CELT document G600009B

Regimen na Sláinte

Witness list

  • P: Dublin, Royal Irish Academy, MS 24 P 26.
  • Q: Dublin, Royal Irish Academy, MS 12 Q 4.
  • H: Dublin, Trinity College Library, MS H 2 13.

Unknown author

Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis

Edited by Séamus Ó Ceithearnaigh

Regimen na Slāinte

 p.1

3. An treas pairteagal: Do-gabur ō ēxamlacht na neitheadh nādūrda

infra 139
Incipit tertia pars que est de regulis regiminis  435 sanitatis ⁊ cetera, .i. is ann so thinnsgnus an treas pairteagal atā do riaglachaib regimen na slāinti do-gabur ō ēxamlacht na neitheadh nādūrda. 2710 Et biaid in chēd-chaibidil de do riaglachaib regimen na slāinti do-gabur ō ēxamlacht na ceathra ndūl teagmus co fuirimeallach dār corpaibh, mur atā, ēxamlacht an talaim sho-aitreaba ⁊ an uisgi ⁊ an aēir ⁊ na teineadh.

2715 Et adēram neithe athchumaire coitchinna annsa ar chēd-chaibidil so d'inordugad an talman atā so-aitreabtha. Ar an adbur sin, an talam toghthur dā aitreabad, nī dliginn sē beith lathamuil nā gainmeach nā brēn, nā a n-inad a furtamluiginn 2720 brīg mitall nā raibe nā ailime, nā a n-inad a mbīd cadauer daīneadh marb, nāid droch-luibi nāid droch-croinn neam-thorthacha, ach talam a mbīd crainnn maithi ⁊ luibe maithe torthacha, mur atā,  p.2 infra 139-40 2721 fīneamain ⁊ saileach, ⁊ a cusmaile do chrannuib 2725  cairdeamla dona corpaibh daena. Et atāit cuid do phlanndaib na crann agā fuil nāimdeanus rēnar corpuib, mur fhoillsigius easgairdius a ndearbtha, mur atā, sambucus ⁊ crann fīgi. Ōir is mōr gortaigthear na boill spiradālta, ⁊ 2730  tromaigthear in ceann ō chomnuide fhada do dēnum fā sgāth na crann sin. Ōir nī torthach ⁊ nī hinaitreabtha an talam a fāsaid na crainn sin.

Agus tuicthear an cēdna dona luibib. Et atāit cuid dona luibib neimneach, ⁊ nī dleagur an talam 2735  ana fhāsaid d'aitreabad, ōir nī fhuilid siat imchubaid dona corpaibh daena, mur atā, eleborus ⁊ esola ⁊ midaighi ⁊ opium ⁊ a cusmaile, ōir atāit sin uile marbthach. Agus a chontrārda sin don talam a fāsaid luibi maithe, torthacha, deadh-balaid, 2740  atā imchubaid dār corpaibh-ne.

Mās ead, nī hē cāilideacht na talman amāin dleagmaid do thabairt dār n-ūid acht a shuigiugad , ⁊ do-gabur an suigiugad sin a ceathra modaibh: ōir atā cuid don talam arna shuigiugad a mullach 2745  slēibtid, ⁊ cuid eile fā shlēibtib, ⁊ cuid eile a ngleanntaib, ⁊ cuid eile coimrēid; ⁊ as ē an talam so as fearr ⁊ as imchubaidi rēna āitiugad dīb. Ōir is tarbach an talam so nach ēidir leis na slēibtib a dorchugad, ⁊ ar an adbur sin atā do 2750  shochur aigi co sēidinn gaeth faī ⁊ co ngnīmaidinn grian air ō ēirgi dī co dol faī. Mas ead, as maith  p.3 om. infra2751  mur thoga ar talam a coimēd na slāinti an suigiugad adubramar.

An talam shuigigthear a mullach shlēibi, agā 2755 chomprāid chum an talaim atā co hīsil, cruthaigid sē aēr sēim, ⁊ glanuid an t-aēr ōna deathaighib eachtrannacha, ⁊ bīth fuar co nādūrda.

Et bīth a chontrda sin annsna gleanntaib, .i. aēr reamur neam-glan a mbī brīg theasaidi ar 2760 son inntaigthi deallraim na grēine ann, ⁊ co mōr annsa tsamrad . Et dā mbeid na slēibti ard dā gach taeb don fhonn cruthaigthear aēr fuar annsna gleanntaib ō dorchugad na slēibtid fuar, ⁊ co hārithi annsa geimread.

2765 Et inordaigid an talam atā a cabān an tshlēibi an t-aēr a substaint inmeadōnaid, ach muna  436 tairmiscthear co haiccīdeach é, mur atā, comursanacht gaethraid; ōir an ūair ēirgid deathaige uada a n-airdi 1 filltear tar ais iat ōn tsliab atā 2770  as a cinn, innus co reamraidthear an t-aēr ō choimēigniugad na ndeathaigeadh tar a n-ais. Et is gnāthaige bīs teas mōr annsna cabānuib sin ⁊ fuacht mōr nā a mullach an tslēibi; ⁊ is minci fuacht ⁊ teas inmeadōnanach inntu na annsna 2775 mullaigib. Et dā mbia an cabān ⁊ a aigid bu tuaid as fuar ē, ōir dorchaidthear mullach an tslēibi. Et dā mbia a aigid san aird teas as te é an uair bīs an gaeth atuaig, ōir filltear teas na  p.4 infra 1402776  grēine annsa chabān ō shēideadh na gaīthi atuaid. 2780 Et dā mbia a aigid soir siar biaid sē co hinmeadōnach te ⁊ fuar.

Tuillead: an talam is fearr ⁊ as imchubaidi d'āitiugad dligid sē beith gan dīn air ōn aird tshoir ⁊ ōn aird tuaid, ōir is mōr glanuid na gaetha 2785  sin an t-aēr. Ar an adbur sin is maith fuinneōga na tigead do beith ar an aird shoir ⁊ ar an aird tuaid, ⁊ gan a mbeith annsan aird tshiar nā san aird teas.

Agus is fīr sin go riagalta; gid eadh, teagmaid 2790  co haicīdeach gurab measa an gaeth atuaid nā an gaeth aneas: ōir fēdaid an gaeth atuaid teacht trē rann ēigin don aird atuaid atā lán do marannaib, d'inaduib mianamla salcha, do morgad ēigin ar mod ēigin dā ndubramar romainn; ⁊ 2795  dā leith sin fhēdus an gaeth atuaig beith nīsa neam-glaine ⁊ nīsa dimolta nā an gaeth aneas. Agus ar an cor cēdna tuicthear an gaeth anair. Ar an adbur sin is maith na fuinneōga ⁊ inad an radairc do beith ar an aird teas ⁊ ar an aird 2800  tshiar co haicīdeach, acht gē theagmus a chontrārda sin go minic inntu.

Et is nī imchubaid d'inad aitreabtha na ndaīneadh beith a fogus d'uisgib millsi glana rithius gu mōr, fuarthur annsa tshamrad ⁊ tēigthear 2805  annsa geimread, ⁊ ineadaigi uaine gan beith dorcha ⁊ mōrān do chrannaib inmolta.

 p.5

infra 141-22806  Et na daīne aitreabus a comursanacht na fairgi as cūis geineamna don reuma é. Et as imchubaid an t-inad āitigthi beith a ngaire na 2810  fairgi san aird tuaig; ōir do-nī beith a fogus don aird sin an talam measurda annsna cāilideachtaib gnīmacha , acht muna bia sī ro-gar don aird sin, ⁊ co claenfad sī chum fuaraideachta gu mōr trē fhad spāis na grēine uaithi; ⁊ nī fhuil sī ro-fhliuch ar a shon sin, ar son gurab mō chlaenus 2815  sī chum tirmaideachta nā na tailim 2 sho-aitreabtha eile. Ar an adbur sin is luga atā an aird atā a ngaire d'fhairgi imchubaid chum āitigthi nā an aird tuaid, ōir atā an talam so teasaidi fliuchaidi nīsa mō nā mur as ēigin a beith, ⁊ ullmaigid na 2820  cuirp chum easlāinti do-nīthear ō morgad.

Et nī headh amāin dligmid an talam so-aitreaba do thoga acht dligmid na huisgi mur an cēdna; ōir as imda mod ara ngnāthuigmid é a follamnugad na slāinti, mur atā, a ōl, ⁊ fothragad as, ⁊ biada 2825  do bearbad ann; mās ead, dligmid a thuicsin co ndliginn bunāit an uisgi beith a talam molta gan beith brēn na mianamail. Et dligmid a thuicsin nach rithinn sé a n-inaduib lāibeamla ā criadamla, ⁊ nā bia ana uisgi locha; acht bīt siat ana 2830  n-uisgidib shiublaigius ar talam clocach gainmeach, ar talam luthamail gan beith brēn nā truailligthi , ⁊ rithid siat chum na hairdi tuaid  p.6 infra 142-32831   437 chum na 2835 hairdi soir , ⁊ gu hāirithi chum na hairdi soir a n-aimsir an tshamraid. Et nī fhuilid na huisgi rithius chum na hairdi teas chum na hairdi siar commaith ris na huisgidib sin. Tuillead: is amlaid is mō moltur na huisgi so an uair thēit siat a fad ōna mbunāit.

2840 Tuillead: dligid siat beith gan dīn orra ō grēin ⁊ ō gaīth, ⁊ blas milis do beith air, ⁊ an uair curthar a fīn glan é gan dath an fhīna do chlaechlōd. Agus dligid sē beith ēdrum, solus, sēim, ⁊ beith so-thēigthi, so-fhuartha, ⁊ beacān 2845  residens do ligin dō tair ēs a thaburta ōna bunāit.

Et bīth a fhis agad gurab ī truime ētruime an uisgi sligi is luga is olc chum aithne maitheasa an uisgi; ōir as ē an t-uisgi as ēdruma acu uisgi as fearr dīb. Et aithintear a beith trom ēdrom 2850  ō thomhus misūr d'uisgidib ēxamla, ⁊ is mur sin aitheōntur an chuid atā trom ēdrom dé. Tuillead: aithintear a beith trom nō ēdrom ō brēidinnaib do thuma, a misūr inann d'uisgidib ēxamla ⁊ a tirmugad ainnsēin ⁊ a meadhugad, ⁊ 2855  an brēid bus ēdruma acu as ē a uisgi bus fearr.

Agus dā teagmad nā bud ēidir linn uisgi ēdrom nā sēim nā solus d'fhagbāil acht uisgi reamur buaideartha, dligmid sin do cheartugad maille na bearbad; ōir tuitid na rainn reamra talmaide 2860  a n-īchtur ōna bearbad, ⁊ bīt na rainn tshēime glana a n-uachtar, ⁊ is mur sin bus ēidir linn an  p.7 infra 1432861  t-uisgi do thshēimiugad ⁊ do thearcugad ⁊ a fhuacht d'innarbad; ⁊ is mur sin ullmaigthear na rainn talmaide atā ag an uisgi, leis nārb ēidir dul a 2865 n-īchtar ar tūs chum a sgaramna ris ar son reime an uisgi ⁊ ar son na rann talmaide arna cumusc ris.

Et nī fhuil inad ag an bearbad so annsan uisgi glan, ōir dā mbeirbthear an t-uisgi glan aenda an 2870  comōr sin do-gēbad sē cāil ailime chugi ar son a rann talmaide do losgad, ⁊ ana diaid sin do cuimeōsgaidi na rainn reamra sin do loisgid ris, ⁊ do saileōchaidi é, ⁊ do beith droch-blasta. Ōir nī dleagur an bearbad dāsachtach ceartaidius 2875  in t-uisgi reamur buaideartha do thabairt annsan uisgi shēim glan, acht bearbad mīn, ōir nī headh amāin chūisigius an fiuchad lāidir na rainn reamra do thuitim acht cumuiscid na rainn reamra ⁊ innarbthur na rainn tshēime a ndeathaigib.

2880 Et is mur sin is follus mur cheartaidius an bearbad an t-uisgi ⁊ treōraigius chum maitheasa é. Gidh eadh, is fearr an t-uisgi bīs glan uaid fēin ⁊ tic trīt an talam nā an t-uisgi beirbthi, ōir is2885  luga do rannuib talmaide atā aigi trī mur shilius sē co sēim trīt an talam nā ag an uisgi beirbthear. Do rēir chonsiquens as fearr ē nā an t-uisgi beirbthi. Ōir na huisgi is luga bīs maith as iat rig a leas rith trīt an talam, ⁊ na huisgi as gaire do beith 2890  maith as iat rig a leas a mbearbad.

 p.8

infra 145-62891  Tuillead: bīth a fhis agad co ceartaigthear reime an uisgi ō aigēid do chumusc ris. Tuillead: bīth a fhis agad co ceartaiginn ⁊ co sēimidinn gluasacht lāidir an uisgi ō shoitheach gu soitheach, ⁊ clocha 2895  beaca do chaithim ann a hinad ard, reime an uisgi. Tuillead: bīth a fhis agad nach imchubaid dona coimplexaib measurda an t-uisgi atā fuar gu ro-dāsachtach, mur atā, uisgi an reōid an tshneachta, gid eadh, as imchubaid é don droing 2900  agā fuil coimplex te gu dāsachtach.

Et bīth a fhis agad gurab dāsachtach an urchōid do-nī an t-uisgi don ghaili an uair ibthear ar cēd-longad  438 ē, a ndiaid shaethuir fhothraigthi meisgi tharta mailīsig, ⁊ gu hāirithi an 2905  uair thinnsgnus an corp dā taburthar é dā dīleagad. Et dā mbia ēigintus mōr fāna ōl measraigthear a n-aēr é ar tūs ⁊ nigthear an bēl co minic leis; ⁊ muna lōr so ibthir as soitheach gā mbia bēl cumang ē, ⁊ is mur sin is luga urchōidigius sē do lucht na 2910  meisgi ⁊ an chēd-longtha. Et dā teagmad neach ar cēd-longad a ndiaid shaethuir mōir, ⁊ nā bud ēidir leis aipstinens do dēnum ō uisgi, ibeadh sē fīn maille huisgi a teas measurda. Tuillead: gibē ara mbīa tart mailīseach nā sloigid sē uisgi, 2915  ach a shūghad co mīn. Et bīth a fhis agad gibē ara mbī tart mailīseach gurab maith do codlad ⁊ an tart d'fhulang, ōir ceartaigthear ⁊ dīleagthur an linn as cūis don tart. Gid eadh, dā n-ibthear an t-uisgi ⁊ an dīleagad do thoirmeasc ⁊ an tart  p.9 infra 146-72916  2920  d'inntōg, as comartha sin nār dīleagad ⁊ nār ceartaigead an linn do-nī an tart.

Tuillead: bīth a fhis agad nach imchubaid mōrān d'uisgi fhuar d'ōl a coimēd na slāinti. Et dā teagmad comad ēigin uisgi d'ōl ibthear ē a 2925  ndiaid bīd. Et do-nī an t-uisgi bog sgeathrach do thogairm ⁊ anfhainnigid an gaile; gid eadh, an uair ibthear gu hannam é glanaid sé an gaile ⁊ lagaid an brū. Tuillead: bīth a fhis agad gu comfhurtachtaidinn an t-uisgi na brīga uile ana 2930  n-oibrigthib ach mā beacān, .i. an brīg dīleagthach ⁊ an brīg attarraingtheach, an brīg fhostaigtheach ⁊ an brīg innarbthach. Agus as imchubaid ē dona daīnib agā mbīt cuirp thearca, ⁊ a n-aigid gach uile fhluxa bīs ō gach uile ball. Gid eadh,2935  urchōidigid sē dona fēithib ⁊ don droing agā mbīd dūinti ⁊ neascōidi. Tuillead: bīth a fhis agad gurab beac nach comfhurtachtaigid na huisgi na hinne uile ⁊ an choimriachtain; ar an adbur sin tarbuigid sé do lucht easlāinti na seilgi 2940 ⁊ an gaile ⁊ na n-ae, ⁊ co coitchinn don droing agā mbīd inne anfanna.

Et tēigid uisgi na raibe ⁊ an nitruim na fēithe, ⁊ as imchubaid ana n-easlāintib fuara iat. Agus as imchubaid don droing ara mbī sgaibies ⁊ gorāin 2945  iat, ⁊ is lāidir thēigid siat na hae ⁊ na hinne. Agus innarbuid na huisgi beirbthear gu lāidir linn ruad, ⁊ brisid an gaethmuireacht reamur bīs annsna  p.10 infra 147-82946  ballaib. Agus tarbaigid don droing ara mbī spasmus ō adbur fhliuch. Item, lagaid an t-uisgi 2950  saillti arna ōl an brū, ⁊ cumgaigid fa deōid ⁊ calmaigid na hailt, ⁊ cnaīid flichideacht na mball, ⁊ innarbaid an morgad ⁊ an truaillead. Et as imchubaid uisgi ailime do lucht ematoica pasio ⁊ don lucht ara mbī flux na timthearachta ⁊ flux 2955  emaroides.

Tuillead: togthur an t-aēr thimchilluigius sinn mur togthur an t-uisgi ⁊ an talam so-aitreabtha. Et atā an t-aēr ēigintach a regimen na slāinti ar dā modaibh: an cēd-mod dīb , .i. d'innfhuarad 2960  na spirad ⁊ an teasa rē n-abur innatus; an dara mod, ar son innarbtha na ndeathaigead imurcach dorchaidius an spirad ⁊ an teas adubramar. Do rēir mur do-chīamaid an teine gā mūchad ō easbaid an aēir, is mur sin dligmid a thuicsin 2965  co rigid a leas ar cuirp ⁊ ar spiraid rē haēr oilius ⁊ choimēdus ⁊ measraidius iat, ⁊ glanus ōna himurcachaib deathmura; ōir is ō attarrang an aēir measraidthear an teas rē n-abur innatus, ⁊ ōna innarbad glantur. An cēd-mod dīib sin, .i. 2970  attarrang an aēir, as de gairthear diastoles , ⁊  439 don dara mod, .i. dā innarbad, gairthear sistoles .

Dā mbia an t-aēr tarraingthear brēn neamglan, truailltear na spiraid ⁊ an teas nādūrda. Mās ead, dligid an liaig beith co deithideach a timcheall  p.11 infra 148-92971  2975  an aēir a coimēd na slāinti. Ar an adbur sin dligid in t-aēr substaint shēim do beith aigi, ris nach cumuiscthear ceō nāid deathaige eachtrannacha. Et nī dliginn an t-aēr beith neamglan, buaideartha, ceōmur, ōir buaidrid an t-aēr sin 2980  na leanna ⁊ tuirsigid an t-anum; ach dligid beith gan cumdach air gu glan, ⁊ gan beith idir balladaib, nā fā dīn, nā a n-inad chumang. Et seachaintear an t-aēr atā fā iadadh ar nā siublaiginn gaeth. Gidh eadh, a n-aimsir na plāigi ana teagmann 2985  truaillead an aēir, as imchubaid an t-aēr bīs fā iadadh; ⁊ ar an adbur sin is maith codlad annsna seallaib annsan aimsir sin. Agus as inntuicthi an t-aēr atā cumuiscthi rē deathuidib lathraig ⁊ lochann ⁊ uisgid ndomain murgaigthi ⁊ talam 2990  luthamail co ndleagur a sheachna. Et seachaintear aēr an talaim ana fāsaid na praiseacha ⁊ na luibi ⁊ na crainn adubrumar romainn. Agus as intsheachanta an t-aēr rē cumuiscthear deathaigi a follamnugad na slāinti. Agus toghthur an t-aēr fā 2995  sēidinn gaeth ō aird maith ⁊ a talmain aird chomshochuir.

Tuillead: taburthar d'āig nā tosgaidi an t-aēr a n-aenchāil dona ceathra cāilib; ⁊ dā teagma an tosgugad sin ann, measraigthear an mēid bus 3000  ēidir. Tuillead: ēxamailtear an t-aēr do leith a choimplexa, ōir dā mbia sē teasaidi dīsgaīlid na brīga ⁊ tearcaigid an corp; ⁊ dā mbia a theas  p.12 infra 149-503001  measurda tairrngid fuil dearg a fuirimeall ⁊ dearguid dath an chroicinn; ⁊ dā mbia sē te gu 3005  mōr buidigid an dath gu mōr, ⁊ togairmid an t-allus, ⁊ laigdigid an fual, ⁊ anfainnigid an dīleagad. Et do-nī an t-aēr fuar a hontrārda so; ōir cumgaigid sē an brū, ⁊ comfhurtachtaigid an dīleagad, ⁊ mēdaigid an fual, ⁊ toirmiscid an 3010  t-allus ⁊ an t-innram.

An t-aēr fliuch, immorra, sleamnaigid ⁊ fliuchaid an croicinn. Agus an t-aēr tirim dubaid ⁊ tirmaigid an corp . Tuillead: toghthur an teine, ōir gnāthuigmid 3015  ar mōrān do moduib a coimēd na slāinti ī, mur atā, biad do bearbad ⁊ ar cuirp do thēigead. Mās ead, dligmid a thuicsin cad bus adbur don teinidh gnāthuigmid innus nach beith nādūir neimi nā mitaill innti, ⁊ nach beith a hadbur do thalmain 3020  brēin nā morgaigthi nā luthamail ; ⁊ nā bīth do chonnad morgaigthi nā truailligthi. Mās ead, dligmid gach connad morgaigthi bīs do chrannaib agā mbī droch-coimplex do sheachna, mur adubramar don taeb thuas dīn, mur atāit, fīgid 3025  ⁊ trom. 3

Tuillead: moluim teine do chrannuib tirma gan beith glas. Agus moluim gu coitchinn an teine gā mbī lasair glan gan deathach. Agus dimoluim gach teine bīs fā iadad ō nach innarbthar  p.13 infra 151-23026  3030 a deathach. Et nī moluim duine do gorad gu mōr d'ēis bīd, ōir anfuinnigthear an dīleagad uada. Tuillead, dimoluim teine an stufa, ōir atā a teas fā iadadh ⁊ nī hinnarbthar a uaithi.

