CELT document G600009A

Regimen na Sláinte

 p.1

Regimen na Slāinte

 353

In hoc autem opusculo quinque sunt partes prinncipales, .i. tuic co fuilid cūig phairteagail phrinncipālta annsan obair big so do thinnsgnus: an cēd-phairteagal dīb dona neithib tic roim riaglachaib regimen na slāinti; an dara pairteagal do riaglachaib regimen na slāinti do-gabur ō na neithib nādūrda; an treas pairteagal do riaglachaib regimen na slāinti do-gabur ō na neithib nach nādūrda; an ceathramad pairteagal do 10 riaglachaib regimen na slāinti do-gabur ō na neithib atā a n-aigid na nādūire; an cūigead pairteagal d'innstruimintib ēigin gnāthuigmid a coimēd na slāinti.

Et connmd an cēd-phairteagal dīb so dā 15 chaibidil: an chēd-chaibidil d'ēigintus regimen na slāinti; an dara caibidil dā innisin cad is slāinti ann.

An dara pairteagal atāit seacht caibidleacha ann: an chēd-chaibidil dīb dona riaglachaib 20 do-gabur ōn choimplex nādūrda co huilidi; an dara caibidil dona riaglachaib do-gabur ōn ēgosg; an treas caibidil dona riaglachaib do-gabur ōn aīs; an ceathramad caibidil dona riaglachaib1  p.2 infra 106 do-gabur ōn tuitim nādūrda; an cūigead caibidil 25 dona riaglachaib do-gabur ōn aibīc; an seisead caibidil dona riaglachaib do-gabur ō ēgsamlacht na mball; an seachtmad caibidil do riaglachaib dīsle an ēgoisg bannda.

An treas pairteagal atāit caibidleacha fichead 30 ann: an chēd-chaibidil dona riaglachaib do-gabur do leith na ndūl teagmus co fuirimeallach don chorp daena; an dara caibidil do thshaethur; an treas caibidil don choimilt; an ceathramad caibidil don fhothragad; an cūigead caibidil don 35 choimriachtain; an seisead caibidil do na neithib ithtear ⁊ ibthear co generālta; an seachtmad caibidil don chodlad ⁊ don neam-chodlad; an t-ochtmad caibidil d'aicīdib na hanma; an naemad caibidil do cheathra 2 haimsearaib na bliadna; an 40 deachmad caibidil dona grānaib dā ndēntur in t-arān; an t-aenmad caibidil dēg dona potāitsib; an dara caibidil dēg dona torthuib; an treas caibidil dēg dona praiseachaib; an ceathramad caibidil dēg dona prēmuib; an cūigead caibidil 45 dēg don fhungus; an seisead caibidil dēg do thrufulus; an seachtmad caibidil dēg dona feōlannuib; an t-ochtmad caibidil dēg dona hiasguib; an naemad caibidil dēg do na 3 himurcachaib na n-ainmintid; an ficheadmad caibidil dona blasaib; 50 an t-aenmad caibidil fichead dona deochaib; an dara caibidil fichead dona hēdaighib; an treas  p.3 infra 107 caibidil fichead don droing lērb āil beith 'na mbeathaid co fada; an ceathramad caibidil4 fichead do lucht an tsiubail; an cūigead caibidil 55 fīchead do lucht tsibail in mara; an seisead caibidil fichead dona comtshuigigthib ⁊ dā ngnāthugad.

An ceathramad pairteagal atāit cūig caibidleacha ann: an chēd-chaibidil dīb don droing atā ullam chum tuitme a n-easlāinti; an dara caibidil dona 60 neithib choimēdus ōn phlāid sinn; an treas caibidil dona neithibh choimēdus ōn neim sinn; an ceathramad caibidil don droing bīs ag ēirgi a heaslāinti; an cūigead caibidil don gnāthugad.

An cūigead pairteagal atāit naī caibidleacha 65 ann: an chēd-chaibidil dīb don chuislinn; an dara caibidil don5 fhāsadairc; an treas caibidil do shangis sugi; an ceathramad caibidil dona poncaib; an cūigead caibidil don leigeas lagthach; an seisead caibidil don sgeathraig; an seachtmad 70 caibidil don chlisteri; an t-ochtmad caibidil dona gaeithib meala; an naemad6 caibidil don phisairium.


Unknown author

Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis

Edited by Séamus Ó Ceithearnaigh

Regimen na Sláinte

1. An cēd-phairteagal

1. An c hēd -c hai b idil : D'ēigintus regim en na sl āint i

Quod regimen sanitatis sit nisisarium,. i. is ēigin duit dā shligid do beith agad chum dearbtha.  p.4 infra 107-108 75 regimen na slāinti do beith ēigintach. An chēid-tsligi dīb do-gabur ī ō ēgsamlacht an chuirp daena. Ōir atā corp in duine ēgsamail so-chlaechluigthi ar son nach coimēdann sē in comshuigiugad fuair sē ō thosaigib a choimplexa. 80 Ōir is ē is adbur dār corpuib-ne dā sperma atā fliuch silteach ⁊ fuilingtheach co mōr: ōir is urusa gnīm do dēnam ar an flichideacht. Ōir is ōn dā  354sperma sin maille rē fuil mīsta na mnā geintear na boill ⁊ na spiraid ⁊ an teas rē n-abur innátus 85 (i. ōn rann is reime ⁊ is corparda geintear na boill, ⁊ ōn rann is sēime geintear na spiraid) et ar an adbur sin do baramail drong ēigin gurab sēime ⁊ gurab pōireamla sperma an fhir nā sperma na mnā an fhuil. An fhuil mīsta immorra, inntaigthear 90 a spiraid hī comprāidigthear risin craidi ⁊ risna ballaib eile mur do-nīthear an phrēm risin ngēig, ōir mur geintear an gēg as in prēim is mur sin tairrngius an craidi ⁊ na boill eile a mbunāit dīleas ōn spirad so. Et trē mur atāit adbair ar 95 corp ⁊ ar mball fuilingtheach go mōr ar son a lāibeamlachta ⁊ a flichideachta, ⁊ sinne ar n-ar ngeineamain a crīch dēiginaid na lāibimlachta ⁊ na flichideachta sin, nī hingnad a rād co fuilmid fuilingtheach gu mōr; ōir nī fhuilmid mur atāit 100 na clocha ⁊ na mitaill nach ēidir do dīsgaīlead acht rē haimsir fada. Agus do fhoillsigmur leath-a-tuas dīn co fuilid ar cuirp sochlaechluigthi innus gurab urusa leō tuitim leath-amuidh do  p.5 infra 108-109 thearmannachaib dīsle na slāinti: ⁊ ar an adbur sin 105 rigid a leas an regimen ⁊ an coimēd dā ngairthear regimen na slāinte.

Et nī fhuil an regimen so na slāinti ēigintaig 7 innus co saerfad sē ō bās sinn. Acht atā se tarbach co speitsialta ar son dā shocomlacht: an chēd- 110 shocomlacht dīb ar eagla cnaīti imaurcaidi na flichideachta prēmamla; an dara socamlacht d'eacla morgaid na leannann. Ōir dā seachrānaidthear annsa regimen fēdtur an fhlichideacht nādūrda sin do chnaī, mur theagmus a lucht an tshaethair 115 mōir ⁊ do lucht an trēiginuis. Et fētur an teas rē n-abur innatus do mūchad mur theagmus don droing caithius mōrān ⁊ do-nī comnuide mōr. Et fētur morgad ⁊ fiuchad do theagmāil isna leannaib mur is follus annsna rēdaib rannchuididius 120 rē teas eachtrannach ⁊ rē flichideacht aicīdig deathmair, ōir atāit na neithe so imchubaid chum morgaid ⁊ chum fiuchtha do gabāil chucu; ⁊ foillseōchmaid sin nī as fearr annsa proces. Et is mur so as follus an chēid-tshligi do beith tarbach 125 do leanmuin luirg regimen na slāinti.

An dara sligi d'fhoillsiugad na neithead do-gabur ō ēgsamlacht na neithead nach nādūrda, ōir ni fhuilid ēigintach dār corpaib uile, mur atāit so: .i. bīad, ⁊ deoch, ⁊ aēr, folmugad ⁊ līnad, 130 codlad ⁊ neam-chodlad, cumsanad ⁊ cumsgugad, ⁊ aicīdi na hanma; ⁊ as rū so adearar na neithe  p.6 infra 109-110 nach nādūrda ar son co teagmann do duine gnāthugad maith olc innta so ⁊ ar an adbur sin teagmaid do duine seachrān innta nō oibriugad 135 co dīreach; ⁊ ar an adbur sin rigmid a leas ealada a timchill gnāthuigthe na neithead sin. Ōir is amlaid atā an ealada ag labairt dona neithib dā teagmann seachrān nō oibriugad dīreach; ōir is ēidir lē neach seachrān8 do dēnum a 140 ngnāthugad bīd ⁊ digi, ⁊ mur sin dona neithib eile; ⁊ is ēidir leis gnāthugad dīreach do beith aigi annsna neithib cēdna. Ar an adbur sin is tarbach do duine ealada do beith aigi do sheachna an droch-gnāthuigthe ⁊ do leanmuin an gnāthuigthe 145 maith.

2. An dara c ai b idil : Dā t hui csin cad as sl āint i ann

Ad sciendum quid sit sanitas, .i. dā thuicsin cad is slāinti ann ⁊ cā mēid mod a n-abur ī, ōir nī hurusa an tslāinti do choimēd muna tuicthear cā mēid mod ō n-abur ī; et ar in dhbur sin 150 abrum ar dūs cad is slāinti ann ⁊ an dara huair cā mēid modh ō n-abur ī. 9 Et nī thabramaid  355dār n-aire acht labairt do shlāinti an duine amāin,  p.7 infra 110-111 na neithead ele tic chum gnāthuigthe an duine. Ōir dligid gach aen-duine beith slān chum oibrigthe 155 gnāith do dēnum gan gortugad mothuigtheach; ōir is uime adearar an tshūil do beith slān an uair fhēdus sī gnīm gnāthach an fhēghtha do dēnam gan gortugad mothuigtheach; ⁊ a chusmailius sin as intuicthi dona ballaib eile. Et ar 160 an adbur sin adearmaid gurab eadh is slāinti ann aentshuigiugad maith an chuirp daena trē ngnīmaiginn ⁊ trē fuilnginn an gnīm an fulang do tidlaicead dō do rēir nādūire gan gortugad mothuigtheach. Et as é an suigiugad so atā co 165 bunāiteach ⁊ ar tūs annsna ballaib homogenia annsna ballaib comchusmaile, mur atā an fheōil ⁊ in cnāim ⁊ a cusmaile. Et gairthear cudrumacht na ceathra cēd-chāilead10 de so, mur atā teasaideacht ⁊ fuaraideacht, flichideacht ⁊ tirmaideacht; 170 ⁊ is ōn chudrumacht sin ēirgius an tslāinti chomchusmail ⁊ is coimplex ī.

Tuillead: an comshuigiugad maith is slāinti do-gabur annsna ballaib ētomogenia 11 amāin nō oificeacha; ⁊ do-gabur ē annsa lāim, annsa 175 chois, ⁊ annsan inchinn, ⁊ annsa chraidi. An tslāinti so nī cudrumacht teasaideachta nā fuaraideachta, flichideachta nā tirmaideachta, amāin ī, acht cudrumacht cāilideachta na mball mbeac ⁊ na figrach ⁊ na suigigthi. Ar an adbur sin  p.8 infra 111-112 180 nī lōr comad ēidir leisin cois nā leisin lāim a hoibriugad gnāthach do dēnum gan gortugad mothuigtheach, an coimplex do beith measurda do rēir mur do-gabur ō chudrumacht na teasaideachta ⁊ na fuaraideachta, na flichideachta ⁊ na tirmaideachta, 185 acht is ēigin don lāim faris sin cāil dleīstinach do beith aici ⁊ figair dleistinach ⁊ suigiugad dleistinach, ⁊ suigiugad crīchnuigthi do mēruib; ōir cōirigthear na boill orgānta ō na ballaib cusmaile, ⁊ ticid siat uatha mur sin, ⁊ 190 tic slāinti na mball orgānta ō shlāinti na mball comchusmail. Ōir atā an corp uile arna chōrugad ō ballaib ēgsamla comchusmaile ⁊ orgānta, ⁊ is inta so do-gabar an tslāinti co huilidi fā deōig. Ar an adbur sin gan qunntabairt is ō chomchlaechd 195 na n-uile ball, ōna comaentugad mur atāit na boill phrinncipālta ⁊ na boill nach prinncipālta ⁊ na mball aenda ⁊ na mball orgānta, tic slāinti in chuirp co huilidi. Mās ead iarthur chum slāinti an chuirp co huilidi commēdugad 200 na mball comchusmail ⁊ cudrumacht na mball orgānta ⁊ inannus an gach nī dīb. Ar an adbur sin is follus cad is slāinti ann, ōir as ē a regimen do-bērmaid dār n-ūig.

Nunc autem, .i. is cōir dūin anois a innisin cā 205 mēd mod ara n-abur an tslāinti an mēid beanus sī rēnar n-adbur. Mās ead as intuicthi dūin nā bī slāinti an duine annsna neithib do-roinnti; ⁊ foillsigmid sin ar tūs; ōir dā mbeith slāinti  p.9 infra 112 an duine annsna neithib do-roinnti do bud ēigin 210 dūin fuirceadal sīraidhi an fhulaing d'fhaghbāil, mur mīnidius Galen annsa chēid-leabur do Regimen na Slāinti 12 ⁊ ag labairt do mōrān do ballaib dō nach inann slāinti. Mur is follus co fuil coimplex ēgsamail ⁊ comshuigiugad ēgsamail ag na ballaib, 215 do rēir chonsiquens 13 atā slāinti ēgsamail acu; ⁊ is rēsūnta sin, trē mur atā oibriugad ēgsamail acu, ōir follsigid an t-oibriugad ēgsamail an coimplex do beith ēgsamail. Agus is follus an nī cēdna don lucht tuicius ēgsamlacht na n-aes; 220 ōir nī hinann slāinti na macām annsan aīs macānta ⁊ annsan aīs ōig, ōir is do rēir atharraig na haīsi athraigius in coimplex: mās ead, do rēir chonsiquens, athraigid an tslāinti. Et a chusmailius sin do na ballaib ēgsamla, co rigid a leas 225 regimen ēxamail, mur is follus anar ndiaig. Agus ar an adbur sin nī hinann slāinti moch-thrāth ⁊ am easbartain, ōir atāit ar cuirp-ne a claechlōd chontinōideach agā fuil slāinti nach inann ⁊ an chēd-shlāinti. Dā rēir sin nī fhuil sin do-roinnti. 230 Agus is follus sin ō ēgsamlacht na n-ēgusc; ōir  356is slāinti ar leith atā ag an fear ⁊ slāinti ar leith ag an mnaī. Et is follus a chusmailius sin ō ēgsamlacht  p.10 infra 112-113 an rēgiōin; ōir atā slāinti ar leith ag Sglaui nach fuil ag na fearaib gorma. Et is follus an 235 nī cēdna ō ēgsamlacht an choimplexa nādūrda; ōir na daīne agā fuil coimplex ēgsamail atā slāinti ēxamail acu: ar an adbur sin as slāinti ar leith atā ag fear leanna ruaid ō shlāinti fhir leanna finn14, ⁊ slāinti ar leith ag an duine measurda ō 240 shlāinti an duine ainmeasurda. Dā rēir sin is mōr an leithid atā ag an tshlāinti: gid eadh fēdtur aēn-shlāinti do beith nī as fuirfi nāid na slāinti eile, mur atā slāinti an chuirp measarda annsa gnē daena, ⁊ nī 15 sheasmuiginn an tshlāinti 245 sin annsa nī do-roinnti.

2. An dara pairteagal: Do riaglachaib regimen na slāinti do-gabur ō na neithib nādūrda

1. An c hēd -c hai b idil : Dona riagl a c haib do-gabur ōn choimpl ex n ādūrda

Quoniam diuersorum hominum diuerse sunt complexiones totales, .i. na daīne atā ēgsamail atāit a coimplexa ēgsamail co huilidi; ōir nī hurusa  p.11 infra 113-114 do rēir muid dias do daīnib ar aen-shlāinti ⁊ a 250 coimplex inann co huilidi do rēir chēimi. Mās ead do rēir chonsiquens, na daīne atā ēgsamail dligid sīat regimen ēgsamla 16 do beith acu: ōir is trē neithib cusmaile bīs regimen na slāinti; ōir dā mbia deichfir idir choimplex nādūrda na 255 ndaīneadh ēgsamail is ēigin co coimēdfaidthear 17 deichfir a regimen na droingi sin. Et teagmaid an nī cēdna sin co huilidi dā n-aburthar nach fuil regimen na slāinti trē neithib cusmaile, mur adearaid mōrān dona corpaib do thuit co mōr: 260 ōir na daīne atā a n-easlāinti nī dleagur regimen trē chusmailius do thabairt dōib acht trē chontrārdacht; ōir atāit sīat ēgsamail, ⁊ is mur sin bes regimen na droingi sin ēgsamail; ōir nī rēsūnda co coimēdfaidi na neithe ēgsamla (do rēir mar 265 atāit siat ēgsamail) ō neithib inanna. Dā rēir sin is ō ēgsamlacht na coimplex nādūrda ēirgius ēgsamlacht regimen na slāinti.

Et atāit naī coimplexa ann; ⁊ is ē an cēd-choimplex is ro-uaisle ⁊ is ro-measurda dīb. Agus 270 teagmaid tuitim ōn choimplex measurda sin a n-ocht moduib ⁊ atāit a ceathair dīb sin aenda ⁊ a ceathair comshuigigthi. Na muid aenda immorra, mur atā, teasaideacht, ⁊ fuaraideacht, flichideacht, ⁊ tirmaideacht. Na muid chomshuigigthi, 275 mur atā, teasaideacht ⁊ tirmaideacht,  p.12 infra 114-115 teasaideacht ⁊ flichideacht, fuaraideacht ⁊ tirmaideacht, fuaraideacht ⁊ flichideacht. Ar an adbur sin adeirim an tuitim atā a n-aithfgad measurdachta in meadhaigthi co mbī sē do rēir 280 shinntens na ndaīneadh eagnuid ēigintach as 18 dā chāilib amāin. Gid eadh an tuitim atā chum 19 na measurdachta do rēir chōra as ēidir lē beith a n-aēn-chāil amāin. Et gairthear measurdacht do rēir meadhuigthi mur a mbīt na ceathra dūile 285 co haenda arna comthromugad mur so, .i. gan toscugad dūla acu tar a cēile a chontrārda. An measurdacht so immorra, atā sī docomail do rēir nādūire. Et timaircthear as so an cumusc ⁊ an nī cumuscda, ⁊ do rēir chonsiquens as as 290 timaircthear in measurdacht atā 'na dīsleacht ag an nī cumuscda.

Et bīth a fhis agad co mbī an tuitim do gnāth ō measurdacht an meadhaigthi a dā cāilib. Gid eadh is ēidir tuitim ō measurdacht do rēir 295 chōra do beith a n-aen-chāil amāin a n-aithfhēgad na measurdachta so. Et gach uile nī atā annsa measurdacht sin atā sī tuitmeach a n-aen-chāil gnīmaig ⁊ a cāil ele fhuilingthig. Mās ead an duine agā fuil coimplex nādūrda, co nādūrda is mō 300 thuitīus sē co comthrom ō measurdacht an meadhuigthi a dā cāilib, mar atā, tuitim a teasaideacht ⁊ a flichideacht. Et ar an adbur sin gach  p.13 infra 115-116 uile nī coimplex tuitid siat ōn chomthromugad so a dā cāilib.

305 An measurdacht do rēir chōra immorra is measurdacht dleistinach do nī ēigin hī do rēir ēigintuis na gnee an indiuiduum,  357 rainn na gnee rainn an indiuiduum. Uerbi gratia: ōir atā aen-choimplex ag an duine do rēir gnéé nach 310 ēidir leisin fuirm ndaena beith 'na hēgmuis. Et is mur sin do chineadh rē n-abur Sglaui ⁊ Inniadaigh 20, atā aen-choimplex acu leis nach ēidir leō beith 'na n-Inniadachaib21 'na Sglaui 'na ēgmuis. Et mur an cēdna dā gach uile duine 315 rannaidhi, atā aen-choimplex dīleas aigi nach ēidir leisin duine sin beith 'na ēgmuis. Et mur an cēdna tuicthear a coimplex rannaidhi in duine.

Agus maille ris an measurdacht so chum na 320 cōra anus an tuitim ō measurdacht an meadhuigthi: ōir an tuitim sin atā co hēigintach atā sī ō dā chāilib mur adubramar. Gid eadh bīth tuitim ō measurdacht so na cōra a cāil aenda, ⁊ ar an cor cēdna bīd a dā cāilib. Do 325 rēir mur atāit siat ar tuitim mur so mur sūd, a cāil aenda a cāilib comshuigigthi, mās ead rigid a leas regimen ar an mod so ar mod eile, mur atā, regimen coimēdach regimen treōraigtheach. Ar an adbur sin rig a leas corp 330 measurda annsa gnē daena rē regimen coimēdach  p.14 infra 116-117 amāin, ⁊ rig a leas neithe glana comchusmaile in mēid beanus rē rann an choimplexa nādūrda.

Et cad ē in corp sin rē n-abar corp measurda, ⁊ cia hiad na neithe adearar do beith cusmail 335 gu glan don chorp measurda? Agus do-gabur a fhis so a leabur na sean-leagad. Et as in-chuir so sīs do-raiglean  22 {} ⁊ co speitsialta ōir nī hē ar ngnōdhad 23 ann so sin do thuicsin acht co coimēdtuidi sinn anar slāinti ⁊ co rēm-choimētfaidi 340 co dingmāla ōnar n-easlāinti. Mās ead tuicim co ndliginn an corp measurda annsa gnē daena gnāthugad dona neithib so atā glan amāin do rēir brīge ana leithēd sin do chorp in mēid bus ēidir ē: ōir atā a fhis againn co maith nach fuil 345 aen-nī an mēide so cusmail don chorp measurda nach claechluiginn ē nach gluaisinn. Et bu follus mod regimen speitsialta an chuirp so leath-a-tīs dīn, mur a cuirfim riaglacha speitsialta follamnuigthi na slāinti do-gabur ō na neithibh 350 nādūrda ⁊ ō na neithibh nach nādūrda ⁊ ō ēxamlacht na mball.

As na rāitib so immorra, is follus co lōr na cuirp thuitius co fiadnach do thuitim nādūrda ōn measurdacht so nach rigid siat a leas follamnugad 355 inann, ōir dā labram don regimen choimēdach, ⁊ na cuirp do beith teasaidi measurda annsa gnē  p.15 infra 117-119 daena, rigid siat a leas neithe teasaidi. Et rigid a leas na cuirp fhuara measurda neithe fuara measurda. Ar an adbur sin do-chīthear go 360 rēsūnta co coimēdtur na cuirp choilearda ana coileardacht fēin lē neithib atā coilearda do rēir brīge, ⁊ is teō do rēir brīge na neithe sin nāid na neithe lē coimēdtur coimplex an chuirp measurda.

365 Dā labram immorra don 24 regimen choimēdach ⁊ treōraigtheach na corp adubramar romainn is mur sin is mō do-gēbam an chūis dār labramur, ōir nī rig a leas an corp measurda rē regimen treōraigtheach nā rēm-choimēdach, acht na cuirp 370 atā ar tuitim co mōr, mur atāit, cuirp lucht leanna ruaid ⁊ leanna finn; ōir is iat rig a leas an regimen sin; ⁊ mās iat a leithēidi sin do chorpuib dob āil linn do choimēd ana tuitmib, do thicfaidis mōrān d'easlāīntib uatha; ōir atāit siat imchubaid 375 ōna nādūir dīlis chum tuitme.

Ōir na cuirp choilearda atā ar tuitim annsa dara cēim a teasaideacht, coimēdtur iat lē neithibh 25 fuara sa chēid-chēim. Mās ead treōraigthear iat  358lē neithib atā fuar nīsa mō, .i. lē neithibh fuara sa 380 dara cēim; ⁊ nī bia a leithēid sin do threōrugad leath-amuith do thearmannachaib an choimplexa coilearda, acht leath-astig do thearmannachaib tuitme an choimplexa sin. Agus mar adubramar  p.16 infra 119-120 don tuitim choilearda tuicthear a chusmailius 385 sin dona tuitmib eile atā aenda comshuigigthi.

