ ni binn brigh lactach ann on aimsir sin suas ⁊ folmuigid linn ruagh co hoireda ⁊ linn dubh co tanaiste. Gab da ʒ da premaibh reubarbrum ⁊ a urdail ele da caisia fistula ⁊ curtar iat air an uisce ara mbearbtar melones ⁊ sitruilli  p.237cucumeris ⁊ leagar ann iat re feadh oidchi ⁊ sitoiltear arna maireac ⁊ tabartar da ol arna maireach ⁊ comfurtachtaigid ainnteas  97a1 na n-ae ⁊ na seilge ⁊ foiridh an fiabrus re n-abur ematrisius ⁊ foirigh terciana diuid ⁊ comhsuigigti. Item, pudur reubarbrum da tabairt ar lan leighi da sugh indiuia ⁊ foirigh an buidheacair ⁊ as mor fodhnus da calmughadh in totluithe noch da hanmainnigead o imurcaidh leanna ruaigh. Et ase a dileas an inchinn ⁊ an craighi da comfurtacht ⁊ calmuigid an radarc ⁊ marbaigh peisti na n-inneadh.

 234

234. Rosa rubia: .i. an ros dearg; fuar sa cet ceim ⁊ tirim sa dara ceim. Ceirin dan luibh so da cur ar loscadh tineadh no uisce ⁊ foirigh e. An ceirin cetna da cur ar bel an gaili ⁊ coiscidh a loscadh o imdugad leanna ruaigh ann. Ros dearg da bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ coiscigh flux ⁊ flux na fola mista. Ros ur da bearbadh ar uisce ⁊ a brisid ⁊ a cur ana ceirin aran att ⁊ foirigh gach uili at. Ros dearg da bearbadh ar uisce ⁊ a brisigh ⁊ gealan uighe da cur trit ⁊ a cur 'na ceirin arna suilib ⁊ foiridh a ndeargadus. Et as imcubaidh  97a2 a crina ⁊ a ur chum an leigis. Blath rosa no an ros fein do tirmugad ⁊ bigh a mbrigh tri bliadhna innta ⁊ as don ros do-nitear mil rosasium ⁊ as amlaidh do-nitear hi .i. an tan curtar an blath so a mil feadh aimsiri ⁊ a fascadh ina haitle ⁊ bidh ana mhil rosasium ⁊ as mar an cetna do-nitear ola na rose .i. an blath cetna da cur an olaigh re headh d'aimsir ⁊ a  p.238 fascad ana diaidh ⁊ bigh ana oluig rosasium ⁊ adubramur caibidil da blath an rosa leat as tuas dinn. 38

 235

235. Rubia maior, uarencia: .i. in madra; teasaide tirim isan cet ceim ⁊ ata brigh diureticach comfurtachtach ann. Premha madramaisdix da bearbadh ar fin ⁊ togairmigh an fuil mhista ⁊ an fual ⁊ tarbaigid co mor an aigid duinnti na n-ae ⁊ na n-arunn ⁊ na seilge. An luibh cetna da bearbadh ar blonaig mhuice no ar im ⁊ a cur 'na ceirin ar druim na n-ae ⁊ osluigidh duinti na n-ae. An ceirin cetna da cur arin imlican ⁊ togairmigh an fual ⁊ an fuil mhista. Premha madra da bearbadh ar uisce ⁊ an folt d'fholcadh as ⁊ da-beir dath min ruadh air. Ceirin da denamh da pudur  97a3 maisdix ⁊ da pudur madra ⁊ da ceir nua ⁊ a cur ar bel an ghaile ⁊ foirig a tinneas. Premh madra da bearbadh ar fin a ol do mnai ⁊ togairmigh an slanugadh. Item, deoc annso da slanugadh na n-uili cneadh .i. gab barr praisce deirge ⁊ macaill ⁊ lus na franc ⁊ sil cnaibi ⁊ urdail ru uili da premhaibh madra a mbearbadh ar fin no ar lind ⁊ a sitlodh ⁊ mil arna spumail da cur innti da reir meidideachta na dighi ⁊ tabair fiuchadh ar is d'aentaibh orra ⁊ an tan bus fuar curtar gabail innti ⁊ tabartar da hol ⁊ cneasaigid gach cneadh.

 p.239 97b1
 236

236. Ruta, bisa no molea: .i. in ruibh; teasaide tirim isin iii ceim; a hol co minic ⁊ comhfurtachtaigi an gaili. A tobairt do mnai re n-ignignaibh ⁊ beraidh leanamh gan fuireach. An luibh so da gnathughadh ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ tirmigid in sileadh. An luibh cetna da bearbadh ar mil ⁊ foirigh an cosachtach tic o fuaraideacht. An luibh so d'ol ar fin no ar lind ⁊ atait na buadha so uirri .i. osluicidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ furtachtaigidh an aigid arteticasietica ⁊ an aigid aitt an maclaic ⁊ na n-inneadh ⁊ fos an aigid na peisteadh bis an ingoire sa gaile ⁊ isna hinnibh. Ruibh ⁊ figeadha da bearbadh ar fin ⁊ a ol da lucht na higroipisi ⁊ foirig iat. Da gerugad an radairc .i. sugh ruibhe ⁊ fineil ⁊ domblas ae coiligh no iluir ⁊ a cumasc trit a ceili ⁊ a fascadh tri edach lin ⁊ a cur fona suilib ⁊ do-ni sug ruibi 'na aenar an ni cetna. Sugh ruibe da cur a pollaibh na srona ⁊ coiscidh flux fola na srona. An luibh so da cur a ndigh no a ceirin an aigid greim na con confaidh ⁊ an aigid gach uili neimh ⁊ foirigh hi.

 97b2
 237

237. Repercusiua: .i. gach ni ana fuil brigh frithbuailteac, atait siat a coimpleasc fuar da reir Auicenna ⁊ comhfurtachtaigidh an brigh innarbtach mar ata galla .i. mill duillebair na darach ⁊ a measoca ⁊ gatfann  p.240popinportulaca ⁊ ros ⁊ uisce ⁊ duillebar na fineamhna ⁊ ros lachanmin eornatoirpin ⁊ a cosmaile.

  • Don trom
  • don tsalann
  • don sarcacolla
  • don scamonia
  • don sabraedhi
  • do shene
  • don piletra
  • don tsailigh
  • don spicanardi
  • don praisidh buigein
  •  97b3
  • don raib
  • don rudus
  • do cnaim na heilifinti
  • don sdicatos
  • don tulchan
  • don tsanndaili
  • don stafis agria
  • don crim muice fiadha
  • dona neichib sdipeca
  • don modoman
  • don storac
  • don codladh
  • don ita
  •  p.241
  • don t-saitsi
  • don liathan locadh.

 238

238. Sambucus: .i. in trom; teasaide  97b4 sa iii ceim: ⁊ tirim sa ii ceim. A prema ⁊ a duillebar ⁊ a blath ⁊ a toradh, atait imcubaidh cum an leigis. Et as do laedan an truim do-nitear an ola darub ainm sambusium. Et ata brigh atairrngteach leanna finn ⁊ na leannann righin annsa trom ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ furtachtaigid an aigid coilicailicacoididianatersiana noc do-nitear o coilera sitrinauitillina. Et folmuigid co hoireda uisce na hidroipisi; leath lan plaeisce uighe circe da sugh preime an croinn so do tobairt maille re fin ⁊ folmuigid na heaslainteadha adubramur. Et curtar premh rusc an crainn so an oiximelaib ⁊ a siroipibh lactacha co gnatac ⁊ curtar fos duillebar an crainn so a ceirinaibh ⁊ an  98a1 urbruitib an aigid aitt ⁊ tinnisa na mball noc tic o fuaraideacht. Duillebar an croinn so da cur sa fotracadh re n-abur sduthfa ⁊ fortachtaigid lucht na higroipisi co mirbuileach. Blath an croinn cetna da cur an eanbruitibh no a potaistibh ⁊ lagaidh gan guasacht. In blath cetna da bearbadh ar fin ⁊ lagaid an fin sin. Sugh caer an crainn so ⁊ da trian fina trit ⁊ lagaidh co neamh-ghuasachtach.

 239

239. Sal: .i. in salunn; . t. teasaide isin ii ceim ⁊ tirim san iii ceim ⁊ is mor fodnus an aighid replexion an  p.242 gaili noc tic o leannaib fuara, A bearbadh ar finegra ⁊ a ol amail sceatraigh glanaidh co hoireda. Salann da cur a mailin ⁊ a tegadh re tinigh ⁊ a cur arin seilg no arin gaili no aran inadh ele bhis tind ann ⁊ coiscidh a teinneas gan fuireach. Salann da brisidh co min ⁊ a bearbadh ar mil noco mbia tiugh ⁊ gaeithe da denamh de a roime coinnle ⁊ a tabairt isin timtireacht ⁊ lagaidh gan guasacht ⁊ is mor  98a1 fodnus gnathughadh an tsalainn isna coimpleascaib fuara ⁊ an aigid neimh-dileaghadh an gaili.

 240

240. Sarcacolla: .i. gum crainn; teasaide tirim sa ii ceim. A cumasc maille re gealan uighe ⁊ a cur uman edan ⁊ umna hairgibh ⁊ coiscidh sileadh na nder ⁊ flux fola na srona. Pudur in guma so da cur an uisce na roisi re feadh oidche ⁊ a fascadh arna maireac ⁊ a cur mar foibert fona suilibh ⁊ foiridh a teimil ⁊ scailidh a finna. A cur ar smeroidibh ⁊ a deathach da ligin fon timtireacht ⁊ foirig teneasmon ⁊ bolga an daerghalair. Pudur an guma so da cur isna cneadhaibh ⁊ tirmaigid iat.