2. An dara c aibidil : don tsae thar

3035 Testificatur a sapiente quod ⁊ cetera, .i. beirid an t-eagnuid d'fhiadnuise co coimēdann an saethur measurda imchubaid roim an mbiad an tshlāinti; ōir calmuigid an saethur roim an mbiad an teas nādūrda ⁊ calmuigid an brīg thochluigtheach 3040 annsa gaile, ar an adbur sin is sanntach gabuid na baill an oileamain chucu, ⁊ oslaicthear na pōire, ar an adbur sin innarbthur gu toltanach imurcacha an treas dīleagad ⁊ sgaīltear an oileamain co foirbthi ar na ballaib.

3045 Tuillead, .i. calmuigthear na horgāin ōn tshaethur  410 ⁊ cruadaigthear iat mur an cēdna, ar an adbur sin is deacair a ngallrugad ⁊ calmuigthear iat chum gach uile oibrigthi. Tuillead, calmuigthear gluasacht an chuirp ⁊ na spirad ōn tshaethur, ⁊ 3050  ōn chalmugad sin innarbthur na himurcacha co toileamuil trīt na pōirib. Et nī liginn an saethur measurda na leanna nāid na himurcacha do chruinniugad annsna corpaibh; ⁊ an uair imdaigius  p.14 infra 152-33051  an t-adbar sin annsna corpaibh reagar a leas leigeas 3055  lagthach cuisle. Agus gē fholmuigid siat na cuirp cuirid a n-arsaideacht iat, ⁊ co hāirithi na leigis lagthacha, ōir atā nādūir neimi innta gu mōr. Agus nī hē an linn cinntach amāin fholmuigius an leigeas lagthach, ach rann mōr don teas ⁊ dona 3060  spiradaibh is fundamint don nādūir ⁊ don beathaid daena. Ar an adbur sin iarthur an saethur ⁊ an gluasacht toileamail luathaigius an anāl do chomfhurtacht an leigis. Agus an uair inntaigthear na cuirp do rēir an meadhaigthi ēigintaig chum 3065  a staidi fēin, nī reagar a leas aen-leigeas atā ēigintach annsna heaslāintib adburda do thabhairt an tan sin; ⁊ is fīr sin gā thuicsin co fuil an regimen eile dīreach.

Et nī dleagur saethur do rād ach ris an nī 3070  mēdaigius an anāl ⁊ luathaigius í. Agus is cūis do mēdugad an teasa rē n-abur innatus an saethur sin, ō teagmann mōrān dona socamluib adubramar romainn. Et an drong lērab āil a slāinti do choimēd nī dligid siat an saethur do mainneachtnugad.

3075 Et bīth a fhis agad co fuil cuid dona corpaibh ana n-imdaiginn mōrān do leannaib oma neim-dīleagtha co foluigtheach, līnad na mbiad co himurcach, do nach imchubaid saethur. Ōir 3080  dā mbeith na cuirp līnta do droch-leannuib ⁊ nā bud ēidir lēis an nādūir a folmugad4 maille  p.15 infra 154-73081  saethur as cūis phlāidi sin, ⁊ is cūis d'apoplexia do brisid cuisleann fiabrais neascōidi. Agus fēduid an saethur beith 'na chūis ag sgabies 3085  ag lubra nō gorāin annsna ballaib fuirimeallacha ar son gu ngluaistear ōn tsaethur na boill fhuirimeallacha ⁊ na leanna ⁊ na himurcacha. Tuillead, dā teagmad ball anmann ullam do gabāil imurcach ō ball eile, do beith an saethur urchōideach gu mōr 3090 don ball sin.

5 Et mur an cēdna, nī himchubaid an saethur dona corpaibh gortacha nā dona corpaibh folma. Et nī dliginn aen-neach gortach, dā chalmacht, saethur do dēnum, gid eadh, dligid caithim sul 3095 do-nīd an saethur gnāthach. Agus is ē so dob āil lē hIpocrāid an uair adeir sē: Ube indigensia non oportet laborare, .i. an t-inad ana fuil an riachtanus a leas nī hēigin an saethur do dēnum ann.

3100 Tuillead, nī headh amāin dligmid an saethur do thoirmeasc do lucht na corp līnta, nā na corp truag, ach dligmid a thoirmeasc co mbia an dīleagad coimlīnta, ⁊ co hāirithi an cēid-dīleagad ⁊ an dara dīleagad; ōir bīt na dīleagtha sin 3105  a cumsanad ⁊ a codlad an tan sin, ⁊ dā mbia gluasacht ⁊ neam-chodlad 'na n-inad sin  p.16 infra 154-73106  nī coimlīntur an dīleagad. Agus nī headh amāin dligmid an saethur do thinnsgaint ar coimlīnad an chēid-dīleagtha an dara dīleagtha, ach 3110  dligmid an treas dīleagad do thinnsgaint, ōir is fearr do-nīthear annsa chodlad ⁊ annsa chomnuide an dīleagad; mur adeir Galen gurab annsa chodlad is fearr do-nīthear an dīleagad, ⁊ nī hannsa gaile amāin nā annsna haeib ach annsa chorp co huilidi. 3115  Et dligid imurcacha an chēid-dīleagtha ⁊ an dara dīleagad beith dealuigthi ōn chorp, ⁊ tuicthear as  411 sin gurab lē saethur innarbthur imurcacha an treas dīleagad.

Et teagmaid an aimsear a mbī an cēid-dīleagad 3120  ⁊ an dara dīleagad coimlīnta, ō ēdrumacht an gaile ⁊ ō dathugad imchubaid an fhuail gan beith imurcach, ⁊ an uair bīs an fual arna dathugad co himurcach ⁊ gontach annsa ghaili, ⁊ mothugad teann na gorta, ⁊ na maethāin arna rigid, d'imid 3125  aimsear an tshaethair an tan sin ⁊ nī dleagur a dēnam ar aen-mod. Agus as ī as aimsear don gorta an uair do-nīthear inordugad ⁊ cusmailiugad ⁊ union na hoileamna ris na ballaib; ōir tairrngid na boill ō na cuislinnaib beaca ⁊ na cuisleanna 3130  beaca ō na cuisleannaib mōra ⁊ na cuisleanna mōra ō na haeib ⁊ na hae ōn ghaili, ⁊ is mur sin cūisigthear mothugad annsa ghaili rē n-abar gorta. Et is mur sin is follus gurab ann dleagur an saethur do thinnsgaint sul inntaigthear an 3135  oileamain atā arna caithim a substaint na mball,  p.17 infra 157-83136  ⁊ tair ēs imurcach an chēid-dīleagtha ⁊ an dara dīleagad d'innarbad ōn chorp. 6

Et nī hēidir a chomurthugad do litreachaib crīchnaidthi caindiacht nā cālideacht nā mod an 3140  tshaethuir a follamnugad na slāinti, mur nach ēidir caindiacht na neitheadh eile do-bearar dār corpaibh; ōir is do rēir ēxamlachta an choimplexa ⁊ na haibīci, na haīsi ⁊ an rēgiōin ⁊ na mbrīg as indēnta an saethur.

3145 Et atā drong rig a leas saethur lāidir do dēnam, mur atā, an drong gnāthuigius mōrān bīd do chaithim, ⁊ agā mbī brīg ainmidhi gluaisteach lāidir, ⁊ gā mbīt laserti ⁊ fēithe lāidiri, ⁊ gā mbīt ailt imchubaidi chum an gluasachta, ⁊ ag nach 3150  fuil teas nādūrda cnaīteach nā ro-lāidir, ōir is dōib sin as imchubaid saethur mōr lāidir.

Et nī himchubaid an saethur lāidir don droing atā easbadach a cuid dona cuingillaib sin adubramar: verbi gratia, cōirigim co teastaiginn an cuingill dēiginach dīb sin ⁊ co fuil teas lāidir 3155  cnaīteach acu, gid eadh, atāit na cuingill eile adubramar romainn acu, ⁊ nī rigid a leas an drong sin saethur mōr lāidir do gnāthugad mur rigid a leas an drong adubramar romainn. Agus tuicthear mur sin dona cuingillaib eile. Et mur so dā fadthur 3160  aen-neach ō teastaigid na cuingill sin adubramar ⁊ agā fadthur cuingill chontrārda, .i. neach ithius beacān ⁊ agā mbī brīg ainmidhi mothuigtheach  p.18 infra 158-93161  anfhann ⁊ gā mbīd orgāin anfanna mur an cēdna 3165  ⁊ gā fuil teasaideacht chnaīteach gu lōr, ōir7 is beac an saethur rig a leas an neach sin do dēnum.

Et as ēidir leat a breathnugad trīt na neithibh fuirimeallacha so cad as indēnta dona neithibh inmeadōnacha.

3170 Agus is ro-deacair caindiacht an tshaethuir indēnta do thuicsin, ⁊ mur an cēdna a chāilideacht, lē rēsūn amāin ar ligin an dearbtha thort. Mās ead, bīth ar ndōchus as in dearbad amāin, agā smuaineadh cinnus atā fear an tshaethuir ann 3175  fēin an cēd-lā, ⁊ an dara lā, ⁊ mur sin ō shoin amach, ōir measmaid an nādūir do beith maith an uair atā sī imchubaid chum gabāla gach neith ingabāla; ōir is ī an mēide so ⁊ ar an mod so thsanntaigius an nādūir an saethur, an mēid ⁊ an 3180  mod atā sē imchubaid dī; ⁊ mur an cēdna, tuicthear dona biaduib ⁊ don chodlad ⁊ dona neithibh eile theagmus dār corpaibh trē fhollamnugad na slāinti.

Agus atā sin fīrinneach ar tuicsin maitheasa 3185  na mbēs, ōir fēdaidh an nādūir measurda tochlugad, ar son mailīsi an droch-gnāthuigthe, do leith shubstainti ⁊ cāilideachta ⁊ caindiachta nach  442 fuil imchubaid dī. Ōir atāit drong imchubaid co nādūrda chum tuitme ō beacān an tshaethuir, ⁊ 3190  drong eile thochluigius an saethur nīsa mō nā mur reagar a leas, ⁊ drong eile nīsa luga. Et atāit drong eile 'na lucht leanna finn co nādūrda  p.19 infra 159-603191  ⁊ connaimthear mōrān do leannaibh fuara innta, ⁊ bīt siat ar tēchtad ⁊ dīmaīn ō chonnmāil na 3195 fuaraideachta sin, ⁊ is beac thochluigid siat gluasacht nā saethur do dēnum, gid eadh, bīd siat codaltach ⁊ claenuid chum dīmaīnis co nādūrda; ⁊ nī dligid an drong sin a tochlugad nādūrda do leanmain fā cheann an tshaethuir. Gid eadh, an drong 3200  atā teasaidi co nādūrda co haīcīdeach, ⁊ agā fhuilid orgāin imchubaidi chum gluasachta ō ēdrumacht ⁊ ō ullmacht a mball, ⁊ tochluigid an drong sin an saethur nīsa mō nā mur reagar a leas ⁊ furbaīltigthear ann iat, mās ead, dligid 3205  an drong sin a tochlugad dīleas do leanmain co measurda ag mēdugad an tshaethuir.

Caindiacht an tshaethuir, immorra, fhēdmaid do sgrībad lē litreachaib cinnti is mur so dligmid a tuicsin, .i. an saethur do dēnam co tinnsgna an duine allus do chur de, ⁊ an anāl mēdugad 3210  ⁊ luathugad, ⁊ dath an chuirp do deargad, ⁊ na cuisleanna do reamrugad, ⁊ līnad na mball do laigdiugad gu tinnsgnaid na boill lagad. Agus an uair bus follus so dleagur sgur don tshaethur 3215  ⁊ na boill do choimilt co coitchinn.

Agus dligid an choimilt sin beith co lāidir ⁊ claenad chum gairbi ar dā chūisib: an chēd-chūis dīb ar son co nglantar na himurcacha do cuirid ōn tsaethur faī an croicinn; an dara cūis ar son 3220  co ndaingnigthear an corp ⁊ co n-indarbthar na deathaige atā co hinmeadōnach innus nach  p.20 infra 160-13221  claechluigthi an corp ō na neithibh theagmus co hinmeadōnach inntu. Et dleagur an choimilt so do dēnam a n-aenfheacht ⁊ co luath mās ēidir 3225  é, ōir is cōir an corp uile do choimilt leis na neithibh adburda innus co n-innarbfaidi na himurcacha a ndeathaigib ōn chorp ar aen-shligi.

Et is mur so as imchubaid an choimilt d'ēis an tshaethuir ō na cūisib adubramar romainn, is 3230  mur sin as imchubaid an choimilt roim an saethur, ōir ullmaigid an choimilt na cuirp chum an tsaethuir ⁊ osglaid na pōire co mīn āilginach. Agus is mōr fhurtachtaidius an choimilt roim an saethur don droing lērb āil gnāthugad saethuir mōir.

3235 Moda an tsaethuir, immorra, nī hēigin a n-innisin ann so ar a n-imad; gidh eadh, adēram moda coitchinna an tshaethuir ann so. Mās ead, adeirmid ag labairt do nuimir an tshaethuir co fuil cuid dīb ana saethur amāin ⁊ cuid ana saethur ⁊ ana 3240  n-obair: sompla don chēid-nī dīb so, mur atā, cluithi liathrōidi bigi; sompla don dara nī, mur atā, romur treabad. Tuillead, atā cuid don tshaethur thachmuigius an corp co huilidi ⁊ cuid tachmuigius rann de: sompla don chēid-nī, mur atā, coisideacht 3245  ⁊ a cusmaile; sompla don dara nī, mur atā, an guth ana shaethur don sgamān amāin ⁊ an sgrībneoireacht ana saethur don lāim amāin ⁊ a cusmaile. Et dā ndearna duine an saethur  p.21 infra 161-23246  rannaidhi sin adubramar nī dēin furtacht don 3250  chorp co huilidi acht do rann don chorp amāin.Et an saethur is cūis tslāinti don chorp gu huilidi dligid sē an corp uile do thacmag.

Et dā teagmad co ndingnad duine saethur ar mod eile a n-ēgmuis chluithi liathrōidi, mur 3255  atā, marcaideacht nō coisideacht rāmuideacht,  443 gluaisid a chorp co huilidi ar son co fuilid imurcacha an treas dīleagad dleagur d'innarbad an gach aen-ball don chorp. Et mad coisigeacht bus saethur ann is maith clocha do thōgbāil co minic 3260  annsna lāmuib ⁊ a caithim, ⁊ an ceann do thōgbāil co minic ⁊ fēchain tar t'ais, ⁊ na boill do shīneadh, ⁊ an anāl do chonnmāil, ⁊ musguile na bronn do rigid mēid ēigin; ōir comfhurtachtaigthear an teas nādūrda ō chonnmāil na hanāla, ⁊ osgailtear 3265  na pōire, ⁊ innarbthur na himurcacha trīt na pōirib an tan sin. Agus dleagur musguile an ochta do rigid ⁊ musguile na bronn nīsa luga, ōir innarbthur imurcacha an ochta ⁊ an sgamāin chum na mball oileamnach ōn rigid sin, ⁊ innarbthur 3270  ō na ballaib oileamnacha ainnsēin iat. Et an drong agā mbī sgairt chlēib anfhann nī dligid an anāl do chonnmāil air eagla co n-innarbfaidi imurcacha chuci ōn inchinn, mur is follus annsa droing do-nī saethur mōr ag sēideadh a n-anāla 3275  a poll an stuic ō līntur na cuisleanna ⁊ ō ndeargthur an aigid.

 p.22

infra 162-33276  Tuillead, atā cuid don tshaethur mōr ⁊ cuid beac ⁊ cuid inmeadōnach: sompla don chēid-nī, mur atā, siubal mōr rē haimsir fada; sompla 3280  don dara nī, mur atā, sibal beac rē haimsir girr ; sompla don treas nī .i. sibal measurda. Agus cūisigid an saethur mōr in truaigi, ⁊ an saethur inmeadōnach an reime measurda. An saethur beac, immorru, mēdaigid sē an teas ar mod ēigin.

3285 Tuillead, atā cuid don gluasacht luath ⁊ cuid mall ⁊ cuid inmeadōnach: an chuid atā luath, mur atā, rith lāidir; an chuid atā mall, mur atā, gluasacht mīn; an chuid atā inmeadōnach mur atā, gluasacht inmeadōnach. An gluasacht luath, 3290  immorra, tēigid sē na cuirp ar tūs ⁊ tēchtaid ⁊ cruadaigid ainnsēin. An gluasacht mall, boguid na cuirp ⁊ osglaid na pōire. An gluasacht inmeadōnach, immorra, coimēdaidh sē na cuirp ana nādūir fēin.

3295 Tuillead, atā cuid don tshaethur lāidir ⁊ cuid anfhann ⁊ cuid inmeadōnach. Et adearar an gluasacht lāidir a dā modaibh: an cēd-mod dīb, an uair ceangailtear an gluasacht luath ⁊ an gluasacht lāidir rē chēile, mur atā so, .i. rith 3300  mōr do dēnam a spās fhada ⁊ is ris sin is cōir saethur lāidir do rād . Agus tuicthear an saethur beac ⁊ an saethur measurda as sin. Et is follus as na rāitib sin oibriugad an tsaethuir lāidir ⁊ an tshaethuir inmeadōnaid. An dara mod ara  p.23 infra 163-53301  3305  n-abur saethur lāidir, ō chathugad an neith fhuilingthig a n-aigid an tshaethuir. Agus nī fhuil an saethur sin luath nā mall, mur atā, tōgbāil eirigh trom. Agus nī ceangailtear luas nā moille don tshaethur sin, acht an cathugad do-nī 3310  an nī fuilingtheach a n-aigid an tshaethuir. Et is follus as na rāitib sin cad as saethur anfann inmeadōnach ann ⁊ oibrigthi na saethur sin adubramar.

3. An treas c ai b idil : Don c h oimilt

Fricacio iuuamentum habet in superfluitatem 3315  tersie digestionis expellendo, .i. atā tarba ag an coimilt d'innarbad imurcach an treas dīleagad, ⁊ mur an cēdna a calmugad teasa na mball ⁊ chum mōrāin do neithibh eile; ar an adbur sin as intinnsganta don choimelt annsa chaibidil so do 3320  lāthair, ⁊ dob āil linn sin do choimlīnad co hathchumair innti. Et ar tūs laibeōrmaid do tharba na coimilta; et laibeōrmaid an dara huair d'aimsir ⁊ do mod na coimelta, ⁊ an treas uair dā modaibh ⁊  444dā gnēithib generālta.

3325 Ar an adbur sin bīth a fhis agad gurab ī is tarba choitchinn don choimelt ⁊ don tshaethur imurcacha an treas dīleagtha d'innarbad. Ar an adbur sin nī  p.24 infra 165 3326  hinmainneachtnaigthi an choimelt don droing leis nach ēidir saethur do dēnum, agā mbīt cuirp 3330  anfanna easlāna, id boill speitsialta ēigin anfhanna, braigdinus; ōir osgailtear na pōire ⁊ sēimigthear an t-adbur ōn choimilt ⁊ calmuigthear teas an boill ⁊ innarbthur a imurcacha gan saethur mōr; ⁊ do rēir chonsiquens is 3335  fuirfidi oiltear na boill sin ⁊ co hāirithi boill an treas dīleagtha, ōir is ō ballaib an treas dīleagtha thinnsgnus an tochlugad nādūrda.

Tuillead: bīth a fhis agad co reamraigthear na boill tearca ōn choimeilt, ⁊ co tanuidthear na 3340  boill reamra, ⁊ co mbogthar na boill chruaidi, ⁊ co cruaidigthear na boill boga, ⁊ co coimēdtur na boill measurda ana suigiugad nādūrda fēin uaithi. Et as imchubaid do na corpaibh tearca an choimeilt, ⁊ nī har son innarbtha na n-imurcach amāin nā 3345  ar son na neitheadh adubramar romainn, acht dā reamrugad mēid ēigin, ⁊ dā mbeith neam-fhuilingtheach do na neithibh teagmuiseacha bud cusmail do dēnam urchōidi dhīthi. Et tuicthear an mod so do na corpaibh reamra ⁊ cruaidi 3350  ⁊ boga.

Tuillead, tarba eile do-nī an choimeilt: ōir innarbaid sī an chorthacht ō na ballaib, ar an adbur sin as nī do-nī cumsanad an choimeilt; et atā an choimelt so ēigintach a ndiaid an tshaethuir 3355  ainmeasurda chūisigius an chorthacht.

 p.25

infra 1663356  Tuillead: furtachtaigid an choimelt a n-aimsir an chodalta ar son co n-ēdromaiginn sī na cuirp; ⁊ toirmiscid sī rith na leannann chum na n-alt. Agus is mōr dligmid an choimelt lāidir garb do 3360  sheachna do chorpaibh na macām, ōir toirmiscid sī an fās. Et as ī sin tarba choitchinn na coimelta.

Aimsear na coimelta, immorra, inann hī ⁊ aimsear an tshaethair. Agus as inann fad dligius aimsear na coimelta lē n-innarbthur na himurcacha ⁊ 3365  dligius aimsear an tshaethair lē n-innarbthur; na himurcacha. Et nī labruim don choimeilt do-nīthear roim an saethar nā 'na diaid, acht don choimelt choimlīnus brīg an tshaethuir. Et is inchomurthaig co deithideach gurab do rēir ēxamlacht 3370  an choimplexa ⁊ na haibīce ⁊ na neitheadh nādūrda ⁊ nach nādūrda ēxamailtear gnāthugad na coimelta ⁊ a fad ⁊ a mod, mur adubramar romainn don tshaethur.

Et bīth a fhis agad co fuilid gnēithe aenda 3375  ar an coimeilt ⁊ a naī comshuigigthi. Agus atāit; a trī aenda dīb sin do rēir chaindiachta, mur atā, coimelt mōr ⁊ beac ⁊ inmeadōnach, ⁊ a trī aenda do rēir chāilideachta, mur atā, coimelt garb ⁊ mīn ⁊ inmeadōnach: as ēidir coimelt lāidir 3380  anfann meadōnach do rād rū so. An choimelt imurcach, immorra, as cūis do thruaigi an chuirp hī; ⁊ mēdaigid an choimelt measurda an fheōil; et nī fhuil oibriugad ag an coimelt big chum an  p.26 infra 166-73381  mēdaigthi, acht tēigid mēid ēigin. Et as ē as 3385  oibriugad don choimelt lāidir gairb na pōire do dūnad ⁊ na boill do chruadugad; dā rēir sin as ē oibriugad na coimelta anfainne ⁊ mīne, na pōire d'oslugad ⁊ an corp do bogad; an choimelt inmeadōnach, immorra, is oibriugad inmeadōnach 3390  aturra so do-nī sī.