Et curthar sīs do raidlean cad as cēim ann ⁊ cinnus gabur desding 26 na ceathra cēiminn ōn liaig.

2. An d ara caibidil don dara p air t eagal : Don regim en do-gabur ō ēgsamlacht an ēgoisg

Sicut diuerse complexiones indigent diuerso regimine, .i. mur atāit na coimplexa ēxamail 390 rigid a leas follamnugad ēxamail; ⁊ is mur sin atāit na hēgoisg ēgsamail, .i. do-nī an t-ēgusc ēxamail an coimplex ēxamail. Ōir as teō ⁊ as tirma na fir, ⁊ is fad-shaeglaigi ⁊ is mō do rēir chainndiachta ⁊ as treisi ⁊ is glica iat nāid na mnā 395 annsa gnē daena, gibē innus a mbīt siat annsna gnēithib eile ana teagmann an t-ēcusc bannda nīsa mō ⁊ nīsa treisi ⁊ nīsa teō nā an t-ēgusc fearrda, mur as follus annsna hainmintib beirius a cuid ar ēigin do nach laibeōram anois. Mās ead 400 tuigim astu so na neithe atā follus a rāitib na ndaīneadh eagnuid, adeir gurab teō ⁊ gurab tirma na fir annsa gnē daena nāid na mnā, ⁊ gurab fuaire ⁊ gurab flichi na mnā, ⁊ gurab luga a cuirp nāid cuirp na fear. Ōir is teō ⁊ is tirma ⁊  p.17 infra 120-121 405 is measurda an fear nā an bean, ⁊ is mō fhēdus beith measurda, mās ead, do rēir chonsiquens, dligid siat regimen ēxamail dā coimēd. Mās ead, as follus astu sin co n-iaruid coimplexa ēxamla na n-ēgusc ēxamail regimen ēxamail coimēdach 410 ⁊ rēm-choimēdach.

Agus as follus an nī cēdna so ō ēxamlacht an chomshuigigthi ⁊ na n-oibrigthid; ōir is comshuigiugad ar leith atā ag na mnāib ō na fearaib ar son co fuilid boill imda annsna mnāib nach 415 fuil annsna fearaib; ōir atā an maclac ⁊ an muinēl annsna mnāib nach fuil annsna fearaib, ⁊ an tslat fhearrda annsna fearaib ⁊ nī fhuil annsna mnāib. Ar son geineamna an bainne an chīch27, ⁊ nī chum na crīche sin amāin atā sī annsna fearaib 420 acht chum maisi, ⁊ do choimēd teasa an chraidi, ⁊ ar an adbur sin is mō cīgi na mban nā cīgi na fear. Tuillead, .i. bīth an toirrcheas ⁊ an t-inad rē n-abur bartorion ⁊ folmugad na fola mīsta isna mnāib, ⁊ nī bī isna fearaib. Tuillead, .i. 425 bīd oileamain na leanam mbeac isna mnāib. Et trīt sin iarmaid riaglacha speitsialta ēxamla ar regimen an ēgoisg bannda nach iarthur san ēgusc fhearrda. Et iarmaid fōs regimen coimēdach an maclaic ⁊ a muinīl, ⁊ regimen rēm-choimēdach 430 a flux ainmeasurda ⁊ a fostōg 28 ainmeasurda na fola mīsta. Et rigid a leas na cīgi regimen  p.18 infra 121-123 coimēdach ⁊ rēm-choimēdach do geineamain bainne innta. Rigmid a leas fōs regimen do choimēd na mban torrach, ⁊ do chungnum imā toirrcheas29 435 do breith ⁊ d'oileamain na leanam, nach reagur a leas rē haen-nī acu a regimen na fear. Gid eadh, d'fhoirbthiugad na healadna, is maith aen-chaibidil speitsialta laibērus don adbur so amāin,  359bu follus so co lōr don taīb thīs dīn; ⁊ beidh 30 440 caibidil do riaglachaib regimen dīlis an ēgoisg bannda, do rēir mur deiligius sē on ēgusc fhearrda, ⁊ ar an adbur sin bus 31 follus ēxamlacht an regimen a hēgsamlacht an ēguisc.

3. An treas c aibidil : Do riagl a c haib in regim en do-gabur ōn aīs ⁊ ar tūs do regim en na naīgin

Consequenter ponende sunt regule generales 445 regiminis sanitatis, .i. as inchuir ana diaig so riaglacha generālta regimen na slāinti do-gabur ō ēgsamlacht na n-aes. Ōir as ī an aīs naīginda an chēd-aīs dīb, mās ead abram ar tūs riaglacha regimen slāinti na naīgin atā a crīch dēiginaigh 450 na hēgcudrumachta.

Mās ead abram gurab inchuir an naīgin sin  p.19 infra 123-124 tair ēs a breithi a n-uisgi te measurda, innus nach claechlōchaidi a chorp32 ō fhuaraideacht an aēir, ō thosgugad mōr na teasaideachta; ōir 455 in salcur bīs a' leanmain33 de ōn maclac, glantar ē ōn uisgi the. Et adērmaid so amāin chugi sin gurab ingabāla an naīgin a n-inad chusmail risin maclac in meid bus ēidir ē; ōir is dona hurchōidib mōra in claechlōd obann. Et ar an 460 adbur sin nī dleagur ar aen-mod fothragad uisgi fhuair dōib tair ēs a mbreithi mur do gnāthuigidur drong dona barbarchuib, acht fothragad uisgi glain, te, measurda, cusmail rē teasaideacht an maclaic; ōir do-chiamaid iat maille rē dearbad 465 co ro-minic a' fāiltiugad annsa fothragad sin.

Et dligmid a n-imlicāin do cheangal, ⁊ gan a cheangal co ro-fhada innus nach beith sē mōr acht beith dead-maiseach, ⁊ nach bia sē ro-gearr innus nach beith sé nīsa luga nā mur as ēigin. 470 Et nī dliginn an ceangal sin beith ro-chruaid nā ro-boc, innus nā tuitead sē nī bud luaithi nā nī bud moilli nā an chōir. Et dligid an ceangal sin beith do shnāth olla gan beith ro-chruaid. Agus tair ēs gearrtha an imlicāin crotur pūdur mirra, 475  masdix, sangis draconis ar an imlicān, a cusmaile.

Agus adearaid drong dona sean-daīnib co  p.20 infra 125 ndleagur pūdur salainn arna brisid go ro-min do chrothad ar corpuib na droingi sin; ōir is tarbach 480 an crothad sin do chalmugad na mball, innus nach gortaigir iat ō na neithib fuirimeallacha theagmus dōib, mur atā, teas, nō fuacht, a cusmaile; ōir bīth a croicinn daingin34 neam-fhoāmaigtheach35 uaid sin, ⁊ cnaītear na fliuchada 485 neam-glana, ⁊ imurcacha an chroicinn uaid, ōir is follus dūin co mbī mōrān dīb sin innta.

Gid eadh, atā ag an tsalann ōna nādūir fēin baill na naīgin do chrēchtnugad36; ar an adbur sin a n-inad an tshalainn annsna hinntinnib 490 so adubramar romainn, gnāthuigid drong dona heagnuidibh ola an toruid rē n-abur na measōga; ōir calmuigthear na baill uaithi sin ⁊ tirmuigthear na fliuchada ar mod ēigin uaithi, ⁊ nī chrēchtnaiginn sī na boill. Et as rēsunta an ola so dona naīginaib 495 atā te ⁊ tearc go mōr, mur atā, lucht leanna ruaid ⁊ fola deirgi; ōir atāit a mbaill sin tearc go mōr ⁊ fuilingtheach co ro-mōr. Agus nī mar sin dona naīginaib atā a crīch dēiginuid na measurdachta, ōir atā tarba mōr aigi dā dēnam 500 innta so. Et mad naīgin leanna finn iat dligid a salann beith gēr, teasaidi, tirim; ⁊ mad naīgin leanna duib iat dligid a salann beith teasaidi ⁊ gan beith tirim gu mōr.

 p.21

infra 125-126

Tuillead, dleagur a lamannān d'fhāsgad innus 505 comad usaidi in fual d'fhāgbāil. Et ainnsēin osgailtear a srōna maille rē mēr beac ar nach  360bia tosgugad ingin tar an feōil. Agus sūigid pearsa dochraid a srōn co mīn, ⁊ glantur puill na cluas lē mēr beac ar a mbia inga mael, ⁊ sīntear 510 a lāma ⁊ a mēir uile, ⁊ filltear a sliasta ⁊ a colpuidi, ⁊ tarraingthear co mīn mur so ⁊ mur sūd iat.

Et as indēnta fothragad gach lae don naīgin fā dō. Agus nā bīth a gaile lān do bainne ac dul chum an fhothraigthi, ⁊ oiltear ana diaid sin 515 a cēdōir ē; ōir mur dligid na daīne lāidiri saethur do dēnum roim an mbiad, is mur sin dligid na naīgin atā arna ngeineamain co nua, leis nach ēidir saethur do dēnum, fothragad do dēnam roim an lachtugad; ōir dā mbia a ngaile lān do 520 bainne truailltear a ndīleagad ōn fhothragad, ⁊ geintir dūinti ana taebuib.

Agus mar an cēdna fāisgthear a sgairt chlēib innta, ⁊ geintear cosachtach ⁊ sgeathrach gnāith.

Mās ead na neithe atā urchōideach cusmail525 sin as intseachanta iat isna daīnib geintear 37 gu nua. Agus nī dleagur fothragad do dēnum dōib a huisgi a mbī nādūir mianamail mur atāit so .i. uisgi ailime ⁊ uisgi raibi 38 ⁊ uisgi saillti, acht dligid sē beith d'uisgi tobair glain, ⁊ ē ag rith chum 530 na hairdi soir ar talam gainmeach gan beith  p.22 infra 126-127 clochach nā lāibeamail ⁊ ō shlēibtib, ⁊ gan chumdach air ōn aēr, ⁊ é arna shuigiugad a fiadnuise na grēine, ⁊ gan blas air, ⁊ substaint shēim aigi, gan recidens do beith aigi, ⁊ comad urusa a thēgad 535  a fhuarad.

Agus connuimthear annsa fothragad iat co tinnsgna a feōil deargad; ⁊ dēntur a ceangal co deag-maiseach; ⁊ nī dliginn an ceangal beith ro-chruaid d'eagla an fhāsta do thoirmeasc nā 540 ro-bog ar eagla co mbeith suigiugad a mball co neim-dleistinach. Agus ni dligid na hēduighi ana ceangailtear iat beith fuar. Agus mad follus peacugad comsuigigthi a n-aen-ball acu do leith na figrach an tshuigigthi na cāilideachta 545  na caindiachta, ceartaigthear sin an mēid bus ēidir agā ceangal a ndiaig an fhothraigthi.

Ana diaig sin taburthar bainne dō co codla sē; ⁊ dā teagmad nā bud āil leis codlad lena cīg siublaigthear maille rē canntaireacht binn; ⁊ 550 muna codla sē lē ceachtar dīb sin sgaīltear an cris ceangail dā gach taīb. Agus sduidērad 39 a banaltra roim gach uile nī nach beith a ēdaighi salach; Et as ī in mēide so dleagur a sgaīlead an gach lā nādūrda, .i. in mēid do-gabur a ēdaighi 555 salach faī.

Agus dleagur bainne do thabairt dō a ndiaig a fhothraigthi do gnāth, ⁊ ana diaig sin a ēdaighi do chlaechlōd. Et dā faicim gu sūiginn sē an  p.23 infra 127-129 bainne co dleistinach tuigim as sin gnāthugad a 560 oileamna co fada nō go gearr. Ōir is do rēir a riachtanuis a leas dleagur a n-oileamain; ōir is sia an aimsear iaraid na naīgin ōga chum a n-oileamna, ⁊ chum a fothraigthi, ⁊ chum codalta, ⁊ chum na n-ēduigid salach do chlaechlōd nā an 565 drong eile acu.

Agus nī reaguid a leas co hōg biad eile acht bainne, ōir do-nī sē inad bīd ⁊ digi dōib. Agus as ē bainne a māthar bainne as imchubaidi dona naīginuib; ōir bīth an bainne sin arna geineamain 570 ō fhuil ro-chusmail risin fuil dob adbur geineamna ⁊ oileamna don naīdin. Mās ead, as fīr a rād gurab ro-maith an oileamain dōib bainne a māthar; ⁊ is amlaid tuicthear sin ⁊ an māthair do beith slān ⁊ regimen imchubaid do rēir mur iarus 575 gnīm na hoileamna ⁊ an tī oiltear.

Et dā teagmad nā bud tualaing nā bud āil lena māthair a oileamain, togthar banaltra thslān ele chugi agā mbia coimplex maith ⁊ aīs fhoirbthi, ⁊ a beith daid-bēsach, ⁊ a dath a' claenad chum 580 duibe, ⁊ cuisleanna fairsingi aici ⁊ muinēl reamur,  361⁊ ucht leathan, ⁊ cīgi gan beith feōlmur gu mōr ⁊ gan mōrān do chuisleannaib laga orra; ⁊ nā bīth a mbainne roi-reamur nā ro-shēim, ⁊ corp geal do beith aici, ⁊ bainne deag-blasta dead-balaid do 585 beith aici, ⁊ gan beith ro-gar d'aimsir an toirrchis40 nā ro-fhada uaid. Agus mad ēidir banaltra  p.24 infra 129-130 d'fhagbāil beas cusmail do regimen ⁊ do choimplex rēna māthair don leanum, ⁊ na cuingill so adubramar do beith aici, as intogtha mur banaltrainn 590 ī.

Et bud follus don taīb thīs dīn regimen maith na banaltrann ⁊ a cīch, ⁊ cinnus coimēdtur ⁊ ceartaigthear ⁊ mēduigthear an bainne innta; ⁊ do-gēbthur sin mur a curthar regimen coimēda 595 na slāinti do-gabur ōn ēgusc bannda do rēir mur deiligius sē ōn ēgusc fhearrda.

Agus na cēd-laeithi a ndiaid in leinm do breith nī hinmolta a māthair dā oileamain ar dā adbur: an cēd-adbur dīb, ōir atā an māthair arna claechlōd 600 co mōr ōn toirrcheas; an dara hadbur, trē fhad in chomnuide atā ag an bainne annsna cīgib, ōir teagmaid co mbeith sē truailligthi; ⁊ tuicthear sin ar a dath ⁊ ar a shubstaint. Et ar an adbur sin do-nīd na mnā Frangcacha, ar mbeith mī-dōchus 605 acu as an bainne sin, bean uirīsil do shūg an bainne as a cīgib.

Et nī hingluaisti a cliabāin co fuirēigneach do thogairm in chodalta acht co mīn innus nach gluaistear an bainne ana ngaileadaib, ⁊ nach 610 truailltear an dīleagad. Agus do budh fearr comad leisin cīch do-gēntaidi in codlad do thogairm.

Et as imchubaid caoi measurda roim an mbainne dōib ⁊ co speitsialta do leathnugad na mball spiradālta, ⁊ d'fholmugad rainn ēigin do fhlichideacht 615 an chuirp ⁊ an chinn, ⁊ do thogairm ⁊ do  p.25 infra 130 chalmugad an teasa rē n-abur innatus. Agus taburthar bainne dō fā dō nō fā thrī sa lō nadūrda ⁊ an mēid is mō fā cheathair.

Et dā teagmad an bainne do thruailliugad ana 620 ngaileaduib ō imurcaid ⁊ ō ainmeasurdacht a ōla, teagmaid uaid sin at, ruidheadh, 41 ⁊ gaedmuireacht imda, ⁊ gile an fhuail. Leagar dōib an tan sin aimsear fhada gan biad, ⁊ dēntur inntleacht chum codalta fada do dēnum dōib; as innill 625 beacān bainne do thabairt dōib ⁊ a thabairt co minic. Ōir is cusmail iat rē corpaibh na ndaīneadh bīs ag ēirgi a heaslāinti, ⁊ is mur sin dleagur a n-oileamain mur bus follus don taīb thīs dīn.

Et is maith, roim an mbainne do thabairt, 630 beacān meala arna glanad maille rē beacān fīna gil uisgeamail, do glanad ⁊ do chomfhurtacht an gaile, innus nach morga an bainne ana ngaileadaib. Et is ēigin roim bainne do thabairt dōib (⁊ ar tūs co speitsialta) mēid ēigin bainne do chrūth ana 635 mbēluib innus coma lugaidi do shaethrōchad meiri ac dēnum an atarraing; mās ead teagmaid gortugad co minic ō atarrang meiri ⁊ na n-innstruimintid eile dōib.

Et is ē so regimen na naīdin coma follus 640 na clāirfhiacla. Agus an uair thinnsgnaid na clāir-fhiacla as intuctha dona banaltrannaib co gnāthach biad eile dōib; ⁊ bīth a mbiad cusmail risin mbainne a substaint ⁊ a mbrīg, ⁊ bīth nīsa  p.26 infra 130-132 reime do beacān nā an bainne. Agus bīth siat 645 do biaduib nach rig a leas mōrān coganta, gan aen-chogaint, mur atāit, biada inmolta cogantar co deithideach ō na banaltrannuib ar tūs, et arān arna maethugad a n-uisgi meala nō a n-uisgi tobair inmolta, biad do-nīthear do 650 min chruithneachta ⁊ do bainne arān arna  362dīsgaīlead a fīn uisgeamail. Et nī moluim na biada so adubramar romainn do thabairt dona naīdinuib maille rē bainne.

Et an uair thinnsgnaid siat siubal leō fēin 655 dligid an banaltra beith deithideach nach gluaisti an naīgi co hanorduigthi air eagla co ndīsgaīlfidi gu ceangōltaidi a boill co hainmeasurda. Et nā coimēignigthear ē chum suigi chum siubail nō co tī a n-ālgus chugi fēin do rēir nādūire. Et 660 an t-inad ana suiginn sē nī dliginn sē beith cruaid nā garb, ⁊ nī dliginn aen-nī gēr nā gearrthach beith lāim ris.

An uair thinnsgnaid na fiacla rē n-abur canini fās dēnaid aipstinens ō gach uile nī chruaid do-choganta, 665 air eagla co sgrisfaidi go laigdeōchaidi adbur na fiacal sin adubramar ō chogaint na neithead cruaid, mur do-nīthear co minic. Et is maith annsan aimsir sin feōil na fiacal do choimilt lē blonuig circi 42 ⁊ lē him nua, ⁊ lē hinchinn 670 mīl, ōir togairmid sin a fās ⁊ calmuigid iat fēin. Ōir a n-aimsir fhāsta na fiacal sin adubramar  p.27 infra 132-133 gnāthuigid muinīl na naīdin deargad co mōr ⁊ moluim an tan sin ola rōis arna leagad ar uisgi te do choimilt dīb. Et an uair thshanntaigid nī 675 do gearrad leis na fiaclaib sin, ⁊ a mēr fēin do chogaint, is maith an tan sin imurcacha prēm an yreos 43 do thabairt ana lāmhuib, nach bī tirim co mōr acht beith inmeadōnach idir chruas ⁊ buga; ōir tairrngid a cogaint sin feōil fiacal na 680 naīdin ō chneaduib ⁊ ō theinneas. Agus moluim feōil a fiacal do choimilt lē mil glain maille beacān saluinn, ōir coimēdaidh sin feōil na fiacal gan morgad. Et an uair fhāsaid na fiacla rē n-abur canini co fuirfi cogantar prēma licoirisi 685 co gnāthach.

Et an mēid tiaguid siat ō oileamain na cīch, as ī an mēide sin dligid siat biada reamra do gnāthugad.

Et as ī so aimsear a mbuana dā cīgib .i. an uair fhāsaid a fiacla uile ⁊ bus ēidir leō biada 690 eile do chogaint co fuirfe, ⁊ is ī an aimsear sin aimsear dā bliadan co coitchinn.

Agus dā teagmad co n-iarfad an naīgi na cīgi co hanorduigthi tair ēis aimsiri an tsequestair44 ⁊ co caoighfig sē, curthar neithe faī an cīg do-bēra 45 695 aduathmuireacht ar an naīdin a mblas ⁊ a radarc, mur atā sūg uormōint ⁊ a chusmaile. Agus  p.28 infra 133-134 connaimthear an regimen so adubramar ar an naīghin co sgara rē cīgib gu huilidi.

Et d'ēis a buana dā cīgib dligid a chairdi beith 700 deithideach agā chur deid-bēsach, ōir atāit dā tharba tic de sin: an cēd-tarba dīb, co fāsfad sē co maith ⁊ co mbeith aibīc maith aigi ⁊ suigiugad maith ana ealadain; ⁊ nī hī metafisica an ealada sin acht an fheallsamnacht morālta: an dara 705 tarba beanaid sī risin corp; ōir is ēidir mailīs do geineamain isin coimplex ō mailīs na mbēs ⁊ ō fhoāmugad an chuirp. Ar an adbur sin leanuid na droch-bēsa mailīs in choimplexa ⁊ is mur sin is ēidir mailīs an choimplexa do geineamain ō 710 na drochbēsaib. Et ar an adbur cēdna geintear linn dub ōn eagla ⁊ ōn meatacht, ⁊ 46 dā robuid aimsear fhada ar neach. Agus nī hinlicthi dobrōn nā fearg nā caī nā gairdeachus orra, acht a toga a mod inmeadōnach. Et mad follus dūin a 715 nādūir a' claenad co hanorduigthi chum teadma ēigin as intreōraigthi iat chum a chontrārda. Dā rēir sin tuicmid co coimēdtur an corp ⁊ an t-anum ō choimēd na mbēs. Ōir bīt a mboill anfhann co mōr roim a seacht mbliadnaib ⁊ a mod ainimchubaid 720 don rēsūn ⁊ don gluasacht.

Agus is fearr an fothragad do chalmugad na mball ⁊ d'innarbad imurcach an treas dīleagad nā an saethar. Et nī dligid na daīne eagnuidi  363fothragad agā mbī brīg thirmaigtheach do thabairt  p.29 infra 134-135 725 dōib gu mōr mur atā, fothragad ailime ⁊ a chusmaile, ōir do-nīd na fothraigthi sin na boill anumla 47 chum gnīma.

Agus nī dleagur fīn do thabairt dōib ar aen-mod, ōir atā sē gortaigtheach urchōideach dōib; ōir is 730 follus dūin gurab tene a ceann teneadh fīn do thabairt dona macāmaib, ōir atāit fēithe ⁊ inchinn anfann acu dā ndēin an fīn urchōid ⁊ gortugad mōr. Ōir is follus dūin a fēithi do beith fuilingtheach go mōr ⁊ so-thollta ōn fīn, ōir atā 735 brīg tholltach ann ōna shubstaint ⁊ ōna gnīm do leith a shēime; ōir nī reagaid a leas fīn do thogairm an fhuail nā do glanad leanna ruaid, nā do fhliuchad an chuirp nā do thsēimiugad leanna duib 48 nā do chalmugad an dīleagtha, nā an teasa rē n-abur 740 innatus, mur is follus dūin. Et ōn aimsir sin amach fēdtur fīn finn uisgeamail do thabairt a n-inad digi dōib, ⁊ an mēid bīs coimplex teasaidi acu is lugaidi dligid fīn d'ōl, ⁊ a chontrārda sin don choimplex fhuar.

745 Et is ē sin regimen na macām co curthar chum maigistreach iat a cinn a sē mbliadan. Agus is mōr an tshligi dōib chum na haimsiri bīs rompu beith umal subāltach.  p.30 infra 135-137 Et taburthar annsan aimsir sin do maigistir 750 iat teagoscus bēsa ⁊ eagna dōib tair ēs a chēile. Agus an uair thigid siat chum na haīsi sin nī dligid mōrān fothraigthe do dēnum ⁊ dligid saethar do dēnam roim an proinneachad, ōir calmuigid sē a mboill. Gid eadh, nī dēin in mēide sin comad 755 imchubaid chum saethair mōir iat roim a ceathra bliadnaib dēg, acht is cōra a rād nach imchubaid dōib saethur mōr nā lāidir roim crīch na haīsi rē n-abur adolisensia.

Et mar adubramar don tshaethur is mur sin 760 tuicmid dona biaduib. Ōir ni hēidir leō na biada lāidiri do dīleagad atā cruaid do-dīleagtha mur as ēidir lē lucht adolisensia.