 241

241. Scamonia: teasaide tirim sa iii sa iii ceim ⁊ folmuigid linn ruagh co hoireda ⁊ linn dubh co tanaiste ⁊ ni dleaghar a tobairt d'folmugad leanna ruaigh nias lugha na scrupal ⁊ fetur da scrupal no a tri da tobairt de isna coimpleascaibh ele ⁊ is imcubaidh e an aigid fiabruis tersiana  98a3 acht muna bia imurcraigh ainnteasa ann ⁊  p.243 is mor foddhnus an aigid ainmeasardachta na n-ae ⁊ na buigeacaire ⁊ easbaidh an totluithe noch do-nitear o imurcaigh leanna ruaigh. Et as tarbac e an aigid na ngutadh thic o teasaideacht ⁊ ni dleaghar a tobairt 'na aenur gan cumasc maille re leigesaib eli. Et not leat nac scamonia e acht an uair bis se gan bearbadh ⁊ an uair bearbtar e diagreidium a ainm. Et as guasachtach an leiges so da tobairt oir u uair ann leanaidh se da taebaib an gaili ⁊ togairmidh fail ⁊ sceatrach ⁊ as olc e don lucht aga mbid ae teasaide da reir naduire no aicidi mar adubrumar.

 98b1
 242

242. Saturateia, utimbra: .i. in sabraidh; teasaide tirim sa iii ceim. An luibh so da bearbadh ar fin no ar linn ⁊ togairmidh an fuil mista ⁊ an fual ⁊ foiridh tinneas na n-inneadh. Premha na luibhe cetna da tobairt maille re mil ⁊ glanuigh an cliabh ⁊ an gaili ona leannaibh reamra righin. Pudur na luibhe cetna da tobairt maille re mil ⁊ togairmigh an druis. An luibh so da bearbadh ar finegra ⁊ a coimilt don ceann d'eis a bearrtha ⁊ foirig litairgia. Et aderaid na dochtuire co fodhnann na neiche so ara ceili .i. taimsabraedhe.

 243

243. Sene: teasaide tirim sa iii ceim ⁊ duillebar crainn e ⁊ as bec folmuigeas ⁊ linn dubh ⁊ na leanna righne air cheana as mo folmuigeas ⁊ fos tairrngidh ona ballaibh  p.244 foirimilleacha gurab uime sin fodnus an aigid mania ⁊ melangcoliaquartana ⁊ splenetica passio .i. galar na seilge ⁊ tsingcoipiscardiaca ⁊ teinnis na feitheudh ⁊ t-sieticaartetica  98b2potagrasireagra ⁊ a cosmaile. Et gnathaighmid an luibh so da cur a n-oiximelaibh ⁊ a siroipib ⁊ a ndeocaibh ⁊ a ceirinaib an aigid na n-easlainteadh adubramur ⁊ as amlaidh geraidtear an leiges lactach le so .i. (da ʒ) da unsa da seinne da cur inta ⁊ folmaigid na leanna cinntaca mar sin co himcubaidh.

 244

244. Serbliadhnaum: .i. piletra; teasaide tirim; a bearbadh ar finegra ⁊ urbruith da denamh dhe don ceann ⁊ foiridh an tinnis cinn tic o fuaraideacht. A bearbadh ar fin no ar lind ⁊ a ol ⁊ icaidh teinneas na bronn tic o fuaraideacht ⁊ togairmigh an fual ⁊ an fuil mista. An luibh so da bearbadh ar finegra ⁊ lan leighi da tobairt dhe gac lae ⁊ osluigid duinti na n-ae ⁊ na seilge. An luibh cetna da bearbadh ar mil arna spumail ⁊ a ol ⁊ foirigh an sele fola. A bearbadh ar finegra ⁊ a coimilt don edan ⁊ dona hairgibh ⁊ foirigh an tinneas cinn. An luibh so da bearbadh ar sugh licoirisi ⁊ foiridh an cosachtach. An luibh so da bearbadh ar fin maille re h-ainis ⁊ a ol ⁊ foirig gaetmuireacht 98b3 an gaili. An luibh so da brisidh maille re Minntas ⁊ re uormont ⁊ ceirin dibh da cur ar bel an gaili ⁊ foirig tinneas an ghaili ⁊ comfurtachtaigh an dileaghadh.

 p.245
 245

245. Salisit: .i. in t-saileach; fuar tirim sa ii ceim idir duillebar ⁊ blath ⁊ crand. Blath an croinn so da bearbadh ar finegra ⁊ a coimilt do lucht ainnteasa an fiabrasa ⁊ furtachtaigid iat. Craeba an crainn so da cur as cinn leapa lucht a an fiabrasa ⁊ uisce fir-tibrad da crotadh aran easlan 99a1 furtachtaigid e. Et as mor comhfurtachtaigheas uisce blatha an crainn so lucht tercianacausoin ⁊ fodnuigh duillebar an crainn so a ceirinaibh fuartha da cosc neime ⁊ tineasa na mball amuil adubrumur romhuinn.

 p.246
 246

246. Spicanardi: teasaide isin dara ceim ⁊ tirim isin iii ceim ⁊ blath crainn e noch da gabur san Innia. Et atait da gne air .i. spica nardispica celtica ⁊ a cosmaileas deisi eorna bis maille re deaghbaladh air. Pudur spica nardi da cur ar fin ⁊ a ol ⁊ foiridh singcoipiscardiaca. A bearbadh ar uisce tibraidi ⁊ siucra da cur ann ⁊ furtachtaid lucht an fiabruis. Pudur da denamh dhe ⁊ a boltanughadh do ligin fon sroin ⁊ comfurtachtuigid an incinn. Spica nardi da bearbadh ar ola coitcinn ⁊ a cur a pollaibh na srona ⁊ folmaigid an rema on incinn co hoireda. An ni cetna da cur annsa cluais ⁊ foiridh an buigri. Spica nardi do coimilt dona fiaclaibh ⁊ foiridh an brenanlalaighi. Spica nardi da cur a sparan cael lin ⁊ a cur sa mbandacht ⁊ da-beir an fuil mista  99a2 ⁊ comfurtachtaigid an geneamhain. An pisairium cetna da cur san timtireacht ⁊ foirigh teneasmon ⁊ do-nit na Sarristine ola don crand so ara mbi spica nardiolium nardinum a hainm ⁊ as mor furtachtaigeas an craighi amail adubramur.

 247

247. Sdrusium: .i. an praiseac buidhean; teasaide tirim sa ii ceim ⁊ ata brigh seimhithi diureticach innti ⁊ is imcubaidh hi an aigid duinti na n-ae ⁊ seilge ⁊ na buidheacuire ⁊ togairmigh an fual ⁊ an fuil mista. Et as imcubaidh i an aigid na cosachtaigi do-nitear o fuaraideacht ⁊ a bearbadh ar fin ⁊ ar mil ⁊ a ol. Sugh  p.247 duillebair na luibhe so ⁊ bainne cic ⁊ siucra geal trit ⁊ ceirin de da cur aran aigid ⁊ glanaig hi o gach uili salcur ⁊ droch-dath bis uirre. Sugh na luibhe so da bearbadh maille re ruib ar fin no ar lind no ar mil ⁊ ceirin de da cur uman ceann d'eis a bearrtha ⁊ foirig litairgia. An luibh so da bearbadh ar eanbhruiti gobair ⁊ a ol ⁊ foiridh litairgia co deimhin.

 248

248. Sulfur: .i. raibh; teasaide tirim isin  99a3 iiii ceim ⁊ mitaill talmuidhe hi ⁊ a tirtaibh ro-teasaide tuismidtear hi. Tri scrupaill da raib da tobairt an uig buigh ⁊ foirigh an t-asma tic o fliuchaideacht. Sulfur da cur ar smeroidibh dearga ⁊ a deathach da gabail sa mbel ⁊ foirigh easlainte fuar an cleibh. Item, gab ceir ⁊ ola choitceann ⁊ an tathabha geal ⁊ bearbtar iat trit a celi ⁊ faisctear tri edac lin ⁊ curtar pudur raibhi innte ⁊ coimiltear don ceann ⁊ foirig gach uili carruigi ⁊ foirig bruth na mball ele ⁊ ni dleaghar a tabairt dona dainib tirma coilerda na dona dainibh 'ga mbi ucht cumhang. Fetar a tobairt co hinill da lucht leanna finn.

 99b1
 249

249. Sol secium, sbonsa solis, ?eliotropia, sicorea, ingcuba, uerucaria: .i. in rudus; fuar tirim ata se⁊ ni fadur a ceim a leabar Plaitiairius ⁊ ase a ur fodhnas cum an leigis ⁊ ata cotugh an aigid gac neimh ann ⁊ an garrdha ana curtar e ni at aighid ainmighe neimhe ann.  p.248 Ceirin don luibh so ana haenur da cur ar greim na con confaidh ⁊ ni aith-eirghinn an neim ana haitle. An luibh so d'ol ar fin no ar lind ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge. Ceirin don luibh so da cur arna faithnibh ⁊ foirigh iat. Blath na luibhe so d'ol ar uisce co ceann ix la ⁊ foirigh an buidheacair. Ceirin don luibh cetna da cur arin neascoid re n-abur antrax ⁊ foirigh hi.

 250

250. Spodium: .i. cnaim na heilifinte: fuar tirim sa iii ceim ⁊ ata brigh fritbuailteach cneasaidteach ann. An cnaim so da beith a nduine ⁊ coiscigh an ita. Casnaideac an cnaimhe so da tobairt ar sudh cruaiche padraig ⁊ coiscigh flux na bronn ⁊ a cur 'na ceirin arna pulsaibh ⁊ infuaraigh ainnteas  99b2 na mball spiradalta. Pudur an cnaimi cetna da cur ar fin dearg ⁊ coiscidh flux disinteriaematoica ⁊ flux na fola mistaflux fola na srona.

 251

251. Sticatos: .i. sian sleibe ; teasaide tirim sa cet ceim ⁊ atait da ghne air .i. sticatos citrinumsticatos araibicum ⁊ ase sticatos citrinum is fearr ann. A tirmugadh ⁊ beirigh a brigh bliadhain ann idir blath ⁊ duillebar ⁊ ata brigh diureticach ann ona seimhe ⁊ brigh comfurtachta ona duillebar no ona deagbaladh. Blath na luibhe so da bearbadh ar fin an aigid cumgaid an cleibh ⁊ fuaraideachta an ghaili ⁊ na n-innead ⁊ an aigid duinti na  p.249 n-ae ⁊ na seilge ⁊ an aigid sdranguriadisuria cona cosmaile.