Et is as na gnēithib aenda sin teaguid na gnēithe comshuigigthi adubramar. Ōir is ēidir an choimelt imda do chomshuigiugad ris an coimelt lāidir ⁊ ēgruaid ⁊ inmeadōnaid; ⁊ mar an cēdna comshuigigthear 3395  an choimelt tearc risin coimelt lāidir ⁊ ēgruaid ⁊ inmeadōnaid; ⁊ as mur an cēdna comshuigigthear an choimelt measurda, idir beith imda ⁊ tearc, risin coimelt lāidir ⁊ anfhainn ⁊ inmeadōnaid idir an coimilt lāidir ⁊ 3400  ēgruaid. Et fēdtur oibrigthi na ngnēitheadh comshuigigthi sin do thuicsin ō na gnēithibh aenda adubramar romainn; innus gurab amlaid sin crīchnuigthear gnēithe na coimelta ⁊ na cuirp darab imchubaid iat; is mur an cēdna don 3405  tsaethur.

4. An ceathramad c ai b idil : Don fhot h ragad

 445 Post consideracionem exerccicii8 ⁊ fricacionis sequitur consideracio balnei ⁊ cetera .i. ar ndēnum  p.27 infra 167-83406  consideracio don tshaethur ⁊ don choimelt do-nīthear consideracio9 ann so don fhothragad, ar 3410  son co nglanann an fothragad na boill fhuirimeallacha ōn tshalchur do fāgad orra ōn tshaethur. Tuillead: nī hē gach aen-nī do fāgad faī an croicinn dīsgaīltear cnaītear ōn tshaethur ⁊ ōn choimeilt co huilidi; mās ead, reagar a leas an fothragad 3415  d'innarbad na neitheadh atā a fhogus don chroicinn. Tuillead: an drong leis nach ēidir saethur do dēnam ar son ēgruais a mball ar son cūise ēigin eile, coimlīnaidh an fothragad oibrigthi an tsaethuir an tan sin. Tuillead: 3420 tēigid an fothragad na boill imeallacha ⁊ fliuchaid co measurda na neithe do tirmuigid ⁊ do fuarad ōn tshaethur ⁊ ōn choimeilt lāidir. Ar an adbur sin is rēsūnta labairt don fhothragad tair ēs an tsaethuir ⁊ na coimelta.

3425 Et atāit tarbachta eile ag an fothragad, mar atā, an codlad do thogairm, ⁊ dūinti na pōiread d'oslugad, ⁊ dath maith do thabairt ar an croicinn, ⁊ na leanna ⁊ na hadbair atā faī an croicinn do dīsgaīlead, ⁊ an gaethmuireacht do chnaī, ⁊ an 3430  teinneas do mīniugad, ⁊ an brū do chumgugad, ⁊ an chorthacht d'innarbad.

Tuillead: tēigid an fothragad co gnāthach, ⁊ fuaraid co gnāthach, ⁊ fliuchaid ⁊ tirmuigid mur an cēdna. Ōir an uair theagmus ar tūs do na 3435  ballaib tēigid iat, mur do-nī teas gnīmach an  p.28 infra 168-93436  aēir. Agus dīleagaid na leanna fuara a' comfhurtacht an teasa. Et fuaraid ac dīsgaīlead an teasa nādūrda co hanimchubaid ⁊ na spirad trē fhuaraideacht esida an uisgi; acht gē atā an 3440  t-uisgi te co haicīdeach co gnīmach atā fuar co nādūrda; ⁊ an uair connaimthear co fada na cuirp ann fuaraid iat. Agus fliuchaid an fothragad na cuirp ar son a fhlichi; et tirmuigid mur an cēdna ag tarrang na hoileamna chum 3445  na mball ⁊ agā dīsgaīlead uatha ⁊ ag osgailt na pōiread, ōir innarbthar an teas ⁊ an fhlichideacht a ndeathaigib ōn oibriugad sin.

Tuillead: bīth a fhis agad an uair do-bearar an fothragad co hainimchubaid annsan inad nach 3450  reagur a leas co ndēin mōrān d'urchōidib; ōir, an uair do-nī neach comnuidhi fada ann, anfhainnigid an craidi ⁊ togairmid urlagad ⁊ singcoipis, ⁊ gluaisid na leanna atā a cumsanad ⁊ ullmuigid iat chum morgaid, ⁊ gluaisid iat chum tuitme 3455  chum na mball anfhann chūisigius neascōid do geineamain a ndoimne a fuirimeall na mball. Agus sgrisaid sē āilgeas an chaithme, ⁊ anfhainnigid sē brīg na coimriachtana. Ar an adbur sin fēdmaid a chonclūidiugad nach dligid an drong 3460  gā mbīd cuirp līnta nāid gaileada nāid ailt ēgruaidi fothragad do dēnam; ⁊ mur an cēdna don droing agā mbīt craidi ⁊ fēithe ēgruaidi; ⁊ co hāirithi nī dligid siat fuireach fada do dēnam ann.

 p.29

10 Tuillead: bīth a fhis agad nach gnāthuigmid 3465  fothragad a coimēd na slāinti acht do glanad an chroicinn amāin. Agus dligid an fothragad beith measurda a teas an tan sin ⁊ comnuide gearr do dēnam ann. Agus is ar cēd-longad as imchubaid an fothragad an tan sin, ⁊ tar ēs thsaethuir ⁊ 3470  coimelta.

Et as ē as cūis don fhothragad co minic imurcacha na corp nach fēdann an saethur do dēnum d'innarbad. Agus dligid sē beith dīsgaīlteach nīsa mō an tan sin d'oslugad na pōiread ⁊ d'innarbad na 3475 n-imurcach ⁊ do shēimiugad an chroicinn. Agus dligid beith te nīsa mō ⁊ fuireach fada do  446dēnam ann co lagaid sūile na mēiread11 co tinnsgna an corp allus do chur de.

Tuillead: do-bearar an fothragad do reamrugad 3480  na corp. Agus nī dleagur fuireach risin dīleagad do beith coimlīnta an tan sin; acht an tan bus follus an gaile do beith arna ēdromugad, dleagur dul annsa fothragad an tan sin ⁊ gan fuireach fada do dēnam ann, ōir is gearr an aimsear reagar 3485  a leas beith annsa fothragad chum na corp do reamrugad a n-aithfhēgad an chomnuidhi dleagur do dēnam ann dā thruagugad. Et an drong lērb āil a reamrugad, an uair thinnsgnaid deargad do dēnam, fāgaid an fothragad, ⁊ crotar uisgi fuar 3490  ar a corpaibh co huilidi, ⁊ ongthar a mboill lē holaid ēigin dūnus na pōire ⁊ chonnmus an  p.30 fhlichideacht. Et nā togairmthear an t-allus a ndiaid an fhothraigthe; ⁊ caitear biad gu grod ana diaid, .i. biad as urusa do dīleagad ⁊ oilius 3495  gu mōr ⁊ leanus co maith.

Et an uair bus āil leat an corp do thruagugad, dēntur fothragad co gnāthach dō; ⁊ as ē an fothragad tirim maille beacān uisgi as imchubaidi dōib sin; ⁊ dligid an fothragad sin beith te 3500  ⁊ fuireach fada do dēnam ann co faicthear sūile nā mēr ag lagad. Agus ar fhāgbāil an fhothraigthe dōib nī dligid siat uisgi fuar nā ola do gnāthugad. Agus dligid allus do chur dīb d'ēis an fhothraigthe, ⁊ dligid aipstinens fada do 3505  dēnam ⁊ biada tirma oilius co beac do chaithim.

Et nā hibeadh uisgi fuar nā aen-nī eile atā fuar co gnīmach d'ēis an fhothraigthe, ōir is cūis d'idroipis sin.

Et nī dligid na daīne slāna co coitchinn fothragad 3510  uisgi fhuair do dēnam acht muna beid coimplexa ro-theasaidi acu ⁊ fēithe lāidiri ⁊ ailt maithi; gid eadh, nā dēnuid an drong sin comnuide fada ann.

Et adeirim co fēdann duine ōg fothragad uisgi 3515  do dēnam beas fuar co measurda, ⁊ co hāirithi dā mbia coimplex teasaidi aigi ⁊ corp feōlmur ⁊ regimen maith ⁊ aimsear theasaidi ⁊ uair the, ⁊ a dēnam tair ēs meadōin laī. Agus is ann dleagur an fothragad sin do gnāthugad, tair ēs fhothraigthe  p.31 infra 171-23516  3520 uisgi the innus co calmōchaide a mboill ⁊ co timairgid a teas co hinmeadōnach; ⁊ nī hindēnta comnuide fada in tan sin ann lē ngēbad an corp aduathmuireacht. 12 Tuillead; bīth a fhis agad co ndliginn gach 3525  aen-duine d'ēis fhothraigthe a cheann do chlūdad ⁊ an corp uile, ⁊ co hāirithi annsa geimread, innus nach ullmuigthi an corp do gabāil an fhuachta, ōir atā ullam chugi ar son mur do hosglad na pōire ōn fhothragad.

3530 Tuillead: bīth a fhis agad co fuil cunntabairt ar droing do na daīnib fā dol a fothragad ar cēd-longad ar son co mēduidthear ⁊ co ngeintear linn ruad ana corpaibh; ⁊ dligid an drong sin greim arāin arna thuma a sūg na n-uball ngrāineach 3535  a fīn uisgeamail do chaithim roime. Et atāit drong eile ana ngeintear dūinti ō dul a fothragad ⁊ co hāirithi an drong caithius biad co grod roime; ⁊ as imchubaid oximel sirōip aigēidigthi dōib.

3540 Et bīth a fhis agad gurab imchubaid na colpada d'innlad a coimēd na slāinti, ⁊ co hāirithi a coimēd na sūl ⁊ na cluas. Et dleagur a n-innlad a coimilt lē huisgi atā te co measurda. Et dligid an t-innlad sin beith annsan oidchi rē ndul 3545  annsa leabaid ⁊ a fad ōn biad; ⁊ co hāirithi as imchubaid an fothragad sin don droing nach dēin suipēr.

Tuillead: nā mainneachtnaidthear an ceann  p.32 infra 172-43546  d'fholcad ⁊ co hāirithi leath-astig don cheathramad 3550  lā dēg; ⁊ nā dēntur ē ⁊ an gaile lān, ach dēntur ē roim an cuid a fad ana diaid.

Et is lōr linn don fhothragad an mēid beanus sē rē coimēd na slāinti. Fothraicthi na mitall, immorra, nī himchubaid iat ar aen-mod a coimēd 3555  na slāinti; gid eadh, is maith iat do leigeas mōrāin d'easlāintib. Et nī thabramaid dār n-ūid leigeas na heaslāinti ann so, ar an adbur sin nī dēnmaid mencion do na fothraicthib fhodnus dōib.

5. An cūigead c ai b idil : Don c h oimriachtain

 447 Coitus secundum ueritatem iuuamentum habet in 3560  expulcione superfluitatum .i. atā furtacht ag an coimriachtain co fīrinneach ag innarbad na n-imurcach, ⁊ co hāirithi imurcacha an treas dīleagtha. Et adearar nach cūisiginn ēigintus an choimriachtain co fīrinneach, mur do-nī an saethur 3565  ⁊ an choimilt ⁊ a cusmaile, ōir atāit so ēigintach an gach aen-aīs. Agus is ēidir leis na macāmuib beith beō gan coimriachtain do gnāthugad, mur as follus co mbīd drong slān beo gan coimriachtain do dēnam fead a n-aimsiri; gid eadh, gan cunntabairt,  p.33 infra 174-53566  3570 as slāinidi iat coimriachtain do gnāthugad, ach gu mbī sī co measurda. Ōir an imurcaid bīs ag an oileamain, do rēir chainndiachta ⁊ nī do rēir chāilideachta, an uair thuitius sī a soithigib na geineamna, as rē adearar sperma.; ⁊ innarbthur 3575 sin leis in coimriachtain, ōir nī fhuil sligi as imchubaidi nā sin aici; ar an adbur sin is mōr an guasacht gan an sīl sin d'innarbad lē coimriachtain, ōir morgthur ⁊ truailltear é, ⁊ inntaigthear a neim as cusmail ris fēin é, ⁊ cūisigid 3580 droch-easlāinti.

Et innarbthur imurcacha an treas díleagtha lē saethur ⁊ lē fothragad ⁊ lē coimeilt, an uair pheacuigid siat a cāilideacht ⁊ a caindiacht. Ōir as ead as sperma ann imurcaid an treas dīleagad 3585 nach peacaidinn a cāilideacht, atā arna hordugad do choimēd na gnee; ⁊ is ōn choimriachtain coimlīntur an coimēd sin annsna hainmintib fuirbthi, ōir nī fhuil aen-shligi as mō atā imchubaid d'innarbad na himurcaidi sin nā an choimriachtain, 3590  et co hāirithi an uair thuitius an sperma a soithigib an tshīlne. Et is mur sin is follus do beith 'na furtacht mōr a coimēd na slāinti.

Et atāit tarbachta eile do-nī an choimriachtain: ōir ēdromaigid sī na cuirp līnta, ⁊ do-nī an t-anam 3595  subach faīlid, ⁊ mīnigid an fhearg, ⁊ innarbaid na smuaintigthi, ⁊ mēdaigid an tochlugad, ⁊ togairmid in codlad.

 p.34

infra 175-63596  Tuillead: dā cūisigthear dobrōn ō grād mnā ar neach in mēide sin gurab beac nach fadann bās, 3600  gnāthuigeadh sē mōrān coimriachtana, ginco fadann sē an bean dā fhuil a grād, ⁊ mīneōchaid cuthach a grāda.

Tuillead, ēdromaigid an choimriachtain measurda an ceann ⁊ an chial . Et nī headh amāin a coimēd 3605  na slāinti, acht as imchubaid ī a leigeas mōrāin d'easlāintib mur is follus annsa phraitic. Et na daīne gnāthuigius coimriachtain ⁊ sheachnus ainnsēin ī, cūisigthear tromdacht ⁊ fuaraideacht ana corpaibh ⁊ docomlacht gluaisti. Et teagmaid 3610  ō uireasbaid na coimriachtana ⁊ ō imdugad an sperma, ⁊ ōna inntōg a ndāsacht ⁊ a fuacht uair eile, co n-inntaigthear a neim é, innus co curthar droch-deathaige neimneacha chum an chraidi ⁊ chum na hinchinne, mur theagmus 3615  annsna mnāib ō chumgugad matrix.

Et mur do-nī an choimriachtain measurda mōrān tarba don droing darab imchubaid ī, is mur sin do-nī an choimriachtain ainmeasurda urchōid don droing darab animchubaid ī; ōir 3620  is mō anfainnigius sī nā do-nī ēn-fholmugad eile, ⁊ truaillid an tochlugad, ⁊ cabānaigid na sūile, ⁊ anfhainnigid an inchinn ⁊ na cēdfada ana suigiugad. Et dligid an drong gā mbīd cuirp anfanna coimriachtain do sheachna, mur do  p.35 infra 176-73621  3625  sheachōndais easgara marbthach, ōir an drong gnāthuigius ī cūisigid eitic inntu.

Tuillead: dligid na daīne anfanna truaga, ⁊ an drong gā mbīd fēithe anfanna ⁊ cuisleanna cumga, coimriachtain do sheachna gu mōr; ōir gortaigid an 3630  choimriachtain mōr minic na fēithe, ⁊ urcidigid dona sūilib, ⁊ truaillid brīga an chuirp co huilidi, ⁊ treōraigid a n-arsaideacht ar an adbur sin is beac as imchubaid ī dona sean-daīnibh.

Et atāit na daīne agā fuilid cuirp reamra lāidiri 3635  lān d'fhuil, ⁊ gā fuilid cuisleanna fairsingi, ⁊ ar a  448 fuil dath dearg ⁊ mōrān finnfaid, ullam chum na coimriachtana, ⁊ co hāirithi a ndeireadh na haīsi macānta, ⁊ an drong gnāthuigius oileamna mēduigius an sperma, ⁊ ibius fīn milis, ⁊ chodlus 3640 mōrān.

Et as intuicthi co deithideach an choimriachtain as imchubaid a coimēd na slāinti co ndliginn beith ō thoil nādūrda shlāin nach dūisgthear ō radurc nā ō glacad nā ō īmāigiugad lāidir, acht 3645  dligid sī beith ō imdugad an sperma ⁊ ō līnad maille gaethmuireacht.

Et dligid neach coimriachtain do gnāthugad an feadh beas tochlugad lāidir aigi, ⁊ aireōchus sē 13 ē fēin ēdrom lūthgāireach . Agus nī dliginn 3650 neach gā mbia corp lān do biad a gnāthugad.

 p.36

infra 177-83651  Et nīdleagur a dēnamh tair ēs bīd gan inmeadōn, mur nach dleagur saethur do dēnam. Agus nī himchubaid do na corpaibh ara mbī gorta mōr ī, ōir sgrisaid an choimriachtain sin an teas nādūrda, ⁊ 3655  togairmid an eitic.

Et as ī uair imchubaid na coimriachtana ar coimlīnad an chēid-dīleagtha, ⁊ an dara dīleagtha, ⁊ ar tinnsgaint an treas dīleagad. Agus dleagur an choimriachtain do dēnum roim an saethur ⁊ 3660  roim an coimeilt. Et dā mbeith aen-neach ar an suigiugad so a tosach na hoidchi do bud ī uair imchubaid na coimriachtana ī; ōir bīth an codlad fada ana diaid an tan sin, ⁊ fāsaid an brīg, ⁊ inorduigthear an sperma a matrix, ⁊ gabthur an 3665  toirrcheas co hurusa an tan sin, ⁊ is beac anfainnigthear na cuirp ōn choimriachtain sin.

Tuillead: an drong darab imchubaid an choimriachtain nī dligid siat beith arna tēgad nā arna fuarad co dāsachtach, acht gē luga urchōidigius 3670  sī d'ēis an teasa nā tar ēis an fhuachta.

Tuillead: dleagur an choimriachtain do sheachna tar ēs na folmuigthid lāidir, mur atā, sgeathrach ⁊ flux bronn ⁊ cuisle ⁊ saethur lāidir corparda. Et mur an cēdna dleagur a seachna dēis fheirgi 3675  mōire ⁊ dobrōin ⁊ gairdeachuis mōir ⁊ co hāirithi a n-aimsir na n-imurcach d'innarbad.

Tuillead: dligid na mnā torrcha bīs amuirseach ar toirrcheas marb an choimriachtain do sheachna. Tuillead: nī dleagur ar aen-mod an sperma do  p.37 infra 178-9 3680 chonnmāil a n-aimsir na coimriachtana, ōir treōraigid sin cumgach a n-uirgi . Et an drong gā mbī gairdeachus mōr ag dēnam na coimriachtana is mōr anfhainnigthear iat; ar an adbur sin an drong is mō gairdeachus is iat is mō anfainnigthear 3685 innti.

6. An s eisead c ai b aidil : Dona neith ib h itear ⁊ ibt h ear co generālta

Ordo naturalis est ut post predicta ⁊ cetera .i. is ord nādūrda labairt dona neithibh itear ⁊ ibthear a ndiaid na neithead adubramar romainn; ōir atā an biad ⁊ an deoch ēigintach d'ēis an 3690  tshaethuir ⁊ an fhothraicthi ⁊ na coimriachtana. Labrum ar tūs don biad ⁊ don dig co generālta. Et laibeōrmaid an dara huair co speitsialta d'adburaib na mbiad innus co mbeith ar foirceadal co tarbach ⁊ co lōr.

3695 Tair ēis an fhothraicthi ⁊ an tsaethuir do do dēnam dleagur an biad do thabhairt, ōir atāit na cuirp folam an tan sin. Agus is don fholmaideacht sin gairius Ipocrāid an gorta; ⁊ a mbēl an gaile crīchnuigthear ī, gid eadh, is ō na ballaib eile 3700 thinnsgnus. Et as ī an gorta so as fear garma  p.38 infra 179-803701  deimin d'fhoillsiugad ēigintuis in chaithme d'ēis in tochluigthi sin; mās ead, nī dleagur an biad do mainneachtnugad ar son co līntur an gaile do droch-leannaib ōn gorta d'fhulang; ōir tairrngid 3705  an gaile ō na ballaib is foicsi dō an nī as fearr ⁊  449is tarbaige acu, ar an adbur sin do-chīam co follus, an drong ara mbī gorta, mōrān uisgeamlachta gā innarbad tar a mbēlaib acu, ⁊ tēit a tochlugad co luath dīb ar son an repletioin do 3710  cūisigead ana ngailidib. Ar an adbur sin dā ndeacha a thochlugad do neach nī hinchaiti biad in tan sin ach iulep sirōip aigēidigthi uisgi te, ⁊ as indēnta trēigeanus an tan sin co cnaītear ar tairrngid chum an gaile ⁊ co ndūisgthear 3715  an tochlugad, ⁊ bud follus gurab tar a ēs sin as inchaithme an biad.

Et as intseachanta gu mōr gan an gaili do līnad don biad, agā rigid ⁊ agā chur a truime mōir, ⁊ ac cur na hanāla a cumga ⁊ an puls a luas. Agus 3720  as intseachanta mur an cēdna līnad urlaictheach do-nī fasdidium mōr, ⁊ co hāirithi do droch-biadaibh; ōir cūisigthear teinneas alt ō na droch- biadaibh reamra, ō ndēntur fastidium ⁊ teinneas dubān ⁊ disuria ⁊ reime annsna haeib ⁊ annsa 3725  tsheilg ⁊ easlāinti fleumaticacha co huilidi. Et dā tī fastidium ō droch-oileamain tshēim, teacaid droch-easlāinti gēra an tan sin ⁊ neascōidi gēra; ar an adbur sin as intseachanta gu mōr an repletion.