Agus mar an cēdna nī hēidir leō gnīm na drūisi do choimlīnad mur is ēidir leisin droing atā a 765 termin na haīsi rē n-abur adolisensia. Ōir tic gortugad mōr ō choimriachtain anorduigthi ⁊ toirmiscthear mēdugad an chuirp uaithi. Agus nī tarbach a sperma chum na geineamna gu roithid na boill a mēdugad fuirfe; ⁊ roithid an 770 foirfiugad sin co coitchinn a cinn cūig mbliadan fithid, ⁊ is annsin atā an tslāinti foirfi ⁊ mairid sī co ceann 35 mbliadan ⁊ gairthear aīs an nirt ⁊ na sgothamlachta don aīs sin, ōir is annsan aīs sin as sgothamla ⁊ is lāidiri na cuirp ⁊ is annsan 775 aīs sin is treisi oibrigthi na beathad uile. Agus annsan aīs chēdna fēdmaid saethur do dēnam  p.31 infra 137-138 co lāidir, ōir is mō an saethur fhēdmaid do dēnum innti nā isna haesaib roimpi.

Agus is luga rig a leas an aīs sin fothragad uisgi 780 the nā an aīs atā roimpi. Et as don aīs so amāin as imchubaid fothragad uisgi fhuair do chalmugad na mball chum a ngluasachta imchubaid lāidir do dēnum; ⁊ nī hanfhainnigthear an teas rē n-abur innatus ōn fhothragad sin adubramar, acht is mō 785 furtachtaigthear ē, ⁊ nī toirmiscthear mēdugad na mball uada. Agus nī dleagur an fothragad so do beith d'uisgi atā ro-ard a fhuaraideacht, nā a n-uair nā a n-aimsir atā ro-ard a fhuaraideacht, acht a n-aimsir ⁊ a n-uair the.

790 Et dligid biad lucht na haīsi so beith nīsa reime do chāilideacht ⁊ nīsa mō do chaindiacht nā biad na haīsi roimpe ⁊ 'na diaig. Agus dligid mōrān do biad reamur do chaithim; ⁊ bud follus anar ndiaid na biada atā imchubaid ⁊ animchubaid 795 dōib.

 364Et bīth a ndeoch d'fhīn shēim fhinn is luga as uisgeamail nā fīn na cēd-aīsi, ar son togairmthi in fhuail ⁊ glanta an chuirp ⁊ togairmthi an alluis ⁊ fliuchaid na mball. Agus nī dligid a fīnta beith 800 ro-theasaidi nā rō-gēr, innus nach tuitfidis a fiabras, nā a n-ainteas ae, nā a loscad leannann. Agus ar an cūis cēdna dligid na neithe atā ro-ard a teasaideacht ⁊ a tirmaideacht do sheachna mur atā, pibur ⁊ musdard, gairleōg ⁊ a cusmaile.

805 Et as gearr an codlad rigid a leas lucht na  p.32 infra 138-139 haīsi so a n-aithfhēgad na n-aes eile, ar son treisi a ndīleagtha ⁊ calmacht na mball as innsdruimint don brīg ainmidhi, mothuigthid, ⁊ gluaistig. Ōir orduigthear in codlad do chomfhurtacht na mbrīg 810 nādūrda, ⁊ an cumsanad do chomfhurtacht na mbrīg ainmidhi.

Do leith aicīdi na hanma immorra, is intsheachanta go mōr fearg ⁊ dobrōn, ōir cuirid siat an fhuil a n-ainteas. Et as ī an aīs so as mō atā imchubaid sin, 815 do gnīmarthaib na drūisi; ōir atāit na boill co foirbthi innti, ⁊ an teas ⁊ na spiraid co lāidir, ⁊ an sperma co himda. Et bud follus don taīb thīs dīn riaglacha speitsialta do-gabur ō ēgsamlacht na neithead nach nādūrda.

820 Et a ndiaig na haīsi so tic an aīs arsaid dā cuirfim regimen speitsialta. Agus bīth a fhis agad gurab ī as inntinn ag follamnugad na sean-daīneadh co huilidi gach oileamain, ⁊ gach fothragad, ⁊ gach deoch ō fliuchaidthear ⁊ ō tēigthear 825 iat; ⁊ mur an cēdna d'aimsir fhada in chodalta ⁊ an chumsanaidh.

Et gnāthuigthear linn finn d'imdugad a ngailib na sean-daīneadh ar son anfainne na brīge dīleagthaigi. Ar an adbur sin leigisim linn finn 830 atā arna imdugad ar shligid na n-inneadh, agā dīleagad ar tūs maille rē dig ar a mbeirbthear ysōip, ⁊ lē hoximel diureticach. Et folmuigthear ainnsēin maille rē iarapigra 49 ⁊ lē nī ar a mbeirbthear  p.33 infra 139-140 feithleōg ⁊ 50 polipodium, ⁊ ainīs, ana curthar 835 turbit ⁊ sinnsēr. Et gnāthuigthear an brū do lagad lē cartamus lē heanbruithi sein-chirci ar a mbeirbthear polipodium ⁊ ainīs. Et gnāthuigthear a tosach na coda nī ēigin dīb so, iat uile: mur atā, uiola ⁊ hocus ⁊ mercurial, 840 biatus ⁊ eilifreōg, lactuca ⁊ borrāitse ⁊ buglosa 51. Et gnāthuigthear so a cusmaile do chaithim a tosach na coda, lē heanbruithi lē bainne almont, gan arān.

Item, adearmaid co ndliginn oileamain na 845 sean-daīneadh beith so-dīleagtha ⁊ oileamnach gu maith, ⁊ beith nīsa luga a caindiacht ⁊ a nuimir nā annsna haesaib so is foicsidi roimpe. Ōir nī bī dīsgaīlead imurcach ana corpaibh trī chruaidi a mball ⁊ trī anfainne a teasa; ⁊ is trīt sin nach 850 dligid siat mōrān bīd nā proinneachad52 minic, ōir is lōr dōib beacān a n-aithfhēgad na cēd-aes, trī anfhainne na brīge dīleagthaigi inntu. Mās ead dleagur a n-oileamain do beith a caindiacht bic; ōir is urusa lē corpaibh na sean-daīneadh an 855 oileamain beac do chur ana cusmailius acht gē mall dīleagaid an oileamain. Ar an adbur sin nī rigid a leas a n-oileamain go minic, ōir teagmaid coma lōr dōib caithim aen-uair annsa lā nādūrda, ōir is urusa leis na sean-daīnib an trēiginus 860 d'fhulang.

Et is fīr sin ag labairt do shean-daīnib na  p.34 infra 140-141 harsuideachta, ⁊ nī fīr ag labairt do shean-daīnibh na seanōrdachta atā ullam chum bāis mur atā an lōchrann chum a mūchtha.

865 Et dligid na seanōiri proinneachad minic, ōir mūchthur a teas ō mōrān bīd do chaithim a n-aen-fheacht, ōir mūchthur an tene beac ō mōrān an chonnaid; ⁊ muna hoilti co minic iat do  365dībochthaidi an teas nādūrda ⁊ an fhlichideacht 870 phrēmamail a n-aenfheacht. Mās ead, saīlim gurab maith a n-oileamain fā thrī sa lō nādūrda mur so, innus co mbeith spās sē n-uaireadh idir in cēd-chaithim ⁊ an dara caithim ⁊ ocht n-uaire idir an dara caithim ⁊ an treas caithim, innus co 875 mbeith spās deich n-uaireadh nō aen-uair dēg idir an cēd-chaithim ⁊ an caithim dēiginach. Agus is mur so beas an treas caithim, nīsa mō nā an dara caithim, ⁊ an dara caithim nīsa mō do mēid 53 ēigin nā an cēd-chaithim.

880 Et dligid siat gach uile biad ō ngeintear linn finn ⁊ linn dub ⁊ dūnus bēl na cuisleann do sheachna do chaithim, mur atā, gach uile biad reamur rigin saillti bīs anumal don dīleagad, mur atāit, gnēithi na potāitsi, ⁊ ēisg shaillti 885 gan saillead54 ⁊ ēisg phiastamla muiridi ⁊ co coitchinn na hēisg ar nach bīt lanna, ⁊ feōlanna saillti, ⁊ én shnaīdis a n-uisgib, ⁊ pasdae ⁊ arān slim ⁊ cinēl na torthad fuar, mur atāit, ubla ⁊  p.35 infra 141-142 pēireadha, ⁊ castanea, ⁊ mespila, ⁊ a cusmaile 890 do neithib fuara, mur atā, lactuca.

Agus as imchubaidi dona sean-daīnib a sabsa 55 do beith d'fhīn nā d'fhinēgra; ōir atā an aigēid ro-animchubaid dona sean-daīnib trēna beith fuar tirim, ⁊ hī ag luathad na harsaideachta. 895 Agus idir chinēl na spīsrad as ē an cainēl ⁊ an sinnsēr as imchubaidi dona sean-daīnib, ⁊ co hāirithi gach uile spīsrad rannchuidigius rē teasaideacht ⁊ rē flichideacht.

Item, as imchubaid co mōr mil dona sean-daīnibh, 900 ⁊ dligid an mil sin beith geal trom, cruaid so-gearrtha deadh-balaid. Et as imchubaid dona sean-daīnibh feōil na n-ainmintid ōg as a mbeantur, ⁊ gall-choileach, ⁊ mur an cēdna feōil phetraisi ⁊ fhuiseōg ⁊ fheadōg, ⁊ uigi nuada 905 boga, ōir as urusa a ndīleagad ⁊ is maith oilid.

Et as iat so na hēisg as imchubaid dōib, .i. ēisg muiridi, ⁊ as a fhīn bud fearr a mbearbad maille finēl ⁊ rē hainēid nō rē psille; ōir measraigid so a fuaraideacht ⁊ innarbaid a rigneacht 910 imurcach.

Et as imchubaid an bainne do droing dona sean-daīnib, ar son co n-oilinn sē co luath ⁊ co fliuchann na cuirp; ⁊ atā drong eile dā 56 nach imchubaid, ar son gu ngeineann sē dūinti. Et 915 do gnāthuigidur drong eile d'ēs bainne d'ōl teinneas ⁊ rigad do beith fāna cliathānuib deasa  p.36 infra 142-144 ar son cumgaid na cuisleann; ⁊ nī himchubaid bainne don droing sin. Et as ē bainne as imchubaidi dōib, .i. bainne asail ⁊ gabair maille 920  caindiacht ēigin do shalann ⁊ do mil arna spumāil, ōir toirmiscid sin truailliugad an bainne, ⁊ furtachtaigid siat a tholltanaigi. Et is animchubaid an cāisi dona sean-daīnibh, acht muna bia im ann; ⁊ nī himchubaid saillti nā 925 ro-nuad dōib é.

An t-im, immorra, as imchubaid dona sean-daīnibh é, ōir fliuchaid ⁊ tēigid ⁊ mīnigid boill an ochta.

Na praiseacha, immorra, as imchubaid dona 930 sean-daīnibh iat, mur atā, biatus ⁊ finēl ⁊ persille ⁊ borrāitsi, sāitsi ⁊ minntus ⁊ a cusmaile chlaenus chum teasaideachta ⁊ chum flichideachta.

Na tortha immorra, as imchubaid dona sean-daīnib iat, mur atāit, fīgeadha tirma, ⁊ caera 935 fīneamna, ⁊ almoint ⁊ pini.

Item, as imchubaid sinnsēr mur shabsa dōib ⁊ diacalimintum co speitsialta d'oslugad dūintid na taeb theagmus dōib co minic.

Item as ī an lictabāire do-nīthear do thrī gnēithib 940 an phibair as triacail dona sean-daīnibh, ōir comfhurtachtaigid a mbrīg dīleagthach ⁊ osluigid a ndūinti. Et do-nī an comshuigiugad rē n-abur  366athanasia an cēdna, ⁊ do-gēbam a tuaruscbāil sin a n-Ainntidair.

 p.37

infra 144-145

945 Et nī himchubaid fīn nua geal uisgeamail dōib acht muna teagma tart ainmeasurda orra a ndiaig fhothraigthi. Agus dligid fīn na seandaīneadh beith dearg sēim deadh-balaid arsaig, ōir tēigid ⁊ oilid an fīn sin co lōr, ⁊ ceartaigid 950 linn dub, ⁊ togairmid an fual, ⁊ fliuchaid na hailt, ⁊ calmuigid an brīg ⁊ an teas nādūrda; ōir rigid a leas na sean-daīne uile ris sin57.

Et as iat so na potāitsi as imchubaid dona sean-daīnib, .i. potāitsi do-nīthear do choirci ⁊ 955 d'ēorna maille huisgi ar a mbeirbthear feōil inmolta.

Item, as imchubaid an deoch rē n-abur idromel dona sean-daīnibh, ōir osluigid sī na dūinti. Et dā mbeid dūinti a sligthib in fhuail beirbthear 960 persille, ⁊ mersi, ⁊ fenēl ar ydromel, ⁊ osglaid na dūinti. 58 Et dā mbeid dūinti isna ballaib spiradālta, beirbthear dub-chosach ⁊ īsōip ⁊ casialinia maille ris na neithibh adubramar ⁊ oslaigid iat.

965 Et as imchubaid coimilt measurda dōib a cāilideacht ⁊ a caindiacht; ⁊ lē hēduigib garba ⁊ lē lāmuib garba dleagur an choimilt sin do dēnum ⁊ aimsear do beith aturra. Et nī dliginn an choimilt sin beith an mēide so, a cāilideacht nā 970 a caindiacht, co treōrōchad sē fuaraideacht ⁊ tirmaideacht a mballaib na sean-daīneadh, trē shligid dīsgaīlti na fliuchatan nādurda ⁊ an teasa  p.38 infra 145-146 nādūrda, mur gnāthuigius teagmāil dona daīnib do-nī saethur ainmeasurda; ⁊ nī dliginn sī beith 975 boc 59 nā ēgruaid innus nach innarbfad sī aen-rēd ō ballaib na sean-daīneadh trē shligi dīsclti 60, ōir as trīt orduigthear in choimilt co nādūrda, d'fholmugad imurcach an treas dīleagad ōna ballaib ⁊ dā calmugad; ōir do-nī an choimilt do-nīthear 980 mur so, an uair do-nīthear go lōr ī, pōire na mball d'oslugad ar mod ēigin, ⁊ gluaisid sē a teas co sentrom ō fhuirimeall, ⁊ calmuigid sē teas nādūrda na mball ar mod ēigin, ⁊ cnaīid a n-imurcacha.

985 Et as ī aimsear a ndleagur sgur do choimilt na sean-daīneadh, an uair thinnsgnait siat deargad ⁊ gnē teinnis do gabāil chucu; ⁊ nī holc ar deireadh na coimilta a n-ongad lē holaid na holiua millsi na n-almont milis, innus comad feirrdi do 990 coimēdfaidi 3tirmaideacht nādūrda ⁊ 61 teas nādūrda ball na sean-daīneadh an t-ongad sin.

Et moluim an choimilt so do dēnum ⁊ an gaili folam, ⁊ roim biad ⁊ saethur do dēnum mur an cēdna. Et togthur inad measurda ⁊ aimsear 995 measurda co nādūrda nō co healadnach chum an tshaethair chum na coimilta. Et an drong leis nach ēidir saethur do dēnum ar son anfhainne a mball ō chūis ēigin eile, coimlīnaid inad an tshaethair lē fothraigthib ⁊ lē coimiltaib. Et  p.39 infra 146-147 1000 coimiltear é gach lae, ⁊ nī hī an choimilt ullmuigius ē chum an tshaethair sin, acht an choimilt choimlīnus inad an tshaethair.

Et dēntur fothragad dō fā cheathair sa mī d'fhothragad ō comfhurtaigthear a fhliuchada ⁊ 1005 a theas nādūrda, ⁊ measraigius tearcacht a ball. Et dligid an fothragad so beith d'uisgi milis; ⁊ moluim na neithe so do chur ann, mar atā, camamilla, ⁊ dā gnē an sdicadois, hocus ⁊ holihoc: .i. curthar an hocus ann do measrugad tirmaideachta 1010 na mball, ⁊ an sdicados ⁊ an camamilla ar son co calmuigid siat na boill, ⁊ co n-innarbaid a corthacht, ⁊ co togairmid an t-allus.

Et is maith moluim a ndeireadh an fhothraicthi a mboill do choimilt d'innarbad an tsalchuir atā 1015 orra; ⁊ coimiltear ana diaig sin lē lāmuib arna tuma a n-olaid na holiua, innus co mbeidis na boill fliuch a ndiaig an fhothraigthi. Et as ē so comartha ⁊ termin a 62 ndleagur an fothragad d'fhāgbāil, an uair thinnsgōnaid aigthi na mēr 1020 garbugad. Agus dleagmaid gu mōr a thabairt dār n-ūig gairdeachus an duine annsa fothragad; ōir  367atā drong ann fhuilngius beith ann co fada ⁊ drong eile co gearr. Et na neithe eile bud inrāid ar an coimilt ⁊ ar an fothragad fūicfid iat, ōir 1025 laibeōrad dīb sa cheathramad pairteagal don leabur so; ⁊ is lōr a ndubramar ar na neithibh so do leith an regimen do-gabur ó deifriugad na n-aes.

 p.40

4. An c eathramadh c ai b idil . Do regim en na coimpl ex n ādūrda n ach fuil easl ān

infra 149Homines quidam sunt qui a generacionis prinnsipio sunt calidiores quam requirit humane 1030 complexionis temperamentum ⁊ cetera, .i. atā drong dona daīnib as teō ō thosach a ngeineamna nā mur iarus measurdacht an choimplexa daena; ⁊ atāit daīne eile bīs nīsa fuairi; ⁊ mur an cēdna tuicthear dona cāilib aenda ⁊ dona cāilib 1035 comshuigigthi. Agus nī beac an deichfir atā idir regimen na coimplex sin ⁊ regimen na coimplex measurda, dā raib sē 'na regimen choimēdach nō threōraigtheach. Et nī hī ar n-inntinn ann so labairt don choimplex tuitius co beac a n-easlāinti, 1040 ōir is ēidir linn regimen na corp sin d'fhagbāil as na rāitib adubramar romainn ⁊ as na neithibh adēram dona coimplexaib thuitius co mōr. Et smuainmid labairt annsa chaibidil so do na corpaibh thuitius co mōr a n-easlāinti mur atāit, 1045 lucht fola deirgi, ⁊ leanna ruaid, leanna finn, ⁊ leanna duib.

Agus ar tūs d'fhollamnugad shlāinti coimplexa fola deirgi, ōir as ē an coimplex so is luga thēit ō choimplex measurda ⁊ is luga is olc; ōir adubradur  p.41 infra 149-150 1050 drong an coimplex so do beith measurda, ōir adubradar siat an coimplex teasaidi fliuchaidi do beith measurda is coimplex d'fhuil deirg: ōir atā sin fīrinneach an gach aen-inad a n-aithfhēgad measurdachta in meadhuigthi, ōir an duine is 1055 measurda a teasaideacht ⁊ a flichideacht tuitid sē a n-aithfhēgad measurdachta an meaduigthi. Et is mar sin do thuigidur drong dona sean-daīnibh coimplex measurda na gnēe daena do beith teasaidi fliuchaidi. Gid eadh, an coimplex 1060 teasaidi fliuchaidi a n-aithfgad an choimplexa measurda do rēir chōra, .i. 63 a n-aithfhēgad an duine ro-measurda, nī fhuil sē measurda acht tuitmeach; ⁊ ar an mod so atā coimplex fola deirgi measurda.

1065 Et atā lucht an choimplexa so ullam chum na heaslāinti rē n-abur cachecia, .i. droch-aibīc an chuirp maille rē truaigi, ⁊ co speitsialta chum gach uile easlāinti darub cūis an morgad, ⁊ līnad leannaigi, ⁊ dūinti, ⁊ co speitsialta līnad fola 1070 deirgi. Et ana leithēid sin do choimplex do gnāthuig fuil dearg imdugad, ar son co rāinig sē a leas gnāthugad minic cuislinni fāsadairci, 64 d'fholmugad fola deirgi. Et as inlicthi an chuisle do rēir mar fhuilngius an brīg, ⁊ an aīs, ⁊ 1075 an gnāthugad, ⁊ an ealada, ⁊ a cusmailius sin dona neithibh rannaide iarrus nō thoirmiscius a ligin.

 p.42

infra 151, 154

Labrum dona cuislinnaib as inlicthi ⁊ do mod licthi na fola, .i. in mēid reagur a leas ī a cāil ⁊ 1080 a caindiacht, ⁊ dona riaglachaib eile as inchoimēda a timcheall a licthi. 65 Agus biaid caibidil speitsialta (do grāsaib Dia) a ndeireadh an leabuir so laibeōrus don chuislinn.

Et nī hī an chuisle amāin rigid 66 a leas lucht 1085 an choimplexa so acht an leigeas lagthach leis; ⁊ nī d'fholmugad fola deirgi sin acht dā glanad. Et as iat so na leigis atā imchubaid chugi sin .i. na leigis mīne beannuigthi, mur atā, agairg atā muinntearda, ⁊ manna, ⁊ casia 67 fistula, pruna, ⁊ 1090 uiola, ⁊ meadg, bainne gabair, borrāitse, buglosa, mirabolani, fumus terre, ⁊ mōrān dā cusmailib bus ēidir d'fhaicsin a clār Salernitane. Gid eadh, biaidh 68 caibidil speitsialta don taīb thīs dīn do mod gnāthuigthe na leigeas so.

1095 Et gnāthuigid lucht an choimplexa so mōrān  368imurcach do beith acu, ⁊ co hāirithi imurcacha an treas dīleagad: rig 69 a leas saethur lāidir luath do chnaī na n-imurcach sin adubramar; ōir do bud ēidir dūinti do geineamain uatha sin; mās 1100 ead, do bad ēidir morgad do beith ana corpaibh.

Et ar an adbur cēdna rigid a leas mōrān coimilta ⁊ a beith lāidir, ⁊ dēntur fothragad dōib ⁊ an gaile folam uair sa seachtmain an mēid is luga.  p.43 infra 154-155 Et is ēigin gailidi na droingi so do choimēd co 1105 maith, ōir dā mbia droch-coimplex annsa ghaili as cusmail a beith sa chorp co huilidi, ⁊ claenad chum uilc, ōir an seachrān follus do-nīthear sa chēid-dīleagad, nī ceartaigthear annsna dīleagthaib eile ē.

1110 Tuillead: .i. atā an coimplex so ullam chum morgaid na leannann; mās ead, is maith gnāthugad dona neithibh chathuigius a n-aigid an morgaid, mar atāit, na neithe fuara tirma gan beith olamail nā mēith, nā milis, nā deathmur ⁊ ag nach bia 1115 substaint fhuilingtheach rannchuidigius rē flichideacht aicīdig eachtrannaigh, mar atāit so: .i. tortha glasa nuada, mur atāit, fīgeadha, ⁊ caera fīneamna, ⁊ almoint; ⁊ go hāirithi gnēithe an bainne atā nua dleagur a seachna, ⁊ fīnta millsi, ⁊ 1120 feōlanna teasaidi fliuchaidi olamla, mur atā, feōil muilt.

Agus as iat na coimplexa so is luga gortaigthear ōn trēiginus, ōir teagmaid comad lōr dōib caithim fa thrī sa dā lā.

1125 Agus is cumachtaigi na coimplexa so a ngnīm na coimriachtana nāid na coimplexa eile.

Item is luga gortaigthear na coimplexa so ōn neam-chodlad nāid na coimplexa eile, ⁊ is mōr tromuidthear ō chodlad mī-measurda iat; ⁊ ar 1130 an adbur sin dligid beith neam-chodaltach a n-aithfhēgad na coimplex ele.

Item as imchubaid dōib fearg do dēnam co  p.44 infra 155-156 gnāthach ⁊ beacān gairdeachuis, ⁊ as imchubaidi dobrōn dōib nā don choimplex eile.

1135 Et 70 nī himchubaid biada oilius go mōr dōib, acht biada gā mbī beacān d'oileamain maith.

Et ō atā an coimplex so go lōr ullam chum dūintid na cuisleann, as maith aibstinens do dēnum ō na biadaibh ⁊ ō na deochaib chūisigius 1140 na dūinti. Mās ead, seachnaid siat na biada reamra, rigne millsi mēithe olamla ⁊ mur sin dona deochaib buaideartha reamra millsi. Agus seachnaid siat fothragad tair ēis bīd ⁊ saethuir, ⁊ fīn reamur lāidir, ⁊ coimriachtain ⁊ mōrān 1145 digi; ⁊ is cūis d'innarbad an bīd ōn gaile gan dīleagad fuirfe na neithe sin; ⁊ an uair roithid na biada mur sin chum na cuisleann do-nīt71 dūinti inntu.

Et is lōr ar labramur do choimplex fhola deirgi.