 252

252. Satuirion, priamiscus, leporina: .i. an tulcan ⁊ aderur magarlin ris ⁊ ata seteasaide fliuch sa iii ceim. Prema na luibe sin as imcubaidh cum an leigis ⁊ bidh prema na luibhe  99b3 a cosmaileas uirgidh ainmighi ⁊ gairtear trit sin magarlin de ⁊ as cumachtach mhedaigheas in sperma agna mnaibh ⁊ agna fearaibh ⁊ da-beir dat breigi ar aigid na mban rena coimilt dib. Prema na luibhe so da bearbadh ar finegra ⁊ ar mil no ar oiximel ⁊ a ol gaca trata ⁊ foirig galar na n-alt.

 253

253. Sandaili: fuar isin iii ceim ⁊ tirim sa ii ceim ⁊ gne do maidibh beca iat ⁊ atait tri gneithi orra .i. sandaili ailbi ⁊ dat geal bis air ⁊ sandalus ruibi ⁊ dat ruagh bis air ⁊ sandaili citrini ⁊ dat buighi bis air ⁊ ase sin dat as fearr air  100a1 ⁊ beirig a mbrigh da xx bliadhan i ngac gne dib so. Et ata brigh comfurtachtaithe innta ona deagbaladh fein ⁊ brigh claeclaithe ona fuaraideacht gurab uime sin is mor fodhnus an aigid droch-coimpleasca teasaide an fiabrasa ⁊ do cosc itan ⁊ ainnteasa na n-ae. Pudur sanndaili da bearbadh ar uisce ⁊ siucra da cur ann ⁊ bidh amail siroip ⁊ furtactaigid in tsiroip so na heaslainteadha adubramur. Pudur sandaili da cur an oiluigh mandragora ⁊ a coimilt don edan ⁊ togairmigh an codlad isna fiabrasa gera ⁊ furtachtaigid teinneas an  p.250 cinn. Item, pudur sandaili da cumasc maille re sug lactuca ⁊ edac dearg da thuma ann ⁊ a cur ar druim na n-ae ⁊ coiscidh flux fola na srona ti ona haeib. Pudur sannduiliola na roisifinegra da cumasc trit a ceili ⁊ etach dearg da tuma ann ⁊ a cur ar druim na n-ae ⁊ coiscidh a n-ainnteas. Item, cumaisctear an pudur cetna maille re huisce fertana ⁊ re finegra ⁊ etach da tuma ann ⁊ a cur ar bel an gaili ⁊ coiscidh an sceatrach. Item, pudur sandali da cumasc maille re sugh na cruaiche padraig ⁊ a cur arna neascoidib ana tosach 100a2 ⁊ fritbuailig iat.

 254

254. Sdafisagria: .i. sil luibe noc ata teasaide tirim sa iii ceim ⁊ tairngid linn finn on incinn ⁊ a cur fona fiaclaibh ⁊ fodnuigh an aigid litairgia. Pudur stafisagria da cur a pollaibh na srona ⁊ togairmid an tsraedach noc is cuis comfurtachtaig don incinn. Sdafisagria da bearbadh ar finegra ⁊ bolgam dhe do congmail sa bel ⁊ foirigh tuitim an t-sine seaain. Pudur stafisagria da caitim maille re mil ⁊ marbaidh peiste na brond.

 255

255. Scolapendria, linga ceruina: .i. crimh muice fiadha: teasaide tirim co measurdha ⁊ as mor fodnus an aigid duinti na n-ae ⁊ na seilge oir ata brigh semithi discailteach ann. A bearbadh ar fin ⁊ brisidh na clocha fuail. Oiximel da denumh don luibh so ⁊ d'finegra ⁊ a ol  p.251 co ceann da xx la ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ brisidh  100a3 na cloca fuail ⁊ is mor fodhnus an t-oiximel so an aigid na buidheacuire.

 256

256. Stipica: .i. gach luib ina fuil brigh stipica bidh fuar tirim co gnatach. Et asiat so na spisraidh ⁊ na guma ata sdipicdha .i. gum araibispodiumsandaili ailbi ⁊ ruibimumiabolus armenecusmaisdix ⁊ croicinn na n-uball ngrainneachsaingis dragoinis .i. fuil dreagain ⁊ a cosmaile. Et asiat so na luibhe stipeca .i. ueruenaplantaghomentastrom .i. cartlann ⁊ sud g aipsinti ⁊ sugh na gluinighi bigi ⁊ sug an rosa deirg  100b1 ⁊ sugh na n-airneadh n-anabaigh ⁊ sugh losa na franc ⁊ ipocistidos .i. lus na meacon ⁊ rubia maidor .i. madra.

 257

257. Sbaragius: .i. in modomhun; teasaide tirim ata si ⁊ ata brigh diureticach innte ⁊ is imcubaidh an luibh so an aigid duinti na n-ae ⁊ na seilge. A cur a ceirinachaibh ⁊ an uinnemintibh an aigid teinnis an cinn ⁊ togairmigh an codladh co demhin.

 258

258. Storax: .i. gum crainn noch ata teasaide isa cet ceim ⁊ tirim sa ii ceim ⁊ as annsan Innia da gabar ⁊ ata brigh atairrngteac ann ⁊ ata foladh reamar aigi ⁊ atait tri gneiti air .i. storax licita ⁊ in Calabria do gabur estorax calamita ⁊ on focul Greigise darab ainm “calo” aderur e ⁊ is inann “calo” isin Greigis ⁊ maith isan Gaeidilg oir  p.252 asi so gne as fearr don storax ⁊ storax ⁊ storax micor ⁊ as annsan Innia da gabur e ⁊ beirig  100b2 a brigh x mbliadhna an gach gne dibh so. Storaxros dearg da bearbadh ar uisce ⁊ a fascadh tri edach lin ⁊ glanuig an incinn. Ceirin da ceir nua ⁊ do storax ⁊ d'ola coitcinn da cur ar bel an gaili ⁊ coiscidh an tinneas. Pillule da denamh do storax ⁊ do mil ⁊ a congmail fo bun na teangadh ⁊ foiridh catarrus. Storax da cur ar smeroidib dearga ⁊ a deatach da ligin fon maclac ⁊ togairmig an fuil mista ⁊ foiridh suficasio matrisis. Storax da bearbadh ar fin ⁊ an fin da congmail isin bel co fada ⁊ foiridh tuitim an t-sine seain. Pillule da denamh don storax maille re mil ⁊ foiridh easlainte na mball spiradalta. Et as imcubaidh storax da cur an uinnemintibh ⁊ a tretaib an aigid na fuaraideachta oir coinnmigh a mbrigh innta da gnath. Storax da congmail fo bun na fiacal ⁊ daingnigh iat co ro- maith.

 259

259. Sompnus: .i. an codladh et as iat so na neithi togairmis an codladh .i. papauer nigrum  100b3 .i. popin dubhopiumsugh gatfainnemandragoraros lacan ⁊ uisce fuar ⁊ teneagalpisilliumportulaca ⁊ a cosmaile.

 260

260. Sitis: .i. an ita et asiat so na neice coisceas an ita .i. siucra cainndi ⁊ trian finegra ⁊ da trian uisce ⁊ a congmail isan bel ⁊ sisan eorna ara mbearbtar sail cuach  p.253nonintoirpinteineagalsil an tsamaigh ferna ⁊ a cosmaile ⁊ fodnaig  101a1 fos an aigid na hitan gum araibioiximul diureticach ⁊ uisce fuar da mheascadh isin bhel co minic ⁊ uisce te d'ol ⁊ gan en red d'uisce fuar d'ol oir medaigid an t-uisce fuar an tart ⁊ laidigh an t-uisce te he amuil ader Auidseanna.

 261

261. Saluia: .i. saidsi; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ a duillebar imcubaidheas cum an leigis ⁊ ase a hur as fearr ⁊ beirig a brigh bliadhain innti ⁊ ata gne coillidhe don luib so re n-abar eufatoirium .i. an ibair sleibe. Et as mo an brigh diureticach san ibair sleibe na sa saidsi. Ata annsa saidsi brigh comfurtachtach cnaidteac discailteach ⁊ is mor comfurtachtaideas an luibh so na feithe amail do-ni an castoirium. Saitsi da bearbadh ar fin ⁊ a tobairt do lucht na pairilisieipilensia ⁊ comfurtachtaigid co mor iat. An luibh cetna da bearbadh ar fin ⁊ ceirin da cur dhe uman mball ara mbia crith ⁊ foirigh e. Sug saitsi da cur a sabus no a mbiadaibh ele ⁊ a caitim du lucht na pairilisi. ⁊ eipilensia ⁊ is mor tarbaideas doibh. Duillebar saitsi da cur a fotracad an aigid stranguriadisuria ⁊ furtachtaigidh  101a2 iat ⁊ glanuidh an maclac. Sug saitsi no a pudur da cur a sabhsaibh ⁊ meduigid an brigh totluighthe. Item, gabh piletrasaitsifinegra ⁊ becan pibuir ⁊ caitear ⁊ glanuidh an galli ona leannaibh reamra. Urbruith da denam da duillebar an t-saitsi innarbaidh an togluasacht. An  p.254 luibh so da cur ar greim na con confuigh ⁊ foirigh e. A cur arna cneadhaib ⁊ coiscidh a tilgin fola. An luibh so da bearbadh ar fin ⁊ foirig an tsean-cosachtach. Saitsi d'ol ar fin ⁊ glanuig an maclac ⁊ foirigh tinneas na slaiti fearrda.

 262

262. Sauina, bracteos: .i. liathan locadh; teasaide tirim sa treas ceim ⁊ a duillebar as imcubaidhe cum an leigis ⁊ beirig a brigh bliadhain ann ⁊ ata brigh seimhiti ann. A bearbadh ar fin ⁊ furtachtaidh teinneas an gaili ⁊ na n-inneadh noch thic o fuaraideacht ⁊ an cleibh mar an cetna. A bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ fodnuidh an aigidh stranguria. An luibh so da bearbadh ar fin ⁊ togairmigh an fuil mista ⁊ an togluasacht. An luibh cetna da bearbadh ar finegra ⁊ a deatach da licin fon timtireacht ⁊ foirig 101a3 teneasmon ⁊ bolga an daergalair. A boltanughadh da gabail fon sroin co minic ⁊ comfurtachtaigid an incinn. Item, gabh barr minntais ⁊ liathan locasaitse ⁊ caitear iat maille re salunn ⁊ comedaidh thu ona heaslaintibh fuara ⁊ on pairilis co hairithee.