Nā hitear biad an mēide so innus nach bia cuid  p.39 infra 180-13726  3730  fholam don gaile, ōir nī dleagur an tochlugad uile do chlaī; et as inchoimēda so co hāirithi annsna daīnibh agā mbī tochlugad lāidir. Et atāit drong agā mbī tochlugad sochlaīti co nādūrda; ⁊ dligid so nīsa mō do chaithim nā mur thochluigid. Agus 3735  is mōr as inlicthi a leith an dearbtha an tan sin ac tuicsin caindiachta an bīd bus ēidir lē neach do dīleagad rē mōrān do laeithib; ōir in chaindiacht as intuctha do na biadaibh nī hēidir a comurthugad lē litreachaib. Et dā mbia līnad urlaigtheach 3740 ar neach sgeithid a cedōir. Agus muna tualaing ē sgeathrach do dēnum, dligid saethur ⁊ codlad do dēnam, ⁊ neithe lagus an brū do chaithim, ⁊ beacān do chaithim an lā 'na diaid.

Tuillead: dligmid a thuicsin nach bia in tochlugad 3745  mailīseach, ōir nī dearbad dīleas ar an mbiad do chaithim an tochlugad mailīseach; mās ead, rithim chum comurthad eile, mur atā, folmaideacht do mothugad annsa ghaili, ⁊ imurcacha an bīd do caithead roime sin d'innarbad, ⁊ an fual do beith 3750  dīleagtha; ⁊ an uair bus follus sin as aimsear do chaithim an bīd, ginco bia in tochlugad ar marthain, ⁊ co speitsialta, mā tāinic an uair anar gnāthuig sē biad do chaithim, ⁊ gan seachrān do beith annsa chēid-biad nā a n-aen-nī do thoirmeōsgad dīleagad 3755  an chēid-bīd.

Et dleagur a thabairt d'āig co deithideach co fuil drong do na daīnibh rig a leas mōrān bīd  p.40 infra 181-23756  do chaithim, ⁊ drong eile beacān ⁊ drong eile co hinmeadōnach. Ōir an drong agā fuil teas lāidir 3760  ⁊ cuirp mōra ⁊ do-nī saethur mōr is mōr do biad rigid a leas; ⁊ a chontrārda sin don droing agā mbī brīg anfann ⁊ do-nī saethur beac. Et an drong atā inmeadōnach aturra so rigid a leas biad inmeadōnach do chaithim. Agus as ē so thuicmid 3765  do rēir rēsūin do chaindiacht an bīd; gid eadh, nī dligmid an dearbad do mainneachtnugad.

Et mur thuicmid do chaindiacht big mōir an bīd ana mod fēin tuicthear an cēdna don biad reamur ⁊ don bhiad shēim; ōir an drong gā fhuil 3770  teas lāidir ⁊ boill chruaidi ⁊ brīga oileamnacha  450 lāidiri ⁊ thshaethraigius co mōr, reagaid a leas diet reamur do chaithim, mur atā, feōil daim ⁊ muici ⁊ lachon ⁊ a cusmaili. Et a chontrārda so don droing agā mbīt cuirp boga fhliucha thearca ⁊ gā 3775 mbī teas anfhann, ōir is diet sēim rigid a leas, mur atāit, uigi boga ⁊ eanbruithi feōla.

Tuillead: adeirim co fuil drong rig a leas biad gā fuil oileamain mōr do chaithim, ⁊ drong rig a leas biad gā fuil oileamain beac, ⁊ drong rig a 3780  leas biad gā fuil oileamain meadōnach. Ōir na daīne truaga agā fuil teas dīsgaīlteach gu mōr, ⁊ thsaethraigius gu mōr, rigid a leas biada oilius gu mōr, mur atāit, uigi boga, ⁊ feōil mairt ⁊ muice, ⁊ eanbruithi feōla ⁊ fīn milis. Agus a chontrārda 3785  sin do na daīnibh atā lān do mēthrad ⁊ do linn fhinn, ⁊ gā fuilid cuirp fhliucha boga, ⁊ nach  p.41 infra 182-43786  saethraiginn mōrān, ⁊ gā fuil teas mael, as biad gā fuil oileamain beac rigid a leas.

Ar an adbur sin dā ngnāthuige neach do biadaibh 3790  oilius co holc, ginco dēin sē dīth ar tūs ar son an gnāthuigthe ar son lāidireacht na brīge dīleagthaigi, gid eadh, cūisigid mōrān d'easlāintib fā deōid. Gid eadh, fēdaidh drong droch-biad do chaithim a mēid ēigin ar son a gnāthuigthe ⁊ ar 3795 son shuigigthi ēigin nādūrda agā fuil cusmailius ris. Ar an adbur sin gibē neach gnāthuigius droch-biad do chaithim nī dliginn a gnāthugad do chlaechlōd gu hobann acht tar ēis a chēile; ⁊ dā teagmad nā bud ēidir leis an gnāthugad do 3800  chlaechlōd ar son cūise ēigin speitsialta, is maith beith deithideach an tan sin d'fholmugad an leanna geintear ōn droch-biad, ōir do remchoimēdfaidi an tshlāinti uada sin. Et dā teagmad mēid ēigin mailīsi annsa biad gnāthuigtheach, nā claechluigthear 3805  ē, ōir ceartaigid an nādūir ⁊ an dīleagad lāidir an mailīs beac. Gid eadh, dā mbia in mailīs inchomurthaig is maille docomal ceartaigthear ōn nādūir hī.

Tuillead: as intuicthi cāilideacht gnīmach3810  brīgach na mbiad. An chāilideacht gnīmach, immorra, .i. co ndleagur na biada caitear do beith te co gnīmach annsa geimread ⁊ fuar annsa tshamrad, ⁊ biada inmeadōnacha annsna haimsearaib inmeadōnacha; ⁊ mur an cēdna don chāilideacht 3815  brīgaid, ōir dleagur neithe teasaidi do rēir brīge  p.42 infra 184-53816  do chaithim annsa geimrid, ⁊ neithe fuara annsa tshamrad, ⁊ neithe inmeadōnacha annsna haimsearaib inmeadōnacha, ⁊ neithe measurda annsna haimsearaib measurda.

3820 Tuillead: an drong thuitius a teasaideacht rigid a leas biada fuara d'fhagbāil; ⁊ is mur sin tuicthear do na cāilib eile.

Tuillead: adeirim gurab intseachanta na neithe as cūis do thruailliugad an dīleagtha, mur 3825  atā, slugad na codach ⁊ a droch-cogaint, ⁊ imad na cūrsad, mur atā, mōrān do biaduib ⁊ do deochaib ēxamla do chaithim ar aen-bord, ⁊ mōrān ribōideachta ⁊ droch-ord na mbiad, mur atāit, biada reamra do chaithim roim an mbiad sēim; 3830  ōir truailltear an dīleagad uaid so; ōir dīleagthur an biad sēim roim an mbiad reamur, ⁊ anaid nīsa shia nā an chōir annsa ghaili trē gan sligi aigi as, ⁊ truailltear mur sin é, ⁊ truaillid sin an biad nār dīleagad annsa ghaili. Ar an adbur sin as rēsūnda 3835  na biada sēime do chaithim ar tūs ⁊ na biada reamra ainnsēin; ōir dā ndīleagthur iad roim na biadaibh reamra fāgbuid an gaili, ⁊ anuid na biada reamra annsa ghaile gu ndīleagthur iat co fuirbthi; ōir an tshligi atā follus don nī shēim 3840  nī fhuil sī follus don nī reamur.

Et as intuicthi dā sanntaidi neach beacān do biad reamur do chaithim ⁊ līnad mōr do biad shēim, as ī mu dōich an tan sin gurab rēsūnta an  p.43 infra 185-63841  biad reamur do chaithim roim an mbiad sēim; 3845  ōir an uair caitear na biada reamra a caindiacht  451bic, is com-luath fētur a ndīleagad ⁊ an diet sēim a caindiacht mōir. Ar an adbur sin, annsa chās so, nī hainimchubaid na biada reamra do chaithim roim an mbiad sēim.

3850 Tuillead: tabair dot ūigh nach bia an biad caitear ar tūs sleamain, ōir tar ēis dīleagtha an bīd so tairrngid leis an biad eile gan dīleagad ana choimideacht.

Tuillead: is mōr is tuctha d'aire gan tortha 3855  stipeacda do chaithim a tosach na coda, mur atāit, orāitsi ⁊ pēireadha ⁊ mespila, ōir toirmisgid so an biad d'fhāgbāil an ghaili. Gid eadh, as imchubaid iat a tosach na coda don droing ara mbī flux bronn co gnāthach. Gid eadh, is do 3860  choimēd na slāinti labramaid annso.

Item, is coimēd coitchinn gan gnāthugad dona praiseachaib nā dona torthaib acht a mēid bic ; ōir geinid siat fuil uisgeamail deathmur atā ullam chum morgaid. Et dā teagmad tortha do gnāthugad a coimēd na slāinti caitear na tortha 3865  stipeacda a ndiaid na mbiad eile, mur atāit, orāitsi ⁊ pēireadha ⁊ castania, ⁊ na tortha laccthacha roim an cuid, mur atāit, āirneada ⁊ fīgeadha ⁊ seirīne ⁊ a cusmaile. Agus nī hinchaiti na biada eile dā n-ēis so gan inmeadōn, acht spās beac do 3870  beith aturra, ⁊ deoch lagus an brū d'ōl, mur  p.44 infra 186-73871  atā, mellicratum fīn milis eanbruithi mēith. Et as imchubaid gu mōr na tortha sin don droing mothuigius ainnteas ana ngailidib ar son droch-coimplexa, 3875  ar son thshaethuir, nō fothraigthi, ar son easlāinti ēigin. Agus ligfimid torainn labairt dona torthaib, ōir laibērmaid dīb don taeb thīs dīn.

Tuillead: bīth a fhis agad nach imchubaid gu 3880  mōr blasa ēxamla, toltanacha a coimēd na slāinti ar eagla co caithfid nīsa mó nā mur do ricfead a leas dīb.

Ar an adbur sin as imchubaidi na blasa mianamla dona daīnibh easlāna nā dona daīnibh 3885  slāna.

Tuillead: bīth a fhis agad nach imchubaid leigeas a coimēd na slāinti acht chum rēmchoimēda na slāinti; ōir mur as ē as dīleas don biad an tshlāinti do choimēd, as é as dīleas don leigeas 3890  an corp do chlaechlōd. Mās ead, nā gnāthuigeadh fear coimēda na slāinti aen-nī a mbīa nādūir leigis acht chum rēmchoimēda amāin.

Tuillead: bīth uair an chaithme fuar, ⁊ munab ēidir a beith fuar bīth an t-inad fuar. Agus bīd 3895  uaire an chaithme mur so innus comad ēidir lē neach cumsanad do dēnam; ōir nī co hobann dleagur an saethur do dēnam a ndiaid in chaithme acht d'ēis chomnuide, ⁊ siubal mīn ainnsēin  p.45 infra 187-83896  innus co tuitid an biad ō bēl an ghaili chum a 3900  īchtair mur a ndēntar an dīleagad fuirfe.

Tuillead: as dona neithib fhurtachtaidius an dīleagad ar tūs beacān codalta do dēnam ar an taeb ndeas, innus comad feirrdi do thuitfid an biad a n-īchtar an ghaili, ⁊ codlad aimsear fhada 3905  ana diaid sin ar an taeb clē do chrīchnugad an dīleagtha; ōir nī fhuil laigi as imchubaidi do chalmugad an dīleagtha nā laigi ar an taeb clē, ōir leatar na hae ar an gaile a' timargad an bīd annsa laigi sin, mur do-nī an chearc rēna huidib, 3910  ⁊ dīleagthur an biad co fuirfe annsa gaili trīt sin. Et is inntaigthi a ndeireadh an chodalta ar an taeb ndeas, innus comad usaidi leisin mbiad an gaile d'fhāgbāil chum na n-ae ⁊ imurcacha an chēid-dīleagtha chum na n-inneadh.

Et comurthaig co deithideach dā teagmad biad 3915  gā mbeith droch-cāil ō chūis ēigin, mur atā, biad aigēidigthi, saillti, poinnticda, a cusmaile, gurab rēsūnta nī ēigin do chaithim gā fuil cāil chontrārda don biad sin do cheartugad mailīsi an 3920  chēid-bīd: verbi gratia, .i. dā caithead neach biad atā saillti co gnīmach dobad imchubaid ana diaid, sul do dīleagfaidi é, neithe millsi fliucha, neithe insipita do chaithim, ⁊ as imchubaid sin mur regimen; ⁊ tuicthear a chusmailius sin 3925 do na neithibh eile.

 452Tuillead: seachaintear gan fīn nā uisgi d'ōl  p.46 infra 188-93926  a caindiacht mōir d'és an bīd do chaithim ar tinnsgaint an dīleagtha. Et as dona neithib thoirmiscius an dīleagad sin, mur is follus annsa 3930  chorcān bīs ag fiuchad, ⁊ uisgi fuar do dortad ann, co coisginn an fiuchad. Ar an adbur sin nā hibthear an fin nā an t-uisgi co fāga an biad an gaile. Agus dā coimēignigi an tart é, ibthear beacān uisgi agā shūghud. Tuillead: bīth a fhis 3935  agad an uair ibthear fīn tair ēs bīd, ⁊ an dīleagad arna thinnsgaint, co cūisiginn sin an biad neim-dīleagtha d'fhāgbāil an gaile, ⁊ geintear dūinti uada sin ō cūisigthear mōrān d'easlāintib ⁊ co hāirithi morgad.

3940 Tuillead: bīth a fhis agad an neach ara mbī gorta mōr nach dliginn sē biad sēim do chaithim ar tūs; ⁊ dā teagmad co caithfidi an biad sēim ar tús do-gēbad aduathmuireacht an gaile roim an mbiad reamur ana diaid innus nach ēidir leis an 3945  biad reamur do gabāil nā do dīleagad, mās ead, do rēir chonsiquens, truailltear ē. Ar an adbur sin caitear an biad reamur ar tūs. Et as ē as cūis dō sin, ōir bīth teas ard a ngailib folma lucht na gorta nach imchubaid don biad shēim. 3950  Ar an adbur sin an uair caitear an biad sēim sgaīltear ē ar fud an ghaile co huilidi, ar son āilgis lāidir an gaile ⁊ sochumsgaidthi an bīd shēim. Et cūisigthear līnad taidbrigtheach uada sin, ⁊ iatur bēl an gaile, ⁊ is trīt sin aduathmuirius  p.47 infra 189-903951  3955  an nādūir roim an mbiad reamur, ach muna tī spās ana cnaīfidear an linad adubramar, ⁊ lē n-ēireōcha an tochlugad nādūrda. Et nī cūiseōchur an līnad taidbritheach sin mās é an biad reamur gabthur ar tūs annsa ghaile fholam; ōir 3960  nī dīsgaīltear an biad reamur ar fhud an ghaile co huilidi, mur do-nīthear an biad sēim.

Tuillead: is mōr dligmid beith deithideach a nuimir an chaithme; ⁊ coimēdaidh an gnāthugad gu mōr an nuimir sin, ⁊ mad olc ē dligmid a 3965  sheachna d'ēis a chēile. Gibē do gnāthuig biad do chaithim aen-uair sa lō nī dliginn sē claechlōd obann do dēnam chum caithme fā dō, nō 14 econtra 15; ōir is mōr urchōidigius an claechlōd obann; mās ead, dligid an liaig beith co deithideach a coimēd 3970 an dearbtha.

Et bīth drong ann darab lōr biad do chaithim aen-uair sa lō nādūrda do rēir rēsūin, mur atā, an drong gā fuili brīga ⁊ baill lāidiri, ⁊ gan a mbeith sodīsgaīlti, ⁊ beacān saethuir do dēnam, ⁊ biad 3975 do chaithim gu lōr aen-fheacht. Ōir is lōr do lucht leanna finn biad do chaithim aen-fheacht sa lō, ⁊ gu hāirithi an drong gā mbīt cuirp fhliucha ⁊ a mbeith mur so, .i. gur gnāthuigidur biada reamra rigne mēid ēigin; ⁊ is lōr dōib sin caithim 3980 mur adubramar acht muna beith gnāthugad ana n-aigid.

Et an drong gā fuilid cuingill chontrārda do na  p.48 infra 190-13981  cuingillaib sin adubramar nī lōr dōib caithim aen-uair sa lō nādūrda, mās ead, caithid fā dō sa lō 3985  nādūrda.

Et is lōr dona daīnibh measurda ⁊ do na daīnib atā inmeadōnach aturra sin caithim fā thrī risin dā lā, innus co mbia spās huairi dēg idir an dā chaithim.

3990 Et atā drong eile dligius biad do chaithim fā thcheathair sa lō nādūrda, mur atāit, na seanōire, ⁊ an drong atā ag ēirgi a heaslāinti dā n-inntōg chum a staidi fēin. Ōir is amlaid atāit na seanōiri mur atā an lōchrann ullam chum a 3995  bāiti, ar an adbur sin muna tucthur biad dōib co minic mūchthur an teas, ⁊ dā tucthar mōrān ar aen-shligi dōib cnaītear ⁊ mūchthur a teas; ar an adbur sin dligid siat beacān do chaithim ⁊ a chaithim co minic.

4000 Agus as mur an cēdna dleagur an drong bīs ag ēirgi a heaslāinti d'oileamain; ōir atā teas anfhann acu nach fuil cumachtach ar dīleagad do dēnam, ar an adbur sin is maith dōib beith coigilteach ar biad co calmuigthear a cuirp ⁊ 4005  a teas nādūrda chum an dīleagtha; ⁊ as ē a chusmailius  453 sin tuicthear dona leanbuib.

Et ar tuicsin coimplex na ndaīneadh adērmaid gurab maith fhuilngid lucht leanna finn an trēiginus, ⁊ gurab ro-beac fhuilngit lucht leanna 4010  ruaidh. Lucht fola deirge ⁊ leanna duib, immorra,  p.49 infra 191-24011  fuilngid trēiginus a mod inmeadōnach, acht amāin co claenuid lucht leanna duib a cusmailius lucht leanna finn, ⁊ lucht fola deirge a cusmailius lucht leanna ruaid, ⁊ na daīne atā inmeadōnach aturra 4015  sin fuilngid trēigeanus a mod inmeadōnach.

Do na haesaib, immorra: ōir is follus dūin nach ēidir leis na ndaīdinaib, ⁊ co hāirithi an drong atā anmamuil acu, trēiginus d'fhulang. Et na sean-daīne ⁊ co hāirithi an uair bīt siat a mod inmeadōnach, 4020 nī maith nī holc fhuilngid trēiginus.

Agus as iat sin na neithe as ēidir linn do rād do rēir rēsūin do nuimir an chaithme.

Et as inchomurthaig co deithideach co fuil cuid dona biaduib nach inchaithme ar aen-shligi, mur 4025  atā, bainne ⁊ uinēgra ⁊ gach uile nī aigēidigthi, ⁊ bainne ⁊ iasg, ⁊ bainne goirt ⁊ raidis, nā feōil én do-nī eitillach a ndiaig rais; ⁊ nī dligmid ola nā mēthrad coimēdtur a soitheach sdāin do chaithim ar aen-shligid risna biadaibh.

4030 Tuillead: dligi a fhis do bheith agad in moch-thrāth nō am hrāthnōna dligid na biada reamra do chaithim; ⁊ as ī mu dōich do beith mu breithimnus maith co ndleagur an biad reamur do thabairt im easpartain acht muna toirmisci 4035  an rēma é, ⁊ is mō an chaindiacht dleagur do thabairt de ar mbeith na hoidchi fada ⁊ ar son an chodalta, ōir is annsa chumsanad ⁊ annsa chodlad do-nīthear an dīleagad; ōir cumsanaigid  p.50 infra 192-34036  an brīg ainmidi ann ⁊ calmaigid an brīg nādūrda, 4040  mās ead, is annsa chodlad is mō do-nīthear an dīleagad annsa gaile ⁊ annsna haeib ⁊ annsa chorp co huilidi. Et an drong atā amuirseach ar reuma nō atā ullam chugi, seachnuid suipēr, nō dēnuid é co beac ⁊ a fad ō chodlad.

4045 Tuillead: as inchomurthaig, gibē lērb āil a shlāinti do choimēd, gan mōrān d'ōl a tús nā a meadōn a choda, acht a sheachna co deireadh a choda, ⁊ ibthear an tan sin an mēid choisgius in tart fīre. Ōir as ead as tart fīre ann mur adeir 4050  so: Sitis est quedam estuacio in stomacho causata ex cibo recepto qui habet stomachum quodammodo califacere desicare , .i. is ead is tart ann, teasbach ēigin cūisigthear annsa ghaile ō chaithim na mbiad tēigius ⁊ tirmaigius an gaile ar mod ēigin. 4055  Agus teagmaid an teasbach sin gu mōr a ndeireadh in chaithme, mās ead, as inibthi in deoch an tan sin ⁊ gan ach beacān d'ōl a tosach na coda.

Bīth a fhis agad co n-abur deoch a trī modaibh, .i. deoch cumuscda ⁊ deoch threōraigtheach 4060  ⁊ deoch coisgius an tart.

An deoch cumuscda, immorra, ibthear ī ar aen-shligi risin mbiad; ar an adbar sin tuigim, ⁊ an breithimnus imshlān, nach dleagur a seachna feadh an chaithme; mās ead, ibthear hī a tosach 4065  ⁊ a meadōn ⁊ a ndeireadh na coda; ⁊ is mōr as imchubaid an deoch so an uair caitear na biada  p.51 infra 193-44066  atā tirim do rēir gnīma ⁊ brīgi, mur is follus a lucht an tshaethuir chaithius arān tirim.

Deoch coisgi an tarta, immorra, nī dleagur a 4070  hōl co deiread an chaithme; ōir nī tart fīrinneach acht an tart bīs ō theasaideacht an ghaile ar son an bīd, ⁊ nī faicthear gu resūnta gurab ar aen-shligi thinnsgnus an tart ⁊ an t-ocras, ōir is dā thochlugad chontrārda iat.

4075 An deoch threoraigtheach, immorra, as imchubaid co mōr ī ar coimlīnad an chēid-dīleagtha, ōir nī holc deoch d'ōl an tan sin do threōrugad an bīd ōn ghaile chum na n-ae ⁊ d'ullmugad an ghaile do gabāil na mbiad eile. Et dā teagmad tart ar 4080  neach, ⁊ gan biad do chaithim do roime, ⁊ gan  454gorta air, as tart mi-nādūrda an tart so ⁊ as imchubaid deoch roim an mbiad annsa chās so. Agus ligmid do sin, ōir tēit sē tar tōrannaib regimen na slāinti.