1150 Mās ead, labrum do choimplex leanna ruaid, atā teasaidi tirim, ⁊ adeirim an drong agā fuil an coimplex sin co fuilid ullam chum fiabrais lasamhuin ⁊ co hāirithi annsna haimsearaib teasaidi. Mās ead, moluim gurab imchubaid oxisacra aenda ⁊ 1155 sīrōip uiole ⁊ nenufair 72 dōib. Et as rēsūnta na sīrōipi adubramar do beith deadh-balaid maille rē mēid ēigin do spica nardi ⁊ do chainēl, ōir anfainnigid na sīrōipi sin an gaili do mēid 73 ēigin.  p.45 infra 156-157 Item as imchubaid uisgi eōrna isna haimsearaib 1160 teasaidi dōib; ⁊ moluim sīlta osglus na dūinti do bearbad ar na sīrōipib sin, mur atāit so, .i. sīl melones ⁊ cucurbita ⁊ sitruilli ⁊ sgairiola ⁊ mersi ⁊ a cusmaile.

Ōir gnāthuigid na complexa sin linn ruaid d'imdugad inntu, ⁊ co hāirithi isna haimsearaib 1165 teasaidi, as imchubaid dōib neithe fholmuigius linn ruaid co rannaidhi, mur atā, reubarbarum, ⁊ sgamonea arna bearbad, ⁊ mirabolani siterini, ⁊ casia fistula, ⁊ a cusmaile.

1170 Agus dligid regimen na droingi so beith a' claenad chum fuaraideachta ⁊ chum flichideachta, ōir atāit siat ullam chum tuitme a n-easlāintib coilearda teasaidi tirma. Agus atā in coimplex sin ullam chum na haīsi arsaigi, ⁊ ar an adbur 1175 sin rigid a leas neithe fhliuchus a coimplex ⁊ chathuigius a n-aigid na harsaideachta, mur atāit, na biada inmolta so, .i. ēin chearc ⁊ choileach ōga, ⁊ boill fhuirimeallacha na muc, ⁊ feōil laeg, ⁊ fīnta inmolta deadh-balaid gan beith deathmur 1180 nā ro-gēr; ōir idir na huile nī as ē an fīn is luaithi oilius.

Agus is imchubaid fothragad uisgi milis dōib. Agus dligid codlad do dēnum, ⁊ neam-chodlad ⁊  369saethur anordaigthi meanman ⁊ cuirp do sheachna, 1185 ōir is beac do shaethur lāidir rigid a leas an drong so.

 p.46

infra 157-158

Agus is mōr gortaigthear iat ō thrēiginus, ⁊ trīt sin oiltear fā dō sa lō nādūrda lucht an coimplexa sin. Agus nī dligid a mbiada beith 1190 ro-shēim nā fuilingtheach, ōir, dā mbeidis, do hinntōchaide a n-aignead leanna ruaid iat, trē gēiri a teasa. Mās ead dligid siat a mbiada do beith lāidir chum a ndīleagtha.

Et gortaigthear lucht an choimplexa so co 1195 mōr on choimriachtain anordaigthi; dā rēir sin is beac rigid a leas ria, acht gē atāit siad a' claenad chum an gnīma sin ar son a teasaideachta.

Item, is beac rigid a leas lucht an choimplexa so cuisle, do ligin, ar son gurab í fuil dearg 1200 folmuigthear innti, acht an mēid innfhuarus an corp ⁊ innarbus na deathaige.

Ō do labrumur do regimen coimplexa fola deirgi ⁊ leanna ruaid, labrum anois do regimen coimplexa leanna finn, atā fuar fliuch; ⁊ ar an 1205 adbur sin dligid a regimen beith a' claenad chum teasaideachta ⁊ chum tirmaideachta. Mās ead gnāthuigid siat biada ⁊ deocha chlaenus chum teasaideachta ⁊ chum tirmaideachta, mur atā, arān cruithneachta fā curthar salann ⁊ lauén a 1210 caindiacht inmolta; ⁊ dā curthar sīl finēil ⁊ ainīsi ⁊ a cusmaile ar an arān, is mōidi a dīsleacht.

As iat so na feōla as imchubaid dōib .i. feōil ēn mbeac do-nī eitillach, ⁊ petraisi, ⁊ turtar, ⁊ culūr 74 óg, ⁊ coinīneadh óg; ⁊ nī himchubaid  p.47 infra 158-159 1215 feōil laīgh nā muici dōib; ⁊ is imchubaid dōib feōil choileach óg, ⁊ go generālta gach uile fheōil so-dīleagtha chlaenus chum teasaideachta ⁊ chum tirmaideachta, ⁊ co hāirithi annsan aimsir fhuair.

Na hēisg immorra, as imchubaid75 dōib as iat so 1220 iat, mur atāit, na hēisg oiltear a n-uisgi milis, leanaid siat an coimplex so. Na hēisg lannacha muiridi as iat is luga do-nī urchōid dōib; ⁊ moluim iat dā mbeirbthear a fīn iat maille rē sīltaib teasaidi diuereticacha.

1225 Agus is mōr rig a leas in coimplex so rē saethur. Agus is beac gortaigthear ō thrēiginus iat; ar an adbur sin teagmuid comad lōr dōib caithim aen-uair sa lō. Et nī dleagur a mbiad do beith do-dīleagtha; ⁊ nī dleagur an deoch do beith 1230 d'uisgi nā do linn, acht a beith d'fhīn lāidir deadh-balaid ⁊ beith sēim do shubstaint ⁊ do gnīm.

Agus is beac rigid a leas lucht an choimplexa so rē cuislinn, acht is mō rigid a leas leigeas lagthach fholmuigius linn finn; ōir do gnāthuig 1235 an coimplex so linn finn d'imdugad ann, ⁊ co speitsialta annsa geimrid. Agus as imchubaid linn finn d'fholmugad a tosach an earraig an tan sin. Et dīleagthur an t-adbur ar tūs maille rē hoximel aenda diuereticach sgilleticum, 1240 maille rē huisgi ar a mbeirbthear īsōip ⁊ minntus. Et ana diaig sin folmuigthear é lē diaturbit, lē huisgi ar a mbeirbthear polipodiummirabolani  p.48 infra 159 Kebuli, sīl cartamuis ana timpearāiltear turbit, ⁊ agairg ⁊ sinnsēr.

1245 Agus as beac gortaigthear an coimplex so ō choimriachtain; ⁊ atāit gu lōr a cumachtaigi chum na coimriachtana ginco mōr a n-āilgeas76 trē uireasbaid an teasa, ⁊ urchōidigid dōib gan aen-rēd do dēnum di.

1250 Agus as imchubaidi sdufa dōib nā fothragad uisgi milis; ⁊ as imchubaidi fothragad raibi, co nādūrda nō co healadnach, dōib. Agus as imchubaid neamchodlad co gnāthach dōib; ⁊ is orchōideach codlad imurcach fada do lucht an 1255 choimplexa so. Coimplex leanna duib immorra, as fuar tirim ē; ⁊ is ē as measa dona coimplexuib ⁊ is ullma chum na harsaideachta. Et rigid a leas lucht an choimplexa so regimen tēigius ⁊ fhliuchus ana mbiaduib ⁊ ana ndeochaib ⁊ an 1260 gach nī ele.

Et bīth arān na droingi sin do chruithneacht glain gan salann maille rē caindiacht bic laibīn; ⁊ bīth a n-arān bog. Et bīth a feolanna teasaidi fliuchaidi mur atāit so, .i. feōil chabūn arsaig ⁊ 1265 ōg ⁊ a cusmaile. Agus bīth a fīn deadh-balaid sēim; ⁊ is dona neithib is mo as imchubaid do  370choimplex leanna duib sin.

Agus as imchubaid coimilt measurda ⁊ saethur measurda ⁊ fothragad uisgi milis. Agus rigit a 1270 leas codlad fada. Agus is animchubaid coimriachtain do lucht an choimplexa so, ōir fuaraid  p.49 infra 159-160 ⁊ tirmuigid in choimriachtain a coimplex. Et an drong agā mbī in coimplex so is mōr gortaigthear iat ō dobrōn ⁊ ō fheirg.

1275 Agus nī himchubaid trēiginus dōib. Agus rigit a leas biada so-dīleagtha ar son co fuil an teas rē n-abur innatus anfann acu; ⁊ mur an cēdna nī fhuilngid siat caindiacht imurcach an bīd.

1280 Et nī himchubaid cuisle do lucht na coimplex so, acht is mō dleagur leigeas lagthach do thabairt d'fholmugad leanna duib. Et as iat so na leigis fhodnus chugi sin, .i. mirabolani Inndi ⁊ pōlipodium ⁊ lapis lazuli ⁊ duilleōga sene ⁊ clamān 1285 līn ⁊ a cusmaile; ⁊ dleagur na leigis dīleagthacha do thabairt roim na neithib so. Et as iat so na leigis dīleagthacha sin .i. borrāitsi ⁊ buglosa, tīm ⁊ crim muice fiada, origanum ⁊ calimint, fumus terra ⁊ a cusmaile; ⁊ dēntur na neithe so 1290 roim an purgōid ⁊ taburthar an phurgōid a tosach an earraig ⁊ a ndeireadh an tshamraid.

Agus is lōr an beacān so adubramar do regimen an tuitme big theagmus annsa gnē daena, ⁊ bu follus regimen an tuitme theagmus an gach aen-ball 1295 don taīb thīs dīn.

5. An cūigead c ai b idil : Do regim en na sl āint i do-gabur do leith reme nō truaigi

Non eodem regimine indigent pingues naturaliter, ⁊ cetera, .i. nī hinann regimen dligid na daīne  p.50 infra 160-162 mēithe co nādūrda ⁊ na daīne truaga: .i. bīth drong dona daīnib truag nīsa mō do leith a 1300 coimplexa nā mur iarrus aibīc 77 measurda na gneé daena; ⁊ gnāthuigid sin teagmāil ō theasaideacht ⁊ ō thirmaideacht ball an treas dīleagad; et teagmaid uair eile ō anfhainne ball an treas dīleagad.

Agus dā teagma an anfainne sin do leith an 1305 choimplexa bīth 'na cūis don truaigi mur so, .i. nach ēidir leis na ballaib an oileamain do tharrang chucu, arna tarrang nach ēidir leō a dīleagad, ⁊ tic truaigi na mball uaid sin. Et teagmaid do droing ēigin a mbaill do beith lāidir ag dēnum an 1310 atarraing sin, ⁊ gan a mbeith reamur acht a mbeith truag co nādūrda; ⁊ as ō lāidireacht an teasa ag dīsgaīlead teagmus sin ⁊ ō anbainne brīge claechluigthi na mball ⁊ ō anumlacht athnuaigthi na mball. Et teagmaid clō na ballaib 1315 beith anumal chum a n-athnuaigthi ar son a cruaidi ⁊ a tirmacht, mur is follus a lucht leanna duib, nō ar son lāidireacht na 78 cnaī, mur is follus a lucht leanna ruaid. Ōir atā teas gēr cnaīteach acu innus co cnaīdinn an teas sin an nī do dligfid 1320 inntōg 79 a substaint na mball ōn 80 chlaechlōdh.

Et as ēidir a thuicsin as na neithib sin cūise na reime imurcaidi tic ō nāduir.

Nam oppositorum opposite sunt cause81, .i. is cūise contrārda bīs ag na neithibh contrārda:  p.51 infra 162-163 1325 ōir is iat cūise na reime nādūrda ⁊ na feōlmuireachta imurcaidi, flichideacht na mball maille rē teasaideacht mael ⁊ calmacht na brīge claechluigthi ⁊ ullmacht na mball chum a n-athnuaigthi do leith a mbuigi ⁊ a tearcacht.

1330 Et ar an adbur sin dā teagmad co mbeith duine ēigin truag ar son dīgbaidthi na feōla ⁊ in mēthraid dligid sē gnāthrugad dona neithib do-nī tēigid ⁊ fliuchad, ⁊ do biaduib oilius co mōr ⁊ is urusa do dīleagad ⁊ d'inntōg a cusmailius na mball. 1335 Agus dleagur boill an treas dīleagad do chomfhurtacht innus coma mōidi do tarrōngthaidi an oileamain ⁊ do dīleagfaidi ⁊ do coinneōchaidi ⁊ do hinntōchaide. Agus dligid sē gnāthugad dona neithibh chathuigius a n-aigid na tirmaideachta 1340 ⁊ an dīsgaīlti. Et as imchubaid don droing lērb āil a cuirp do reamrugad aipstinens do dēnam ō na neithibh saillti ⁊ gēra ⁊ aigēidigthi, acht muna gnāthuigthear iat mur shabsa 82 innus coma feirrdi in tochlugad.

1345 Ar an adbur sin is maith do reamrugad na corp cruithneacht beirbthi ⁊ uigi boga, ⁊ liti do  371min chruithneachta, ⁊ mur an cēdna rais, ⁊ pōnuire bristi ar mbuain a croicinn di, bainne ⁊ cāisi nuad, ⁊ almoint millsi ⁊ cnō nuada aipchi, cearca 1350 ⁊ ēin mēithe, colum arna rōsdad ⁊ fīn maith mur an cēdna, ⁊ gnāthugad do chluithib ⁊ do gairdeachus co minic, ⁊ gan cuisle nā purgōid do gnāthugad  p.52 infra 163-164 acht co hannum, ⁊ fothragad do dēnum tair ēs bīd ar crīchnugad an chēid-dīleagtha, beacān 1355 gorta d'fhulang ⁊ mōrān do chaitim, beacān feirgi do dēnam, sōlās ⁊ dobrōn, coimriachtain ⁊ saethur ⁊ coimilt measurda do gnāthugad. Et gu coitchinn gach uile nī olamail milis ramraigid siat an corp.

1360 Et gibē shanntaigius na brīga so do chalmugad, .i. brīg an treas dīleagad, ⁊ co speitsialta an brīg atarraingtheach ⁊ an brīg dīleagthach, as ro-maith dōib roim dul a fothragad a mboill do choimilt co measurda, ⁊ ana diaid sin ceirīn do phic do 1365 chur orra, ⁊ saethar measurda ainnsēin, ⁊ fothragad 'na diaid sin, ⁊ a tirmugad ainnsēin lē hēduigib tirma, ⁊ a n-ongad ainnsēin maille rē beacān d'olaid na holiua do chamamilla, ⁊ a oileamain co gnāthach leis na biaduib do gnāthuig sē.

1370 Agus is follus as na neithib sin adubramar regimen na ndaīneadh reamur tair ēis a chēile. Ōir as imchubaid dona daīnibh reamra, do choimēd83 a slāinti, diet oilius co beac ⁊ a beith a caindiacht mōir, ⁊ gach uile nī do-bearar dōib 1375 a beith ac toirmeasc na reime do mēid ēigin.

Mās ead, gnāthuigid siat fothragad roim a cuid, ⁊ mēduigthear a saethur, ⁊ ongthur lē holadaib dīsgaīlteacha iat, ⁊ gnāthuigid siat trifeara beac ⁊ lictabāire do-nīthear do lactuca84 ⁊ triacail co  p.53 infra 164-166 1380 gnāthach. Agus seachnaid siat feōil ⁊ bainne ⁊ gach uile nī milis, ⁊ gnāthuigid siat praiseacha ⁊ neithe gēra ⁊ aigēidigthi gu mōr, ⁊ gnāthuigid neithe lagus an brū. Et gnāthuigid na neithe thogairmius in fual ⁊ an 1385 t-allus, ⁊ saethur mōr lāidir; ⁊ fuilngid gorta sul chaithid biad, ⁊ codlaid ainnsēin; ⁊ ullmuigid iat fein chum bīd do chaithim aen-uair sa lō, ⁊ nā codlaid mōrān, ⁊ ibit sein-fhīn sēim. Et an nī adearar d'aen-rēd, gnāthuigthear regimen contrārda 1390 do mur adubramar don taeb thuas dīn.

Et is follus as na rāitib sin cinnus reamraigthear na baill truaga, ⁊ cinnus truagaigthear na boill reamra.

Et is do leith atarraing na hoileamna chum 1395 na mball, ⁊ a connmāla inntu, ⁊ a hinntōg ana nādūir, reamraigthear na boill. Et coimlīntur na hoibrigthi so lē coimilt ⁊ lē deargad na mball maille leigeasaibh deargus iat ⁊ lē huisgi te do dortad orra, ⁊ fā deōig linemintum do phic do 1400 chur orra mur adubramar romainn.

Agus mad āilt ball atā roi-reamur do thruagugad, furtachtaigid chugi sin an ball do chur a n-inad fhuar a comnuidhi, ⁊ sligthi na hoileamna chugi sin do cheangal co cruaid, ⁊ an oileamain do 1405 tharrang chum a chontrārda, ⁊ epitima do chur ar an mball toirmiscius a reamrugad; ⁊ curthur cimolea ⁊ cerusa luaidi 85 maille sūg gaifne  p.54 infra 166-168 gile ⁊ rē holaid mirtuis ar an mball ⁊ is maith. Item dēntur epitima lē huisgi ailime ⁊ lē haigēid 1410 ⁊ lē min pōnaire ⁊ lē coriandrum ⁊ lēna cusmailib, ⁊ curthar ar an mball mur an cēdna.

6. An seisead c ai b idil : Do riaglach aib regim en na sl āint i do-gabur ō ēgsamlacht na mball

Tota regio corpuris humani ⁊ cetera, .i. atā rēgiōn an chuirp daena co huilidi arna dealugad ag na daīnibh co huilidi a ceathra rannuib: an 1415 cēid-rēgion dīb, .i. rēgiōn na mbrīg ainmidhi, mur atā, an inchinn ⁊ na baill atā 'na comursanacht; an dara rēgīon, .i. rēgiōn na brīge spiradālta  372na brīge beōthaigthe, mur atā, an craidi ⁊ na baill atā 'na chomursanacht; an treas rēgiōn, .i. 1420 rēgiōn na brīge nādurda, mur atā, an gaile ⁊ na hae ⁊ an tshealg ⁊ na hinne; an ceathramad rēgiōn, .i. rēgiōn na brīge geineamnaigi, mar atāit, na huirgi ⁊ an tslat fhearrda ⁊ matrix ⁊ a muinēl annsna mnāib.

1425 Ōir atāit na baill sin ēxamail do rēir choimplexa ⁊ comshuigigthi ⁊ oibrigthi, mās ead, do rēir chonsiquens, dligid regimen ēxamail. Ar an adbur sin tinnsgnam on cheann, ⁊ labrum ar tūs dona neithib choimēdus croicinn an chinn ⁊ an gruag.

1430 Ōir coimēdtur croicinn an chinn ō scaibies ⁊ ō  p.55 infra 168-169 chneaduib lē folcad; ⁊ gibē lēnab āil folcad do dēnum is maith ar tūs an ceann d'ongad lē mil, ⁊ co hāirithi annsa geimrid; ⁊ nī hindēnta mainneachtnaidi gan an ceann do nigi fā dō sa 1435 mī an mēid is luga.

Et cīrthur an ceann lē cīr do chnāim ībōire gach lae ⁊ co minic, ōir oslaigid sin na pōire ⁊ innarbaid na deathaigi do ēirig chum na mball uachtarach. Et dā mbia an gruag ēgruaid 1440 so-sgrista, dēntar folcad dī do luaith oliua ⁊ don fholcad do-nīthear de. Et dēntur folcad d'uisgi ar a mbeirbthear dub-chosach, ⁊ d'ēiginn talaim dōib.

Tuillead: coimiltear prēma na gruaigi lē 1445 holaid ainēidi ⁊ masdix ⁊ oliua, ōir imdaigid ⁊ coimēdaidh sin an gruag. Tuillead: bīth a fhis agad gurab cumachtach an dīsleacht atā ag pūdur lapis lazuli do choimēd fhinnfaid an fhabra. Item, coimēdaidh fīn ana mbeirbthear bleta 1450 finnfad na fēsōigi, 86 ⁊ co hāirithi dā n-innaltur dī d'ēis a bearrtha; ⁊ is maith innlad a fīn amāin annsa chās so. Tuillead: dā n-innaltur an fhēsōg co minic a huisgi fhuar cuirid an lēithe a maille, ⁊ toirmiscid a tuitim. Et comaentaigid na sean-daīne 1455 eagnuidi uile annsa chās so co ndēin mirabolani Kebuli arna chaithim mur shabsa an lēithe do chur a maille, ⁊ coimēdaidh an gruag dub co maith, ⁊ do dearbad so co minic.

 p.56

infra 169-171

Sanitas ceribri, .i. coimēdtur slāinti na hinchinne 1460 lē deathaigib ⁊ lē balad spīsrad ndeadh-balaid, mur atāit so, .i. lignum aloes ⁊ ambra, ⁊ luibi deadh-balaid, mur atāit so, .i. maiorana 87 ⁊ balsamita ⁊ uiola ⁊ a cusmaile. Agus comfhurtachtaigid so an inchinn ⁊ toirmiscid in reuma 1465 ⁊ leigisid teinneas emigrania, ⁊ as imchubaid co speitsialta na neithe so annsa geimrid. Et leagar deathaige neithead ndeadh-balaid fuar annsa tshamrad fān inchinn, mur atā, rōs ⁊ sanduile ⁊ a cusmaile.

1470 Et is maith an biad dōib gearrcaig ⁊ uain ōga arna mbearbad a mbeacān uisgi, ōir coimēduid siat slāinti na hinchinne; ōir adeir Aristotul co coimēdann ⁊ co mēduighid na gearrcaid an inchinn, ⁊ co coimēdann a cēdfada.

1475 Tuillead: leagar deathach uisgi the faī an ceann ana mbeirbthear camamilla ⁊ sdicados ⁊ mentasdrum. Tuillead: ēdrumaigid an tsraedach88 ar cēd-longad an inchinn, ⁊ innarbaid meisgi na cēdfad, ⁊ toirmiscid an lēithe, ⁊ innarbaid na 1480 deathaige. Mās ead nī hindearmaid an tsraedach a coimēd na hinchinne.

Ōir urchōidigid so don inchinn co mōr, .i. an neim-dīleagad ⁊ truailliugad an dīleagtha, ōir is iat sin is prēm dā gach uile easlāinti.

1485 Sanitas oculorum, .i. coimēdtur slāinti na sūl  p.57 infra 171-172 ō sheachna suipēir na hoidchi; ⁊ nā codlad a ndiaid bīd ⁊ a ghaili lān; ⁊ gnāthuigead sē na neithe chomfhurtachtaidius ⁊ choimēdus na sūile, mur atāit so, .i. gab sīl fenēl aen-rann, eufrasia 1490 leath-rann, maiorana rann, siūcra geal leath-rann; dēntur pūdur dīb, ⁊ gibē mod ar a ngnāthuigthear  373so coimēdaidh ⁊ furtachtaigid an radurc.

Tuillead: leagur deathach uisgi the ara mbeirbthear finēl do glanad na sūl ō fhlichideacht reamuir; 1495 ⁊ is ēidir na luibi so do bearbad ar fīn finn, ⁊ is ēidir na luibe eile so do chur farū, mur atā, eufrasia ⁊ ruib, ueruena ⁊ seledonia, ⁊ is mōr fhurtachtaigid sin dona sūilib.

Et comfhurtachtaigid radurc na neithead uaine 1500 iat, ⁊ do-nī 89 an dath dub ⁊ an dath geal a chontrārda sin, ōir in mēid tēid in dath ō inmeadōn as ī an mēide sin anfainnidius sē in radurc.

Et nī urchōidiginn aen-nī don radurc mur do-nī in codlad fada ⁊ an gaile lān, ⁊ mur an 1505 cēdna don choimriachtain. Tuillead: anfainnigthear an radurc ō chaithim na neithead ndeathmur, mur atāit, uinneamain ⁊ gāirleōg ⁊ a cusmaile; ⁊ do-nī pibur cas ⁊ an aigēid ⁊ prēma na raidisi ⁊ coblān an cēdna; ōir dorchaigid1510 anfainnigid gach uile nī deathmur an radurc. Agus co speitsialta na daīne bīs amuirseach ar a radurc seachnaid siat neithe saillti ⁊ deathmura ⁊ aigēidigthi ⁊ gēra; ⁊ seachnaid siat fuacht ⁊  p.58 infra 172-173 pūdur ⁊ deathach, ⁊ co hāirithi deathach connaid 1515 ⁊ mitall ⁊ airged beō, ⁊ gaeth. Et nā gnāthuigid aen-nī chlaechluigius an radurc d'fchain; ⁊ is ēigin co laigdigthear an radurc ō fchain na litreach cael, acht muna fēchthur iat mur shaethur mur gluasacht don tshūil.