  • Do deascaib an fina
  • don terra sigilata
  • don tuirbit
  • don cruitneacht
  • dona brisclain
  • don ferban
  •  p.255
  • do lin in damain allaidh
  • don terpintina
  • da tamuiriscus
  • don tamuirendi
  • da maetanaib na fineamna.

 263

263. Tartarum: .i. deascaidh an fina 101a4; teasaide tirim sa iii ceim ⁊ folmaigid linn finn ⁊ na leanna righne air ceana ⁊ is tarbhach e  101b1 an aigid na n-easlainteadh fuar do-nitear ona leannaibh reamra. Et ata brigh creachtnaithe na n-inneadh innte gurab uime sin nac dleaghar a tobairt 'na aenur gan neiche ele maille ris. A tirmughadh ⁊ a cur isna cneadhaibh fliucha ⁊ tirmaigid iat. Pudur da denamh dib ⁊ a tabairt dona dainib ro- reamra ⁊ traetaigh a reimhe imurcach. Unsa co leith dib da tabairt maille re mil arna spumail ⁊ lagaidh deich n-uaire amuil adubrumar.

 264

264. Terra sigilata, terra Sarasenica, argentaria: .i. an talamh selaithi ⁊ aderaid drong eli an talamh Sarristineach ris ⁊ ata se fuar tirim ⁊ bigh amuil cloic ⁊ sela ann amail crois. Et ata an brigh fastuiteac co mor and. Becan do pudur an talaimh so da cumasc maille re gealan uighe ⁊ a cur fon edan ⁊ coiscidh flux fola na srona. An pudur cetna maille re sugh sraidium leg. sráidín da cur isin sroin ⁊ coiscid an flux cetna. Ceirin don pudur cetna maille re h-olaig na roisi ⁊ re  p.256 gealan uighe ⁊ re finegra da cur arin imlican ⁊ coiscidh gac uile  101b2 flux bronn. An ceirin cetna da cur ar bel an gaile ⁊ coiscidh an sceatrach. An ceirin cetna da cur umna haltaib ⁊ coiscidh silead an rema cucu. An aigid aitt na cos artamesia da bearbadh ar fin ⁊ in pudur cetna do cur air ⁊ foirid iat . Et an pudur cetna da cur ar uisce mbog ⁊ a coimilt don ceann a haitle a foilce ⁊ do-ni folt min deagh-datha air neach.

 265

265. Tuirbit: teasaide tirim sa iii ceim ⁊ prema crainn e noc fasas san Inniadh ⁊ folmaigid linn finn ⁊ ata brigh aitairngteach ann ⁊ as tarbach e an aigid coilica ⁊ gac uili galair na n-alt ⁊ geraidh se gach uili purgoid folmuigeas linn finn. Pudur da denamh dhe ⁊ a cur isna cneadhaibh ⁊ cneasaigh iat ⁊ foirig linnidha ⁊ ainmfeoil na cneadh ⁊ as de so do-nitear an lictabaire darub ainm darub ainm diatuirbiti ⁊ ni dleaghar ni is mo na dragmae ii da dragmae da tobairt de so.

 266

266. Triticum: .i. an cruitneact;  101b3 teasaide isin cet ceim ⁊ fliuch co measurdha a medon an ii ceim. Et examlaidtear an cruitneacht da reir egsamlacht na n-aimsir ana curtar hi oir adeir Isac an cruitneacht curtar san earrach ⁊ isin fodhmur da beit co measardha an aithfegad na n-aimsir ele. Et examailtear an cruitneacht da reir a hoigi no a harrsaideachta oir adeir Isac an tsean-cruitneacht as bec oileas as do-dileaghtha hi oir  p.257 cnaigtear a fliuchaideacht nadurtha on arrsaideacht ⁊ medaidtear a tirmuideacht aicideac ⁊ an tan bis idir a hoigi 'sa harrsaideacht as ann as fearr hi da reir Isac oir an tan bhis ur big imarcaidh fliuchaideachta innti ⁊ rann talmaigeachta innus co tulsmidtear gaetmuireaccht isin  102a1 gaili ona dileaghadh. Et an t-aran do-nitear don cruitneacht gloin ata se teasaide tirim isan ii ceim oir gabuidh se teasaideacht on tene cuice ⁊ an sugh do-nitear don cruitneacht ata brigh glanta an cleibh ⁊ na scaman ann ⁊ minigid gairbhi an gotha. Et fedtar sisan do denamh dhi amail do-nitear don eorna ⁊ is mor fodnus sisan na cruitneachta da chosc an fluxasisan na heorna da chosc na cosachtaighi. Cruithneacht da brisidh ⁊ a bearbadh maille re hola ⁊ foiridh na neascoid cruaighi. Cruithneacht da bearbadh ar uisce maille re ruib ⁊ a brisidh ana haitle ⁊ ceirin di da cur arna cicibh ⁊ foiridh a cruas ⁊ a tinnes. Cruitneacht arna brisidh da bearbadh ar sug gafainne ⁊ ceirin de umna haltaibh ⁊ coiscidh sileadh an adbuir cucu. Gran cruitneachta arna cognamh da cur ar greim na con confuigh ⁊ ni denann urcoid ina haitli ⁊ is mo oilis an cruitneacht fasas isan fearann meth na an cruitneacht fasas isin fearann truag. Et ata bran na cruitneachta teasaide tirim co measardha ⁊ ata brigh glanta ann. Sisan da denamh don bran so ⁊ glanuigh  102a2 an cliabh ona leannaib reamra righin.

 p.258
 267

267. Tanasetum agreste: .i. na brisclain: fuar tirim ⁊ ni fadur a ceim a leabar Plaitiairius ⁊ is mor fodhnus an aigid fluxa na bronn. A mbrisid ⁊ gealan uighe no barr bainne da cur trit ⁊ foiridh ainnteas na mball. Prema na luibhe so da bearbadh ar fin dearg ⁊ a ol ⁊ foirigh galur na mban. Ceirin don luibh cetna maille re gealan uighe da cur fona hairgibh ⁊ foiridh an teinneas cinn tic o teasaideacht.

 268

268. Tapsia: .i. an fearban: teasaide tirim san iii ceim ⁊ beirigh a brigh ann co ceann tri mbliadhain ⁊ togairmigh an scetrach co hoiredaflux na bronn co tanaiste. Item, bristear an luibh so co maith ⁊ bearbtar hi ⁊ foirig an potagra. Et ata brigh ataitairrngteac na leannann a hinmedon an cuirp cum na mball foirimilleach innti. Item, gabh finegra ⁊ an uinnemint darub ainm pupulion 102a3 sugh midhaighi ⁊ sugh na luibhe so ⁊ plur mine eorna ⁊ bainne cic cumasctar co cudruma ⁊ curtar 'na ceirin umna haltaibh foirig artetica ⁊ potagrasireagra ⁊ gac uili easlainte na feiteadh tic o fuaraideacht.

 269

269. Tela rania: .i. lin an damain allaidh: fuar tirim ⁊ ata brigh fostoigteach ann ⁊ coiscidh sileadh fola na cneadh cneasaigid amuil adubrumar.

 p.259
 270

270. Terpintina: .i. gum crainn noc ata teasaide tirim ⁊ beirig a brigh cet bliadhan ann ⁊ ata brigh discailteach aipidteac boctach ann. Terpintina maille re min eorna da cur a ceirinaibh  102b1 ⁊ aipigid na neascoide fuara ⁊ discailidh an t-adbhar. Terpintina da cur ar smeroidibh dearga ⁊ a deatach da licin fon timtireacht ⁊ foirig builg an daer-galair. An deathac cetna da licin fon mnai ⁊ foirig suficasio matricispresuficasio matricis.

 271

271. Tamariscus: .i. croiceann crainn fasas annsan Innia ⁊ ata teasaide tirim da reir Avicenna ⁊ ata brigh diureticach glantach ann ⁊ is tarbac e an aigid galair na selgi ⁊ stranguriadisuriacoilicailica. Pudur an croinn reamhraiti da cur ar biadaib no ar deocaibh ⁊ do-ni furtacht an aigid na n-easlainteadh adubramur.

 272

272. Tamuirindi, oxifencia, dactilus asetosus, dactilus indicus: toradh crainn; fuar tirim. leat astigh don ii ceim ⁊ folmaigid linn ruagh co hoireda ⁊ na leanna loisce eli co tanaiste oir folmaigid linn ruagh on gaili ⁊ ona hinnibh ⁊ ona haeibh ⁊ as imcubaidh e an aigid na buidheacuire ⁊ duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ an aigid tersiana. Sug fumitertamuirendi da tobairt da  102b2 ol ⁊ foirigh an brut bis arin croicinn ⁊ an carraighe amuil adubrumuir.

 p.260
 273

273. Turio uitis: .i. maetain na fineamhna ⁊ maethain gach uili crainn ⁊ gac uili luibhe ⁊ fetar an t-ainm so do rad riu. Maetain na fineamhna da cur a sabsaib ⁊ calmuig an brigh totlaightheach. Maetain na ndrisi na ndrisidh maille re gealan uighe circe da cur trit ⁊ a cur arna suilib ⁊ coiscidh a teasbach ⁊ a tinneas a ndera. Maetain na darach ata brig stipicdha coirtiteac indta.

  • Don uernix
  • don ueruena
  • don tsail cuach
  • da lus na leadan
  • don gloini
  • do caera na fineamhna
  •  102b3
  • don fin
  • don neim
  • don broinn
  • dona peistib
  • don radarc
  • don scetraig
  • dona neithib loisceas.

 274

274. Uernix, bernix, elasia: .i. gum croinn noc ata fuar tirim sa ii ceim ⁊ atait tri gneiti air .i. gne buighe ⁊ gne ruagh ⁊ gne geal ⁊ asi an gne geal solus is fearr dibh ⁊ ata brigh ceangailteac dlutaidteac na n-uili datann ann  p.261 oir ase cuirid na peinntiuraig tar eis gach datha arna dealbaibh oir da-beir a dat fein da gac dat dibh ⁊ bid solus loinnearda uadha. Uernixduis leg. tuis ⁊ gealan uighe circe da cur ar bel an gaile ⁊ coiscidh gac uile sceatrac. Et coiscidh pudur an guma so gac uili flux. An  102b4 gum cetna do coimelt don ceir ⁊ beirigh a brigh innti cet bliadhan gan truaillead.