4085 An deoch atā imchubaid co riagalta a coimēd na slāinti nī huisgi ī acht fīn, deoch eile atā cusmail ris, mur atā, linn nō deoch do-nīthear do na luibib ⁊ a cusmaile; gid eadh, as é an fīn as fearr dīb. Et as trīt atāim athchumair annso, 4090  ōir laibeōrad leathatīs dīm co speitsialta dona deochaib.

An fīn gnāthuigmid a regimen na slāinti nī dliginn sē beith gēr nā teinnteamail nā reamur nā milis nā aigēidigthi; ⁊ bīth 'na fhīn fhinn, 4095  a cusmailius rōsa annsa tshamrad; ⁊ bīth  p.52 infra 64096  dearg, fo-dearg, annsa geimrid; ⁊ bīth solus sēim ⁊ blas cairdeamail air ⁊ balad toltanach. Et bīth a fhis agad nach imchubaid neactur nā clairēd a regimen na slāinti mur dig. Et co 4100  hāirithi nī himchubaid aen-fhīn agā mbia nādūir leigis lagthaig ōn tshoitheach nā ōn chumusc a regimen choimēda na slāinti. Et tuicthear as so gurab mō as imchubaid an fīn nua glan a coimēd na slāinti nā an sean-fhīn.

4105 Et bīth a fhis agud co deithideach gurab tart brēgach bīs ar neach an uair nach bī teasbach a mbēl an ghaile, ōir bīth sē co minic ōn sgamān ōn brāigid ōn bēl ō luaithrid ō aēr theasaidi. Et nī reagur a leas deoch d'ōl an tan 4110  sin ach gargraisim fhīna uisgeamail uisgi fhliuchus na boill adubramar. Nō fēda, mād fearr lat, tortha a mbī mōrān sūig do chogaint ⁊ a cur amach, beacān dā sūg do shlugad ar son tirmachta na sgōrnaighi, ⁊ toirmeōsgaid sin an 4115  tart. Et as imchubaid tarrang an aēir fhuair annsa bēl ⁊ annsa srōin isin tart sin.

Et as inchomurthaig co deithideach gurab do rēir ēgsamlacht an choimplexa, ⁊ na haīsi, ⁊ an regimen, ⁊ an gnāthuigthe, tuicthear ēgsamlacht 4120  taburta na ndeoch; ōir ata cuid dona coimplexaib darab imchubaid fīn lāidir, ⁊ cuid eile fīn ēgruaid, ⁊ cuid darab imchubaid mōrān fīna, ⁊ cuid darab imchubaid beacān, ⁊ cuid darab imchubaid fīn  p.53 infra 196-74121  reamur, ⁊ cuid eile fīn sēim; ⁊ tuicthear mur sin 4125  dona haesaib ⁊ dā cusmailib.

Na daīne agā mbīd coimplexa teasaidi dligid deocha sēime anfhanna d'ōl a caindiacht mōir; ⁊ an drong agā mbīd coimplexa fuara dligid fīnta lāidiri d'ōl a caindiacht bic. Tuillead: na daīne 4130  agā mbīt fēithe anfhanna as fīnta anfhanna dligid d'ōl; et an drong agā mbī inchinn lāidir ⁊ fēithe ⁊ ailt lāidiri fēduid siat fīnta lāidiri d'ōl co hinnil, ⁊ a chontrārda so don droing agā mbīd inchinni ēgruaidi ⁊ fēithe ⁊ ailt ēgruaidi. Tuillead:4135  .i. atāit drong rig a leas fīn maith ara mbeith tirim, ōir fliuchaid an fīn ag oileamain; ⁊ do-niī na daīne brōnacha furbaīlid, ⁊ an drong agā mbī beacān spiraid geinid mōrān spiraid inntu, mās ead, as imchubaid an fīn dōib so co mōr.

4140 Tuillead: bīth a fhis agad, mur nach ēidir caindiacht mōrāin dona neithibh eile do deimniugad lē litreachaib, ⁊ co fuil an deoch mur sin, nach ēidir a caindiacht do rād annso, ach tuicthear do rēir rēsūin an nī atā a ngar don fhīrinne.

4145 Et atāit drong darab imchubaid mōrān digi ⁊ drong eile beacān; ⁊ is mōr dligmid caindiacht ⁊ cāilideacht an bīd do thabairt dār n-ūig an tan sin, ōir is do rēir chāilideachta ⁊ caindiachta an bīd ēxamailtear cāilideacht ⁊ caindiacht na digi, 4150  ⁊ mur an cēdna ēxamailtear an tart co nādūrda. Ar an adbar sin an drong caithis biada do-nī teas mōr a mbēl an gaile as iat is mō tart ⁊ is  p.54 infra 1974151  mó rig a leas mōrān digi; ōir gach mēid ardaigthear an tart tar neithibh comthroma, as ī an mēide 4155  sin dligius an deoch beith ēgruaid; ⁊ an mēid īsligthear an tart, is ī an mēide sin dligius an deoch beith lāidir.

Tuillead: as mōr dligmid cāilideacht ⁊ caindiacht na ngailead do thabairt dār n-ūig ag tabairt na 4160  digi; ōir an drong agā mbīd gailidi tirma bīth  455 tart mōr orra ⁊ nī fhēduid mōrān digi d'fhulang, ⁊ a chontrārda sin don droing agā mbīt gaileada fliucha.

Agus is lōr linn na neithe generālta so adubramar 4165  do na biadaibh ⁊ do na deochaib; ōir laibērmaid 16 co speitsialta dīb don taīb thīs dīn.

7. An seachtmad c ai b idil : Don c h odl ad ⁊ don n eam -c h odl ad

De sompno et uigilia, est tractandum: .i. ō do labrumur don taeb thuas dīn don biad ⁊ don dig labrum annso don chodlad ⁊ don neam-chodlad; 4170  ōir do-gabur riaglacha uatha so atā ēigintach a regimen na slāinti. Mās ead, taburthar d'āig co deithideach tarba an chodalta a coimēd na slāinti, dā ndearntur a mod imchubaid é. Dā rēir sin as  p.55 infra 197-84171  intuicthi an mēid comfhurtachtaigthear an nādūir 4175  ōn chodlad, ōir calmuigid an codlad an teasdūrda oibrigius adbur na hoileamna isna ballaib inmeadōnacha ⁊ annsna ballaib a mbeōaigthear dīleagad na hoileamna. Tuillead: cumsanaid na boill uile ōna 17 n-oibrigthib annsa chodlad, ⁊ do-nīthear 4180  an dīleagad annsa chumsanad sin, ar an adbur sin calmuigthear an dīleagad annsa chodlad. Tuillead: comfhurtachtaigthear ⁊ athnuaigigthear an brīg ainmidhi atā arna cor trīt an codlad; ⁊ mur an cēdna na neithe do coiread rē saethur 4185  athnuaigigthear iat lē cumsanad an chodalta. An gach uile gluasacht chorparda, an uair thinnsgnus teinneas neach, ⁊ cumsanad do dēnam a cēdōir, coisgid an teinneas. Agus nī fhuil comnuidhi as fearr an tan sin nā comnuidhi 4190  maille codlad, ōir bīt orgāin na cēdfad ag dēnam a ngnīma fēin annsa neam-chodlad, ⁊ is mur so nach ēidir leō cumsanad fīrinneach do dēnam.

Mās ead, nī hēidir leisin duine beith ann gan codlad. Et dā mbia an codlad measurda dīleagthur 4195  an biad, ⁊ reamraidthear an corp, ⁊ dīsgaīltear an teinneas, ⁊ comfhurtachtaigthear an meanma, ⁊ mēduigthear an teas nādūrda, ⁊ measraigthear na leanna, ⁊ glantur an meanma.

Tuillead: tēigid ⁊ fliuchaid an codlad ⁊ beōaigid 4200  an dīleagad trē theasaideacht ⁊ trē fhlichideacht; mās ead, is follus gurab maith fhurtachtaigius  p.56 infra 198-94201  an codlad an dīleagad. Ōir atāit na sean-daīne fuar tirim ⁊ is olc dīleagaid, ar an adbur sin as imchubaid codlad dōib. Et as trīt sin adubairt 4205  Galen an codlad do thogairm annsan aīs arsaid maillelactuca do chaithim, ōir atā an lactuca fuar ⁊ togairmid an codlad ōna dead-balad.

Agus mur atā mōrān tarbachta ag an codlad measurda dā dēnum, as mur sin do-nī an neam-chodlad 4210  measurda a mod dleistinach mōrān tarba. An neam-chodlad measurda, immorra, mēduighid in tochlugad, ⁊ cūisigid an gorta, ⁊ calmuigid na boill fhuirimeallacha, ⁊ gluaisid an spirad a fuirimeall, lē saethraigid na boill an gluasacht 4215  atā ēigintach dōib.

Et mur choimēdus an codlad ⁊ an neam-chodlad an tshlāinti co measurda, as mur sin, dā tucthur an codlad ⁊ an neam-chodlad a mod animchubaid, truaillid an tslāinti. Ar an adbur sin ullmuigid 4220  an codlad ainmeasurda na cuirp chum apoplexia ⁊ chum epilepsia ⁊ chum pairilisi ⁊ chum sdupair ⁊ chum easlāintid fliuch ⁊ chum rēma, ⁊ cūisigid an leisgi, ⁊ sgrisaid an tochlugad, ⁊ geinid neascōidi ⁊ fiabras. An neam-chodlad ainmeasurda tirmaigid 4225  sē na cuirp, ⁊ anfhainnigid an brīg ainimidhi, ⁊ laigdigid an brīg dīleagthach, ⁊ ullmuigid an corp chum easlāintid cnaīteach.

Ar an adbur sin tuigim cinnus dleagur an codlad measurda do gnāthugad. Mās ead, adeirim  p.57 infra 199-2004226  4230  nach imchubaid an codlad tair ēs bīd gan inmeadōn; ⁊ dleagur an mēide so do chomnuidhi do dēnam, gan codlad tair ēs bīd an feadh bīs an biad ag tuitim ō bēl an ghaile chum a īchtair.

Tuillead: nī dleagur saethur do dēnum tair ēs 4235  bīd gan inmeadōn, ōir toirmiscid na neithe sin dīleagad an bīd. Mās ead, as indēnta cumsanad ⁊ as inēistigthi innstruiminti ciūil leis nā tarrōngthur an teas nādūrda a fad ō inad an dīleagtha, ēistig sē sdair ēigin. Agus4240  teagmad nach tuitfid an biad ō bēl an ghaile ana īchtar, dēntur beacān do shiubhal mīn an tan sin, nō co mothuigthear an biad ag tuitim. Et dā sanntaigi neach codlad do dēnam sul tuitis an biad ō īchtar an gaile, geintear an tan sin 4245  deathaige ⁊ teinneas annsa broinn ⁊ truailltear an dīleagad; ⁊ tair ēs an bīd do thuitim ēirgid  456 deathaige mīne chum na hinchinne chūisighius an codlad, ⁊ sāsaidthear an nādūir annsa chodlad so.

Tuillead: dēntur an codlad a n-aimsir shamraid 4250  a n-inad fhuar gan beith rēmamail, gan asāin, ōir cūisigid an codlad a n-asānaib anfhainne radairc ⁊ ainnteas annsa chorp co huilidi.

Codlad tair ēs bīd reamraigid sin an corp ⁊ 4255  calmuigid an dīleagad. An codlad do-nīthear roim an mbiad cuirid sē an corp a truaigi.

Tuillead: dligid boill an chuirp co huilidi beith fā ēdach a n-aimsir an chodalta, ōir is mō dligid  p.58 infra 200-14256  siat beith fā ēdach an tan sin nā sa neam-chodlad, 4260  ⁊ co hāirithi an ceann. Agus dligid an cuisīn beith ard innus nā hinntaigead an biad chum bēil an ghaile. Et an uair thinnsgōnus neach codlad do dēnum dēnad beacān codalta ar a' 18 taeb ndeas, ōir furtachtaigid sin tuitim an bīd a n-īchtar an 4265  gaile ō calmuigthear an dīleagad. Et adubradar drong dona maidistreachaib a chontrārda so, .i. co ndēin athloidi ar a' taeb ndeas an dīleagad do chomfhurtacht, ōir curthar na hae ar an gaile an tan sin. Et is brēgach an t-īmāidiugad sin, 4270  ōir nī dīleagaid na hae an biad annsa ghaile ag tēgad ar mod teineadh, ach a' cruinniugad an bīd annsa gaile mur do-nī an chearc an t-ogh. Ōir an uair codaltur ar an taeb clī as fuirbthi leatar na hae ar an gaile, mās ead, as fuirbthi 4275  do-nīthear an dīleagad. Ar an adbur sin nī hinchodalta ar an taeb ndeas ach beacān ar son an tuitme sīs do-nī an biad, ainnsēin ar a' taeb clī ar son an dīleagtha. Et ar coimlīnad an chēid-dīleagtha as inchodalta mēid ēigin ar a' 4280  taeb ndeas innus comad usaidi do fhūicfid an biad an gaile chum na n-ae, ⁊ comad usaidi do hinnarbfaidi imurcacha an chēid-dīleagtha chum na n-inneadh.

Et dligid caindiacht an chodalta beith an 4285  mēide so, .i. an cēid-dīleagad do choimlīnad ann  p.59 infra 201-24286  (⁊ as annsa ghaile do-nīthear é), ⁊ an feadh beas an biad ac dol ōn ghaile chum na n-ae, mur a ndēntur an dara dīleagad, ōir teagmaid nach olc an codlad d'fhaidiugad co coimlinad an 4290  dīleagtha sin. Agus ēxamailtear an aimsear sin fā ēxamlacht na coimplex ⁊ na n-aes ⁊ a cusmaile. Ōir an drong gā fuilid coimplexa teasaidi ⁊ brīg dīleagthach lāidir, ⁊ chaithius biada as urusa do dīleagad gan beith a caindiacht mōir, as luath dīleagaid an 4295  drong sin; ⁊ is cusmail gurab gearr an codlad reagaid a leas an drong sin, mar atāit, huaire ocht n-uaire an mēid is mō. Gid eadh, an drong atā contrārda dōib so, .i. an drong gā fuil coimplex fuar ⁊ brīg dīleagthach anfhann, ⁊ chaithius mōrān 4300  bīd atā anumal don dīleagad, rigid a leas an drong so codlad fada, mur atāit, huaire dēg; ⁊ nī tualaing an drong so caithim acht aen-uair sa lō nādūrda. Agus an drong atā inmeadōnach idir an droing so adubramar rigid a leas codlad 4305 inmeadōnach, mur atāit, uair dēg.

Tuillead: dligmid a thuicsin co corthur an brīg ainmidhi gu mōr, ōir is do rēir chorthacht laige na brīge ainmidhi faidigthear gearraidthear an codlad. Agus dā mbia an chorthacht inmeadōnach, 4310  bīth in codlad inmeadōnach. Et as ead is comurtha ar an codlad do dēnam gu lōr, ēdromacht an chuirp co huilidi, ⁊ co hāirithi na hinchinne ⁊ fhabraigead na sūl, ⁊ toil fuail ⁊ fearaid. Saebad na fabrad ⁊ na hinchinne ⁊ an chuirp co huilidi, ⁊  p.60 infra 202-34311  4315  sgeathrach a cusmailius nādūire an bīd do caithead, signigid19 sin an codlad do beith easbadach.

Item, bīth a fhis agad nach sanntaigid na daīne measurda agā mbī regimen maith an codlad acht an mēid as ēigin dōib, ōir nī thochluiginn 4320  an nādūir maith acht in mēid is ēigin dī; ⁊ as fīr so acht muna toirmisgi gnāthugad ē. Gid eadh, nī hinbeiti muinigin a tochlugad na corp tuitmeach, ōir tochluigid drong acu codlad nīsa mo nā mur as ēigin, ⁊ drong eile nīsa luga, mur 4325  adubramar romainn don tshaethur; ar an adbur sin na cuirp measurda gnāthuigius follamnugad measurda slāinti, fēdmaid a rād co mbī caindiacht an chodalta comthrom do chaindiacht an neam-chodalta nō a ngar dī.

4330  Tuillead: bīth a fhis agad an mēid as domuin  457 an codlad gurab ī an mēide sin is fearr ´, ⁊ is don chodlad nādūrda labramaid ann so. Item, as intuicthi nach imchubaid dona corpaibh measurda codlad ⁊ a meadōn fūtha, ar son co mbrūidthear a 4335  muinīl ⁊ a ngaili, acht gē calmuiginn an brīg dīleagthach anfhann ⁊ an dīleagad. Tuillead: bīth a fhis agad nach dleagur codlad ar aen-mod ar an druim, ōir ullmuigid sē droch-easlāinti, mur atā, ingopus ⁊ apoplexia ⁊ sdupur. Agus 4340  is mōr thshanntaigid na daīne ēgruaidi codlad ar an cor so, ⁊ co hāirithi na daīne atā a ngaire do bās. Agus do-nī an codlad so na himurcacha  p.61 infra 203-44341  do gluasacht do leith an droma, ⁊ connaimthear annsin iat, ⁊ nī imthigid trīt na feadānuib.4342  4345 

Tuillead: bīth a fhis agad gurab ē as codlad nādūrda ann an codlad nach toirmiscinn ēirgi sa lō, ōir ullmuigid codlad an lae an corp chum na droch-easlāinti adubrumar romainn; ōir atā an 4350  lā solus fōgramuil, ⁊ atā imchubaid20 chum saethuir ⁊ chum neam-chodalta. An oidchi, immorra, atā sī imchubaid chum an chodalta ar son gurab fuaire hī nā an lā do leith an chuirp ⁊ do leith an anma; mās ead, as ī an oidchi as imchubaid 4355  chum an chodalta ⁊ an lā chum an tshaethuir. Ar an adbur sin conclūidigthear gurab a n-aici na hoidchi as fearr mōrān an bīd do chaithim, ⁊ co hāirithi muna bia an oidchi ro-gearr, ōir as fearr do-nīthear an dīleagad annsan oidchi ar son 4360  an chodalta ⁊ ar son fhuaire an aēir nā sa . Gidh eadh, an drong atā amuirseach ar an rēma ⁊ ar easlāintib na sūl ⁊ na cēdfad eile seachnuid supēr. Et as intuicthi co deithideach ar coimlīnad an chodalta an corp do glanad ō na 4365  himurcachaib imdaidius ann, ⁊ nī headh amāin lē fearad ⁊ lē fual acht lē neithibh eile, mur atā, cosachtach ⁊ seileagar ⁊ an ceann do chīrad ⁊ an aigid ⁊ na lāmha d'innlad lē huisgi mbog.

 p.62

7. An t- ochtmad c ai b idil : D'aicīdib na hanma

infra 204-54366  Sicut accidencium anime correccio ad philosophum 4370  moralem pertinet ut anime bonis habitibus 21 informentur ⁊ cetera: .i. mur beanus ceartugad aicīdi na hanma risin feallsamnacht morālta innus co cruthōchaidi é a n-aibīcib maithe, as mur sin beanus risin liaig an tshlāinti do choimēd co 4375  himchubaid. Et an mēid do modaibh ana claechluigthear an corp co hēigintach, as ī an mēide sin atā do chinēluib ar a leigeas. Ōir claechluigid aicīdi na hanma ar cuirp-ne, ar an adbur sin do-gabur aen-chinēl leigis ⁊ aen-regimen 4380  uatha, ⁊ is risin liaig beanus sin d'aithne. Agus as iat so na haicīdi sin, .i. fearg ⁊ gairdeachus, eagla ⁊ dobrōn, cumgach ⁊ nāire.

Ōir gluaistear an fhuil choilearda chum an chraidi a n-aimsir na feirgi ar son tochluigthi 4385  dāsachtuigh an dīgaltuis, ⁊ gabaid sē lasad chugi chum gluasachta dāna, ⁊ leatar é nīsa mō nā an chōir ⁊ do-nīthear an corp co huilidi, ⁊ co hāirithi na boill fhuirimeallacha, lē dāsacht an teasa. Ōir an uair gluaistear an teas ⁊ na spiraid chum 4390  na mball sin ⁊ chum an chraidi, do rēir chonsiquens, ō mincacht an gluasta ⁊ ōn tēgad mōr, tirmuigthear  p.63 infra 206-74391  an corp uile. Et is follus co tēiginn an fhearg ar son co lasann sī an craidi ⁊ an spirad, ⁊ co sgaīltear chum na mball co huilidi an teas, ⁊ co 4395  hāirithi isin droing agā mbī teas lāidir ⁊ mōrān spirad. Gid eadh, an drong agā mbī teas anfhann, an uair feargaidthear iat ⁊ tochluigid dīgaltus do dēnam, nī hēidir a teas do dīsgaīlead chum a mball fuirimeallach, acht bīt na boill fhuirimeallacha 4400  fuar crithānach, acht cē do beith an teas lāidir annsa chraidi. Ar an adbur sin do-chīamaid mōrān do daīnib feargacha ara mbī toil inneachtha ⁊ iat ar crith, ⁊ nī fearg fhoirbthi as cōir do rād  458ria so acht fearg maille heagla.

4405 Ar an adbur sin an claechlōd do-nī an fhearg annsa chorp daena, nī himchubaid a regimen na slāinti é, ōir buaidrid an fhearg gnīmartha an rēsūin uile. Mās ead, seachaintear adbur na feirgi acht an mēid fhurāilius an rēsūn é a cūisib toileamla; ōir as imchubaid fearg do dēnum co 4410  minic a cūisib sochraidi ⁊ ceadaigtheacha, gincob imchubaid a regimen na slāinti hī.

Et bīth a fhis agad gurab imchubaid fearg co gnāthach dona daīnib bīs fuar neam-chumachtach 4415  chum na coimriachtana. Et atā cuid eile dona heaslāintib darab leigeas imchubaid fearg mur innisis Hali, ac dēnam gluasa ar Tegni, co roib diūic gā leigeas ag liaig ēigin ara roib sdupur, ⁊  p.64 infra 2084416  gur fhurāil an liaig fearg do thogairm air; ⁊ ar 4420  ngeineamain na feirgi do leigeasadh ē ōn sdupur.