1520 Tuillead: urchōidigid sgeathrach ⁊ caī ⁊ fothragad dona sūilib. Tuillead: gnāthuigid mirabolani Kebuli co ro-mōr do chomfhurtacht ⁊ do chalmugad an raduirc. Agus tar gach uile nī lacthur an brū, ōir is ro-mōr chalmuigius sin an radurc. 1525 Agus coimēdaid so in radurc co ro-maith ⁊ calmuigid na sūile ⁊ glanuid ō fhlichideacht reamuir iat, .i. na sūile ⁊ na fabraidi d'innlad co measurda a huisgi fenēil90.

Dicunt quidam .i. adearaid drong ēigin nach 1530 fuil leigeas is mō as imchubaid dona cluasaib nā uinēgra lāidir do chur inntu ar cēd-longad; ōir comfhurtachtaigid sin innsdruimint an ēisteachta ⁊ toirmiscid flux an reuma nach tuitid sē ōn inchinn chucu. Et is laidiridi an t-oibriugad 1535 do-dēnad sī dā mbeith mēid ēigin clō shūg minntuis trīthi; ōir is maith glanus sin sligthi na cluas ō na himurcachaib reamra thoirmiscius an t-ēisteacht ⁊ geinius mōrān d'easlāintib isna cluasaib. Item, ola na n-almont searb arna mbearbad ar eithnidib 1540 na n-almont arna cur annsa chluais 91, oslaigid ⁊ comfhurtaigid puill na cluas. Et is dona neithibh  p.59 infra 173-175 is deithidi dleagmaid do thabairt dār n-ūig a coimēd ō gach uile imurcaid ⁊ ō gach uile fhodur muilinn uisgi thuitius d'inad ard. Et fēduid na 1545 leaga in t-ēisteacht do choimēd lē deathaigh uisgi the; ⁊ is tarbach sin dā mbeirbthear uormōnt ⁊ puliol 92 ruigel ann. Agus seachnaid siat folcad a huisgi chriadamail neam-glan d'eagla co rachad rēd ēigin annsa chluais do dūnfad ī.

1550 As iat so na neithe choimēdus slāinti orgāin an bolltanaid: .i. an tsrōn do glanad co sdūidērach ōna himurcachaib reamra rigne innus nach mairfid aen-rēd dīb innti; ōir an uair anaid sin co fada annsa tsrōin geinit brēntus ⁊ truaillid an bolltanad. 1555 Et seachnaid siat gach uile droch-balad, ⁊ co hāirithi an droch-balad bīs a n-inaduib cumga doimne a mbī aēr truailligthi dorcha nach ēidir lē grēin dul dā innsaidi do chnaī na ndeathaigead truailligthi, ⁊ do glanad an aēir ēirgis dīb. Ōir 1560 truailltear an spirad beōthach ō thruaillead an aēir. Agus ō gnāthugad an aēir thruailigthi nī mothuigthear an droch-balad truailligthi; mās ead as ēigin neithe deadh-balaid do gnāthugad, mur atāit, deathaigi neithead ndeadh-balaid, mur atā, 1565 crann na hola ⁊ ambra ⁊ cainēl maith; ⁊ boltanaid siat must do choimēd na spirad ainmidhi.

 374Et coimēdtur an bēl ana shlāinti dā measgthur fīn bog ann roim an cuid ⁊ na diaid; ⁊ glanaid so an bēl ⁊ tirmuigid ⁊ cnaīid na fliuchada thuitius  p.60 infra 175-176 1570 ōn cheann chum feōla na fiacal. Et adubradur drong dona daīnibh eagnuidi co n-innarbann dentrifisium do-nīthear do phūdar nutmuici ⁊ spica nardi ar cēd-longad gach lae brēntus an bēil.

1575 Et coimēdtur slāinti na teangad lē hinnlad a huisgi ar cēd-longad ⁊ a coimilt lē mil ⁊ lē pūdur sinnsēir; ōir innarbaid sin a reime imurcach ⁊ cuirid a seingi hī. Tuillead: as imchubaid coblān do chaithim do chogaint, gargaraisim 93 do 1580 dēnam de ar reime na teangad; ar an adbur sin co speitsialta luathuigid an coblān urlabra ⁊ siubal na naīdin an tan caitear 94 é, ⁊ comfhurtachtaigid na hailt ⁊ na musguile mur an cēdna. Tuillead: .i. saeruid connmāil na spīsrad ndeadh-balaid 1585 ar cēd-longad annsa bēl in teanga ōna reime, ⁊ furtachtaigid an t-uirgill, mur atā, nutmuiccubibe. Agus is nāmuid don teangaid na cnō; ar an adbur sin as intsheachanta iat a coimēd shlāinti na teangad, ⁊ mur an cēdna dona 1590 cnoib Gaīdealacha.

Dona neithib choimēdus meiri ⁊ feadāin an sgamāin

Mas ead, adeirim co coimēdtur feadāin an sgamāin ⁊ meiri 95 lē heanbruithi cearc mēith ⁊ lē feōil uan leith-bliadna 96 ar mbearbad neitheadh  p.61 infra 176-177 milis farū, mur atā, licoiris; ⁊ dā mbeirbthear 1595 barr coblāin maille ris na feōlannaib sin is mōidi bus inmolta an eanbruithi. Agus is maith deoch d'fhīn milis chum an neith chēdna. Et nā caitear cnāime gearrcach mbeac nā petraisi nā ēisg deilgnid; ⁊ nā caitear feōlanna reamra nā bud 1600 ēidir do dīleagad acht ar ēigin; ⁊ seachnaid siat neithe saillti ⁊ aigēidigthi ⁊ sean-ola, ōir gortaigid sin canna ⁊ meiri. Tuillead: as imchubaid uigi boga do choimēd na mball adubramar. Tuillead: is maith licoiris do chaithim ⁊ do bearbad1605 gargraisim do dēnum de chum an neithe chēdna.

Et dligid an drong gā tuitinn uvula97 sgeathrach do sheachna. ⁊ co speitsialta ar cēd-longad. Tuillead: gibē shanntaigius na boill adubramar do choimēd seachnuid siat deocha fuara bīs fuar co 1610 gnīmach, ⁊ co speitsialta uisgi fuar. Et an uair bīt na boill adubramar anfann ōn dig so fēdaig spasmus teagmāil a meiri, ⁊ do rēir chonsiquens bās ō easbaid na hoileamna do tharrang; ōir an uair marbthur meiri ō dig fhuair nī hēidir leis 1615 beith ana inmeadōn chum an atarraing nā chum an tsloigthi.

Dona neithib choimēdus an sgamān

Agus bīth a fhis agad co n-oilinn ⁊ co comfhurtachtaiginn cicera an sgamān arna nglanad ōna croicinn fhuirimellach, ⁊ arna mbrisid ⁊  p.62 infra 177-178 1620 arna mbearbad ar bainne gobuir nō ar im nua. Et is maith pinēdi ⁊ almoint tsearba arna nglanad ōna croicinn fhuirimeallach chum an neith chēdna. Tuillead: is maith bainne gobuir ⁊ siūcra chum an neith chēdna, ⁊ co speitsialta caera na fīneamna 1625 a n-ēgmuis a mogall ⁊ an gaile folam. Et atāit na neithe gēra saillti aigēidigthi gontacha, contrārda don sgamān. Et comfhurtaigid mirr do chongbāil faī an teangaid an sgamān dā n-atarraingthear 98 an chuid leagus de co mīn. Tuillead: .i. sūg 1630 coblāin arna glanad ⁊ arna shlugad maille ré mil comfhurtachtaigid an sgamān ⁊ glanuid an guth.

Tuillead: .i. fīn milis beirbthi arna glanad ōna shubstaint reamuir lēna bearbad, is mōr tharbaigius sē don sgamān ⁊ dā fheadānaibh. Et is cumachtach 1635 in dīsleacht atā ag sgamānuib sinnuig do choimēd99 sgamān an duine. Et is ro-maith chum an neith chēdna partāin tsrotha ⁊ oisridi arna mbearbad, ⁊ do mīnidius-sa fēin so annsa  375trāchtad do-rinnius d'ematoica ⁊ do ptisis.

Do choimēd ⁊ do chomfhurtacht an chraidi

1640 Agus bīth a fhis agad a tosach na hoibre so gurab intseachanta in nī thogairmius an fhearg ⁊ an cumgach; ōir is fiadnuise neich ēigin eagnaid  p.63 infra 178-179 co fuilid dā nāmuid urchōideacha ag an craidi, .i. in mīdōchus ⁊ in dobrōn; ōir tic dochraideacht 1645 ⁊ leisgi ōn mī-dōchus ⁊ dīth rēsūin, ⁊ luathuigthear an arsaideacht ōn dobrōn; ⁊ is mōr an urchōid do-nīd an dā chinēl so don chraidi. Agus is mō an urchōid do-nī an dobrōn nā do-nī an mīdōchus; ōir mūchaid sē an teas nādūrda ⁊ doimnigid an 1650 spirad ⁊ dīsgaīlid comshuigiugad an chraidi an mēide so innus co marbann. Agus gibē ara mbī fearg dobrōn, sgrisaid sē ōn chraidi iat lē gairdeachus ⁊ lē fāiltiugad nō lē spaitseōireacht ⁊ lē saethur furbaīlteach; ōir comfhurtachtaigid 1655 an gairdeachus ⁊ an lūthgāir 100 an t-anum. Ar an adbur sin as imchubaid biada sēime do choimēd an chraidi, mur atāit, ēin chearc ⁊ colum ⁊ petraisi, turtair, uain ⁊ fearbōga ōga, ⁊ na biada ele geinius fuil tsēim.

1660 Tuillead: seachaintear aer brēn ceōmur neamglan, ōir nī hēidir an spirad beōthach do choimēd ō atarrang an boltanuid maith ⁊ an aēir maith, ōir is uatha sin coimēdtur an craidi. Agus is dona neithibh is mō ō coimēdtur ē fīn maith 1665 sēim deadh-balaid. Et nī fadar 101 aen-nī ar an adbur sin is mō chomfhurtachtaidius an spirad ⁊ an craidi, ⁊ choimēdus an teasdūrda nā fīn maith arsaid deadh-balaid arna ōl co measurda; ōir glanaid an fīn an fhuil ⁊ innarbaid a teimil.

1670 Et is mōr fhurtachtaidius suidi a n-inadaibh  p.64 infra 179-181 aībne ana mbīt luibi threoraigius an gairdeachus, a ngarrga ana siubluigid uisgidi co mīn ō ard co hīsil, ⁊ gan fodur mōr acu ag tuitim, ōir gortaigid an fodur mōr an t-ēisteacht ⁊ an meanma. Et 1675 adearuid na sean-daīne co sgrisann ēisteacht an cheoil dobrōn ⁊ sdupāil ōn chraidi ⁊ ōn meanmuin; ōir coimlīnaid ceōl na n-innsdruimintid ēxamail ⁊ sōlāis maithius na compānach ⁊ na carad ngrādach an mēid do mill an dobrōn do shlāinti an chraidi.

1680 Agus an nī as inrāid d'aen-nī, .i. brīg an chraidi do chomfhurtacht, coimlīntur sin lē fīn sēim ⁊ lē biaduib geinius fuil shēim, ⁊ lē gairdeachus ⁊ lē cumsanad na neitheadh ndeadh-balaid, ⁊ lē seachna na neithead do-nī fearg ⁊ dobrōn, ⁊ lē 1685 togairm na neithead sogrāduidthi, mur atāit ēduigi ⁊ comnaidhi a n-inad sogrādach. Agus is mōr fhurtachtaidius sīrōip chomshuigigthi do shūg na n-uball milis ⁊ do shūg om na cruaichi Pādraig an craidi. Et bīth a fhis agad na neithe 1690 chomfhurtachtaidius an craidi co fuil cuid dīb 'na corpaibh measurda, mur atāit, creasanna ⁊ ōr ⁊ airgid ⁊ cruach Phādraig; ⁊ atā cuid ele te, mur atā, cainēl, sidaual ⁊ crōch ⁊ muscus ⁊ mellisa ⁊ a sīl, cardamomum ⁊ cubebe; ⁊ atā cuid eile 1695 dīb fuar, mur atāit, niamanna ⁊ carabe, campora ⁊ cruel, 102 sandali, rōs, spodium, terra sigillata103coriandrum. Tuillead: .i. comfhurtachtaigid uigi cearc co coitchinn an craidi, ōir geinid siat fuil  p.65 infra 181-182 imchubaid don chraidi. Et as imchubaid don 1700 droing agā mbī craidi ēgruaid na huigi.

Dona neithib chomfhurtachtaidius an gaile

Ōir cūisigthear slāinti an chuirp co huilidi ō shlāinti an gaile, ar an adbur sin nī hinmainneachtnaigthi coimēd an gaile; ōir is amlaid atā an gaile isna hainmintib mur bīs an phrēm isna 1705 crannuib; ōir is ōn phrēim tic oileamain chum an phlannda uile; ar an adbur sin muna hoiltear  376an phrēm seargfaid104 an plannda uile; et dā mbia oileamain na prēime animchubaid nī fada mairius an plannda. Et is mur sīn an uair nach oiltear an 1710 gaile, an uair nach dīleagthur an biad tēid ann, seargaid an corp uile; ōir an uair bis seachrān follus annsa ghaili nī ceartaigthear annsna ballaib eile ē, ⁊ mairid an oileamain neim-dīleagtha animchubaid dā hinntōg a n-oileamain ⁊ a substaint 1715 na mball. Ōir as ead as beatha ann nī coimsheasmach maille rē hoileamain, ar an adbur sin dleagmaid beith deithideach co mōr a coimēd shlāinti an ghaile. Et furāilid drong dona daīnibh eagnuidi an sgeathrach do thogairm uair sa mī co 1720 mīn lē huisgi mbog maille rē beacān aigēide, ōir glanuid so an gaili ō imurcachaib an bīd ⁊ na digi ⁊ na ndroch-leannann.

 p.66

infra 182-183

Tuillead: .i. caera fīneamna do chaithim ar cēd-longad ⁊ comfhurtachtaigid an gaili ⁊ ceartaigid 1725 a droch-coimplex. Agus do-nī aipsint ⁊ spica nardi arna n-ōl mur dig an cēdna, ōir calmuigid ⁊ coimēdaid ē, ⁊ innarbaid na himurcacha, ⁊ dīsgaīlid cruas an gaile. Agus mar an cēdna comfhurtachtaigid gnāthugad na lictabāire do-nīthear 1730 do masdix ⁊ do lignum aloes105 an gaile. Et gnāthuigthear na biada do-nīthear dona hēnuib do chomfhurtacht an gaili, mur atāit, petraisi ⁊ turtair ōga arna mbearbad a n-uisgi. Et seachuid gan uisgi fuar d'ōl ar a chuid acht a 1735 ndeireadh a choda mā do gnāthuig sē ē, ⁊ munar gnāthuig gan a ōl; ⁊ as beac dleagur a ōl an tan sin.

Tuillead: sīrōipise ⁊ hī deadh-balaid ō lignum aloes coimēdaidh sī slāinti an gaili ⁊ 1740 tarbuigid dō. Adeir Aristotul co comfhurtachtaidinn trī .3. do lictabāire do-nīthear do reubarbrum ⁊ do lignum aloes ar cēd-longad teas an ghaile, ⁊ co calmaiginn an dīleagad, ⁊ co nglanann bēl an ghaili ō linn fhinn, ⁊ co togairminn an 1745 tochlugad, ⁊ co n-innarbann an gaethmuireacht. Et mur an cēdna ceartaigid uisgi rōise maille rē masdix ⁊ rē feōil an ubaill buidi an gaili.

Tuillead: is mōr moluim gnāthugad coriandrum a sabsa, ⁊ curthar annsa sabsa sin .3. do lignum aloes, 1750 clōbus, sbicanardi, sandali ⁊ nutmuic, .3. co  p.67 infra 183-184 leith do gach nī dīb; cainēl ⁊ pibur fada .3. co leith do gach nī. Agus dēntur pūdur dīb, ⁊ curthar trī .2. do choiriandrum ana ceann, ⁊ caitear iat, ⁊ calmuigid an gaili. Tuillead: .i. seachnad gach 1755 uile thorad nuad ⁊ co hāirithi na tortha is urusa do thruailliugad, mur atāit, pēirida ⁊ smēra ⁊ āirnidhi geala ⁊ seirīni millsi ⁊ ubla ⁊ a cusmaile. Agus seachnuid siat bainne ⁊ gach gnē de, mur atā, im ⁊ cāisi. Agus seachnuid mēthrad ⁊ gach uile 1760 fheōil ⁊ iasg tirmaigthear lē salann.

Et urchōidigid don gaile tochlugad an bīd ⁊ gan a fhadbāil, ōir do-nī sin lēimneach ⁊ saethur follus annsa ghaili. Agus is olc fothragad a cēdōir tair ēs bīd. Agus is olc an biad do droch-cogaint ar 1765 an mbord. Agus is olc fuacht imurcach teas imurcach don cheann ⁊ dona ballaib fuirimeallacha ⁊ urchōidigid co ro-mōr don ghaili. Agus urchōidigid linn ūr ⁊ gach uile leigeas dīsgaīlteach dō. Et urchōidigid co coitchinn gach uile nī do-nī 1770 urlagad don ghaili.

Tuillead: .i. is dona neithibh is mō anfainnidius an gaili connmāil na ndeasgad ⁊ na gaethmuireachta ann, ⁊ coimriachtain mī-measurda, ⁊ co hāirithi dā mbia sī a ndiaid repletion an bīd.

1775 Tuillead: .i. urchōidigid neam-chodlad mī-measurda ⁊ easbuid an tshaethuir ⁊ sgeathrach shaethrach don gaili. Et is mōr fhurtachtaigius gnāthugad na sgeathraigi gan beith saethrach ē, ōir do-nī sī inad purgōidi ⁊ a dēnum co hinmolta.  p.68 infra 184-185 1780 Tuillead: .i. anfainnighid ribōideacht idir in dā chaithim an gaili ⁊ an dīleagad gan beith coimlīnta  377annsa gaili. Item as dona neithibh anfainnighius co mōr an gaili anfhainne na meanman. Et as intsheachanta co mōr līnad urlaictheach, ⁊ 1785 mōrān na cūrsad ⁊ a truailliugad ainnsēin, ⁊ anmain co fada ar an mbord, ōir truaillid so uile an dīleagad.

Labrum ana diaid sin do choimēd shlāinti na n-ae. Agus adearmaid co comfhurtachtaigthear ⁊ co coimēdtur slāinti na n-ae ō gach uile biad as 1790 urusa do dīleagad ⁊ geinius fuil maith shēim, mur atā, feōil meannān ⁊ cabūn ⁊ petraisid ⁊ cearc, ⁊ uigi, ⁊ a cusmaile do biadaibh. Tuillead: as intuicthi co mēdaiginn gnāthugad na neitheadh so na hae ⁊ co ceartaigid a ndroch-coimplex, mur 1795 atāit, ubla grāineacha millsi ⁊ caera fīneamna a n-ēgmuis a croicinn. Et tēigid an fīn bis sēim ana shubstaint, ⁊ a ōl co measurda, na hae, ⁊ osgluid a ndūinti. Item comfhurtachtaigid na leigis dīsle so na hae, ⁊ as iat as tobur dona 1800 leigeasaibh eile chum na n-ae, mur atā, epatorium, .i. an sāitsi Gaīdilach, ⁊ ae aba ⁊ sginantum, spica nardi, caera fīneamna, sandali, endiuia ⁊ a cusmaile.

Tuillead: dligi a fhis do beith agad gurab dona 1805 neithibh is mō do-nī urchōid dona haeib, ⁊ nī dōib amāin acht don gaili, biada do-dīleagtha do chaithim, ⁊ seachrān uird in chaithme. Et do-nī  p.69 infra 185-187 uisgi fuar ar cēd-longad an cēdna, ⁊ a ndiaid fhothraigthi ⁊ choimriachtana ⁊ thshaethair, ōir 1810 treōraigid sin co minic na hae chum fuaraideachta ⁊ chum idroipise 106. Et dā rigi a leas neach uisgi fuar dō ar son ainteasa na n-ae nā hibeadh sé 'na aenur é gan mēid ēigin fīna trīt; ⁊ nā hibeadh sē co sanntach é acht a ōl co mīn. Tuillead: 1815 bīth a fhis agad co n-urchōidigid na fīnta rigne dona haeib ar son co ngeinit dūinti inntu. Agus is olc cruithneacht rigin dōib, ⁊ dā teagmad co ndīleagthur co maith hī geinid dūinti fa deōid annsna ballaib. Agus do-nī an fīn milis dūinti l820 annsna haeib ⁊ annsa sgamān.

Et bīth a fhis agad co ndligid na leigis ana fuil seirbi ⁊ gēiri beith maille rē stipeacdacht ēigin ō ndēntur na hae do chomfhurtacht, mur atā, cainēl ⁊ sdicados ⁊ squinantum, spica nardi, 107 1825 crōch ⁊ a cusmaile. Item bīth a fhis agad gurab imchubaid cnō Gaīdilacha dona haeib uile, ōir nī fhuil teas rō-dāsachtach inntu ⁊ atā osglad ⁊ is maith an chimus108 geinit. Agus as imchubaid ae meic tīri ⁊ feōil sheilchi dona haeib. Agus as 1830 imchubaid mur an cēdna gnēithe endiuia dona haeib do leith a coimplex ⁊ do leith a ndīsleachta, ⁊ co speitsialta na gnēithe is mō ana fuil seirbi dīb. Ar an adbur sin dā mbeid na hae te ullmuigthear endiuia maille rē mil ⁊ measraigid sin a n-ainteas.  p.70 infra 187-188 1835 Agus is lōr in mēid 109 ē sin do rād do choimēd na n-ae.

Labrum anois don tsheilg. Ōir is ī in tshealg is cūis ⁊ is innstruimint don gāire; ar an adbur sin gibē agā mbī sealg arna hinordugad co maith, 1840 ⁊ hī lāidir do glanad na fola reime buaideartha ō nach ēidir an corp d'oileamain co maith, bīt siat subāltach neammbrōnach. Agus a chontrārda so, gibē gā mbī sealg anfann nī hēidir leo an fhuil reamur do glanad, ⁊ siblaigid sī trīt na 1845 cuisleannaib chum an chraidi ⁊ chum na mball eile, ⁊ do-nī sin duine dobrōnach ⁊ smuaintigthi leanna duib aigi. Ar an adbur sin dleagur slāinti na seilgi do choimēd.

Et furtachtaigthear an tshealg lē biaduib oilius 1850 co maith hī ⁊ osluigius a dūinti, mur atāit so,  378.i. cearca beirbthear a mbeacān eanbruithi ⁊ aigēid mur shabsa, ⁊ bainne ūr mur bligthear é maille rē beacān siūcra, ōir osglaid so dūinti na seilgi ⁊ coimēduid a slāinti. Agus do-nī fīn dearg 1855 arna ōl co measurda ar an cuid in cēdna. Agus is tarbach uormont d'ōl maille rē mil annsa chūis chēdna, ōir ceartaigid sin coimplex na seilgi.

Agus seachnuid siat na neithe reamra stipeacda ⁊ na tortha, mur atāit so, .i. pēireadha ⁊ orāitsi ⁊ 1860 mespila ⁊ a cusmaile; ōir cumgaigid siat pōire na seilgi ⁊ anfainnigit na hailt. Agus seachnait siat feōlanna reamra, mur atā, feōil daim ⁊ gabuir  p.71 infra 188-190 ⁊ fiada ⁊ muc, ⁊ gach uile potāitse, ⁊ gach uile nī do-nīthear don bainne goirt; ōir gortaigid so 1865 uile an tshealg ⁊ na hae ⁊ geinid linn dub. Agus gnāthuigid fīn finn, ōir tearcaigid sin an tshealg ⁊ osluigid a dūinti ⁊ sēimigid a reime.

Labrum anois do choimēd shlāinti na n-inneadh. Agus is de sin a nglanad ō na himarcachaib 1870 connaimthear inntu, ⁊ mur an cēdna ō na leannuib rigne ⁊ ō na neithib eile leath-amuith do nādūir do gnāthuig imdugad inntu ō mailīs an regimen nō ōna n-anfainne. Ar an adbur sin glantur na hinne ōna n-imurcachaib ⁊ ōna leannuib rigne 1875 maille rē dig d'uisgi meala ar cēd-longad, ⁊ lē caithim fīgead tirim mēith ar cēd-longad, ⁊ lē dig d'uisgi ara mbeirbthear iad. Agus fodnaid eanbruithi gearrcach mēith uan mbliadna arna mbearbad maille rē bleta mur an cēdna. 1880 Agus fodnaid eanbruithi sein-chirci arna bearbad maille rē polipodium ⁊ rē hainīs chum an neith chēdna. Agus as imchubaid uisgi ara cēid-beirbthear coblān chum an neith chēdna. Tuillead: bīth a fhis agad co comfhurtachtaigid caera na fīneamna 1885 arna caithim ar cēd-longad na hinne. Item, adearaid drong co coimēdann rais 110 arna bearbad ar bainne nuad ⁊ arna caithim na hinne, ⁊ co n-oilinn iat.