 275

275. Ueruena, herba Ueneris, peristeron: teasaide tirim ata si ⁊ is treisi a tirmaideacht  103a1 na a teasaideacht. An luibh so da bearbadh ar fin ⁊ a ol ⁊ foirigh neimh leadartha no con confuigh ⁊ an luibh fein 'na ceirin. Sugh na luibhe cetna do congmail isin bel ⁊ foirigh an galar beil. Duillebar na luibhe so da cur isna cneadhaib dearga ⁊ foiridh iat. An luibh cetna d'ol ar fin no ar linn an aigid gach uili neimhe. Tri premha ⁊ tri duilleadha don luibh so da buain ⁊ paidir re gac nduille ⁊ re gach premh ⁊ a ol ar uisce srotho ⁊ foiridh ter tersiana. Ceitri duilleadhaiiii prema da buain mar an cetna ⁊ a ol roimh aixis quartana ⁊ icaidh e. Ueruena da beit ad laimh a dul d'fis t'otair ⁊ fiarfaig dhe cinnus ata ⁊ da n-abra co mbia co maith tiucfaid as ⁊ da n-abra co mbi co holc racaidh d'eag. An luibh so do bearbadh ar fin no ar midh an aigid gach uili easlainte thic o fuaraideacht an gaili no an cleib ⁊ is tarbach fodhnus doibh. Ueruenabitoineatair talman ⁊ a  p.262 coimilt ar uisce ⁊ a ol ar cet longadh gac lae ⁊ brisigh an cloc fuail gan amurus.

 276

276. Uiola: .i. in sail cuach; fuar a tosac  103a2 an cet ceim e ⁊ fliuch a ndeireadh an ii ceim. A tirmugad ⁊ beirig a brigh da bliadhain innte ⁊ as fearr a buain gacha bliadhain. Et as do blath uiola ⁊ do siucra do-nitear siucra uiolasium ⁊ as don blath cetna ⁊ do mhil do-nitear mil uiolasium ⁊ don blath cetna ⁊ d'olaigh do-nitear ola uiolasium . Et cebe acu bus ailt da denamh cuir an blath an blath annsa mhil no san ola no sa siucra ⁊ lic ann eadh d'aimsir ⁊ faisc ina haitli ⁊ bidh mar adubrumur. Et as amlaidh do-nitear siroip na uiola .i. blath na uiola da bearbadh ar uisce ⁊ an uair bus fuar e siucra da cur ann ⁊ is imcubaidh an tsiroip sin an aigid na n-easlaintead teasaide. Deanamh ele uirre .i. blat uiole da cur an uisce re feadh oidche ⁊ a sitlodh arna maireach ⁊ siucra da cur innte ⁊ bidh 'na siroip. Denum eli uirre .i. blath na uiole da brisidh ⁊ a cur maille re holaigh a soiteach gloine re grein an aimsir samraigh re v laeib deag ⁊ bidh 'na holaigh togaidhi ⁊ furtachtaigid an ola so gac uili droch-coimpleasc teasaide an cuirp. Ola na uiole do coimilt don edan ⁊ dona hairgibh ⁊ icaidh teinneas an cinn  103a3 noc thic o teasaideacht. Et at ait iiii brigha isan olaid so .i. miniugad na neitid ngarb ⁊ innfuaradh na neiteadh teasaide ⁊ bogad na neiteadh cruaigh ⁊ in stupail ⁊ an ceangal bis arna hinnib da ladh. Uiola  p.263 maille re gealan uighe da cur umna neascoidib teasaide ⁊ fritbuailigh iat ana tosach. An luibh so da bearbadh ar uisce ⁊ na cosa ⁊ an aigid d'innlad as ⁊ togairmig an codlad. Tuic leat gurab cora in uiola da bearbadh cum siroip da denamh dhi na an ros oir ata fliuchaideacht righin do-discailti innti ⁊ fliuchaideacht so-scailte silteac ata san ros. Uiola da bearbadh ar uisce ⁊ a ol ⁊ coiscidh an laitirt no a boltanughadh do cur fon sroin ⁊ do-ni mar an cetna. Et adeir Macer an uiola ara mbi blath doinn-dearg gurab imcubaidh hi an aigid epilensia.

Item, blath uiolecrochmirr do cumasc trit a ceili ⁊ a cur arna suilibh ⁊ foirigh att ⁊ deirgi na sul. Item, sail cuach da brisidh ⁊ a cumusc  103b1 maille re mil ⁊ re finegra ⁊ a coimilt don ceann deis a bearrtha ⁊ icaidh a bruth ⁊ a salcur. An luibh so da cur ar licc the ⁊ a cur mar sin arin at ⁊ coiscidh a neimh ⁊ a teinneas. An luibh so da bearbadh ar uisce ⁊ a deatach da licin fon maclac ⁊ foirid creachta in macluig. Sil na luibhe so da tabairt ar fin ⁊ glanaidh an fuil mista. Ceirin don luibh so da cur arin potagra tic o teasaideacht ⁊ foirigh. An luibh so d'ol ar uisce ⁊ innarbaig linn ruagh bis annsa gaili. An luibh cetna da bearbadh ar meadg an aigid pleurisisi ⁊ perpleumonia39 ⁊ gac uili easlainte an cleibh. Ola na uiola da coimilt da cliabh na leanam mbec ⁊ icaidh an cosachtach. Sugh na luibhe cetna da cur bog sa cluais ⁊ foirigh torman na cluas noc tic o teasaideacht. Sug na luibhe so d'ol ar cet longad ⁊ marbaig na peisti. An  p.264 luibh so do tobairt ar cet longad ar fin da duine o teit a urlabra ⁊ foirig e mar adubrumuir.

 277

277. Uirga pastoris, osaragi: .i. lus na leadan min: fuar tirim ⁊ ni fadur  103b2 a ceim ⁊ ata brigh fostoiteac innti ⁊ is imcubaid hi an aigidh flux na bronn. Ceirin don luibh so maille re gealan uighe ⁊ re min eorna arin imlican ⁊ coiscidh flux bronn. Pudur na luibhecetna da tabairt a n-uig bhuig ⁊ coiscidh flux na bronn. Ceirin don luibh so maille re gealan uighe circe da cur arin teinigh dhiadh ⁊ foirig hi. Ceirin don luibh cetna da cur arin ceann ⁊ furtachtaigid an aigid frenisise.

 278

278. Uitrum: .i. an gloine; fuar sa cet ceim ⁊ tirim sa ii ceim. Pudur na gloine maille re h-ola na cno francach da cur fon ceann ⁊ foirig gac uili carraighe. Pudur gloine maille re serpentina  40 da cumasc trit a ceili ⁊ foirig bruth an croicinn ⁊ a coimilt de. Item, blath na smer ⁊ pudur gloineola na roisi ⁊ a cumusc trit a ceili ⁊ a cur ar morfia ⁊ fuiliugad air roime ⁊ foirigh e gan amurus da reir Plaitiairius. Pudur ro-min gloine da cumusc maille re sugh feinel ⁊ a cur  103b3 fon suil ⁊ scrisaig finn na sul.

 279

279. Uua: .i. caera na fineamna; teasaide fliuch iat acht muna claechlaighi fonn no tir a n-aicned ⁊ adeir Isag co tuismidhit fuil glan ⁊ co tiagaid tar na huili toradh acht  p.265 amain na hubla figi ⁊ adeir Isac co n-examhailtear iat a 4 foladhaib .i. a cnaime, fuar tirim ⁊ a sugh, teasaide fliuch ⁊ a n-eithneadha, teasaide tirim ⁊ a croicinn, fuar tirim fos ⁊ adeir Galienus gurab inann oibriughadh croicinn na risine ⁊ oibriugad croicinn na caer so oir atait do-dileaghtha gaetmur ⁊ adeir Isac co coiscinn caera na fineamna meisce an fina ⁊ gach meisce tic co hobann is gairid bis ar neach ⁊ gach meisce tic co rigin is fada bis ar neach mar adubrumar.