An gairdeachus, immorra, leathnuidthear an craidi ⁊ an teas nādūrda ⁊ na spiraid uada, innus gurab beac nach curthar an teas ⁊ na spiraid chum na mball fuirimeallach; ōir as ē an craidi as acfainnigi 4425  dona ballaib a' tidnacad neith, ⁊ co hāirithi d'orgānuib an mothuigthi ⁊ an gluaisti, dā n-ullmugad ⁊ dā sīneadh chum fuirme an neith toltanuig theagmus dōib, innus co mbī sē fēin folam ō theas acht mā beacān. Agus adearar co 4430  mbīd na boill inmeadōnacha gan teas, ⁊ na boill fhuirimeallacha maille teas measurda, a n-aimsir an gairdeachuis; ⁊ as fīrinneach co ndīsgaīltear mōrān spirad ōn chorp co huilidi a n-aimsir an gairdeachuis; ōir an mēid bīs an gairdeachus 4435  ainmeasurda, as ī an mēide sin bīs an dīsgaīlead ainmeasurda; ōir gach treisi dā mbia an gairdeachus as treisidi leathnuigthear na horgāin ⁊ na boill, ⁊ ar leathnugad ⁊ ar n-osgailt na mball innarbthur an spirad co hurusa.

4440 Et as cūis d'anfhainniugad na mbrīg an gairdeachus fada, ōir dā mbia sē ainmeasurda fētur an craidi d'fhuarad ō oslugad an gairdeachuis, ⁊ singcoipis bās do thogairm an tan sin; ōir an uair fholmuigthear an craidi ō na spiradaibh 4445  ⁊ ōn teas nādūrda, cūisigthear singcoipis ō thruailliugad coimplexa ⁊ comshuigigthi nādūrda an chraidi, ⁊ as ēigintach galur do geineamain  p.65 infra 208, 205-64446  ann an tan sin. Et is mōr theagmus sin don droing agā mbīd craidi tearca ⁊ beacān fola ⁊ 4450  spirad, mur atāit, na sean-daīne crīchthacha ⁊ an drong ēirgius a heaslāinti, .i. an uair gabaid siat gairdeachus dāsachtach obonn chucu lē n-oslaicthear an craidi an mēide so, innus co ndīsgaīltear beacān innmuis do theas nādūrda ⁊ do 4455  spiradaibh atā acu co luath. Et dā mbia an gairdeachus measurda, adearar co reamraiginn sē na cuirp ⁊ co calmuiginn an brīg dīleagthach, do rēir mar adubrumar romainn, co leathnuigthear ⁊ co sīntear na boill; ōir ullmuigid sin na boill do 4460  gabāil na spirad ⁊ an teasa nādūrda ⁊ flichideachta na fola glaine chucu dā sūgad; ⁊ tuicthear co calmuigthear an dīleagad annsna ballaib an tan sin.

Et as imchubaid an gairdeachus gu mōr a coimēd 4465 na slāinti an mēid is measurda ē, ōir an drong tarraingthear a n-imshnīm ⁊ a smuaintigthib, as ī an mēide sin tarraingthir a ndobrōn ⁊ a cumgach iat. Et an drong atā a ngairdeachus ainmeasurda do gnāth as imchubaid dobrōn co gnāthach dōib.

4470 Annsan eagla, immorra, gluaistear an teas ⁊ na spiraid ō na ballaib fuirimeallacha chum na mball inmeadōnach, ⁊ is beac gluaistear é annsa dobrōn;  459gid eadh, gluaistear an spirad ⁊ an teas ōn chumgach ⁊ ōn nāire ar dā modaibh, .i. uair co fuirimillach  p.66 infra 205-84471  4475  ⁊ uair co hinmeadōnach, mur as follus annsa chumgach; ōir as iat na neithe nach tāinig cūisigius dobrōn ann, ⁊ gluaistear an teas chum na mball inmeadōnach ar son an dobrōin ⁊ gluaistear chum na mball fuirimeallach é ar son co fuil 4480  aimsear an dobrōin gan teacht. Agus cūisigid an dobrōn sin neam-chodlad, ⁊ cūisigid an dobrōn, do-chuaid toruinn an codlad; ⁊ mar an cēdna gluaistear an spirad ōn nāire ar tūs chum na mball inmeadōnach ⁊ ainnsēin chum na mball 4485  fuirimeallach ag oslugad na mball atā cumang ⁊ ag innarbad na spirad ⁊ an teasa a fuirimeall, ō ndeargthar an dath. Et is mur sin is follus co claechuigid aicīdi na hanma an corp daena, mur atā, fearg ⁊ gairdeachus dār luaidimur 4490  romainn.

Et as mur an cēdna do-nī an dobrōn. Ōir fuaraid ⁊ tirmuigid nādūir na corp, ar an adbur sin cūisigid sé truaigi ⁊ tearcacht na corp, ⁊ fāisgid an craidi, ⁊ teimligid an spirad, ⁊ anfhainnigid 4495  an t-inntleacht, ⁊ toirmiscid an rēsūn, ⁊ dorchaigid an breithimnus, ⁊ dearmadaigid an chuimne; ar an adbur sin as intseachanta uibiacht an dobrōin, acht an mēid fhurāilius an rēsūn ē, do sheachna na locht ⁊ d' athnuaigigid deadh-maise na meanman. 4500  Et atā drong dona daīnib agā fuilid spirada teasaidi so-gluaisti; ar an adbur sin atāit siat mēith feōlmur ⁊ as maith dōib dobrōn do  p.67 gnāthugad, d'anfhainniugad an teasa ⁊ na spirad, ⁊ do thruagugad an chuirp mēid ēigin.

4505 Tuillead, adeirim co fuarann an eagla atā ar lāthair atā chuguinn an corp, ⁊ co hāirithi na boill fhuirimeallacha, ōir tarraingthear an teas ō na ballaib fuirimeallacha chum na mball inmeadōnach, ⁊ nī chum an chraidi gluaistear an teas acht 4510  chum na mball eile; ōir gluaistear teas an chraidi chum na n-inneadh ar son easbaid īmāidi na spirad annsa chraidi ⁊ ar son tochluigthi an teithti, ōir nī hāil leō teagmāil d'adbur an uilc ar aen-mod; ar an adbur sin doimnigid an teas ⁊ na spiraid 4515  iat fēin annsna ballaib, innus nach ēidir leō iat fēin d'ullmugad nā d'innordugad chum gluasachta, cēimnigthi nā oslaigthi do theagmāil do nī aduathmur.

Ar an adbur sin beirid an feallsam fiadnuise 4520  a Leabur na Rēsūn co lacthur an brū co togairmthear flux leannann chum na n-inneadh ar son cumgaid coimēignigthi an teasa ⁊ na spirad ōn eagla annsna hinaduib sin; ⁊ cūisigid rith na spirad chum na mball sin reime ⁊ tromdacht 4525  inntu, ōir cūisigthear fuaraideacht an chraidi ⁊ an chuirp co huilidi ōn chumgach cūisigius an eagla, ⁊ ar son a laigid geintear teas ⁊ spirad ann ar son na fuaraideachta ōir cūisigid an fhuaraideacht tromdacht annsa spirad agā tēchtad.

Tuillead: an mēid fhuarthur an craidi do 4530  rēsūn na heagla, dona daīnib atā arna  p.68 infra 206-84531  n-inordugad co mōr ō fhuacht nādūrda an chraidi na haimsiri, as urusa eagla do geineamain innta ō cūisigthear singcoipis bás; ⁊ ar 4535  truailliugad coimplexa an chraidi mur so, nī himchubaid an eagla ar aen-mod a regimen choimēda na slāinti.

Et nī hiad amāin na haicīdi adubrumar romainn connaimthear do leith na brīge tochluigthi, mur 4540  atā, irasibilisconcupisibilis, ōir claechluigid sin ar cuirp. Gid eadh, na hīmāidi so connuimthear do leith na brīge inntshamluigthi inmeadōnaide claechluigthear ar cuirp uaithi, mur do-chīamaid gu follus co ngluaistear an fhuil ō fhaicsin ō 4545  īmāigiugad na rēd ndearg; ⁊ mur an cēdna geintear teinneas a neach ēigin ō smuainead an  460 teinnis atā ar a chompānach.

Agus mur adubrumar gurab intseachanta imurcaid d'aicīdib na hanma, as ar an mod sin 4550  tuigmid gurab intseachanta an mian an t-īmāigiugad do-gabur uatha; ōir nī himchubaid aen-uibiacht ēgcudruma do īmāigiugad a regimen na slāinti, ōir gluaistear an spirad do gluasacht anorduigtheach ōna leithēd sin d'īmāigiugad, ⁊ 4555  fācthur mod an dīleagtha ⁊ toirmiscthear an codlad ōn īmāigiugad sin. Agus is lōr linn na neithe athchumaire so do rād d'aicīdib na hanma.

 p.69

9. An naem ad c ai b idil : Do regim en aimsear na bl iad na

infra 209-104556  Ad sanitatis regimen perfectum oportet considerare diuersitatem temporum 22 anni ⁊ cetera: 4560  .i. as ēigin a thuicsin co fuilid aimseara na bliadna ēgsamail chum regimen fuirfe na slāinti; ar an adbur sin as intuctha nī ēigin don aimsir mar do-bearar don aīs ⁊ don choimplex. Ōir nī haen-regimen co huilidi dleagur do thabairt a 4565  n-aimsearaib ēxamla teasaidi ⁊ fuara na bliadna; et nī mī-rēsūnta gurab do rēir ēxamlachta aimsear na bliadna tuicthear ēxamlacht an regimen.

Ar an adbur sin as intuicthi co fuilid ceathra haimseara annsa bliadain, mur atā, earrach ⁊ 4570  samrad, fodmur ⁊ geimread. Agus dealuigthear na ceathra haimseara so na bliadna do rēir an asdrolaici, do rēir gluasachta na grēine an gach aen-rann do spēr na comarthad, ag tinnsgaint ō phongc spēire an earraig as cēid-chēim d'Airies. 4575  Agus mairid gach aen-aimsear do rēir na n-asdrolaici feadh trī mīs ⁊ trī comartha, innus co mbīt trī comartha annsna trī mī. Et is mur sin bīt aimseara na bliadna comthrom, a ngar do chomthrom.

An liaig, immorra, nī thabair sē dā ūig ag dēnum 4580  disdingi idir na haimsearaib gluasacht na grēine  p.70 infra 210-14581  a cearcaill na comarthad rē n-abur Sdodiacus, acht do-beir sē dā ūig an ēgsamlacht teagmus isna haimsearaib ō claechluigthear ar gcuirp-ne. Et do-chīamaid do leith dearbtha rann ēigin don 4585  bliadain do beith teasaidi ⁊ rann eile fuar; ar an adbur sin atā an liaig arna choimēigniugad chum disdingi do dēnam idir aimsearaib na bliadna, innus co mbeith an aimsear is mō atā measurda annsna cāilideachtaib gnīmacha, ⁊ 4590  foāmuigtheacha ana hearrach. Agus nī mairinn an measurdacht sin feadh trī mīs acht nīsa luga; ar an adbur sin as girre spās an earraig do rēir na leagad nā do rēir na n-asdroluici. Et ēgsamailtear fad girri na haimsiri sin do rēir ēgsamlachta 4595  an rēgiōin; ōir tinnsgnuid an t-earrach uair ann sul tēit grian annsa chēd-phongc d'Airies, ⁊ tinnsgnaid uair eile d'ēis grēine do dol annsa chēd-phongc d'Airies. Agus as ē as tosach don earrach, an uair thinnsgnaid na hēin ceileabrad 4600  do dēnam ⁊ tinnsgnaid na crainn blāth do thabairt, ⁊ co hathchumair an uair thinnsgnus gach uile nī blāth.

Et a ndiaig aimsiri an earraig tic an samrad, ⁊ is aimsear theasaidi thirim í. Agus is mōr 4605  chomaentaidius an aimsear sin risin earrach; ⁊ bīth spās fada aici a rēgiōn, ⁊ a rēgiōn ele spās gearr.

Et tic an fodmur ana diaid sin, atā contrārda  p.71 infra 211, 2134606  co dīreach don earrach do rēir chaindiachta, 4610  a ngar di. Agus as aimsear atā measurda gu lōr annsna cāilideachtaib gnīmacha é gid eadh, claenuid sē chum tirmaideachta mar do-nī an samrad tic reime. Agus atāit laeithi an fhodmuir teasaidi gu mōr ⁊ a oidchinna fuar, ōir is ro-urusa 4615  gabus an t-aer claechlōd teasaidi annsa lō chugi, fuaraideachta annsan oidchi, ar son a shēime ⁊ a thirmaideachta. Ar an adbur sin is mōr deichfrigid a oidchinna ōna laeithib a teasaideacht ⁊ a fuaraideacht. Agus nī theagmann sin 4620  annsan earrach, ōir nī fhuil an t-aer a chom-shēim sin nā a choim-thirim ann; ar an adbur sin nī fhuil sē foāmuidtheach mur atā an fodmar nā so-chlaechluigthi. Agus is annsan aimsir so  461 thinnsgnus dath an duilleabuir claechlōd ⁊ tinnsgnus 4625  tuitim leis.

Ana diaid sin tinnsgnus an geimread. Agus is fuar fliuch é, ⁊ as é as tosach do deireadh an fhodmuir, an uair thuitid duilleabur na crann; ⁊ as ē as deireadh dō tosach an earruig, an uair 4630 thinnsgnaid na crainn blāth do thabairt.

Et ar tuicsin na neithead so as intuicthi cad as regimen dīleas don tshlāinti an gach aimsir acu fā leith. Et tinnsgnum ar tūs ōn earrach. Agus adearmaid co cusmailtear an t-earrach 4635  risan easlāinti do-nīthear ō līnad, ōir atāit na cuirp līnta annsan aimsir sin. Et conclūidigthtear as sin gurab imchubaide an aimsear sin chum  p.72 infra 213-44636  na cuisleann ⁊ chum na purgōidi nā aen-aimsear eile; ⁊ atā sin ana dīleas speitsialta aigi, ōir as 4640  aimsear measurda é, ⁊ is a n-aimsir measurda dleagur na folmuigthi sin do dēnam; adbur eile, ar son gurab annsan aimsir sin is mō gluaistear na leanna, mās ead, na daīne atā amuirseach ar easlāintib līnta leagur cuisleanna dōib ⁊ folmuigthear 4645  iat annsan earrach; ⁊ togairmthear an sgeathrach ar son gurab teō ⁊ gurab flichi na cuirp annsan aimsir sin nā isna haimsearaib eile.

Agus teagmaid co minic a mbeith nīsa teō ⁊ 4650  nīsa flichi nā mur as emacr;igin a mbeith, ōir claenuid sī chum teasaideachta ⁊ chum flichideachta; ar an adbur sin nī hingnāthuigthe neithe thēigius ⁊ fhliuchus gu mōr do thabairt innti, mur atā, biad ⁊ deoch, a n-aithfhēgad na n-aimsear eile; 4655  ar an adbur sin as indēnta an regimen do shēimiugad. Et nī rigid a leas na cuirp līnta mōrān bīd nā digi do chaithim. Et do rēir mur atā an aimsear so measurda as saethur measurda dleagur do dēnum innti; ⁊ dligid sē beith nīsa 4660  mō nā saethur an tshamraid ⁊ nīsa luga nā saethur an geimrid. Tuillead, ōir tinnsgnuid an teas calmugad annsan aimsir so, ⁊ co mbuaidearthar an fhuil ⁊ na spiraid ⁊ an corp, mās ead, as maith aibstinens do dēnum ō na neithibh teasaidi ⁊ 4665  saillti ⁊ gēra. Agus is maith sirōipi mūcus an  p.73 infra 214-54666  t-ainnteas d'ōl mur dig, mur atā sirōip nenufairoxisacra ⁊ a cusmaile.

Et as inchomurthaid co fuil an corp slān ⁊ gan mōrān līnta do beith ann ōn aimsir roime, an 4670  uair adeirim gurab ēidir annsan aimsir so nīsa mō do biad reamur do thabairt nā a taburthar annsa tshamrad, ⁊ nīsa luga nā a taburthar annsa geimread; ōir atā an brīg ⁊ an teas lāidir annsan aimsir so, ōir is mōr an dīsgaīlead bīs ō na corpaibh 4675  annsan aimsir sin ō lāidireacht an teasa nādūrda ⁊ ō umlacht na corp do leith na flichideachta. Ōir atāit na cuirp līntach annsan aimsir sin ⁊ atāit brīga lāidiri acu, mās ead, is maith beacān do chaithim ann. Ar an adbur sin dom thuicsin, 4680  as maith d'orduig an Eagluis trēigeanus do dēnum annsan aimsir sin, acht muna līna duine ē fēin aenfheacht gach lae, mur do-nīd lucht an trēigeanuis; ōir do bud fearr an biad do roinn an tan sin nā mōrān do chaithim aenfheacht.

4685 Annsa tsamrad, immorra, innarbthur an fuacht ⁊ tinnsgnuid an teastēigthear na gaetha ⁊ tirmuigthear na cuirp; ar an adbur sin dēntur aipstinens ō na neithibh teasaidi millsi olamla saillti, ⁊ mur on cēdna ō na neithibh līntacha 4690  thshāsaigeas co luath, ōir atā an teas nādūrda anfann a n-inaduib an dīleagtha an tan sin. Et bīth a n-arān do chruithneacht glain ⁊ bīth a ndeoch anfhann do rēir brīge mīnidius an tart  p.74 infra 2154691  amāin. Et dligid regimen an tsamraid uile 4695  claenad chum fuaraideachta ⁊ chum flichideachta. Agus dleagur caithim co minic ann ⁊ beacān ar aen-sligi. Agus bīd na biada so-dīleagtha; ⁊ nī headh amāin dligid siat beith fuar do rēir brīge acht beith fuar do rēir gnīma.

4700 Et fliuchthar cumdaigi na teag a huisgidib glana aenda, lē haigēid nō lē duilleabur crann fuar arna cōrugud ar fhud an tigi, mur atā, duilleabur saileach ⁊ a cusmaile, ⁊ curthar soitheach lán d'uisgi a cūluib na seōmrad annsan aimsir 4705  sin. Seachnuid siat sēideadh na ngaeth fuar ⁊  462 seachnuid cuisle ⁊ coimriachtain ⁊ leigeas laccthach ⁊ saethur ⁊ trēigeanus mōr, ⁊ gach uile nī thēigius ⁊ tirmuigius.

Annsan fhodmur, immorra, as mōr dligmid beith 4710  deithideach ag tabairt regimen maith; ōir nī fhuilngid na cuirp, ar son mailīsi coimplexa na haimsiri so ⁊ ar son anfainne na mbrīg, seachrān do dēnam annsa regimen; ⁊ nī liginn gnāthugud dona biaduib oilius co maith, gid eadh, nī liginn 4715  an diet inmolta do tharcaisniugad. Et atā an aimsear so tirim co mōr ⁊ bīt na cuirp teasaidi; ar an adbur sin dligmid ar n-indtinn uile do beith a fliuchad na corp ⁊ a calmugad na mbrīg. Mās ead, as intseachanta annsan aimsir so gach 4720  uile nī thirmuigius an corp ⁊ anfhainnidius an brīg; mās ead, seachaintear an choimriachtain,  p.75 infra 216-74721  ōir tirmuigid ⁊ anfhainnigid sī na cuirp. Agus mur an cēdna do-nīd na smuaintigthi ⁊ an t-imshnīm mōr ⁊ an dobrōn ⁊ deoch uisgi fhuair 4725  ⁊ fothragad uisgi fhuair, ōir dūnaid sin na pōire ⁊ do rēir chonsiquens cūisigid fiabras.

Tuillead: dleagur tart ⁊ gorta do sheachna an aimsear sin, ⁊ nā līntur an brū a n-aenfheacht innti. Et bīth an fīn uisgimail co hinmeadōnach. 4730  Agus is cusmail regimen an fhodmuir rē regimen an tsamraid a mōrān d'inaduib, co tī fearthain annsa fodmur; ⁊ an uair tic, as mōr an t-innillius do-nī sī ō mōrān d'easlāintib. Gid eadh, is mō dligmid beith deithideach a ceartugad ⁊ a comfhurtacht 4735  na leannann annsan aimsir so nā a folmugad. Et seachaintear na tortha annsan fhodmur, ōir geinid siat leanna atā ullam chum morgaid; ar an adbur sin cusmailtear an aimsear so rē galar do-nīthear ō thruailliugad.

4740 Tuillead: as mōr as intseachanta fuacht na hoidchi ⁊ teas an lae annsan aimsir so. Ōir is ro-urchōideach easlāinti na haimsiri so, et dā teagmad easlāinti do neach annsan aimsir so, freagurthur ana tosach ī, sul daingnidius sī. Et 4745  dā faicim na leanna ar peacugad, folmuigthear iat sul tī an geimread, innus nach daingnigthi iat ō fhuacht an geimrid ⁊ co mbeith sī ō hoin amach 'na cūis do mōrān d'easlāintib eile.

Annsa geimrid, immorra, fēdmaid mōrān do  p.76 infra 2174746  4750  biaduib teasaidi reamra do chaithim ⁊ spās fada do beith eaturra, ōir atā an teas lāidir a climaduib an chuirp. Ar an adbur sin dā mbia coimplex fuar ag neach as eīdir leis gnāthugad do gairleōig ⁊ d'uinneamnaib an tan so, ⁊ do biad eile cōirigthear 4755  ō spīsrad teasaidi; ⁊ as imchubaid lictabāire teasaidi dōib annsan aimsir so. Gid eadh, na daīne ōga gā mbī coimplex teasaidi, as gu measurda dligid siat na neithe so do chaithim; ōir ginco dearnaid olc do raidlean 23, as baedal ar teacht an 4760  earruigh an tshamraid droch-easlāinti do geineamain uatha, acht muna furtachtaidthear iat ō chuislinn ō phurgōid. Et atā drong eile ithius mōrān annsa geimrid ⁊ ibius mōrān fīna ⁊ do-nī beacān saethuir, ⁊ as imchubaid cuisleanna 4765  dōib sin a tosach an earruig. Et dā mbia droch-oileamain reamur acu annsan aimsir sin, as inlactha an brū ana diaid sin.

Tuillead: is mō dleagur saethur do dēnam annsan aimsir so nā a n-aimsearaib eile na bliadna, 4770  ⁊ is mōr atā coimēd na slāinti annsan aimsir so, ar an adbur sin nī bī neach easlān ann acht ō chūis mōir lāidir ⁊ ō sheachrān mōr annsa regimen.