Et gibē lērab āil slāinti a inneadh do choimēd 1890 seachnad sē gach uile biad aigēidigthi gēr reamur  p.72 infra 190-191 rigin. Agus seachnad arān slim, ⁊ feōil na n-ainmintid fiadānta, ⁊ feōil dam ⁊ bō ⁊ girrfhiad ⁊ muc baile, ⁊ ēn do-nī eitillach ⁊ shnāidius a n-uisgi, ⁊ ēisg shaillti arna priāil arna rōstad. 1895 Et seachnuid siat rapa ⁊ coblān, ubla ⁊ pēireadha ⁊ mespila ⁊ a cusmaile. Tuillead: seachnuid siat gnēithe an bainne ⁊ na neithe do-nīthear de, ⁊ co hāirithi sean-chāisi. Agus atā nāimdinus ag cucurbita ⁊ ag cucumer ⁊ ac sitonea 111 ris na hinnib. 1900 Tuillead: urchōidigid na cnō ⁊ na halmoint fhliucha ⁊ an pōnaire ⁊ na potāitsi co huilidi don droing agā mbit inne anfhanna.

Tuillead: saethur a ndiaid bīdh co grod, ⁊ co speitsialta deoch uisgi fhuair ⁊ mōrān fīna a 1905 ndiaid bīd, urchōidigid co ro-mōr dona hinnib. Et anfhainnigid coimriachtain imurcach d'ēis mōrāin bīd na hinne. Et leigeasaidh gairleōg om do chaithim teinneas fuar na n-inneadh, ⁊ innarbaid sī in gaethmuireacht reamur, ⁊ ar an 1910 adbur sin adearar triacail na mbodach ria. Et adubradar drong dona daīnib eagnuidi co n-innarbann gāirleōg arna bearbad maille rē feōil mēith gaethmuireacht mōr na n-inneadh.

Labrum anois dona hāirnib. Agus as imchubaid 1915 biada so-dīleagtha dōib, mur atā, arān cruithneachta fā curthar laibēn gu maith ⁊ sīl fenēil ⁊ carabuaid ⁊ ē arna bearbad co hinmeadōnach, ⁊ fīn finn sēim abaid, ⁊ feōil ēn a n-ēgmuis na n-ēn  p.73 infra 191-192  379shnāidius a n-uisgi. Agus as imchubaid dōib fōs 1920 meannāin ⁊ gearrcuig colum, ⁊ petraisi ⁊ faīnleōga ⁊ feōil na n-ēn rē n-abur erball-ar-crith, ⁊ feōil gobar óg oiltear ar luibib diuereticacha.

Tuillead: min eōrna arna cumusc maille rē bainne mēithigid na dubāin ⁊ coimēdaidh a slāinti. Item, togairmid eanbruithi siserum duib an fual 1925 ⁊ disgaīlid na himurcacha connaimthear inntu. Item is mōr choimēdus clisteri ⁊ sgeathrach a ndiaid an bīd na hāirne ō na heaslāintib.

Et is mōr urchōidigid na tortha fuara co huilidi 1930 dona hāirnib ⁊ dona hinnib; ⁊ do-nī aigēid an cēdna ⁊ na feola reamra, mur atā, feōil daim ⁊ gobair ⁊ bainne goirt ⁊ gach uile luib fhuar. Tuillead: seachnuid siat gach uile photāitsi ⁊ marcuideacht minic ⁊ rith mōr ⁊ gluasacht imurcach 1935 ⁊ fuacht chos ⁊ deoch buaideartha. Et seachnaid co speitsialta ēisg gan beith lannach, ⁊ repletion bīd ⁊ digi, ⁊ coimriachtain imurcach d'ēis bīd, ⁊ gnāthugad na neitheadh ndiuereticach. Et bīth a fhis agad co fuil dīsleacht ingantach ag bainne na 1940 caerach do chomfhurtacht na ndubān. Agus is maith dubāin maille rē biaduib eile do chaithim dā comfhurtacht, ōir mēithigid iat. Agus comfhurtachtaigid bainne camuill d'ōl na hāirne, ōir timurgaid ⁊ daingnigid iat. Agus is lōr na 1945 neithe sin do choimed na ndubān.

Labrum anois don lamhannān. Agus bīth a fhis agad co comfhurtachtaigid na lictabāiri  p.74 infra 192-193 teasaidi so an lamannān, mur atā, diagalanga 112 ⁊ dyitrionpipereon 113 ⁊ a cusmaile. Agus anfainnigid 1950 deoch d'uisgi fhuar ar cēdlongad an lamannān. Agus is dona neithib choimēdus an lēs ō easlāintib an sgeathrach. Tuillead: is mōr atā brīg comfhurtachta an lēsa a n-arān chruithneachta arna chaithim maille rē him maille rē mil. Tuillead 1955 eile: ceartaigid ⁊ comfhurtachtaigid lignum aloes arna ōl ar dig gach lae fuaraideacht an lēsa. Agus nī fhuil aen-nī is mō anfainnighius an lēs nā connmāil gu fada ar an fual. Tuillead, .i. geinid caithim feōla daim ⁊ luibead fuar, ⁊ uisgi fuar d'ōl 1960 ar cēd-longad, mōrān d'easlāintib annsa lēs. Agus gortaigid gnāthugad na haigēide an lēs mur adeir Galen.

Labrum anois don timthearacht. Agus is ball gabus urchōid ⁊ gortugad co hurusa chuci ī, ⁊ an 1965 uair gabus is deacair a leigeas; mās ead, rig sī a leas follamnugad maith. Mās ead, gibē shanntaigius slāinti na timthearachta do choimēd nā suigead sē co fada ar talam nā ar cloich 114 atā fuar co gnīmach. Tuillead: dligid siat feōil reamur daim 1970 do sheachna ⁊ co huilidi feōil na n-ainmintid fiadānta ⁊ na neithe geinius linn ruad; ōir gortaigid linn ruad an timthearacht do leith a gēiri. Agus comfhurtaigid suigi ar cloich an sdufa mēid ēigin an timthearacht, ōir cnaītear an fhlichideacht 1975 imurcach thuitius chum na timthearachta ō  p.75 infra 193-194 theasaideacht an stufa. Ōir is dorus glanta ōn chorp co huilidi an timthearacht, ar an adbur sin tuitid mōrān do fhliuchadaib chuci. Tuillead: nī himchubaid biada stipeacda don droing agā 1980 mbī timthearacht ēgruaid, ⁊ na tortha fuara. Agus seachnuid uinneamain roim gach uile nī, ōir osgluid siat bēl na cuisleann. Item, bīth a fhis agad co comfhurtachtaidinn cuisin do-nīthear do chroicnib an timthearacht, ⁊ co hāirithi na 1985 cuisleanna rē n-abur emaroides. Et suigthear co speitsialta ar na suigicānuib do-nīthear do chroicnib na n-ainmintid fiatamail ⁊ ainmintid eile, mur atāit, tairb ⁊ fiada, ōir atā dīsleacht agā croicnib sin do chomfhurtacht ⁊ do thēgad na 1990 timthearachta.

Labrum anois dona neithibh fhurtachtaigius boill na geineamna, ⁊ adēram neithe athchumaire dīb. Ōir atāit boill na geineamna arna n-ordugad chum gnīma na geineamna theagmus a ngeineamain 1995 an sperma ⁊ na drūisi, ⁊ teagmus a ngnīm dēiginach geineamna na cloinne; ⁊ na neithe 115 chumnus lē ballaib na geineamna chum an gnīma sin furtachtaigid iat. Et teagmaid uireasbaid  380na geineamna ⁊ na coimriachtana gu gnāthach ō 2000 na ballaib prinnsipālta eile, ⁊ nī luaidmid labairt dā n-uireasbaid annsan inad so, ōir is lōr dūin ar labramur don taeb thuas dīn.

Et bīth a fhis agad gurab dona neithibh is mō  p.76 infra 194-195 chomfhurtachtaidius boill na geineamna spās ⁊ 2005 uair imchubaid gnāthach gnīma na coimriachtana. Ōir is fearr thālaid cīgi na mban, ⁊ is fearr geinit bainne, ō gnāthugad oileamna na leanam a mod ⁊ a cāil ⁊ a caindiacht ⁊ a n-ūair imchubaid nā an uair nach oilid iat; ōir milltear gnāthugad an 2010 lachtaigthi co lēir ō neam-gnāthugad gnīma imchubaid na hoileamna ⁊ geineamna an bainne. Et is gnāthach sgrisus an bainne truailligthi agā mbia droch-cāil an cīgh go lēir.

Et is ar an mod sin tuigim boill na geineamna 2015 do horduigeadh chum na geineamna, ōir bit uireasbadach annsa gnīm sin muna gnāthuigid ē. Et nī headh amāin truailltear soithigi an tshīlne ō chonnmāil an sperma thruailligthi acht truailltear an corp gu huilidi co minic; ōir is amlaid atā an 2020 sperma truailligthi a mod neimi, ⁊ mur thruaillius beacān na neimi an corp co huilidi as mur sin do-nī an sperma truailligthi. Et is dona neithibh chomfhurtachtaidius boill na geineamna gnāthugad measurda na coimriachtana, 116 ⁊ do-nī an gnāthugad 2025 mīmeasurda a chontrārda mur bus follus don taeb thīs dīn, mur a ndēnum aen-chaibidil speitsialta don choimriachtain.

Et is lōr linn a thuicsin annso na neithe choimēdus slāinti na mball ngeineamnach; ⁊ gnāthuigthear 2030 iat ⁊ na neithe anfainnidius ⁊ toirmiscius iat  p.77 infra 195-196 do sheachna. Et is dona neithibh anfainnidius an choimriachtain smuaintiugad aduathmur roimpi, ar an adbur bīt drong dona daīnib ar tōgbāil a spirad annsna neithibh diaga, ⁊ aduathmuirigid roim an gnīm so co lēir, innus co mbīd neamchumachtach 2035 air. Agus is mur sin anfainnigthear boill na geineamna inntu. Et bīth an mēide so d'aduathmuireacht acu a timchill an gnīma sin co seachnuid siat na daīne ⁊ na hainminti bīs gā 2040 dēnum.

Item, bīth a fhis agad gurab dona neithibh anfhainnigius boill na geineamna imurcaid fhothraigthi. Agus do-nī gnāthugad cuisleann na n-airteireadh ⁊ na cuisleann atā do thaeb thiar dona cluasaib an cēdna; ⁊ gibē shanntaigius 2045 slāinti na mball ngeineamnach do choimēd seachnad sē sin.

Agus seachnad sē na neithe thirmuigius fhuarus sdupāilius, mur atā, deathach agnus117 2050 castus ē fēin arna ōl, ōir do-nī sin urchōid mōr ac tirmugad. Agus do-nī gnāthugad an choblāin an cēdna; ar an adbur sin dā curthar a shīl annsa banndacht d'ēs choimriachtana truaillid an sperma. Agus do-nī gnāthugad an coriandrum an cēdna ag fuarad ⁊ ac tirmugad; ⁊ do-nī an luib rē 2055 n-abur basilicon an cēdna. Agus do-nī an campora an cēdna ac fuarad ⁊ ag tirmugad, ⁊ do-nī in lactuca ⁊ an portulaca an cēdna ag fuarad ⁊ ac sdupāil,  p.78 infra 196-197 ⁊ sīl na cnāibe ag tirmugad. Agus do-nī an aigēid 2060 ⁊ gach uile nī aigēidigthi 118 an choimriachtain do thoirmeasc ac fuarad. Et gibē lērab 119 āil slāinti na mball ngeineamnach do choimēd gnāthuigid a contrārda sin, mur atāit, na neithe imdaidius an sperma ⁊ an teas nādūrda.

2065 Et atāit na trī neithe so ēigintach chum na coimriachtana, .i. adbur innarbthur ⁊ teas dūisgius ⁊ gaethmuireacht. Et atāit neithe mēduighius an choimriachtain ag imdugad an adbuir ⁊ a' calmugad in teasa, ⁊ neithe eile a' geineamuin na 2070 gaethmuireachta, ⁊ neithe eile mēduighius iat uile a n-aenfheacht. Et atā cuid dīb sin 'na leigeasaibh amāin ⁊ cuid eile ana mbiad 120 ⁊ ana leigeas. Na biada immorra, mēduidius in choimriachtain as iat so iat, .i. feōil meannān mēith firinn ⁊ feōil 2075 chaerach ⁊ uinneamain gan priāil: ōir do-nī an fheōil arna priāil toirmeasc furtachta na geineamna ⁊ tirmuigid an phriāil adbur na hoileamna. Agus is maith cearca  121mēithe chum an neith chēdna, ⁊ gearrcaigh colum, ⁊ fuiseōga co dīleas, 2080 uigi boga maille rē cainēl ⁊ rē gailingan, ⁊ uigi ēisc ⁊ feōil ēisc annsna corpuibh teasaidi. Et mar in cēdna don biadh do-nīthear don chruithneacht arna bearbad maille rē mōrān uisgi go  p.79 infra 197-199 mbia sī mur litin, ⁊ do-nī rais maille rē bainne 2085 an cēdna ⁊ feōil maille rē bainne caerach. Agus is imchuibid sparagus ⁊ cearrbocāin ⁊ lus ⁊ minntus do chumfhurtacht ball na geineamna. Et bīth a fhis agut gidh bē gnāthuigius gelūin do chaithim ⁊ ibius bainne ina diaigh gu tobuir furtacht 2090 cumachtach chum na geineamna. Tuillead: priāiltear uinneamain ⁊ im trīna chēile go ndeargaid siat, ⁊ bristear uigi ana ceand ainnsēin, ⁊ is biad imchuibid sin do chomfhurtacht ball na geineamna. Et atā drong eile agā mbīd coimplexa 2095 teasaidi shanntaighis boill na geineamna dā calmugad. Agus is imchuibid bainne goirt ⁊ milis dōib, ⁊ iasc ⁊ melones ⁊ cucurbita ⁊ sitruilli ⁊ cucumeris ⁊ olada fliucha. ⁊ gelāin ogh, ōir is mōr chomfhurtachtaigid sin, ⁊ cerbella na n-ainmidi. 2100 Agus as maith partāin tsrotha ⁊ eōin lachan, ōir imdaighid sin an sperma ⁊ furtachtaigid boill na geineamna.

Labrum anois do choimēd an chroicinn ⁊ na musgailead ⁊ ball fuirimillach an chuirp co huilidi. 2105 Agus coimēdtur iat ō fhothrugad uisgi the ⁊ ō fhothragad aēir measurda ⁊ ō glanad imchuibid an chuirp. Agus glantur an corp lē coimeilt mīn ⁊ lē hongad mīn do-nīthear annsa fothragad lē mil arna spumāil; ⁊ is cumachtach an glanad do-nī 2110 an t-ongadh sin ar in croicinn ōna thsalchur, ⁊ tairrngid imurcacha na leanann trīt na pōiribh innus co n-innarbunn iat. Et do-nī min phōnaire  p.80 infra 199-200 ⁊ siserum an cēdna arna coimeilt don chroicinn maille rē hēdach līn; ōir beōigidhi sin an teas2115 tanaighi an croicinn.

Tuillead: bīth a fhis agut co comfhurtachtaigthear na cuirp fhleumaitica ō gluasacht na n-alt. Et innailtear na boill fhuirimillacha annsa geimreadh a huisgi the ara mbearbthur camamilla 2120 ⁊ bitōinne ⁊ ainēit, ⁊ a huisgi fhuar annsa tsamradh. Et adubradur na daīne eagnuidhi ingne na cos ⁊ na lām do choimeilt lē huisgi ⁊ lē haigēid ⁊ lē holaidh, ⁊ co coimēdand sin iat ō brisid ⁊ ō sgoltad ⁊ ō dubad. Item, a n-ongad a holaid ⁊ a salainn 2125 ⁊ is mōr fhurtachtaigis iat, ⁊ is mō fhurtachtaighis an t-uisqi te iat nā in t-uisgi fuar. Agus gortaighi lāmanna brōga arna fāsgad co cruaidh mēir na cos na lām; ⁊ is cūis mēir ar muin mēir ele sin, ⁊ an droch-shuigigthi. Et nī fhuil nī is 2130 mō gortaighis an inchinn nā sibal cos-lumnacht trī laithig a n-aimsir fhuair, ⁊ cūisighi flux fuail ⁊ anmfainde na sūl. Item gortaigthear an inchinn ⁊ na sūile ō chollad a mbrōgaibh a n-asānaibh ⁊ ō annmacht innalta ⁊ coimelta na cos.

2135 Et bīth a fhis agat co coimētur slāinti na lām ⁊ co mīnighthear an teinnius bīs unnta ōna leannaibh fuara oma ⁊ ō gaethmuireacht lē cluithib liathrōide do-nīthear chum inaidh aird leisin dā lāim; ⁊ is imchuibid so co mōr do lucht leanna 2140 finn. Tuillead: bīth a fhis agut co n-indarbunn coimeilt na cos ⁊ an gaile folum tromdacht ⁊  p.81 infra 200-201 corthacht ⁊ cruaidhi na cos. Mar in cēdna leigeasaidh deathach uisgi mara do lēigin fā na luirgnibh ⁊ fā na cosaibh corthocht na cos ō 2145 thsiubal fhada. Et is lōr linn a ndubrumur ann sin do choimēd an chroicinn ⁊ na mball fuirimillach.

7. An seachtmad caib idil : Do riaglachaib follamn uig t h i na sl āint i do-gab ur on ēgosg bannda

 427Quattuor vel quinque sunt .i. atāit ceathra neithe nō cūig neithe arna ndīsliugad don ēgosg bannda, mur atā, toirrchis ⁊ a breith ⁊ a oileamain, ⁊ 2150 coimēd na cīch ⁊ folmugad na fola mīsta ⁊ coimēd an maclaic. Agus adēram neithe athchumaire dīb sin annsa chaibidil so.

Et ar tūs don toirrcheas. Agus atā drong dona mnāib aimrid neam-chumachtach, ⁊ nī 2155 dēin an chaibidil so mension dībh; ⁊ atā drong ele nach fuil aimrid ⁊ is deacair do thoirrchiugad. Et laibeōramaid do fhollamhnugad na mban noch as deacair do thoirrchiugad chum na crīchi so innus comad usaidi a toirrchiugad. Et laibeōramaid 2160 an dara huair dā reghimen tar ēis a mbeith torrach innus gomad usaidi an toirrcheas do theacht chum na crīchi dleistinaigi. Agus cuirfimid an treas uair regimen na mban ac breith a  p.82 infra 201-203 toirrcheasa. Agus cuirfimid an ceathramad huair 2165 regimen a oileamna, tar ēis a breithi. Agus cuirfimid an cūigead hūair riaglacha generālta ō tuicfithear coimēd an maclaic ō fholmugad imchubaid na fola mīsta, ⁊ na neithe ele.

Mās ead, as intuicthi ar son an chēid-neith go 2170 mbī drong dona mnāib gan beith torrach ō mailīs choimplexa an maclaic maille rē hadbur gan adbur, co nādūrda co haicīdeach, ⁊ go gnāthach ar son mailīsi na mball prinnsipālda, mailīsi figrach thsuigigthi an maclaic nō a brāigead, 2175 ⁊ ar son gnāthuigthe caithmi neithi ēigin toirmiscius an toirrchis.

Et dā teagmad an bean gan beith torrach ar son mailīsi an choimplexa nādūrda aicīdidh gan adbur maille rē hadbur, gnāthuigthear 2180 an tan sin neithe contrārda don choimplex ⁊ neithe fholmuigius an t-adbur cintach. Et teagmaid go mōr docomal an toirrchis do gabāil ō droch-coimplex fhuar fhliuch maille rē hadbur gan adbur; ar an adbur sin tinnsgnam ōn droch-coimplex 2185 sin ⁊ ōna chusmailib. Et is neithe thirmuigius ⁊ tēighis an maclac rigid a leas lucht an choimplexa sin ⁊ fholmuigius a fhlichideacht imarcrach; mās ead atā yerapigra 123 'na purgōid imchubaid dōib. Et fēdtur comshuigigthi 2190 teasaidi do dēnam dona neithibh ibthear annsa chās 124 so, mur atā, triacail ⁊ metridatum,  p.83 infra 203-204 teodoricon ⁊ diacalimentum, maille rē nī ara mbeirbthear buathfallān ⁊ sugramunt. Et is cumachtach fual eilfinnti d'ōl annsa chūis sin.

2195 Et is iat so na neithe aenda do gnāthuigius annsa chūis sin, mur atā, buathfallān ⁊ sugramunt ⁊ calenndula ⁊ athair talman ⁊ dairin beac ⁊ mōr, ⁊ dath squinantum ⁊ spica nardi, bisansia, ameos, costus. Et is ēidir na neithe so do chur ar fhīn 2200 a n-aimsir na plāidi, fothragad nō sīrōip do dēnum dīb. Agus is mō luaidius an t-inad so do leigeas na cūise so nā do regimen a coimēda, ar an adbur sin laibeōrmaid de. Et as iat so na leigis aenda as imchubaid a pisarium na cūise 2205 sin, .i. ola an balsamuis ⁊ ola lile ⁊ blonac lachon, bisansia ⁊ muscus, spica nardi, siper ⁊ cnō na sipreach ⁊ cardamomum. Agus adeirim gach 428atā teasaidi stipeacda 125 gurab imchubaid a pisarium na mban agā mbi maclac fuar fliuch é.

2210 Tuillead: dligi a fhis do beith agad gurab mōr fhurtachtaigid cuisleanna na cos do ligin na mnā chum gabāla an toirrcheasa, ōir glanuid siat an maclac ⁊ cūisigid matrix do thuitim a n-inad gabāla an toirrcheasa. Gid eadh, bīth a fhis 2215 agad gurab imchubaidi an chuisle annsa chūis teasaidi nā sa chūis fhuair, ōir teagmaid nach imchubaid sa chūis fhuair hī ar son na cūise adubramar. Et as imchubaid saethur ⁊ sdufa tirim ⁊ biad sēim ⁊ clisteri teasaidi ⁊ neithe  p.84 infra 204-207 2220 tirmaigtheacha don droing agā mbī matrix fliuch. Agus is maith fīn laidir dōib. Et as imchubaid co minic dona mnāib nach urusa do thoirrchiugad neithe brisis in gaethmuireacht, ōir toirmiscid sī gabāil in toirrcheasa, mur atā, cuimin ⁊ ainīs ⁊ 2225 mersi ⁊ sīl ruibi, angnus 126 castus ⁊ castorium ⁊ a cusmaile, fhēdmaid do chur ana ndeochaib ⁊ ana pisarium ⁊ ana n-uinnemintib.

Agus is follus follamnugad na mban nach urusa do thoirrchiugad ar son mailīsi na mball eile as 2230 na neithib adubramar annsa chaibidil so thuas. Et nī gabann mailīs fhigrach nā suigigthi an maclaic nō a brāigid leigeas chuci, acht muna teagma a beith ro-ard, ⁊ co n-īsligthear ē ō ligin na cuislinni rē n-abur sofena, ⁊ lē fāsadairc do 2235 chur ar na luirgnib; ōir cumnaid sin chum gabāla an toirrcheasa.

Item, is dona neithib ullmuigius matrix chum gabāla an toirrchis deathach neithead teasaidi ndeadh-balaid stipeacda do ligin faī; ⁊ nī dligid 2240 siat neithe deadh-balaid do chur fāna srōin roim an toirrcheas, ⁊ dligid ana diaid.

Tuillead: adeirim an bean tshanntaigius beith torrach co ndliginn sī na neithe thoirmiscius an toirrcheas do sheachna ⁊ co hāirithi na neithe 2245 mēduigius an aimrideacht, mur atā, cnām craidi an fhiada; ōir toirmiscid sin gabāil an toirrcheasa do leith a nādūire co huilidi. Tuillead: nā  p.85 infra 207-208 himurcad sī matrix gabair, ōir toirmiscid sin gabāil an toirrcheasa. Item na hithid siat caera 2250 eidinn. Tuillead: nā himurcaid siat an chloch rē n-abur gagax, nā smargadus, nā saifīr, ōir toirmiscid sin gnīm na coimriachtana. Item do-nī beach d'ithi bean aimrid, gid eadh, is usaidi an toirrcheas127 do breith a caithim. Tuillead: nā 2255 caithead sī slaigeach128 iarainn. Tuillead: seachnad sī gach uile nī thoirrmiscius an choimriachtain noch adubramar don taeb thuas dīn.