 104a1
 280

280. Uinum: .i. in fin; teasaide tirim ata se ⁊ as mor oilis an corp ⁊ coimedus an tslainte ⁊ a ol co measurdha da reir Isac in Dietis Uineuersalibus ⁊ calmuigid se brigh dileaghtha an gaili ⁊ na n-ae ⁊ na mball co huilighe oir adeir Galienus na briatra so a Leabar Choimeda na Slainte: “Imposibile est accionem uirtutis digestiue confurtairi absce uino” .i. ni fedtar oibriughadh na brighe dileaghtha da calmughadh co foirfi an uair anbainnidhtear hi gan fin oir ni fetar biadh no deoch as mo calmuigeas an brigh nadura ⁊ an brigh dileaghtha na an fin oir comhaentaighidh a teas risin teas nadura ⁊ a fliuchaideacht risna fliuchaideachtaibh nadura. Et intaigid co hurusa a fuil ro-glain ⁊ meduigid na spiraid ⁊ glanuig se an fual leg. fuil ⁊ osluigidh duinte na n-ae ⁊ na seilge glanuig na suili ⁊ indarbaidh bron ⁊ toirrsi on craige ⁊ calmuigid na baill co huilidhe. Ni headh  p.266 amain acht calmuigid an t-anam oir claechlaidh bron cumha ⁊ toirrsi ⁊ meduigid an forbailteacus ⁊ comfurtachtaig 104a2 an t-anum chum aitrigi ⁊ chum diadachta ⁊ da-beir beodacht ⁊ arrachtus do neoc ⁊ is follus da reir Isacc co n dleaghar an fin da tobairt an gac ais ⁊ an gac aimsir ⁊ an gac coimpleasc ⁊ fhonn da reir mar fuilngeas an naduir e da reir meide no loidhed. Et adeir Isac gurub mo dleaghaid na macaim ⁊ na daine oga an fin d'ol naid na seann-daini oir gemad imcubaid doib e da reir a coimpleasca ni fuilngteac a n-incinn air da reir anmaindi na brighi ainmigi acu ⁊ buigi a feiteadh. Et as ecsamuil oibrighis an fin isna haesaibh da reir Isac oir mar leiges amain dleaghar a tobairt dona seann-dainibh ⁊ mar biadh dona dainibh oga ⁊ mar biadh ⁊ mar leiges dona macamhaibh. A beith mar leiges dona seann-dainibh ise as adbar do .i. teasaideacht an fina ag fritcathugadh an aigid fuaraideachta na haisi. A beit mar biadh dona dainibh oga ise as adbar do .i. gurab inann coimpleasc ⁊ naduir doib da reir teasaideachta ceachtair dibh ⁊ gurab ona cosmuilis do-nitear a n-aileamhaint. A beit mar biadh ⁊ mar leiges dona  104a3 leanmaibh ise as adbar dho oir nir coimlinadh a teas nait a mbrigha nait a mbaill co foirfe ⁊ ata a fliuchaideacht co himurcach mar adubrumar ⁊ certaig an fin na neithi sin ⁊ as ullamh e da dul a n-oileamhaint na mball. An aimsir geimrigh ⁊ a fonn fuar dleaghar an fin da tobairt a meid mhoir. An aimsir samraigh ⁊ a fonn teasaide dleaghar a cumasc maille re  p.267 huisgi oir beirigh seimhideacht an fhina an t-uisce an inmedon na mball da n-innfuaradh ⁊ da fliuchadh. Et examuiltear an fin da reir aisi .i. fin nua en bliadhain amain ⁊ fin arrsaig o iiii bliadhna co vii mbliadhna ⁊ fin medonac o da mbliadhain co iiii bliadhna. An fin nua vero ata se teasaide fliuch sa cet ceim gurab uime sin as mor fodnus an aigid na fuaraideachta ⁊ idir na huili deoch asi so is mo teit an oileamhaint na mball da reir Isacc  104b1 ⁊ gedeadh tuismidhtear droc-leanna truaillidhe uadha ⁊ gaetmuireacht isan gaili ⁊ isna hinnibh oir adeir Galienus nach fedann an fin ur an biadh da breit leis cum na mball. An fin arrsaigh vero ata se teasaide tirim sa iii ceim ⁊ ata serbi ann ⁊ as bec oilis ⁊ is luat teit sa ceann ⁊ comhbualgris na cetfadha da n-eabur co mi-nadura he acht muna bia arna cumusc maille re huisce nglansechnadh an luct aga mbid na cetfadha ro-gera ⁊ na feithe anmunna an fin so acht muna beadh an fin maille re moran fliuchaideachta noc fedus fritcatugad an aigid geraideachta ⁊ ro-teasaideacht an fina. An fin medonac vero ata se teasaide tirim sa ii ceim ⁊ ase imcubaidheas da gac uili ais ⁊ aimsir ⁊ coimpleasc da tuctar co measardha he.

 281

281. Uenenum: .i. in nemh ⁊ as iat so na neichi frithcataidhius  104b2 an aigid na neimhe mar ata feol natrach in neimhe ⁊ cailmintsugh praisce coblainorobus .i. pis enainipericon .i. bithnuaceclamen  p.268 .i. cularaneuforbiumsalundruibhgaill bilurstoinsi fada ⁊ eitneadha na cno francac ⁊ a caitimh maille re ruibhsparagus cona sil ⁊ balsumumfinegra ⁊ fuil mil muige ⁊ bainne asail no lara ⁊ uirghi fiadha ⁊ gairleoglitronta ⁊ a cosmaile.

 282

282. Uenter: .i. an bru ⁊ is iad so na neice coisceas flux na brond ⁊ dlighidh na neice sin beit teasaide tirim maille re foladh reamur .i. cruel deargterra sigilata .i. talamh selaithibolus armenicus .i. uir slebe armeneasraidinprema niamhnaiteeidhinn na cranncrann na spinancroiceann fuinnseoigi ⁊ prema na tri ndrisidh ⁊ cruach padraigsugh na n-airneadh n-an-abaighgallasugh sailigi  104b3 dragantumgum araibimeanadachailimuirgo pastoirispentafilon ⁊ fuil coluimluait adhuirce bofindfadh mil ar ndenamh puduir dheluaith congna fiadha ⁊ a cosmaili.

 283

283. Uermis: .i. na peiste ⁊ as iat so na neice marbus na peiste mar ata ambra aibsintsurramantstoinsigarleogruibhMinntasgaill bilur ⁊ cartland ⁊ mirr ⁊ dedga dearg ⁊ timpuliol ruibelcarauaighcogal ⁊ co hairiti na neici marbus na mila.

 284

284. Uisus: .i. an radurc ⁊ as iat so na neithi ghlanus an radarc mar ata aloeisruibhberberis 105a1 popin gealailimtuisiaselidonia ⁊ sugh centauria ⁊ sug  p.269 fenegrecumgaill bilarluaith fialtoigedomblas ae gach uili ainmighi ⁊ co hainmidteac domblas ae an ilair ⁊ blath umha ⁊ umha loisce ⁊ a cosmuili.

 285

285. Uomitibus: .i. in sceatrach ⁊ is iat so na neichi togairmis an sceatrach mar ata bun fearbain ⁊ gran oililla ⁊ an tatabha geal ⁊ sil elefreoigisil ragaim. Et as iat so na neithi comsuigigthi togairmis an sceatrach mar ata oiximelsiroip aigeidithi ⁊ sugh prem rusc an truim. Et as iat so na neici tairmiscus an sceatrach amail atait ceirinaca sdipecdha da cur ar bel an gaili dona neicib so .i. maisdixolibanumgum araibhimasspoidiumnus muscatagailingan ⁊ na neichi so da bearbadh ar finegra ⁊ edach lin arna dublad re iii cuartaibh da cur ann ⁊ a chur ar bel an gaili. Item, gabh ros ⁊ mirr ⁊ sugh camporasug slanlosasugh ueruenasugh minntais ⁊ cumaiscthear  105a2 na sugha so maille re haran geal arna rostadh ⁊ curtar ar bel an gaile ⁊ coiscidh an sceatrach amuil adubrumar.

 286

286. Uritiua: .i. na neiche aga fuil brigh loisceach amuil ata peletrasdafis aigriapibar dubhmusdardgairleog ⁊ ael ur ⁊ glaiser lena ⁊ bainne gearr na heigmhe ⁊ aibill uisce ⁊ premha teneadh talman ⁊ barr neannta gan brisidh ⁊ a cosmuile.  p.270

  • Don cuilinn tragha
  • d'uisceamhlacht na fola
  • don uisce
  • don iarapigra Galieni.

 287

287. Yringi, socacul: .i. an cuilinn traga; teasaide fliuch ata se ⁊ as mor comhfurtachtaideas a prema an dileaghadh ⁊ osluigidh duinti na n-ae ⁊ na seilge. Premh na luibhe so da bearbadh ar uisce ⁊ pinginneda beca da denamh dibh ⁊ a mbrisidh co min a moirtel ⁊ a mbearbadh ar mil arna spumail  105a3 no co mbia tiugh a ngne lictabaire ⁊ curtar na puduir so ann .i. pudur gailingainseinnsernutamuiccainelcalamus aromaticusmascubebissil ainedeainisi ar ndenam puduir dibh ⁊ curtar iat isin lictabaire cetna ⁊ ise as ainm dhi diaeringe. Item, dentar an deoch so an aigid galair na n-arunn ⁊ duinti na n-ae ⁊ na seilge .i. gabh lan duirn da premaib na luibhe so ⁊ prema feinelpersilleegrimemeirsi ⁊ prema milbocain ⁊ crimh muice fiadha ⁊ dubhcosach ur ⁊ easbog beoain ⁊ premh buathfaillain liath ⁊ airgead luacra  105b1 ⁊ barr cailmintsaitsiros dearg co mor da gach ni ⁊ bearbtar iat ar braitlis maith no ar an digh re n-abur mulsa .i. ocht rainn d'uisce ⁊ an ix rann do mil ⁊ curtar pudur na siltadh so san fiuchadh ndeirinnach .i. pudur sil feineilpersilliegrimeelistroint ⁊ sil cularain ⁊ gaill eigrimhe ⁊ beirb no go ndeaca an iiii cuit fai ⁊ sitailtear co maith ⁊ glantar le  p.271 mil ⁊ le siucra ⁊ curtar pudur licoirisi ⁊ curtar gabhail innti ⁊ eabur mocrac ⁊ re laighe ⁊ glanuig an deoch so an maclac ⁊ na hairni ⁊ ullmaigid chum na geneamhna ⁊ glanuigh an breith ⁊ osluigid duinti na n-ae ⁊ na seilge ⁊ na n-arann ⁊ medaigid an toil ⁊ an sperma ⁊ comfurtachtaigid an dileaghadh. Item, an luibh cetna maille re min eorna no maille re minen muiri da bearbadh ar fin ⁊ foirig stranguriadisuria ⁊ is imcubaidh hi an aigid na heaslainte re n-abar diabeitis amail adubrumar.

 288

288. Ycor: .i. uisceamlacht na fola  105b2 105b2 ⁊ adeir Galienus braen don fuil da chur ar t'ingin a haitle na cuislinne ⁊ da scaili ar th' ingin ata an fuil sin maille re huisceamlacht ⁊ muna scaili is deagh-comurtha da leit na fola ⁊ is di-mola sin a follamnugadh na slainti oir signidh imdugadh na leannann neimh-dileaghtha sa corp.

 289

289. Ydor: .i. an t-uisce ⁊ adeir IpocrasGalienus co fuil se arna comhsuigiughadh o dha chail aenda .i. o fuaraideacht ⁊ o fliuchaideacht ⁊ nac tabair medugadh na oileamhaint don corp acht muna bia arna chomsuigiughadh maille re neitibh eli. Ata fritcathughadh aigi re gach uili ni ata maille re teasaideacht ⁊ re tirmaideacht ⁊ gac ni aga fuil an frithchathughadh so re teasaideacht ⁊ re tirmaideacht ni fedann se oileamhaint da tobairt don corp oir mar mucas an t-uisce an tene no mar mucas an t-soillsi an dorcact as mar sin mucas an t-uisce an teas nadura. Et  p.272 as amlaidh ata an t-uisce co haenda ⁊ an corp comsuigighthe: ni hoiltear ni acht ona cosmaileas  105b3 fein. Maseadh o nach fuil cosmhuileas ag an uisce risin corp ni hoiltear an corp uada amail adeir Galienus. Et gach ni comsuigighthe as aigi ata fas ⁊ foirbtiugadh ⁊ a contrara so ata isna neithib aenda, maseadh o ta an t- uisce aenndha ni hoiltear uadha. Da dearbad gurab ni aenda an t-uisce da reir Isac oir gac ni comsuigighthe adeir co fuil blas ⁊ baladh air ⁊ as follus nach fuil bias na baladh aran uisce, maseadh as ni aenda he.