Ōir imdaidthear linn finn annsna corpaibh isin aimsir so, ar an adbur sin is maith gan na praiseacha 4775  nāid na tortha lē n-oiltear na daīne do beith fuar fliuch; ar an adbur sin as intseachanta an phraiseach do-nīthear do lactuca ⁊ d'atriplex ⁊ dā  p.77 infra 217-84776  cusmailib annsan aimsir sin. Gid eadh dligmid persille ⁊ borrāitsi ⁊ sāitsi ⁊ minntus do gnāthugad; 4780  et as mar an cēdna tuicthear dona torthaib. Agus dligid an fīn gnāthuigthear annsan aimsir so beith dearg. Et seachaintear cuisle do ligin annsan aimsir sin; ⁊ dligmid an phurgōid do gnāthugad muna toirmisgi fuacht ro-ard ī.4785  Tuillead: nī dleagur sgeathrach do dēnam ar  463 aen-mod annsa geimrid. Tuillead: as mōr dligmid beith deithideach do dīn an ochta ⁊ na mball atā 'na chomursanacht ōn fhuacht, ⁊ mur an cēdna don inchinn ⁊ do ballaib fuirimeallacha 4790 an chuirp ⁊ co speitsialta dona cosaib.

10. An deachmad c ai b idil : Dona grānaib ⁊ don arān

Quia sermones uniuersales in operacionibus sunt inutiles nisi applicentur ad particularia: .i. is mī-tharbach comrāiti uilidi acht muna ceangailtear iat dona neithib rannaidhi ana n-oibrigthib. 4795  Ō do luaideamur don taeb thuas dīn dona hoileamnaib a coitchinne laibeōrmaid ann so co speitsialta dīb. Et ar tūs dona biaduib, ⁊ an dara huair dona deochaib nādūrda ⁊ ealadnacha. An  p.78 infra 2194796  mēid beanus sē risin mbiad beid24 naī caibidleacha 4800  speitsialta ag labairt de: an chēd-chaibidil dona grānaib ⁊ dona harānuib; an dara caibidil dona potāitsib; an treas caibidil do na torthaib; an ceathramad caibidil dona luibib ⁊ do na praiseachaib; an cūigead caibidil do na prēmuib; an 4805  seisead caibidil do na hainmintib; an seachtmad caibidil d'imurcachaib na n-ainmintid; an t-ochtmad caibidil dona hiasguib; an naemad caibidil dona sabsaib ⁊ do na blasaib.

Bīth a fhis agad co ndēntur an t-arān don 4810  chruithneacht ⁊ don choirci ⁊ don eōrna ⁊ don tsheagal ⁊ don milium ⁊ do rais. Agus nī dīb so amāin do-nīthear an t-arán acht dā gach nī dā ndēntur panisium. Et as ead as panicium ann, .i. grān beirbthear a n-uisgi co mbī sē 4815  daingin a cusmailius arāin; ⁊ an uair beirbthear an grān sin ar uisgi co fuirbthi, co mbī sē tiug, ⁊ cumuiscthear co maith rē huisgi ē ⁊ curthar ainnsēin ar miasaib ar saltaraib gu fuara, ⁊ as cusmail rē harān é an tan sin ⁊ fēdtur a 4820  gearrad mur do-nīthear arān. Et as imchubaidi ⁊ as fearr do-nīthear so dona grānuib beaca nā dona grānuib mōra, mur atā milliumris , ōir is foirbthi cumuiscthear iat rē huisgi arna mbearbad. Et nī mōr gnāthuigthear panicium, ⁊ co hāirithi 4825  a coimēd na slāinti, ar son easbaid an tshalainn ⁊ an laibēn; mās ead, ligim torum é.

 p.79

infra 219-20

An chruithneacht, immorra, beirbthear a n-uisgi, nī mōr as imchubaid ī a coimēd na slāinti, ōir imdaigid dūinti ⁊ bēisti. Et tuicthear a 4830  chusmailius sin dā gach uile phastae shlim dā ndēntur biad; ōir is mall dīleagthur an t-arān slim, ⁊ is oileamain reamur rigin do-beir sē uaid, ⁊ togairmid sē cuirineach na bronn, ⁊ imdaigid sē gaethmuireacht isna hinnib. Et mās imchubaid 4835  d'aen-droing é as don droing do-nī saethur lāidir ⁊ agā mbīt cuirp lāidiri as imchubaidi ē.

Et as ē an t-amidum as fearr ⁊ as ēdruma dīb, ar son tirmacht na cruithneachta ⁊ ar son fuirbtheachta dīleagtha a fhlichideachta. Agus is 4840  mōr oilius , ⁊ is deacair a dīsgaīlead, ⁊ is don droing shaethruigius co mōr is luga urchōididius, ōir nī himchubaid don droing agā mbīt cuirp measurda ar aen-mod é. Et dā teagmad co gnāthōchaidi cruithneacht do chaithim, beirbthear 4845  an chruithneacht a n-uisgi ar tūs, ⁊ 'na diaid sin caitear lē heanbruithi feōla inmolta lē bainne almont, ⁊ is biad imchubaid sin ar mod ēigin do lucht an trēiginuis, ōir is mall claechluigthear ē, ⁊ arna dīleagad as mōr oilius.

4850 Et fēdtur mur an cēdna na biada do dēnum don eōrna ⁊ don choirci, ⁊ is mō as imchubaid mur biad iat nā an biad do-nīthear don chruithneacht. Et nī molaim an biad do-nīthear do phanicium nā do milium, ōit is beac oilid ⁊ is 4855 deacair a ndīleagad, ⁊ geinid linn dub, ōir atāit  p.80 infra 220-14856   464 siat fuar tirm annsa dara cēim, ⁊ ceanglaid an brū, ⁊ fuaraid ⁊ casaid an gaile.

Et an uair do-nīthear biad eile dona grānaib sin as ēigin a croicinn do buain dīb; ⁊ is fearr 4860  oilid siat an tan sin nā mur adubrumar romainn. Agus dā caitear maille feōil mēith maille heanbruithi mēith iat, as mōr ceartaigthear a fuaraideacht ⁊ a tirmaideacht.

Et as ē an t-arān do-nīthear don chruithneacht 4865  as mō atā inmolta dīb, ⁊ 'na diaid sin an t-arān eōrna, ⁊ na diaid sin an coirci. Et nī moluim an t-arān do-nīthear dona grānuib eile a coimēd na slāinti.

Agus seachaintear na grāin adubrumar do 4870  thruailliugad ō arsaideacht. Et nī dliginn an chruithneacht beith arsaid, nā beith anabaid, nā ro-nuad, nā arna timurgad ō droch-buain; acht dligid grān na cruithneachta beith reamur trom a' claenad chum deirgi. Agus dleagur cainndiacht 4875  measurda thshalainn ⁊ uisgi do chur air innus nach beith sē ro-bog nā ro-thirim nā ro-chruaid; ⁊ dleagur lauēn do chur ann, innus comad usaidi a dīleagad ⁊ comad lugaidi do geinfidi dūinti ⁊ pēiste ⁊ clocha annsna dubānuib ⁊ annsa lamannān. 4880  Et nī dliginn sē beith te nā cruaid ō arsaideacht, ⁊ beirbthear an cēd-lā é. Et tabair dot aire gu mōr nā bīa an teine lē mbeirbthear an t-arān ro-lāidir nā ro-ēgruaid, ⁊ co mbīa sī do chonnad imchubaid gan beith morguigthi. Agus mad  p.81 infra 221-24881  āil linn a beith oileamnach co mōr glantur ōna 4885  bran uile hī. Agus mad āil linn an brū do lagad, leigim mēid ēigin don bran ann; ōir as beac oilius an bran ⁊ lagaid an brū, ⁊ do-nī an min a chontrārda so.

Tuillead, bīth a fhis agat gurab fearr ⁊ gurab 4890  luaithi oilius an taes nā mur do-nī an crūsda fuirimillach, ōir geinid an crūsda linn dub; ⁊ nī mōr as imchubaid dona daīnib slāna é, acht don droing agā mbīt gailidi fliucha ⁊ lērb āil dol a truaigi; ⁊ as a ndeireadh na coda as mō as 4895  imchubaid é, ⁊ do-beir sē furtacht chum an bīd do thuitim a n-īchtar an gaili, ⁊ comfhurtachtaigid bēl an ghaili. Agus is lōr linn a ndubramar dona grānaib ⁊ don arān ⁊ do phanisium.

10. An t-aenmad c ai b idil dēg : Do na pot āits ib

4900 Consequenter de leguminibus sunt alica breuia disenda .i. ō dubrumar ní don taeb thuas dīn do na grānuib, adēram neithe ēigin athchumaire do na potāitsib ana ndiaid. Agus na potāitsi gnāthuigthear atāit cūig gnēithe orra .i. gnē do-nīthear do 4905  shisera ⁊ gnē do phōnuire ⁊ g do-nīthear do robus ⁊ gnē do-nīthear do lentes ⁊ g do-nīthear  p.82 infra 222-34906  do phis. Agus mā tāit gnēithe eile orro fēdtur a treōrugud chuca so.

Et atā substaint gach uili photāitse gaethmur 4910  dodīleagtha, ⁊ as linn dub geinius; ar an adbur sin nī himchubaid iat do na corpaibh measurda, an feadh mairid siat a leithid na slāinti. Et as intseachanta na potāitsi, gid eadh, an t-uisgi ana mbeirbthear iat lagaid an brū ⁊ togairmid an 4915  fual ⁊ oslaigid dūinti na cuisleann; ar an adbur sin as imchubaid gu lōr an nī ana mbeirbthear iat annsna haimsearaib a ngnāthuigthear biada reamra ō ndēntur dūinti, mur atā, aimsear an trēigeanuis. Et an uair do-nīthear an t-eanbruithi 4920  sin co himchubaid, mur theigeōsgmaid a cēdōir, as luga d'urchōid atā ann nā annsa substaint; ōir nī fhuil gaethmuireacht nā docomlacht dīleagtha, nā mailīs oileamna innta.

Et is mur so do-nīthear an t-eanbruithi sin .i. 4925  curthar sisera pis a n-uisgi fhiuchach feadh oidchi ⁊ coimeltear lē lāmuib iat aimsear fhada ainnsēin; tempearāiltear iat annsan uisgi chēdna feadh oidchi, et arna bārach leagar fiuchad fā dō fā thrī dōib; ⁊ sgagthar ainnsēin ⁊ coimēdtur. 4930  Et ullmuigthear é a fogus don chuid maille  465 cainēl ⁊ rē spica nardi ⁊ rē seinsēr ⁊ rē crōch ⁊ beacān fīna do chur ana cheann; ⁊ leagur fiuchad lāidir dō ainnsēin ⁊ taburthar a tosach na coda. Et oslaigid an t-eanbruithi sin na cuisleanna p.83 infra 223-44931  4935 n-abur uene capillares na n-ae ⁊ na seilgi, ⁊ togairmid an fual, ⁊ laguid an brū ōna dūintib, ⁊ coimēdaidh na dubāin ⁊ an lēs ōna cruatan.

Et as ē eanbruithi siser ⁊ na pisi cruinne gile as fearr ⁊ as imchubaidi ⁊ as cairdeamla don 4940  nādūir dīb, ⁊ as fearr a substaint nā substaint na potāitsi eile a n-eanbruithi. Et as ī potāitsi an phōnuire is measa dīb, ⁊ co hāirithi an uair beas maille na chroicinn; ōir as ī is mō geinius gaethmuireacht ⁊ is deacra do dīleagad ⁊ is mō 4945 mēduigius linn dub.

Et as inchomurthuig co deithideach gurab measa oilius an croicinn fuirimeallach ⁊ gurab deacra a dīleagad nā an t-eitne. Item cumgaigid croicinn an phōnuire an brū ⁊ lagaid an t-eitne, ⁊ atā so 4950  gu fīrinneach an gach aen-photāitsi: gid eadh, nī hinchaithme iat ar aen-shligi ar son an chumuisc ealadnaig atā orra, ōir lagaid cuid acu ⁊ fostaigid an chuid eile; ⁊ is mur sin cūisigthear gluasacht suinneānach sa chorp uatha. Et atā so fīrinneach 4955  ag labairt co speitsialta do na potāitsib ara fuil mōrān croicinn fhuirimeallach, mur atā, pōnaire ⁊ cicera mōra. Et as cūis do na cūisib fā n-abur an phis chruinn geal do chaithim, ro-shēime a croicinn; ar an adbur sin fēdaidh neach a caithim 4960  co hinnil maille na croicinn, acht gē fearr ī arna glanad ōna croicinn.

Et na potāitsi do-nīthear do na grānuib nuada  p.84 infra 224-54961  as luga bīs don chroicinn orra ⁊ is luga an deichfir bīs idir an croicinn ⁊ an t-eitne ⁊ as usa a 4965  ndīleagad nā an tan bīd arsaid; ar an adbur sin as dōig lē droing ēigin gurab mō atāit siat imchubaid don chorp daena an tan sin nā an tan bīt arsaid. Gid eadh, as fīrinneach gurab lia imurcacha na potāitsi nua ⁊ gurab sothruailligthi 4970  a substaint nāid na potāitsi arsaidi, mās ead, as luga as imchubaid iat do na corpaibh slāna ar mbeith an respectum sin acu nāid nā potāitsí arsaidi.

 466Et adeirim co fīrinneach ar an adbur sin gurab 4975  imchubaidi na potāitsi tirma an uair glantur ōna croicnib fuirimeallacha iat nāid na potāitsi nuada nach glantur. Agus as fearr na potāitsi nuada nach glantur ōna croicinn nāid na potāitsi arsaidi nach glantur. Mās ead, as maith na potāitsi 4980  glasa, an uair beirbthear iat air eanbruithi feōlann inmolta maille bainne almont, ar cur sheinnsēir gil ⁊ crōich orra. Et dā teagma na potāitsi tirma do chaithim, ⁊ gan a mbearbad air eanbruithi feōla, as maith uinneaman geal do gearrad co 4985  min ⁊ an potāitse do phriamacr;il maille ris ⁊ rē holaid na holiua ⁊ a caithim. Et is inchomurthaig co deithideach dā teagmad co caithfidi na potāitsi maille ris na biaduib eile, ⁊ cicera co hāirithi, gan a caithim a tosach na coda; ōir do thōgfaidis 4990  siat lēna ngaethmuireacht na biada eile chum bēil an ghaili lē toirmeōsgaidi an dīleagad.

 p.85

infra 225-6

Tuillead, nī hinchumuiscthi na potāitsi maille na croicinn fuirimeallach risna biaduib eile, ōir dā caitear roim na biaduib tair ēs na mbiad 4995  iat, mairid annsa ghaili maille rē mailīs; ⁊ dā caitear a meadōn na coda iat is amlaid as usa a cumusc risna biaduib eile, ōir ceartaigthear a mailīs ōn chumusc sin: mās ead, nārab ī an photāitsi bus cēid-meas nā bus meas dēiginach 5000  ar an mbord, acht dā caitear í a caithim a meadōn na coda, ōir is ann bus fearr a cumusc. Tuillead, bīth a fhis agad dā caitear na potāitsi a ndiaid na mbiad ele co treōruigid siat droch-aislingthi melancolica; ar an adbur sin nā caitear fā deōid 5005  iat. Et ó tā an dīleagad gā dēnam annsa gaile trē shligi fiuchtha, dā caitear na potāitsi a meadōn na coda as urusa a cumusc ris na biaduib, ⁊ ceartaigthear a mailīs.

Agus is lōr linn na neithe athchumaire sin do na 5010  potāitsib.

12. An dara c ai b idil dēg : Do na tort h uib

 381Sciendum quod quamuis fructuus in uia nutrimenti non competunt in sanitatis regimine .i. as intuicthi gingub imchubaid na tortha a sligid oileamna a coimēd na slāinti ar son gan a mbeith  p.86 infra 226-75011  5015 inmolta co coitchinn (ōir an oileamain do-gabur ō na torthaib geinid sī fuil shomorguigthi, ⁊ is beac oilid, ⁊ is mōr a n-imurcacha), gid eadh, gnāthuigid mōrān do daīnib na tortha ar son na tarbachta speitsialta tic ōna ngnāthugad.

5020 Et atāit cūig tharbachta fānab imchubaid na tortha a rēm-choimēd regimen na slāinti: an cd-tarbacht dīb, mīnigid siat linn ruad; an dara tarbacht, mūcuid siat ainteas fola deirgi; an treas tarbacht, fliuchaid siat na cuirp ⁊ fuaraid.

5025 Agus is iat so na tortha ordaigthear chugi sin .i. na tortha fuara fliucha, ⁊ co hāirigthi an uair bīt siat nua, mar atāit na tortha so .i. āirnida ⁊ persica ⁊ fīgida ⁊ caera ⁊ melones, cucumeris ⁊ sitruilli. Agus mad āil linn ainnteas fola deirgi 5030  do mīniugad a rannaibh an ochta ⁊ na mball spiradālta gnāthuigim do na neithib so adubramar romainn, mur atā, cucumer ⁊ melones do chaithim a ndiaid bīd; ⁊ mur an cēdna gnāthuigim na neithe sin an uair beas ainnteas annsan 5035  ucht ⁊ annsan inchinn ō biad ēigin do chaitheam, mur atāit, biada rōsdaigthi priāilti ō cūisigthear an t-ainnteas adubramar co minic.

Et mad āil linn ruad atā annsna cuisleannaib do chlaechlōd, ⁊ ainnteas fola deirgi atā annsna 5040  haeib ⁊ annsa sheilg ⁊ annsna ballaib ele do mīniugad, caitear na tortha adubramar an tan sin roim biad; ⁊ ibthear uisgi fuar innus comad luaithidi  p.87 infra 227-85041  do reachdais chum na cuisleann ⁊ coma mōidi in t-innfhuarad; ibthear fīn ana mbia uisgi co maith, ōir is 5045  sē as mō moluim.

Et is mō atāit na tortha sin imchubaid a n-aimsir samraid ⁊ fodmuir nā isna haimsearaib eile: ōir is bīt na cuirp annsan aimsir sin tirim ⁊ is mō gabuid lasad chucu ⁊ is mō imdaigid 5050  leanna coilearda innta nā isna haimsearaib ele. Agus mur an cēdna is imchubaidi na tortha sin adubramar do lucht leanna ruaid ⁊ fola deirgi ⁊ do na daīnib ōga nā do na haesaib ele ⁊ do na coimplexaib ele.

5055 Et as inchomurthaig co deithideach gurab deacair melones ⁊ sitruilli ⁊ cucumeres do dīleagad; ⁊ an linn geintear uatha bīth sē ullam chum murgaid ⁊ geintear fiabrais rigne uatha. Et gid eadh, bāigid siat an tart, ⁊ mīnigid an t-ainnteas, 5060  ⁊ comfhurtachtaigid an gaile, ⁊ lagaid an brū, ⁊ togairmid an fual, ⁊ brisid na clocha arna caithim maille sīltaib; ⁊ as fearr cucumer nā melones ⁊ sitruilli.

Gid eadh, as intuctha d'aire nach beid na tortha 5065  adubramar anabaid nā arsaid; ⁊ as inchoimēda an cuingill so an gach aen-torad. Agus an uair ticid siat chum beith abuid co fuirfe, dubaid ar na crannaib ⁊ ithid na damāin allaid iat. Et nī himchubaid a ngnāthugad so ar aen-mod, ōir 5070  ullmuigid siat na leanna chum morgaid, ⁊ imdaigid  p.88 infra 228-95071  bubonescarbongculusantrax annsna corpaibh gnāthuigius iat; ⁊ do-nīt smēra na drisi an cēdna, dā licthear dōib ar na crannaib nīsa shia nā an chōir. Et as mur an cēdna atāid na caera ⁊ adbur 5075  na seirīneadh reamur dā ngairthear calmones anar teangaid-ne. Et an uair gabmaid na tortha sin adubramar, ⁊ iat ar teacht chum beith abuid in mēide so co n-oiltear na damāin allaid uatha, nī  382 dligmid a caithim nā a ngnāthugad ar aen-mod in 5080  tan sin, nā aen-torad ana fadthur pēist ara lār; ōir foillsigid sin truaillead.

An dara tarba fā ngnāthuigid na daīne na tortha do chaithim, ar son na bronn do lagad. Agus atāit drong co nādūrda do na daīnib bīs 5085  stupāilti do gnāth nīsa mō nā mur reagur a leas; ⁊ rigid a leas in drong sin tortha lagus an brū do chaithim. Et is iat so na tortha sin .i. caera ⁊ āirneadha ⁊ smēra drisi ⁊ seirīne aipchi ⁊ persica boga. Ar an adbur sin as ingnāthuigthe na tortha 5090  adubramar roim biad; ⁊ nī hinchaiti biad ele 'na ndiaid, ach as inanta spās ana ndiaid, ag ōl eanbruithe fīna uisgeamail uisgi fhuair, ōir adearait drong gurab imchubaid na neithi sin adubramar do lucht leanna ruaid ⁊ don droing 5095  aitreabus a rēgiōn ro-theasaidi ⁊ do na daīnib ōga ⁊ a n-aimsir theasaidi; ⁊ is fearr eanbruithi feōla inmolta d'ōl in tan sin fīn milis uisgeamail nā in t-uisgi.

 p.89

infra 229-30

Et as intuicthi co maith co fuilid trī moda ar 5100  na caeraib .i. caera ainaipchi, ⁊ is dīb do-nīthear agresta; ⁊ caera aipchi glasa nuada, ⁊ is eistib beantur an fīn; ⁊ caera tirma rē n-abur uua passa.

Na cēd-chaera adubrumar, nī lagaid an brū 5105  acht is mō fhostaigid, ⁊ togairmid an tochlugad cūisigthear ō linn ruad neam-glan, ⁊ innfhuaraid ainnteas in gaile, ⁊ is mōr fhodnaid siat annsa flux bronn do-nīthear ō linn ruad.