Et dob āil linn na neithe do-nī furtacht mōr chum na geineamna do chur annso. Ōir ullmuigidh 2260 deathach cogail ⁊ tūisi na mnā do gabāil an toirrcheasa. Et dā mbia matrix fuar as imchubaid laudanum dōib. Item pisairium arna dēnum do theodoricon anacairdi ⁊ do sgamonea, ⁊ sin do thabairt dōib ana mbandacht ⁊ coimriachtain co 2265 hobann ana diaid ⁊ cūisigid an toirrcheas.

Tuillead: as maith deathach mellisa do ligin faī an mbanndacht. Tuillead: is maith matrix mīl muidi do rōsdad ⁊ a chaithim chum an neith cēdna. Et is maith binid mīl d'ōl ar an cēdna. 2270 Agus is maith an cubar bīs rē bēl mīl an uair  429bīs a' gearrad luibinn ⁊ a ōl don mnaī ⁊ don fhear sa chuīs sin. Et adearuid drong co n-ullmuiginn suppositorium pisairium do-nīthear do nigella matrix, ōir glanaid sē ē do gabāil an toirrcheasa; 2275 gid eadh, connuimthear co gearr ann ē, ōir atā sē  p.86 infra 208-209 mēid ēigin coimēignigtheach. Tuillead: .i. ullmuigid an t-uisgi ara mbeirbthear cicuta an bean aimrid do gabāil an toirrchis. Item innlad an bean a banndacht d'ēis na fola mīsta. d'fhaicsin 2280 lē fīn glan dearg, ⁊ ligthear 129 deathach fīna ara mbeirbthear neift fūithi ainnsēin, ⁊ curthar basilicon sa banndacht na diaig sin. Item 130 leagar deathach rosa marina faī an mbanndacht ⁊ is mōr ullmaigius ī do gabāil an toirrcheasa. 2285 Item is cumachtach chum gabāla in toirrcheasa gāirleōg fhliuch arna brisid ⁊ arna bearbad maille rē holaid rōs nō co cnaītear a flichideacht ⁊ a cur annsa banndacht. Item must 131 arna chumusc maille rē holaid rōs, ⁊ a chur isin banndacht ⁊ 2290 is mōr fhurtachtaidius matrix chum gabāla an toirrcheasa. Item ongthar boill gach ēgoisg acu lē sūg saturion, ⁊ crotur 132 pūdur banndachta mīl orra, ⁊ do-nī sin bean aimrid torrach. Et is follus as na neithib so adubramar romainn regimen 2295 na mnā sul beas sī torrach.

Mās ead cuirim anois a regimen ar mbeith torrach dī annso. Agus atāit neithe ēigin ata dīleas dona mnāib torrcha chuirfimīd annso co hathchumair. Ar an adbur sin dligid na mnā 2300 torrcha gach uile nī thogairmius an toirrcheas marb do sheachna, ⁊ co hāirithi arna gabāil, ōir is inann atā an toirrcheas a matrix ⁊ mur bīs  p.87 infra 209-210 blāth ar na crannaib, ōir is beac an chūis trascras ē. Agus mur an cēdna a ndeirid an toirrchis 2305 roim aimsir a breithi an seachtmadh an t-ochtmad mī; ōir atā an toirrcheas a matrix an tan sin mur bīs torad anabuid ar crannuib, ōir is beac an gluasacht trascras an torad an tan sin. Agus mur an cēdna as beac an chūis do-nī 2310 an toirrcheas marb. Ar an adbur sin as ēigin dōib gluasacht imurcach do sheachna ⁊ lēimneach ⁊ bualad ⁊ tuitim ⁊ coimriachtain ⁊ replexion bīd, fearg ⁊ dobrōn ⁊ eagla mōr.

Tuillead: dligid siat gach uile nī thogairmius 2315 an chosachtach do sheachna, ōir is cūis don toirrcheas marb an chosachtach lāidir; ⁊ tuicthear a chusmailius sin don tsraeduig ainmeasurda. Et is maith deithneas do dēnam do choimēd a ceann nach geinfidi rēma 133 ann. Tuillead: dligid 2320 siat fothragad do sheachna, acht a fogus d'aimsir a toirrchis do breith. Tuillead: dligid siat leigeas lagthach do sheachna thīs ⁊ tuas acht muna coimēignigi ēigintus ē; ⁊ dēntar maille rē hinnillius an tan sin ē ⁊ lē leigeasaibh mīne 2325 beannuigthi. Tuillead: gnāthuigid siat neithe lagus an brū a mod bīdh, mur atāit, eanbruithi mēithe ara mbeirbthear borrāitse ⁊ bletus ⁊ duilleabar uiolacasia fistula ⁊ mēid ēigin do spica, maille rē huisgi ara mbeirbthear tortha 2330 ēigin laccthacha, ūair is tarbach na neithe  p.88 infra 210-211 shleamnaidius an brū dona mnāib torrcha. Tuillead: dligid siat an chuisle do sheachna ⁊ co hāirithi cuisleanna na cos acht an trāth bīs dorchadus meanman orra. Tuillead: dligid siat neithe 2335 diuereticacha do sheachna thogairmius an fhuil mīsta ⁊ ullmaigius é chum a breithi ⁊ co hāirithi a tosach an toirrcheasa. Et bīth a fhis agad an uair bus mō an toirrcheas gurab ann is measa an chuisle.

2340 Tuillead: bīth a fhis agad co ndligid na mnā torrcha gorta do sheachna ⁊ tart ⁊ līnad urlaictheach,  430⁊ mur an cēdna fuacht ainmeasurda ⁊ teas imurcach. Et gnāthuigthear na lictabāiri chomfhurtachtaidius embrio; ⁊ is dīb diamargariton. 2345 Tuillead: is ēigin stuidēr imurcach do choimēd gaile na droingi so. Et comfhurtachtaigthear gailidi na droingi so leis an comshuigiugad do-nīthear do shūg rōis ⁊ do lignum aloes ⁊ do masdix cona cusmailib, lē lictabāire do-nīthear 2350 do shiūcra ⁊ do spīsradaib134 deadh-balaid nach fuil te gu mōr, ⁊ lē ceirīnuib stipeacda deadh-balaid nach fuil te gu mōr. Tuillead: dligid an bean torrach gan neithe ro-mēithe nā ro-millsi do chaithim ⁊ deoch uisgi do sheachna mur an 2355 cēdna.

Et as ēigin an gaili do glanad ōir bīth a tochlugad truailligthi co minic; mās ead glantur ē lē nī ara mbeirbthear polipodium ⁊ ainīs ⁊ carabuaid, ⁊ a  p.89 infra 211-212 nglanad lē sūg rōis; ⁊ as imchubaid fholmaigius 2360 sin an linn truailligthi ⁊ dūisgius a tochlugad. Et seachnuid siat cāisi tirim gēr, ⁊ dā teagmad co sainnteōchdais ē rōstar beacān ē dā fhliuchad. Tuillead: as imchubaid saethur measurda dōib. Agus bīd a mbiada sodīleagtha ana mbia oileamain 2365 mōr inmolta, ōir rigid a leas sin ar a son fēin ⁊ ar son a toirrcheasa.

Tuillead: as imchubaid orāitse arna rōstad a ndiaig bīd dona mnāib torrcha ⁊ co hāirithi an uair priāiltear pūdur crainn aloes innta. 135 Agus 2370 mur an cēdna as imchubaid ubla grāineacha ⁊ coriandrum a ndiaig bīd dōib. Et bīth a fhis agad gurab dona neithib choisgius an sgeathrach fīn ana curthar orāitse ⁊ bolus armenicus. Et bīth a fhis agad co rig a leas an bean torrach a folmugad 2375 ar son neamglaine a matrix ⁊ na mball atā 'na chomursanacht. Agus dēntur so on cheathramad mī co n-uig an seachtmad mī; ⁊ is fearr sin lē subpositorium nā lē neithib do-bearar anuas.

Agus gnāthuigthear biatus arna bearbad co 2380 maith don mnaī atā a ngaire don toirrcheas do breith, ⁊ co hāirithi an uair beas si a meadōn an naemad mī. Agus ibid mur an cēdna eanbruithi aenda eanbruithi maille rē buidēn ug 136 ⁊ fīn sēim uisgeamail. Agus seachnad sī potāitse a 2385 mbia substaint raisi ⁊ a cusmaile. Agus dēnad saethur ⁊ gluasacht nīsa mō nā mur do gnāthuig.  p.90 infra 212-213 Et ēirgid sī a fothragad imchubaid uisgi milis aenda ara mbeirbthear hocus ⁊ uiola ⁊ branca ursina. Agus nī himchubaid dōib sdufa.

2390 Et an uair beit137 siat a ngaire do breith a toirrcheasa ongthar an b ōn imleacān sīs mochthrāth ⁊ rē laigi lē holaid ruis līn lē holaid na n-almont milis nō lē holaid malua uiscus138 ⁊ lē luibib bocthacha eile; ⁊ gnāthuigthear na neithe 2395 thogairmius an fhuil mīsta ⁊ gach uile nī ullmaigius an toirrcheas chum a breithi. Et do-nī maidnes 139 do chonnmāil annsa lāim chlī sin. Agus do-nī deathach ingin easail 140 eich an nī cēdna. Et do-nī cruel 141 arna cheangal don tshliasuid deis 2400 an toirrcheas d'ullmugad chum a breithi. Et bīth a fhis agad co ngnāthuigid na mnā Frangcacha plidhris maille rē must do thogairm an toirrcheasa. Agus is mōr chomfhurachtaidius deathach mirra do ligin fūtha iat. Item as imchubaid deathach 2405 galbanuim ⁊ castorium arna cumusc maille rē mirr ⁊ rē domblas ae bō chum an neith chēdna. Bīth a fhis agad gach nī marbus na piasta gurab imchubaid é sa chūis so. Item dā n-ibthear coirt casia fistula do-nī an cēdna, ⁊ do-nī crōch ⁊ sinamomum 2410 an nī cēdna. Tuillead: is maith fīn deadh-balaid ⁊ diet sēim dona mnāib bīs a ngaire  431dā toirrcheas do breith. Tuillead: is maith olann  p.91 infra 213-215 arna tuma a sūg ruibi ⁊ arna cur sa banndacht. Item buathfallān do bearbad a n-uisgi ⁊ ceirīn 2415 de ar an imlicān ⁊ togairmid an toirrcheas.

Labrum anois do regimen na mban tair ēs a toirrchis do breith co ceann tri lā nō ceathra lā. Et bīth a fhis agad tair ēs an toirrchis do breith gurab imchubaid biada gā mbī oileamain shēim 2420 ⁊ oilius gu mōr ⁊ dīleagthur co luath, mur atā, uisgi ara mbeirbthear feōlanna inmolta ⁊ uigi boga ⁊ fīn sēim deadh-balaid gan beith ro-lāidir. Item dligid siat gach uile thorad do sheachna ⁊ na praiseacha ⁊ na potāitse fuara. Agus seachnaid 2425 siat fuacht ⁊ aer fuar co ceann trī lā. Agus anuid ana loigi ana leabuig co ceann trī lā nō ceathra lā. Agus caithid siat biad co minic ⁊ co beac.

Et nā dēnuid fothragad co ceann ceathranō cūig lā. Agus bīth a fīn sēim dead-balaid gan 2430 beith deathmur nā lāidir nā buaideartha. Agus tair ēs cūig lā dēntur fothragad fā thrī sa tseachtmain. Agus an mēid druidius sē risin treas lā dēg risin ceathramad lā dēg as ī an mēide sin dligid diet reamur do chaithim ⁊ a slāinti do choimēd.

2435 Agus teagmaid co minic flux mōr fola dona mnāib, tair ēs a toirrchis do breith, ō cūisigthear bās; mās ead, ceangailtear na lāma co cruaid ⁊ curthar fāsadurc arna cīgib gan fuiliugad. Et curthar brēid arna tuma a uinēgra ana mbī rōs 2440 ⁊ blāth an ubaill grāinig ar in meadōn ⁊ a cusmaile. Et is dona neithib agā fuil dīsleacht mōr  p.92 infra 215-216 sa chūis sin cac muc do chur a n-oluinn ⁊ a cheangal dā sliasaid.

Et teagmaid co minic teinneas cīgh ⁊ neascōid 2445 dona mnāib tair ēs a toirrchis do breith ō imdugad an bainne 'na cīgib; ⁊ is maith an leigeas an tan sin bean eile do chur dā n-ōl. Agus is ainimchubaid an bainne dona leanbaib an bainne sin, mur adubrumar don taeb thuas dīn sa chaibidil ar 2450 luaigimar 142 ⁊ do regimen na naīdin. Et is maith chum an ait sin do chur ar cūl epitima do-nīthear don uisgi ara mbeirbthear pōnaire ⁊ orobus ⁊ coriandrum. Tuillead: bīth a fhis agad co fuil dīsleacht ag partānuib srotha mara arna 2455 mbrisid ⁊ arna cur mur cheirīn do laigdiugad an bainne. Agus is maith epitima do shūg ruibi sa chās chēdna.

Et nā glantur an bean co minic tair ēs a toirrchis air eagla fosdōig na fola truailligthi; acht as 2460 imchubaidi dōib a folmugad, ōir cūisigthear mōrān d'easlāintib ōn fhosdōgh sin, mur atāit, fiabrus ⁊ neascōidi ⁊ teinneas a matrix. Agus is mōr fhurtachtaidius sraedach na mnā sin. Tuillead: is maith chum an neith chēdna deathach ceann 2465 sgadāin shaillti ingin eich143 easail. Agus is maith na cuisleanna rē n-abur sofena do ligin do thogairm na fola mīsta, ōir toirmisgid sin urchōid na neascōidi ⁊ a līnta ⁊ an fhiabruis. Et dā teagma fiabras orra san aimsir sin as imchubaid uisgi  p.93 infra 216-217 2470 eōrna dōib ⁊ ubla grāineacha millsi; ōir is ō chonnmāil na fola mīsta geintear na fiabruis, mās ead togairmthear hī. Tuillead: ōir gnāthuigid brū na droingi sin at, mās ead as imchubaid diacalmentum ⁊ diasiminum ⁊ na neithe aenda ⁊ 2475 comshuigigthi brisis in gaethmuireacht. Tuillead: as imchubaid dōib origanum ⁊ masdix do chaithim, comthrom do gach nī dīb.

Item is minic theagmus teinneas annsa maclac, ⁊ is leigeas imchubaid dō suigi a n-uisgi ana 144 2480 mbeirbthear ainīs ⁊ camamilla ⁊ īchtar na bronn ⁊ na 145 leasa d'ongad lē holaid uiola. Et dā teagmuid  432cneada a matrix leigistear ē lē huinnemint gil Raisis, ⁊ a cusmailius sin as imchubaid a cneaduib na mball fēitheach. Agus is lōr linn a ndubramar 2485 do regimen na mban beirius a toirrcheas.

Labrum anois do regimen na mbanaltrann ⁊ adēram neithe athchumaire de. Et adēram ar tūs cuingill na banaltrann. Agus do-gabur an cēd-chumgill dīb do leith a haīsi. Et as ī as aīs 2490 imchubaid dī an aīs ōg arna crīchnugad. Et is ē spās na haīsi ōigi ō chūig bliadnuib fithid co ceann cūig mbliadan dēg ar fhichid; ōir dligid an bainne beith fuirfe an tan sin ar son co mbīt na boill is tosach dó fuirfe.

2495 An dara cuingill do-gabur é do leith na figrach ⁊ na haibīci 146; ōir dligid an bean oilius leanam corp maith do beith aici ⁊ muinēl reamur ⁊ ucht  p.94 infra 217-218 leathan ⁊ musguili inmolta. Et nī dliginn sī beith ro-thruag nā ro-reamur acht a mod 2500 inmeadōnach.

An treas cuingill do-gabur ē do leith na cīch; ōir is ēigin na cīgi do beith mōr deadh-maiseach daingin, ⁊ nī dligid siad mēid eachtrannach do beith innta, nā beith bog nā lag. Agus dligid 2505 cinn na cīch gan beith ro-beac air eagla na naīdin do shaethrugad co mōr dā nglacad.

An ceathramad cuingill do-gabur ō bēsaib na banaltrann é; ōir dligid sī beith deidh-bēsach inmolta innus nach beith sī so-chlaechluigthi ō 2510 aicīdib na hanma, mur atā, eagla ⁊ dobrōn ⁊ fearg ⁊ a cusmaile, ōir truaillid na neithe so coimplex an bainne. Mās ead dá mbia sī arna claechlōd nā hoilead sī an naīdi, ōir is beac in deithneas tuicthear do beith aici fān naīdin an 2515 tan sin. Tuillead: nī dliginn sī beith suirgeach nā measgamail, ōir truaillid sin coimplex an bainne.

An cūigead cuingill do-gabur é ō shubstaint ⁊ ō chāil ⁊ ō chaindiacht an bainne; ar an adbur 2520 sin dligid an bainni beith a substaint meadōnaid gan beith silteach nā reamur ⁊ gan rainn ēxamla do beith ann nā gan a beith cubrach. Ōir dā curthar braen de ar an ingin ⁊ a sgaīlead is comartha ar substaint sēim do beith aigi sin, ⁊ muna 2525 sgaīle is comartha ar substaint reamuir. Et bīth a fhis agad co mbīt rainn chāisimla ⁊ rainn  p.95 infra 218-219 uisgeamla an bainne measurda comthrom; ⁊ dearbthur sin an uair curthar braen don bainne ⁊ braen fuail do chur ana cheann ⁊ a cumusc 2530 trīt a chēile, 147 ⁊ bud follus ann sin uisgeamlacht ⁊ cāisimlacht an bainne inmolta. Et dligid dath an bainne claenad chum gile ⁊ a blas chum millsi. Et nī dliginn saillteacht nā gēiri nā dath buidi nā dearg beith ar an mbainne.

2535 Tuillead: nī dliginn an banaltra beith aislingtheach nā codlad trom do beith aici; ōir is minic ligid na banaltranna na leinim d'ēg148 do gorta trī thruime a codalta, ⁊ mūchaid iat uair eile a' collad orra.

2540 Et is mōr as intuicthi gan an bainne do beith ro-arsaid nā ro-gar d'aimsir an toirrchis. Mās ead, bīd se a n-aīs dā mī mīs co leith. Et bīth a toirrcheas nādūrda .i. gan in bean do breith leinm mairb.

2545 Tuillead: is mōr dleagmaid a thabairt dār n-ūig coimplex inann do beith ag an naīdin ⁊ ag an banaltrainn. Gid eadh, nī bud olc, dā mbeith an naīdi coilearda, an banaltra do beith flegmatica a regimen do beith a' claenad 2550 chugi. Et dā teagmad co mbeith an bainne roi-reamur droch-balaid, leagur comnuide dō fā aer tamall d'ēis a bligthi gan a thabairt dā ōl don naīdin. Tuillead: dā mbia an bainne reamur as imchubaid neithe shēimigius é do thabairt,  p.96 infra 219-220 2555 mur atā, oximel diuereticach nō nī ara mbeirbthear īsōip nō origanum blāth na tīme ⁊ a chusmaile.  433Agus gnāthuigthear crōch ana diaid ⁊ saethur measurda. Agus dā mbia coimplex te ag an mnaī tabuir oximel aenda dī maille rē fīn sēim 2560 anfann ar aen-shligi ris. Et dā mbia an bainne sēim seachnad sī saethur, ⁊ gnāthuigead neithe reamraidius an fhuil ⁊ furāiltear uirre codlad fada do dēnum. Agus gnāthuigead fīn reamur milis.

Et teagmaid co mbī imurcaid bainne co minic 2565 annsna cīgib, ⁊ a thruailliugad ōn imurcaid sin. Et leigistear an aicīd sin lē gnāthugad na neitheadh oilius co beac ⁊ lē trēidinus ⁊ lē saethur ⁊ lē fothragad ⁊ lē neam-chodlad cona cusmailib; ⁊ curthar ceirīn ar an ucht ⁊ arna cīgib do chuimin ⁊ 2570 d'aigēid ⁊ do lentes arna mbearbad a n-aigēid, do phōnuire ⁊ do terra sigillata ⁊ a cumusc rē haigēid. Agus is maith biamlacht 149 psillium ⁊ aigēid ar ndēnum epitima dīb chum an neith chēdna; ⁊ is maith ruib chum an neith chēdna 2575 maille rē clōbus, 150 ōir laigdigid an t-epitima do-nīthear dīb an bainne. Agus do-nī an t-epitima do-nīthear do bolus armenicus ⁊ d'fhīn an cēdna. Tuillead: bīth a fhis agad co fuil dīsleacht ag partānuib an tsrotha ⁊ na fairgi arna mbrisid ⁊ 2580 ar ndēnum epithima dīb chum laigdigthi an bainne.

Et dā mbia eagla oruinn an bainne do thēchtad  p.97 infra 220-221 annsna cīgib ongthar iat lē holaid minntuis. Agus an uair chlaenus coimplex na cīch chum 2585 teasaideachta aithintear sin co hurusa ōna tagall, 151 ⁊ curthur epithima orra an tan sin do biamlacht luibead fuar, olad fuar, nō shūg fuar atā follus dūin. Agus bīth a fhis agad gurab dona neithib dīsgaīlius an chāisimlacht teasaidi theagmus annsna 2590 cīgib, .i. epithima do-nīthear d'aigēid ⁊ do rōs. Et is dona neithib dīsgaīlius an chāisimlacht fhuar theagmus innta epithima do-nīthear d'uisgi ara mbeirbthear fenēl ⁊ balsam ⁊ ainēd ⁊ fenugrecum. Et is maith chum an neith chēdna epithima 2595 do-nīthear d'olaid lile ⁊ do phibur chas ⁊ do chamamilla ⁊ do ruib.

Et teagmaid co minic nach bī a dīl bainne ag an banaltrainn d'oileamain an leinm; ⁊ fēduid so beith 'na cūisib aigi sin, mur atā, truaigi ⁊ 2600 tearcacht na hoileamna droch-coimplex an chuirp co huilidi na cīch. Dā teagmaō thruaigi ō thearcacht na hoileamna, gnāthuigthear arān geal cruithneachta ara curthar pūdur ainīsi ⁊ fenēl. Agus gnāthuigthear fīn 2605 abaid ⁊ uisgi eōrna maille rē bainne, uisgi seaguil maille rē siūcra; gnāthuigthear liti eōrna maille rē fuil cearc ⁊ rē sīl fenēil, liti chruithneachta maille ris an fuil chēdna ⁊ rē heanbruithi siser; ⁊ gnāthuigthear liti choirci 2610 do-nīthear d'uisgi ana mbāitear iarann ⁊ as  p.98 infra 221-222 imchubaid chum an neith chēdna.; item 152 biad mēduigius an bainne, .i. feōil beirbthear a n-uisgi maille rē huinneaman ⁊ rē hainnēid ⁊ rē fenēl. Agus taburthar an comshuigiugad do-nīthear do 2615 shiūcra dōib. Agus is maith buidēn ogh do chaithim ar an cēdna. Item ūith gobar ⁊ chaerach do chaithim maille rē bainne, ⁊ a ngnāthugad, ⁊ is mōr an furtacht do-nīd ar son na dīsleachta ⁊ an chusmailis atā acu ris na cīgib.

2620 Et dligid siat na neithe thirmaigius an sperma do sheachna, mur atā, arān brain ⁊ aiccēid, lentes, ruib ⁊ coriandrum tirim, ⁊ gnāthugad biad ara mbī mōrān saluinn. Et seachnuid siat gach uile oileamain atā saillti gu mōr.

2625 Tuillead: is maith cac fāinnle ⁊ bainne easail do choimilt dona cīgib do thogairm an bainne.  434Tuillead: na cīgi do choimilt le lāmuib ⁊ togairmid an bainne.

Et dā faicthear co fuilid na cīgi te, gnāthuigthear 2630 ordenatumbiatus ⁊ a cusmaile chlaenus chum fuaraideachta. Et dā faicthear fuaraideacht ar tigearnugad inntu mēduigthear an oileamain shēim chlaenus chum teasaideachta. Et bīth a fhis agad co mēduidinn fāsadurc, gan fuiliugad, gan brūg 2635 mōr, teasaideacht na cīch, ⁊ tairrngid adbur an bainne chum na cīch.