 106a1
 290

290. Yarapigra Galieni41: .i. comhsuigiughadh uasal da ordaigh Gailiden ⁊ as inann “iara” isin Greig ⁊ “sacra” co Laidianta ⁊ is inann “sacra” asin Laidin ⁊ ni coisreactha asin Gaeidilc oir as beannaithi coisreaca an leiges so chum easlainti an chinn oir folmaigh linn finn ⁊ linn dubh gurab airi sin as imcubaidh e an aigid eipilensiaapoplexiamelangcoiliamainiaemagrainiascotomiauertighocefaili ⁊ coiscid torman na cluas ⁊ confurtachtaigid an radarc ⁊ osluigidh duinte na n-ae ⁊ na seilge ⁊ na n-arann ⁊ comfurtachtaigid an macloc ⁊ as imcubaidh e an aigid sieticaarteticapotagracoilicailica ⁊ atait comsuigighthe eli ann re n-abur iara rufiniiara lagadion iara Constantini.  p.273

  • Don tsinnser
  • don tsiucra

 106a2
 291

291. Zinciber: .i. an sinnser; teasaide sa iii ceim ⁊ fliuch sa ii ceim ⁊ comhfurtachtaigid an gaili ⁊ lacaid na hinne ⁊ as imcubaidh e an aigid urcoidi an cleib ⁊ na scaman. A bearbadh ar fin no ar lind ⁊ comfurtachtaigid teinneas an gaile ⁊ na n-inneadh. Pudur sinseir do crothadh aran timtireacht ⁊ foiridh teneasmon do-nitear o fuaraideacht ⁊ bolga an daer-galair. Pudur sinnseir da cur arn ar biaghaib egin ⁊ furtacthaigid lucht na sinccopisi.

 292

292. Ziucra: teasaide fliuch isan cet ceim co measardha ⁊ ata brigh lactach boctach innfuartach ann ⁊ geraigid se linn ruagh ona millse oir adeir Isacc gac ni aigeidithi coiscidh se geraideacht leanna ruaigh ⁊ gac ni milis meduigid se geraideacht leanna ruaigh. Gaeite beca do mil ⁊ do siucra ⁊ da salann  106a3 da tobairt isna fiabrusaibh gera ⁊ coiscid a n-ainnteas. Et at ait tri gneithe arin siucra .i. siucra gealsiucra buighesiucra cainndi. An siucra geal ase as imcubaidh chum na siroipeadh ⁊ chum na comsuigiughadh do-nitear an aigid na fiabrus nger. An siucra cainndi coiscig ita ⁊ an ainnteas an gaili ⁊ as imcubaidh e  106b1 da lucht an tsaethair isna haimseraib teasaide ⁊ da lucht na tisisi ⁊ na heitice ⁊ na cosachtaige ⁊ a tobairt a lictabairib ⁊ a  p.274 mbiadaib ⁊ a ndeocaib ⁊ gach ni da cnaidead ⁊ da loigdighead don fliuchaideacht coimlinaigh an siucra e. Dentar lictabairi dhe .i. gab siucra geal punt no do ⁊ maethaidtear he le huisce fuar no co leaga co huilighi ⁊ curtar e a crocan prais da bearbadh ⁊ curtar na spisraid comhfurtachta so and mar ata sinnser ⁊ cainelgalingannutamic ⁊ bearbtur iat mar as du ⁊ ata brigh comfurtachta an craigi ⁊ na mball co huilighe annsa lictabaire so.

 p.275

1. Colophons

1. Colophons

Gurab amlaidh fagmait crich chumair tarbach arin leabur so noch do tairrngead a h-ainntetairib ⁊ a herbulairibh catrach Salernetane ⁊ da reir sduideir  106b2comaentaigthe doctuireadh Sleibe Pisalani ⁊ adubradar na maigistreacha sin gach ni tinnscaintear a n-ainm Dia gurab dingmala a crichnugadh a n-ainm Dia.

Gurab amhlaigh sin da cricnaigead an leabar o Tadg O Chuinn .i. baistillerach a fisiceacht a mi Octimpir a sollain Lucais suibisceil ⁊ iseadh da bud sian an Tigerna an tan sin .mº. cº cº cº cº. ⁊ .x. u. in summo. Finit, amen.42

Aed buidhe ó Leighin da scribh an leabur so ⁊ as doith lium muna beith attuirrse orum g{} cetera desunt.

2. NLIre MS G11:

2. NLIre MS G11:

Gurob amlaid sin fagmaid crich inmolta in leabair so co cumair tarbach noch do tairngead a hainntitairibh ⁊ a herbalairib cathrach Salernitani ⁊ do reir comaontaigthi sduideir dochtuiridhi Sleibe Pisalain ⁊ adubradar na dochtuirigi sin uili cach ni tindscainntear a n-ainm Dia curob dingmala a crichnugad a n-ainm Dia curob amlaid sin crichnaigthear in leabar so o Tadg hua Cuinn .i. baisiler a fisigeacht. Finitt. NLIre Cat. p. 70.

3. NLScot, Mackinnon MS III:

3. NLScot, Mackinnon MS III:

Gurab amlaid sin fágbhamaid crich ínmholta cumair tarbhach ar an leabarsa noch do tairrngedh a h-ainntitairibh ⁊ a h-eisimlairibh catrach Salernitani ⁊ do reir stuider comaontaigh do dhocturibh Shleibhi Pisalain ⁊ adubradar na maighistrecha sin gach ni tinnscainter an ainm Dé gurab dingmala a crichnugud an ainm Dé gurab amlaid sin do crichnuighedh an leabar so o Tadhg hua Cuinn .i. baisiler a bhfisigecht a mi Octimbir a sollamain Lucáis suibhisceoil ⁊ is iad do b'uimir bliadan ó ghein Crista co n-uige sin .i. mile bliadan ⁊ iiii .c. bliadan ⁊ v bliadna dheg ni is mo ⁊ gach neach léghfas an leabarsa tabraid bennacht ar anmain Taidhg i ChuinnGhilla Padraic hi Challanain  p.276 neach do ghabh h-é an Gaidheilcc. Finit. Amen. Misi Gilla Coluim. Mackinnon, Cat., p. 21–2.

4. NLScot, Mackinnon MS LX:

4. NLScot, Mackinnon MS LX:

Gurab amlaidh sin fagmaid crioch inmolta cuimir tarbhach air an leabhar so neoch do tarraingeadh a h-ainntitairibh a herbulairibh cathrach Salernitani ⁊ do reir sduider comhaontaighi dochtuiribh (dative for genitive??) t-Sleibhi Pisulain ⁊ adubhradar na maighisdrecha sin gach ni tinnsgainter an ainm Dia gurab dingbhalla a chriochnudhadh an ainm Dia. Mackinnon, Cat., p. 70.

5. TCD MS 1323, p. 63, line 16ff

5. TCD MS 1323, p. 63, line 16ff

“gurub amlaid sin do cricnaigedh Matcer do tarrngedh a haindterib 7 a albula[i][...] Catrach Salernitania 7 doreir sduider doctuir tSleibi Pisilain na fisiceacht 7 Tadg O Cuind baisiler a fisigecht a mi Octimper a sollamain Lucais [so]iscel 7 is e dobo slan [dobo tslan otiose] dar tigerna an tan sin .i. mile .4. ced [[...] deg nis mo. Et gach aen legfis an leabur so tobrudh beannacht ar anmain Tha[...] hi Cuind 7 Aenguis hi Callannan do fuair a nGaedilg e 7 ar anmain an te do sgrib an leobur. Maghnus mc Gilla na Naem micc a Leagha o [...]ter 7 ata fi [...]” Cf. ISOS Cat, Aoibheann Nic Donnchadha, TCD MS 1323 (H.3.4). [BF]

Pages 277 to 282 contain an extract on Aqua Vitae from TCD 1434 (H 3 22), pp 107–110, transcribed by Mícheál Ó Conchubhair, printed in Studia Hibernica 25, 49–75:55–60, omitted here. [BF]

3. An Irish Materia Medica

 3 p.283

In this section

Part III

Latin Texts

 p.284

As to the Latin, the material that is given is confined to that represented in the Irish text, in the order in which it occurs in the Irish, and not in the oder of the original Latin.

The references are:
CI: Circa Instans.
Rufinus: The Herbal of Rufinus.
Avicenna: Book 2 of the Canon.
MF: Macer Floridus i.e. De viribus herbarum. Ysaac: Liber dietarum particularium of Ysaac Israeli. Er: The Erlangen version of Circa Instans (Wölfel).
Modena MS: Modena copy of Tractatus de herbis, 1458. See also Tractatus de herbis dello pseudo Bartolomeo Mini, ed. Iolanda Ventura (Florence/Firenze 2009). [BF]

 p.285
 1

1. Aron barba, iarus, pes uituli:
iarus calidus est et siccus in tertio gradu, alio nomine barba aaron appellatur et etiam pes vituli appellatur. Virtutem habet dissolvendi laxandi et attenuandi. Contra frigidum apostema tota herba cum tuberositate et cum assungia veteri teratur. Postmodum in testa calefacta superponatur. Contra emoroidas vel ficus iarus tapsus barbassus decoquantur in vino vel fiat aqua et encatisma idest sessio. Carnem superfluam corrodit solus pulvis eius.
Ad depurandam faciem et cutem subtiliandam ex tuberositatibus desiccatis fiat pulvis subtilis et conficiatur cum aqua rosacea et ponatur ad solem donec tota aqua consumatur. Ita fiat ter vel quater vel amplius et illo pulvere solo confecto cum aqua rosacea illiniatur facies. Plus depurat quam ipsa cerusa. Virtutem habet dissolvendi laxandi et attenuandi.
Contra tumores aurium ipsa herba coquatur cum rubeo vino et oleo: addito cimino. Fiat inde emplastrum et auribus superponatur. Contra scrophulas novellas herba ipsa et squilla cum assungia veteri vel ursina teratur et superponatur et liberantur sic si recentes sunt. Ad menstrua provocanda succus iari per pessarium iniiciatur, sive cum benedicta.
Reperitur in hieme et estate.
Magnam habet efficaciam secundum folia maiorem secundum radicem maximam secundum quasdam tuberositates que circa radicem inveniuntur. Ille tuberositates finduntur et dessiccantur. Per annum servantur.’ (CI)

 p.286
 2

2. Accacia, sucus prunellarum:
‘Acacia frigida est et sicca in 3º gradu. Est autem acacia succus prunellorum immaturorum.’ (CI)