Dā teagmad an bainne do-balaid, tabrum fīn maith deadh-balaid. Agus caithead153 an banaltra  p.99 infra 223-224 biada deadh-blasda deadh-balaid. Et dligid an 2640 banaltra gach nī chumuscus an fhuil ⁊ mensdrua do sheachna, ōir truaillid an cumusc sin balad an bainne ⁊ laigdigid a chaindiacht. Mās ead seachnuid coimriachtain ⁊ meisgi ⁊ sgeathrach ⁊ sāith mōr ⁊ saethur anmeasurda, fearg ⁊ dobrōn 2645 ⁊ neam-chodlad, ⁊ gu coitchinn gach uile nī buaidris ⁊ chnaīus an fhuil ⁊ gach nī geinius droch-leanna.

Et an mod ara fhēdmaid cainndiacht imurcach na cīch do thoirmeasc ⁊ a coimēd ana caindiacht dīleas do-gēbthur sin gu lōr leath-a-tuas dīn annsa 2650 chaibidil labras do riaglachaib an regimen do-gabur do leith na haibīci. 154

Labrum anois do choimēd matrix ō fholmugad imchubaid na fola mīsta. Acht gē adubrumar mōrān sa chaibidil so don taeb thuas dīn, ar an 2655 adbur sin adēram beacān annso air.

Et bīth a fhis agad gurab cūis choimēda slāinti don maclac ⁊ don mnaī faicsin na fola mīsta a cāilideacht ⁊ a caindiacht ⁊ a n-aimsir imchubaid do rēir gnāthuigthe an gach uile aimsir, ⁊ gurab 2660 cūis choimēda ō gach uile urchōid; ⁊ do-nī sī iat geanmnaid maille rē beacān āilgis coimriachtana. Et as ī as meadh chomthrom do fhlux na fola mīsta, .i. a beith ūair an gach aen-mī. Agus nī hēigin a beith commōr coimbeac an gach 2665 aen-mnaī. Et rithid sī annsa chēd-chadrans don rē annsna maigdinuib, ⁊ dona mnāib ōga sa dara  p.100 infra 224-225 cadrans, ⁊ dona mnāib as fuirfe nā sin annsa treas cadrans, ⁊ dona sean-mnāib sa cheathramad cadrans. Et tinnsgnaid an fhuil mīsta silead co 2670 coitchinn annsna mnāib a ndiaig a ceathramad mbliadain dēg, acht gē theagmus155 co silinn nīsa luaithi nīsa moille do rēir ēxamlacht coimplexa, ⁊ aibīci, regimen, ⁊ rēgiōin, ⁊ a cusmaile. Et is mur sin crīchnuigthear flux na fola mīsta a 2675 ndroing dona mnāib co luath ⁊ a ndroing eile gu mall, do rēir ēxamlacht na cūisid rannaidhi adubramar ar tūs.

Item mur claechluigthear an fhuil mīsta, ōna suigiugad nādūrda fēin as cūis anfhainne ⁊ claechluigthi 2680 na fuirme dona mnāib sin, ⁊ as cūis tearcacht don geineamain ⁊ toirrchis mairb sin. Mās ead dēntur deithneas innus nach claechluigi an fhuil mīsta ōna hord nādūrda. Agus tuicthear suigiugad nādūrda na fola mīsta ōna dath ⁊ ōna substaint 2685 ēxamailtear fā ēxamlacht an choimplexa, ⁊ na haibīci, an regimen, ⁊ na haīsi, ⁊ an rēgiōin. Et nī beanann so risin obair so ar lāthair; ar an adbur sin ligmid torainn hī, ōir is lōr linn a fhis do beith againn ann so gibē cūis ō claechluigthear 2690 an fhuil mīsta ōna suigiugad nādūrda fēin gurab cūis dona hurchōidib adubramar romainn hī. Ar an adbur sin dā mbia sī 'na suigiugad nādūrda fēin, as cūis choimēda slāinti hī; ⁊ muna bia, treōraigthear chum an tsuigigthi sin hī an mēid  p.101 infra 225 2695 bus ēidir; ⁊ bud follus sin a caibidleachaib follamnuigthi na slāinti do-gabur ō ēgsamlacht  435an choimplexa ⁊ na haīsi ⁊ na haibīci, ⁊ as na neithib adubramar annsa chaibidil so don taeb thuas dīn.

2700 Agus is annsin crīchnuigthear regimen na slāinti atā dīleas don ēgusc bannda ⁊ tinnsgnus an dara pairteagal don trāchtad so do riaglachaib regimen na slāinti do-gabur ō ēxamlacht na neithead nādūrda; ⁊ connmuid seacht caibidleacha.

Document details

The TEI Header

File description

Title statement

Title (uniform): Regimen na Sláinte

Title (original, Latin): Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis

Editor: Séamus Ó Ceithearnaigh

Responsibility statement

Electronic edition compiled by: Beatrix Färber and Ruth Murphy

Proof corrections by: Mícheál Ó Geallabháin and Benjamin Hazard

Funded by: University College, Cork

Edition statement

2. Second draft, revised and corrected.

Extent: 27,200 words

Publication statement

Publisher: CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork

Address: College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt

Date: 2009

Date: 2011

Distributor: CELT online at University College, Cork, Ireland.

CELT document ID: G600009A

Availability: Available with prior consent of the CELT project for purposes of academic research and teaching only.Copyright for this edition lies with the estate of James Carney. The electronic version has been made available by kind permission of the copyright holder.

Source description

MS sources for Irish translations of 'Regimen na Sláinte'

  1. Dublin, Royal Irish Academy, MS 24 P 26; 486 pages; the text is on pp 353–486, dated 1469. 'With the exception of pp. 470–482, and occasional short passages, there appears to be only one hand — that of Donnchad óg Ó hÍceadha — in the textual portion of the book.' (Ó Ceithearnaigh, 'Regimen' p xxv). Digital images of this manuscript are available on the ISOS Project, Dublin Institute for Advanced Studies, see: http://www.dias.ie/isos/.
  2. Dublin, Royal Irish Academy, MS 12 Q 4 (a 19th-century transcript of H).
  3. Dublin, Trinity College Library, MS H 2 13; 222 pages, written in double columns; the text is on pp 126-186. On p. 121b, a note dates the MS to 'anno domini 1486' and a colophon follows, however from this the name of the scribe has been erased.

Printed sources for Latin text

  1. Regimen sanitatis magnini mediolanensis medici famosissimi attrebacensi episcopo directum. ... printed in Paris by Felix Baligault for Claude Jaumar and Thomas Julian; undated 'but treated by bibliophiles an an incunabulum and given the approximate date 1500; vide Brunet, Manuel du Libraire' (Ó Ceithearnaigh 'Regimen' p xii).
  2. Regimen Sanitatis Arnaldi de Villa nova quem Magninus Mediolanensis sibi appropriauit addendo et immutando nonulla. [in the collected works of Arnaldus de Villanova, edited and annotated by Nicholas Taurellus, printed at Basle, 1585.]

Selected secondary literature

  1. Carl Gottlob Kühn, Claudii Galenii opera omnia, (Lipsiae [Leipzig] 1821–33; repr. Hildesheim: Olms 1985).
  2. Oswald Cockayne (ed. & trans.), Leechdoms, wortcunning and starcraft of early England; being a collection of documents, for the most part never before printed, illustrating the history of science in this country before the Norman Conquest. 3 vols. (Rerum Britannicarum Medii Aevi Scriptores, 35). 1864–1866.
  3. James J. Walsh, Medieval medicine. London: Black 1920.
  4. John D. Comrie, History of Scottish medicine, London, Published for the Wellcome historical medical museum by Baillière, Tindall & Cox 1932.
  5. Lynn Thorndike, 'A mediaeval sauce-book', Speculum 9 (1934) 183–190.
  6. Erich Schöner, Das Viererschema in der antiken Humoralpathologie (Wiesbaden 1964).
  7. Francis Shaw, S. J., 'Irish medical men and philosophers', in: Seven Centuries of Irish Learning, 1000–1700, ed. by Brian Ó Cuív (Cork: Mercier Press 1971) 94.
  8. Vivian Nutton, 'The chronology of Galen's early career', Classical Quarterly 23 (1973) 158–171.
  9. Owsei Temkin, Galenism. Rise and Decline of a Medical Philosophy (Ithaca/London 1973).
  10. Edward Grant (ed.), A source book in medieval science. (Cambridge, Massachussetts: Harvard University Press 1974).
  11. Nessa Ní Shéaghda, 'Translations and Adaptations in Irish' (Statutory Lecture 1984, School of Celtic Studies), (Dublin: Institute for Advanced Studies 1984).
  12. Terence Scully, 'The "Opusculum de saporibus" of Magninus Mediolanensis', Medium Aevum 54 (1985) 178–207.
  13. Peter Brain, Galen on bloodletting: A study of the origins, development and validity of his opinions, with a translation of three works (Cambridge 1986).
  14. Marilyn Deegan and D. G. Scragg (eds.), Medicine in early medieval England. Centre for Anglo-Saxon Studies, University of Manchester 1989.
  15. Nancy G. Siraisi, Medieval and Early Renaissance Medicine. (London: Univ. of Chicago Press 1990).
  16. Aoibheann Nic Dhonnchadha, 'Irish medical manuscripts', Irish Pharmacy Journal 69/5 (May 1991) 201–2.
  17. Fridolf Kudlien and Richard J. Durling (edd), Galen's Method of Healing. Proceedings of the 1982 Galen Symposium (Studies in Ancient Medicine 1) (Leiden: Brill 1991).
  18. Sheila Campbell, Bert Hall, David Klausner (eds.), Health, disease and healing in medieval culture. (London: Macmillan 1992).
  19. Luis García Ballester, 'On the origin of the six non-natural things in Galen', in: J. Kollesch and D. Nickel (eds), Galen und das hellenistische Erbe (Stuttgart 1993) 105–115.
  20. Luis García Ballester, Roger French, Jon Arrizabalaga and Andrew Cunningham (eds), Practical medicine from Salerno to the black death (Cambridge: Cambridge University Press 1994).
  21. P. N. Singer, Galen. Selected Works. Translated with an introduction and commentary. (Oxford: Oxford University Press 1997).
  22. Margaret R. Schleissner (ed.), Manuscript sources of medieval medicine: a book of essays. (New York: Garland 1995).
  23. Carol Rawcliffe, Medicine & society in later medieval England. [1066–1485] (Stroud: Alan Sutton Publications 1995).
  24. Faye Getz, Medicine in the English Middle Ages. (Princeton 1998).
  25. Mirko D. Grmek, Bernardino Fantini, (eds) Western Medical Thought from Antiquity to the Middle Ages. [Translated from the Italian by Anthony Shuugar.] (Cambridge, Massachussetts: Harvard University Press 1999).
  26. Jerry Stannard, Herbs and Herbalism in the Middle Ages and Renaissance; edited by Katherine E. Stannard and Richard Kay. (Aldershot 1999).
  27. Jerry Stannard, Pristina medicamenta: ancient and medieval botany; edited by Katherine E. Stannard and Richard Kay. (Aldershot 1999).
  28. D. R. Langslow, Medical Latin in the Roman Empire, (Oxford: Oxford University Press 2000).
  29. Fergus Kelly, 'Medicine and Early Irish Law', in: J. B. Lyons (ed.), Two thousand years of Irish medicine (Dublin 1999) 15–19. Reprinted in Irish Journal of Medical Science vol. 170 no. 1 (January-March 2001) 73–76.
  30. Aoibheann Nic Dhonnchadha, 'Medical writing in Irish', in: J. B. Lyons (ed.), Two thousand years of Irish medicine (Dublin 1999) 21–26. Published also in Irish Journal of Medical Science 169/3 (July-September 2000) 217–20 (available online at http://www.celt.dias.ie/gaeilge/staff/rcsi1.html).
  31. Helen M. Dingwall: A History of Scottish Medicine: Themes and Influences. (Edinburgh: Edinburgh University Press 2003).
  32. Lea T. Olsan, 'Charms and prayers in medieval medical theory and practice', Social History of Medicine, 16/3 (2003). Oxford: Oxford University Press 2003. (A link to this article is available online on http://www3.oup.co.uk/sochis/hdb/Volume_16/Issue_03/).

The edition used in the digital edition

Ceithearnaigh, Séamus Ó, ed. (1942). Regimen na Sláinte (Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis)‍. 1st ed. 3 volumes. Baile Átha Cliath [Dublin]: Oifig an tSoláthair [Stationery Office].

You can add this reference to your bibliographic database by copying or downloading the following:

@book{G600009A,
  title 	 = {Regimen na Sláinte (Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis)},
  editor 	 = {Séamus Ó Ceithearnaigh},
  edition 	 = {1},
  note 	 = {3 volumes.},
  publisher 	 = {Oifig an tSoláthair [Stationery Office]},
  address 	 = { Baile Átha Cliath [Dublin]},
  date 	 = {1942},
  UNKNOWN 	 = {seriesStmt}
}

 G600009A.bib

Encoding description

Project description: CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling declarations

The present text represents pages 1-101 of volume 1: Footnotes are retained and integrated into the apparatus, except where they do not provide substantial information. The Latin text are available in a separate file. The references to the corresponding pages of the Latin text in the Irish translation have been rendered as supplied text sup resp="JCa" infra 110-111 as there is no one to one correspondance in the structure of the Latin text and Irish translation.

Editorial declarations

Correction: Text has been checked and proofread twice. All corrections and supplied text are tagged. Corrections to the text made by the author from the original text from manuscript P are marked corr sic resp="". The apparatus has been constructed from the variants selected by the editor.

Normalization: The electronic text represents the edited text. Text supplied by the editor is marked sup resp="JCa"; and where mentioned in the edition, the source for the supplied text is indicated. The hardcopy uses italics to denote expansions; in the digital text ex tags are used instead. As Latin text is printed in italics in the hardcopy, possible expansions used in Latin words remain unmarked.

Quotation: Quotations from written works are rendered qt. Citations are tagged cit. This element contains bibl and qt elements.

Hyphenation: Soft hyphens are silently removed. Words containing a hard or soft hyphen crossing a page-break have been placed on the line on which they start. Notae augentes -sa, -se, -si have been hyphenated off. Instances of nasalisation have been hyphenated off.

Segmentation: div0=the whole document and the Irish text; div1=the part; div2=the chapter. Paragraphs are numbered in line with the printed edition, page-breaks are marked pb n=""; milestones are marked mls unit="MS fol." n="".

Interpretation: Editiorial additions in author's notes, such as 'etc.' are in square brackets. Names of persons are tagged as name type="person" and capitalized. The reg attribute of the name tag contains a regularized form of the name to facilitate searching. Editorial additions in author's notes, such as 'etc.' are in square brackets. Reference to manuscript foliation appears beside each line of text in the hardcopy. The corresponding milestone has been placed at the start of the line. Line numbering on the odd pages has been brought to the left side of each line.

Reference declaration

A canonical reference to a location in this text should be made using “chapter”, eg chapter 1.

Profile description

Creation: The Latin original was written between 1329 and 1334; the translation c. 1469

Language usage

  • The text and footnotes are in Early Modern Irish. (ga)
  • The introduction is in English. (en)
  • Some words and phrases are in Latin. (la)

Hand list

  • H1: Donnchad óg Ó hÍceadha (main)
  • H2: unknown (supplementary)
  • H3: unknown (supplementary)

Keywords: medical; didactic; prose; medieval; scholarship; adaptation; translation

Revision description

(Most recent first)

  1. 2011-10-15: Additions to bibliography made. (ed. Beatrix Färber)
  2. 2011-03-09: Additions to bibliography made. (ed. Beatrix Färber)
  3. 2009-03-03: Bibliographical references suggested by Aoibhean Nic Dhonnchadha added. (ed. Beatrix Färber)
  4. 2009-02-02: More structural markup added; header modified, XML file parsed; SGML and HTML versions created. (ed. Beatrix Färber)
  5. 2008-05-06: XML header modified; file proofed (2); more structural markup applied. (ed. Ruth Murphy)
  6. 2006-08-01: XML header constructed; structural markup begun. (ed. Beatrix Färber)
  7. 2004/2005: First proofing of volumes 1-3 (Irish text). (ed. Mícheál Ó Geallabháin)
  8. 2004: Volume 1-3 scanned. (data capture Benjamin Hazard)

Index to all documents

CELT Project Contacts

More…

Formatting

For details of the markup, see the Text Encoding Initiative (TEI)

page of the print edition

folio of the manuscript

numbered division

 999 line number of the print edition (in grey: interpolated)

underlining: text supplied, added, or expanded editorially

italics: foreign words; corrections (hover to view); document titles

bold: lemmata (hover for readings)

wavy underlining: scribal additions in another hand; hand shifts flagged with (hover to view)

TEI markup for which a representation has not yet been decided is shown in red: comments and suggestions are welcome.

Source document

G600009A.xml

Search CELT

  1. sic H; i n-easnamh P 🢀

  2. ls. 4 ⁊ n ós a chionn. 🢀

  3. sic an dá ls 🢀

  4. sic H; i n-easnamh P 🢀

  5. sic H 🢀

  6. P .10. H .9. 🢀

  7. sic an dá ls., leg. ēgintach? 🢀

  8. dīreach ... seachrān An méid seo scríobhtha ar bhárr an leathanaigh - an méid idir lúibíni as H toisg é beith do-léighte i P. 🢀

  9. et ar in .... n-abur ī. An méid seo ó H (comhartha i P gur fágadh rud éigin ar lár). 🢀

  10. H na .4. caile 🢀

  11. sic H; P etmogenia agus o scríobhtha ós cionn na t. 🢀

  12. Qua nimirum sententia perpetuam passionem obiter imprudentes invehunt, disputantque de re aut nunquam plane visa in animalis corpore, aut si quando visa est ne minimum quidem tempus durante. (Gal. De Sanitate Tuenda. lib. I. cap. V. ed. Kuehn.). 🢀

  13. P ons le líne ós a cionn; H consiquens 🢀

  14. H finn 🢀

  15. Tá comhartha séimhighthe ar an i i n-áit an tsínte is gnáth sa ls. seo ós cionn i nuair a thagann sé i n-aice n nó u. 🢀

  16. H regimen egsamla; P regimen egsa athruithe níos déanaighe go regimen egsamla slainti. 🢀

  17. H coimetur 🢀

  18. sic an dá ls. cf. ó infra l. 322. 🢀

  19. sic an dá ls. 🢀

  20. H Inniadhaigh 🢀

  21. H Innidachaib🢀

  22. H do-roighlean. Is léir ón Laidin go bhfuil roinnt fhocal i n-easnamh annso. 🢀

  23. H gnodhugad 🢀

  24. sic an dá ls. 🢀

  25. ls. le neithibh le neithib 🢀

  26. H disding 🢀

  27. Níl na focail seo i n-aon cheann desna lss. 🢀

  28. H fastog 🢀

  29. H an toirrcisa 🢀

  30. lss. b⁊ (le comhartha séimhighthe ós cionn an ⁊). 🢀

  31. sic (ls. b3). 🢀

  32. H cor🢀

  33. H bis a lenm- de. P a lenm- de (bis om.; acht dob fhéidir freisin P a léigheamh mar a leaninn de). 🢀

  34. H daingin 🢀

  35. H neam-foammaightea🢀

  36. P. cresnugad (om. līne ós cionn na s); H cuirtear ēcht i gcéill le líne ós cionn na r. 🢀

  37. geintear scríobhtha san imeall. 🢀

  38. T raibhe 🢀

  39. ls. sduid+er-nod+⁊ 🢀

  40. H an toirrcisa 🢀

  41. H ruighi 🢀

  42. sic H; P cc. (cearc) 🢀

  43. H yriois 🢀

  44. H antesquestair 🢀

  45. H do beradh 🢀

  46. sic an dá ls. 🢀

  47. sic P H 🢀

  48. nā do... duib An méid seo ó H; comhartha i P gur fágadh focail éigin ar lár ar; imeall bhárr an leathanaigh a bhí na focail sin ar dtúis, agus tá a rian le feisgint fós ann, acht is amhlaidh do loiteadh an chuid is mó díobh le linn na n-imeall do bhearradh. 🢀

  49. H hyarapigra 🢀

  50. an méid seo ar iarraidh i H. 🢀

  51. H bughalosa 🢀

  52. H proinneach-- 🢀

  53. H m⁊; tá an ⁊ séimhighthe i P 🢀

  54. H tsoillead 🢀

  55. H sabsadha 🢀

  56. da H; om. P 🢀

  57. H les sin 🢀

  58. H om. 🢀

  59. H beag 🢀

  60. trē shligi dīsclti an méid seo i H amáin. 🢀

  61. H an méid seo ar easnamh. 🢀

  62. H ana 🢀

  63. H ⁊ 🢀

  64. H fasadaircthi 🢀

  65. T leigin 🢀

  66. ligid sa dhá ls. 🢀

  67. H caisie 🢀

  68. sic H; P b⁊ agus comhartha séimighte ar ⁊ 🢀

  69. sic an dá ls. 🢀

  70. H Item 🢀

  71. sic H 🢀

  72. H nenufar 🢀

  73. H m⁊; P m⁊(agus comhartha séimhighte ós cionn an ⁊). 🢀

  74. H colum 🢀

  75. sic lss.; recte animchubaid? 🢀

  76. H ailgis 🢀

  77. H aibid 🢀

  78. H no 🢀

  79. H impogh 🢀

  80. H ona 🢀

  81. P causa corr. cause 🢀

  82. H sabh3 🢀

  83. H coim⁊; P coim⁊ agus comhartha séimhighthe ar an ⁊. 🢀

  84. sic H 🢀

  85. cerusa ⁊ luaidi sa dá ls. 🢀

  86. H fesaigi 🢀

  87. H magiorana 🢀

  88. H tsraeghach 🢀

  89. H do-nīth 🢀

  90. H fineil 🢀

  91. H isna cluasaibh 🢀

  92. H poliel 🢀

  93. H gargrasim 🢀

  94. H caithid 🢀

  95. H meiri 🢀

  96. H mbliadna; bliadna a bhí i P ar dtúis; do hathruigheadh níos déanaighe é le l⁊h a sgríobhadh isteach ós a cionn. 🢀

  97. H uulua 🢀

  98. H a n-athairrngtear 🢀

  99. sic H 🢀

  100. H luathgair 🢀

  101. H fagtur 🢀

  102. H cruidel 🢀

  103. sic H 🢀

  104. sic H 🢀

  105. H aloeis 🢀

  106. H hydropisi 🢀

  107. H spica nardi 'na iomlāine. 🢀

  108. H sim3 🢀

  109. P m⁊h (h=comhartha séimhighthe); H m⁊ 🢀

  110. H ris 🢀

  111. H sitonia 🢀

  112. H dyagalanga 🢀

  113. H diaiteronpipereon 🢀

  114. H cloith 🢀

  115. na neithe H om. 🢀

  116. H coimriachtan (an fhuirm so do gnáth mar thuiseal gein. i H). 🢀

  117. sic H 🢀

  118. P aig⁊h-hi; dearmad an chéad h (= comhartha séimhighthe sa ls.) tar ceann sínte. 🢀

  119. H lenab 🢀

  120. H mbiadaib🢀

  121. Go deire na caibidleach so i n-easnamh P. 🢀

  122. Sgríobhaidhe eile seachas príomhsgríobhaidhe P a dhein an giota so, go l. 2191. 🢀

  123. H iarapigra 🢀

  124. P c3; H cas 🢀

  125. H stipida 🢀

  126. sic an dá ls. 🢀

  127. sic H 🢀

  128. H sloigteach 🢀

  129. H leagar 🢀

  130. H Et 🢀

  131. H musd 🢀

  132. H curthur 🢀

  133. H reuma 🢀

  134. spisrad H 🢀

  135. H unnta 🢀

  136. H buaigen og 🢀

  137. sic H 🢀

  138. us=3 sa dá ls, leg. uisci? 🢀

  139. H maighnes 🢀

  140. H asail 🢀

  141. H cruaidel 🢀

  142. H labramur 🢀

  143. sic H 🢀

  144. H ara 🢀

  145. H an 🢀

  146. H haibidi 🢀

  147. H trina ceile 🢀

  148. sic H 🢀

  149. H bidamlacht 🢀

  150. H clous 🢀

  151. H taghall 🢀

  152. H om. 🢀

  153. H caitheamh 🢀

  154. H haibidi 🢀

  155. sic H 🢀

CELT

2 Carrigside, College Road, Cork

Top