‘Stiptica est contra erisipillam, excoriationem que est in labiis et gingivis, dissenteriam stringit ... Et si anus infantis foris processerit, reprimit ... Item, idem accatia fit ex fructu arboris spinose et sunt prunelli.’ (Rufinus from Dioscorides. )

‘Egritudines capitis. Confert ulceribus oris membrorum. Egritudines membrorum oculi. Confortat visum et subtiliat ipsum: et non est conveniens oculo ex ea nisi albassari: et sedat ophthalmiam et rubedinem que accidunt in eis: et ingreditur in medicinis ungule. Egritudines membrorum expulsionis. Constringit naturam bibita et clisterizata et pro emplastro posita. Et confert dysenteria et solutioni sanguinee et abscindit fluxum matricis et removet eminentiam ani et eminentiam matricis et confert mollificationibus amborum.’ (Avicenna )

 3

3. Absinthium, centonica, pointicum:
‘Absinthium calidum est in primo gradu et siccum in secundo. Absinthii duo sunt genera, unum quod dicitur ponticum.’ (CI)

‘Reducit appetitum et est medicina mirabilis ad illud cum bibitur decoctionis eius aut sicci ipsius decem diebus scilicet quacumque die tres analasat et sirupus eius confortat stomachum.’ (Avicenna )

‘Contra lumbricos in inferioribus intestinis existentes detur succus absinthii cum pulvere betonice vel ...’ (CI)

  1. Acri cum vino trita se quilibet ungens
    Non metuat culices, ustaeque fugantur odore.
’ (MF )

‘Confert morsui draconis marini et scorpionis et morsus mugali, et hyusquiamo  p.287 cum vino et suffocationi fungorum. Et vapor decoctionis eius confert dolori auris ... et confert dolori auris et fluxui humiditatum.’ (Avicenna )

‘Succus eius instillatus auribus humiditatem ab eis manantem desiccat.’ (CI)

‘In decoratione. Facit bonum colorem.’ (Avicenna )

  1. Nausea non poterit quemquam vexare marina,
    Antea commixtum vino qui sumpserit illam.
    Olfactu somnum capiti vel subdita praestat,
    Hanc sibi supponi si non praesenserit aeger.
’ (MF )

‘Cum felle taurino tritum et auribus iniectum confortat eas et sonitum ab eis expellit.’ (CI)

Et ex proprietatibus eius est ut prohibeat pannos a tineis et corruptione vermium et prohibet enclaustrum ab alteratione et chartas a corrosione ... et cum infunditur proprie in aqua enclaustri non corrodunt mures librum.’ (Avicenna )

  1. Duritiam splenis eius cataplasma resolvit.
    Coniuncto sibi melle sterae si subditur herba
    Desiccabit eam, manareque menstrua coget;
’ (MF )

‘Febres. Confert antique et proprie eius succus sicut succus eupatorii. De eupatorio Confert febribus chronicis et antiquis proprie succus eius et proprie cum succo absinthii.’ (Avicenna )

‘Contra opilationem epatis et ycteritiam detur succus eius et scariola vel ex his fiat sirupus et detur cum calida. Contra dolorem capitis ex anatumasi stomaci .i. ex fumositate stomaci detur succus eius cum zuccaro et calida. Contra suffocationem ex fungis detur cum aceto et calida. Contra dolorem et livorem membrorum ex percussione ex succo absinthii et pulvere cimini et melle fiat emplastrum. Ad provocandum menstrua ...’ (CI)

‘Solvit choleram et necque per ipsum fit iuvamen in phlegmate nec etiam in  p.288 illo quod fit in stomacho in intestinis.’ (Avicenna )

‘Absinthium dicitur habere ii contrarias proprietates, scilicet laxativam et constrictivam. Quare non est dandum nisi materia existente digesta ut digestam dissolvet. Dissolutam ponticitate constringente exprimat. Amara enim pontica, quare, si interius recipitur, materia existente compacta, eam grossicie sua compactiorem redderet.43’ (CI)

‘Mundificat venas ab humore cholerico et aquoso provocat ipsum.’ (Avicenna )

 4

4. Abrotanum, camphorata:
‘Abrotanum calidum est in secundo gradu siccum in primo.’ (CI)

  1. Unde iuvat nervos et causas pectoris omnes,
    Illius elixi si sit decoctio sumpta.
    Sic quoque dysnoicis prodest tussimque repellit
    Et prodest lumbis, sic vulvarumque querelis.
    Omnibus his crudum cum vino proderit haustum,
    Urinam purgat, sic et praecordia mundat,
    Sic curat sciasim, sic sumptum menstrua purgat.
    Serpentes nidore fugat, bibitumque venena
    Illorum extinguit, sedat quoque frigora febris
    Antea quam veniant si mixto sumitur amne,
    Aut oleo quo decoquitur si membra perungas.
    Lumbricos ventris hanc saepe bibendo necabis.
    Stirpes infixas et spinas abstrahet ipsum
    Appositum per se vel adeps si iungitur illi.
’ (MF )

‘In cuius apozimate mulieribus sedentibus menstrua provocat, secundinam et mortuum fetum elicit. Clausas vulvas aperit, apostemata si habuerint sanantur ... stranguriam soluit ... succus eius ... menstrua provocat, putridos  p.289 humores vulve desiccat, dolores eius et flegmatica apostemata in ea nascentia sanat. Succus eius vel cinis eius cum vetusto oleo mixtus alopiciam sanat lotus non habentibus pilos occurrit. Abrotane leo epithimatum rigorem febris aufert. Succus eius bibitus et cataplasmatus sanguinem membris allisum ex vulnere vel contusione mundificat vel educit.’ (CI)

 5

5. Acalife, urtica:
‘Urtica semen eius sunt calida in principio tertii et sicca in secundo.’ (Avicenna )

  1. Dicimus Urticam, quam Graecus Acalyphe dicit.
    Et tussim veterem curat, si saepe bibatur.
    Frigus pulmonis pellit ventrisque tumorem.
    Omnibus his prodest pulvis cum melle iugatus,
    Aut succus viridis cum vino saepius haustus.
    Cum sale de foliis eius factum cataplasma
    Ulceribus prodest et sordida vulnera purgat,
    Et contra morsus valet hoc cataplasma caninos,
    Et cancros et parotidas luxataque curat,
    Hocque reformatur caro, quae discessit ab osse,
    Et solet humores hoc desiccare nocentes.
    Acri cum vino radix contrita tumorem
    Compescit splenis, podagrae sic subvenit illa
    Omnibus et morbis sic subvenit articulorum,
    Omnibus his prodest superaddita, vel sibi iuncto
    Si coquis hanc oleo foveasque hoc unguine membra.
    Semen, si sumptum fuerit cum melle iugatum, p.290
    Cum mulsa bibitum lotium producit abundans.
    Ore diu clausus succus si volvitur eius
    Uvae non modicum poterit sedare tumorem.
    Haec solet ictericos cum vino sumpta iuvare,
    Illius semen colicis cum melle medetur,
    Cum vino bibitum venerem semen movet eius,
    Quod si manantem cupias retinere cruorem,
    Urticae succo frontem line, reprimit illum.
    Si supponatur cum myrrha menstrua pellit,
    Si claudit vulvam matrix humore gravata
    Urticae follis revocabitur illa fricata.
    Pleureticos, pectus, pulmones adiuvat eius semen.
’ (MF )

 6

6. Arasca, elleborus albus:
‘Elleborus calidus est et siccus in iii gradu.’ (CI)

  1. Elleborum geminas species testantur habere,
    Album, quod sursum purgat, nigrumque deorsum;
    Vim siccam calidamque tenent et tertius illis
    Est in utroque gradus, […]
’ (MF )

‘Non debet dari nisi materia digesta.’ (CI)

  1. Hordea, quam dederint, contrito iunge farinam;
    In succo ptisanae vel mulsa paneve coctum
    Sumere praecipiunt alii, sic utile dicunt.
    Elleborumque iubet in pultibus antea coctum
    Aut in lente dari, sic dicit non nociturum;
    Educit choleras varias et flegma per alvum;
’ (MF )

‘Contra arteticam podagram et ciragram ...’ (CI)

 p.291

  1. Elleborum geminas species testantur habere,
    Album, quod sursum purgat, nigrumque deorsum;
    […] febribus super omnia prodest
    Quartanis, […]
    Purgatur tali vomitu vertigo vetusta,
    Insanis, melancholicis valet atque caducis,
    Saepeque curatur sumpto lymphaticus isto.
    Ellebori nigri praecepit Plinius unam
    Donari dragmam,
    Naribus attractus sternutamenta movebit
    Illius pulvis capitis pellentia morbos;
’ (MF )

‘Contra litargiam et epilepsiam provocetur sternutatio: ex pulvere naribus immisso vel in panno posito ad nares percusso ... Contra scabiem fiat pulvis ellebori albi bene triti uncia 1, litargiro bene trito unciae 2, oleum nucis in patella coquatur ... inungatur patiens oleo et valet multum.44’ (CI)

 7

Albagia, portulaca, pes pulli:
Portulaca frigida est et humida. Viridis multe est efficacie, sicca vero non tante. Virtutem habet leniendi et humectandi et infrigidandi. Optimus cibus est febricitantibus comesta cruda vel cocta. Contra constipationem ventris coquatur cum prunis in aqua, comedat patiens pruna et portulacam et bibat aquam. Contra ragadias .i. fixuras labiorum etiam profundissimas fiat pulvis de radice portulace in terreo vase combusto et confice cum melle et inunge. Palliat etiam ragadias leprosorum. Notandum quod competenter ponitur cum diureticis sicca et viridis; quando cum diureticis, exterius apponitur.’ (CI)

 p.292
 8

8. Acedula, oxilapacium, rumei:
‘Acidula,

  1. Virtus est i