Gid eadh, na caera aipchi, ⁊ co hāirigthi na caera 5110  geala nuada gan sgealla gan eitnida ⁊ gan croicinn, lagaid an brū; ⁊ is iat is mō ⁊ is fearr oilius, ōir oilid mur do-nīd na fīgid . Gid eadh, geinid siat gaethmuireacht ⁊ teinneas bronn; ⁊ dā curthar lā dā lā a fiadnuise grēine iat is feirrdi 5115  oilid siat ⁊ is lugaidi lagaid nā geinid gaethmuireacht. Gid eadh, an drong gā mbit gailidi lāna do biad, ⁊ iat neam-glan lān do droch-leannuib, nī dligid siat ar aen-mod caera do chaithim ⁊ co hāirigthi an uair bīt nua gan sgealla; ōir is luath 5120  truailltear iat annsa gaili neam-glan, ⁊ dīleagthur iat a cēdōir annsa gaile lān do biad; ⁊ an uair nach ēidir leō an gaili d'fhāgbāil tar ēis a ndīleagtha, ⁊ an biad ele gan beith dīleagtha, truailligthear iat an tan sin ⁊ truaillid sin an biad ele; ⁊ tuicthear 5125  a chusmailius sin do na torthaib laccthacha ele. Agus mad āil lē neach na caera glasa nuada do  p.90 infra 230-15126  chaithim is maith a cur a n-uisgi fhiuchach fead uaire, ⁊ a cur a n-uisgi fuar annsēin sul caitear.

Et is mō claenuid uua passa chum teasaideachta 5130  nā chum fuaraideachta, ⁊ comfhurtaigid an gaili ⁊ mēithigid na hae, ⁊ co hāirigthi an uair glantur iat ōna sgeallaib.

Et as inchomurthaig co deithideach co fhuilid gnēithe imda ar na fīgeaduib; gid eadh, atāit 5135  siat uile teasaidi fliuchaidi annsa chēid-chēim. Agus is iat na fīgid geala is fearr dīb ar son shēime a substainti ⁊ measurdacht a teasaideachta; gid eadh, is urusa a truailliugad ⁊ atāit uili gaethmur ⁊ geinit mīla. Et is tarbach don ucht 5140  iat ⁊ do chruatan na n-ārann. Agus gach mēid dā mbeid siat as ī in mēide sin is inmolta iat, ōir foillsigid sin gur ligidar mōrān dā ngaethmuireacht uatha ⁊ geinid fuil maith. Agus dā caitear iat a tosach in mīs do lagad na bronn, ⁊ dā mbeid 5145  siat nua dā mbeid tirim, ibthear eanbruithi fīn leō, ⁊ co hāirigthi ibit in drong agā mbīd ae fuara sin leō; gid eadh, in drong agā mbīd teasaidi as innile dōib uisgi fuar d'ōl leō, ⁊ nī do thogairm an fhluxa sin.

Do na smēraib

5150 Agus bīth a fhis agad nach laguid na smēra  383 anaipchi an brū ach is mō fhostaigid ī, ōir atā  p.91 infra 231-25151  nādūir ⁊ brīg fhrithbuailti ⁊ stipeacda inntu. Gid eadh, lagaid na smēra aibchi an brū, ōir claenuid siat chum fuaraideachta ⁊ chum flichideachta; ⁊ nī 5155  dleagur a caithim ar aen-mod tar ēis bīdh ar son foāmuithi a substainti. Agus na daīne bīs amuirseach ar morgad na leannann nā gnāthuigid siat smēra, ōir is torad somorguigthi co mōr iat; ar an adbur sin nī moluim co mōr iat don droing 5160  atā ullam chum fiabrais.

Do na hāirneadaib, immorra, bīth a fhis agad co ngnāthuigthear iat abuid ⁊ anabaid. Na hāirnidi aipchi, immorra, is iat is mō is imchubaid dīb, ⁊ a mbeith a fuirm fhada ⁊ iat fēin mōr ⁊ 5165  beacān feōla orra ⁊ iat cruaid a' claenad chum stipeacdachta ⁊ croicinn tana orra. Agus nī dligid blas milis co fīrinneach do beith orra acht blas milis a' claenad chum gēiri; ⁊ is mur sin atāit āirnidi Damasena. Et fliuchaid ⁊ fuaraid 5170  na hāirnidhi; ar an adbur sin is imchubaid iat do lucht na fiabras, ⁊ lagaid an brū mur adubramar.

Et atāit mōrān do gnēithib ele ar na hāirnidhib ⁊ nī moluim a ngnāthugad: ōir atā gnē beac fhiadānta dīb rē n-abur prunella, ⁊ atāit siat beac 5175  cruinn ⁊ fāsaid ar na claidib ⁊ nī lagaid siat an brū acht is mō fhostaigid, ⁊ is dīb do-nīthear acasia fhostaidius an brū.

Et dligid na hāirneadha caitear do lagad na bronn a chur a n-uisgi fuar ar tūs fead uaire: ⁊  p.92 infra 232-35176  5180 is mur sin is fearr fhuaraid siat ⁊ fhliuchaid, ⁊ an uair theagmaid do linn ruad folmuigid ē ag sleamnugad, ⁊ is mur sin is fearr ullmuigid siat an gaili chum gabāla an bīd.

Et bīth a fhis agad co deithideach gurab iat na 5185  hāirneada fliucha nuada is mō fholmuigius linn ruad, acht gid iat is measa oilius ⁊ is mō imurcacha. Gid ead, is mō chomfhurtachtuigid na hāirneadha tirma ⁊ is fearr oilid an corp.

Agus mur tuicthear do na hāirneaduib tuicthear 5190  a chusmailius sin do na seirīnib. Agus bīth a fhis agat gurab luga do fhlichideacht atā annsna seirīnib nā annsna āirnidhib ⁊ gurab sēime ⁊ gurab luga is rigin iat; ar an adbur sin is luga oilid siat nā oilid na hāirnidhi.

De Perciccis

5195 Ōir geinit siat leanna so-morguigthi ⁊ comfhurtachtaigid in tochlugad ⁊ nī dleagur a caithim tair ēs bīd, ōir do thruaillfidis siat an biad, acht caitear iat roim in mbiad mur do-nīthear na hāirnidi; ōir dīleagaid siat 25 co maith in tan 5200  sin, ⁊ comfhurtachtaigid an gaili te coilearda gā fhuarad ⁊ gā fhliuchad. Agus is maith a mboltanugad a n-aigid cardiaca pasio, et comfhurtachtaigid siat an craidi co mōr. Agus atā dīsleacht chumachtach  p.93 infra 233-45201  acu a n-aigid an brēntuis an dobalaid 5205 tic ōn gaili ⁊ ōn ucht.

Agus dā mbia gaile fuar anfann lān do droch-leannuib ag neach, ⁊ persica do chaithim ar cēd-longad, furtachtaigid co mōr iat; ⁊ is maith sein-fhīn deadh-balaid d'ōl mailli riū 5210 innus comad usaidi na leanna do dīleagad ē, ⁊ do cheartugad mailīsi in phersica, ⁊ co hāirigthi dā mbeid siat cruaid.

Agus bīth a fhis agad co laguid na persica aipchi an brū; ⁊ an uair bīt anabaid co fostaigid.

5215 Et is intuicthi an gach uile thorad nach dleagur tortha ēxamla do chaithim a n-aenfheacht: ar an adbur sin an drong caithius fīgid nī dligid siat caera na fineamna do chaithim, ⁊ mur sin do na torthaib ele. Et mur dleagur na biada ⁊ na deocha 5220  ēxamla do sheachna a regimen na slāinti is mur sin ⁊ nīsa mō dleagur na tortha ēxamla do sheachna.

Agus is mur sin is follus an dara tarba ar son a ngnāthuigthear na tortha do chaithim a regimen na slāinti, ⁊ mod a ngnāthuigthe.

5225 An treas tarba ar son a ngnāthuigid na daīne na tortha do chaithim a coimēd na slāinti: ⁊ is tarba dīb an brū d'fhostōg. Agus atā cuid do na  384 daīnib agā mbī brū laccthach co nādūrda co haicīdeach nīsa mō nā mur reagur a leas; ⁊ 5230  dligid so tortha fhostuigius an brū do gnāthugad, mur atāit, orāitsi ⁊ pēirida ⁊ ubla ⁊ mespila  p.94 infra 234-55231  sorbe. Agus an uair caitear na tortha so roim in mbiad stupāilid an brū. Et nī dleagur na tortha adubramar do chaithim a caindiacht mōir, 5235  ōir is olc oilid ⁊ is deacair a ndīleagad; ar an adbur sin in biad caitear ana ndiaig is luaithi dīleagthur é nāid na tortha adubramar, ⁊ mairid nīsa shia nā an chōir annsa ghaili ⁊ truaillid in dīleagad, mur is follus annsa feōil beirbthear nīsa 5240  mō nā an chōir co truailltear ī. Et caitear na tortha sin adubrumur a tosach na coda ⁊ a mēid bic mad āil linn an brū d'fhostōg. Agus mad āil linn an brū do lagad caitear a ndeireadh na coda iat.

5245 Et is iat na horāitsi is mō is inmolta dīb, ōir atāit siat deadh-balaid do leith a stipeacdachta ⁊ a poinnticdachta, ar an adbur sin comfhurtachtaigid siat an gaili ⁊ an craidi co mōr; ar an adbur sin is mōr is imchubaid iat do thogairm in tochluigthi 5250  truailltear ō linn ruad neam-glan. Et is maith a folach a stufaib ⁊ a mbearbad a luaith té; ⁊ an uair glantar iat ōna n-imurcachaib curthar a fīn maith deadh-balaid iat, ⁊ is ar an mod so is mō oilid siat ⁊ is luga thromuigid an 5255  gaili ⁊ is luaithi dīleagthur; ⁊ is ar an mod sin dleagur a tabairt do na daīnib agā mbīt gailidi anfhanna.

Et is mōr atāit na horāitsi oma stipeacda ⁊ is  p.95 infra 235-65256  deacair a ndīleagad, ⁊ nī dligid an drong gā mbīt 5260 gailidi anfanna fuara a caithim ar aen-mod.

Do na pēiridaib

Agus gach foicsi do deadh-balad ⁊ do shubstaint ⁊ do blas ⁊ do dath na n-orāitsi beid, as ī in mēide sin bus imchubaíd don gaili iat, 26 {} ⁊ do cheangal na bronn an uair caitear iat roim in mbiad ⁊ do 5265  lagad na bronn an uair caitear iat ⁊ i ndiaid in bīd. Et a chontrārda so atā ag na pēiridaibh millsi agā fuil substaint bog; ⁊ beirbthear iat mur do-nīthear na horaītsi.

Et bīth a fhis agad co deithideach an uair 5270  caitear pēireadha orāitsi ar cēd-longad gurab cūis lāidir do cholica iat. Et dā teagmad co caithfide iat ar cēd-longad a n-aen-chūis, ibthear fīn arsaid deadh-balaid a caindiacht big ana ndiaid, mur adubrumar romainn do na 5275  pēireadhaib.

Do na hubluib

Bīth a fhis agat co fētar na hubla do chaithim roim biad ⁊ 'na diaid; ⁊ is mo atāit siat imchubaid  p.96 infra 236-75276  chum na hoileamna nā atāit na tortha poinnticda aigēidigthi stipeacda, ōir atā rēsūn inann dā 5280  poinnteacacht ⁊ dā stipeacdacht, mur atā, do na horāitsib ⁊ do na pēireadhuib, do leith a mbrīge ⁊ do leith muid a taburta.

Na hubla deadh-balaid, immorra, comfhurtachtaigit siat an craidi ⁊ an inchinn ⁊ atā dīsleacht 5285  acu do chomfhurtacht na mball spiradālta dā mbeid siat ainmeasurda a teasaideacht; ⁊ as do na hubluib poinnteaca aigēidigthi tuicthir sin. Gid eadh, nī himchubaid na hubla millsi do na corpaibh coilearda, ōir inntaigthear iat a linn ruad 5290  co hurusa.

Et bīth a fhis agat co fuil droch-dīsleacht ag na hublaib a' geineamain gaethmuireachta annsa dara dīleagad ⁊ annsa treas dīleagad; ar an adbur sin adearuid na heagnuidi co ngeinit na hubla 5295  eitic, ōir in gaethmuireacht tic uatha atā droch-dīsleacht aici do thirmugad airteireadh in sgamāin.

De mespilis aut sorbis

Agus bīth a fhis agad gurab iat is animchubaidi do na torthaib adubramar romainn, ⁊ foillsigid poinnteacacht a mblasa ⁊ cruas a substainti sin. 5300 Et is luga dleagur do chaithim dīb so nā do na torthuib adubramar romainn; ⁊ is mō dleagur a  p.97 infra 237-85301  caithim mur leigeas nā mur biad, ar an adbur sin is imchubaid iat a flux na bronn. Et is tolltanaige sorbe nāid mesbuli. Ōir nī boguid na mespuli gu  385 5305 lōr ar na crannaibh, ar an adbur sin leagur dōib bogad sul caitear iat, ⁊ is mur sin is fearr a mblas.

Et is mur sin is follus an treas tarba fā ngnāthuigid na daīne cuid do na torthuib a leithid coimēda na slāinti.

5310 An ceathramad tarba fā ngnāthuigid na daīne na tortha a leithid coimēda na slāinti, do-gabur ī ō dlūthugad an bīd ō bēl an gaili chum a īchtair. Et atāit cuid do na torthuib do-nī an fāsgad sin ōna poinnticacht ⁊ ōna stipeacdacht, ⁊ do labramar 5315  dīb sin co lōr. Agus atāit cuid eile do na torthuib ō ndēntur in dlūthugad sin do leith truime ⁊ reime a substainti, mur atāit, cnō ⁊ castanea ⁊ a cusmaile. Ōir nī fhuil stipeacdacht nā poinnticacht ag in dā thorad so lē ndingeandais an dlūthugad sin, ⁊ 5320  nī fhuilid deadh-balaid chum comfhurtachta bēil an gaili; gid eadh, dlūthuigid siat an biad do leith a substainti ⁊ do leith a truma. Et nī mōr is imchubaid na tortha so do na daīnib slāna, ōir anfuinnigid siat an gaili trē deacracht a ndīleagtha, ⁊ 5325  nī fhuil millseacht acu rē furbaīltiginn an gaili nā stipeacdacht ō calmuigthear ē; ar an adbur sin is mōr is intseachanta na cnō glasa fliucha, ach gē dlūthuigid siat an biad ō uachtur co hīchtar an gaili.

5330 Castanea, immorra, as deacair a ndīleagad p.98 infra 238-95331  geinid linn reamur melancolica ⁊ dūnuid na cuisleanna. Et nī fhuil do na torthaib coillidi torad is fearr oilius nā castanea. Agus atā mēid ēigin stipeacdachta acu, ⁊ co hāirigthi an uair rōstaigthear 5335  iat, ar an adbur sin is imchubaid i ndiaid bīd iat.

Et is iat na cnō tirma is luga urchōidigius do na cnoib. Et dā mbeantur a croicinn dīb gabaid chucu mēid ēigin stipeacachta ⁊ millseachta ō calmuigthear ⁊ ō comfhurtachtaidthear an gaili, 5340  mur do-nī in castanea arna rōstad; mās ead, is arna n-ullmugad mur sin is imchubaid iat, ⁊ tar ēis bīd.

Item, is intuicthi gurab measa na cnō mōra tirma nāid na cnō Gaīdilacha, ōir is mō atāit siat 5345  olamuil nāid na cnō Gaīdilacha; ar an adbur sin inntaigthear a linn ruad co luath iat; ⁊ cūisigid teinneas cinn ⁊ buaidrid na sūile ⁊ geinit uertigo, ⁊ co hāirigthi an uair caitear iat tar ēis bīd; et treōruigid siat parilis na teangad ⁊ togairmid an 5350  sgeathrach; ⁊ an drong gā mbīt gailidi coilearda dligid siat na cnō tirma do sheachna. Agus gach arsuideacht dā mbeid is misti iat; ⁊ gach nuaidi dā mbeid is feirrdi iat, ōir nī fhuil in mēide so d'olamlacht inntu innus co ngeinfidis siat 5355  teinneas cinn nā uertigo ⁊ a cusmaile, mur do-nīt na cnō tirma. Et do rēir na flichideachta sleimne atā innta, lagaid an brū; ⁊ dā mbeantur a croicinn dīb ⁊ a caithim d'ēis bīd dlūthuigid an biad a n-īchtar an ghaili. Et dā caitear tirim  p.99 infra 239-405356  5360  roim biad iat maille fīgeaduib ⁊ rē ruib, is maith a n-aigid na neimi geintear ōn iasg iat.

Agus as mur sin is follus gurab imchubaidi na cnō ūra do na corpaibh slāna nāid na cnō tirma; ⁊ a chontrārda sin do na cnoib Gaīdilacha, ōir is 5365  fearr iat an uair bīt tirim na ūr.

Dona halmontaibh

Na halmoint millsi, immorra, atāit siat inmeadōnach idir na cnoib beaca ⁊ na cnō mōra; gid eadh, is fearr oilid siat ⁊ is imchubaidi don gaili iat nāid na cnō ele; ⁊ is ī mo dōich gurab 5370  fearr ūr iat mur biad nā tirim arsaid, ōir atā olamlacht innta tirim lē ndēnuit siat urchōid mur do-nīd na cnō mōra tirma. Gid eadh, nī fhuilid na halmoint tirma a com-olc risna cnoib tirma, ōir nī fhuil in mēide sin d'olamlacht innta.

5375 Et is inchomurthaid co deithideach nach mōr as imchubaid bainne na sean-almont tirim do lucht na fiabrus ar son na holamlachta atā innta, ōir cūisigid siat teinneas cinn ⁊ inntaigthear a linn ruad co hurusa iat. Gid eadh, is imchubaid bainne 5380  na n-almont nua do lucht na fiabras. Agus mad āil linn bainne gan beith olamuil do dēnum do na sean-almontuib .i. beantur a croicinn dīb ar tūs  p.100 infra 240-25381  ⁊ curthar ainnsēin a n-uisgi fhiuchach iat ⁊ nigthear  386 a n-uisgi fhuar iat ⁊ suaitear an bainne co lāidir 5385  ⁊ beantur a chubur de ⁊ beanaidh sin a olamlacht as.

Item, bīth a fhis agad nach imchubaid na halmoint tirma ar aen-mod roim biad nā tar ēis bīd, acht do thoirmeasc ēirgi na ndeathaigead amāin; ar an 5390  adbur sin toirmisgid in meisgi.

Na halmoint ūra, immorra, reamraigid in corp ⁊ measraigid ainnteas in gaili mēid ēigin. Et cnaīdit ⁊ glanuid flichideacht an gaili an uair caitear iat maille na croicinn fuirimeallach5395  toirmiscid in meisgi. Agus an uair caitear iat tair ēis na coda toirmiscid ēirgi na ndeathaigead chum an chinn; ⁊ comfhurtachtaigid in radurc ⁊ glanuid in t-ucht ⁊ osluigid dūinti na taeb; ⁊ do-nīt na halmoint shearba sin co hāirithi. Et 5400  co speitsialta tirmuigid siat imurcacha na taeb, ⁊ mēduighid substaint na hinchinne, ⁊ oilid co maith, ⁊ togairmid in codlad co hāilginach, ⁊ osluigid sligthi in fhuail, ⁊ furtachtaigit ⁊ cumgaidit feōil na fiacal dā cogantur maille na croicinn fuirimeallach 5405  iat.

An cūigead tarba tic ō gnāthugad na torthad a regimen na slāinti .i. in corp d'oileamain: ⁊ is i n-aimsir an ēigintuis tuicthear so ⁊ annsa chās a n-uireasbuigid na biada eile. Agus idir na torthaib 5410  uile in tan sin, is iat na fīgida fliucha, ⁊ caera na fīneamna is mō ⁊ is fearr oilius dīb. Na tortha  p.101 infra 241, 243-45411  fliucha eile, mur atāit, āirnida ⁊ a cusmaile, is beac oilid siat (⁊ is iat āirnidhe tuicthear ann sin .i. na bulāisi duba ⁊ geala), ⁊ mur an cēdna na 5415  tortha a mbī sūg mōr, mur atāit, ubla ⁊ pēireadha ⁊ a cusmaile; ⁊ is beac oilid siat, ⁊ co hāirithi annsa geimrid.

Na halmoint, immorra, ⁊ na cnō Gaedilacha ⁊ na cnō mōra ⁊ pini ⁊ a cusmaile, fēdtur a caithim mur biad a n-aimsir in ēigintuis 5420  ⁊ co hāirithi annsa geimrid.

Et bīth a fhis agad gurab deacair grān pini do dīleagad , ⁊ gurab ē is mō oilius do na torthaib olamla, ⁊ is lāidir in oileamain do-beir uaid; ⁊ is mōr glanus na dubāin ⁊ na baill spiradalta co 5425  hāirithi; gid eadh, is iat is easgairdeamla do na torthaib.

Dactuli, immorra, is dodīleagtha iat, ⁊ tromuigid in ceann, ⁊ geinit leanna reamra rigne, ⁊ dūnuid na cuisleanna, ⁊ sleamnaigit in t-ucht, ⁊ cūisigid 5430  in seile d'innarbad, ⁊ mīnigid in chosachtach, ⁊ toirmiscid morgad na fiacal ⁊ a fheōla, ⁊ is maith don gaili iat ōn mēid stipicachta atā innta, ⁊ cumguigit an brū. Agus dā caitear na tortha sin adubramar maille mil siūcra is luguidi urchōidigid don 5435  ghaili. Gid eadh, nī himchubaid dona corpaibh measurda a ngnāthugad, ⁊ co hāirithi an uair is mō caitear iat do leith na toile nā do leith na tarba.

 p.102

13. An treas c ai b idil dēg : Do na luib ib ⁊ do na prais ea c h uib

infra 244-55436  De herbis ⁊ oleribus que sunt in usu ponende sunt primo regule herbarum generales .i. do na 5440  luibib ⁊ do na praiseachaib atā a ngnāthugad; ⁊ is inchuir ar tūs riaglacha generālta na luibead ann so: an chēid-riagail dīb .i. gurab olc gach aen-luib co haenda, dā ngabur mur biad iat, chum oileamna in chuirp; ōir claenuid gach aen-luib 5445  do rēir a nādūire do geineamain leannann melangcolica flegmatica. Et do-nīt siat sin ōna substaint co huilidi a n-ēgmuis bugulusa ⁊ borrāitsi; ⁊ is iat in dā luib sin is fearr mur biad do na luibib ⁊ is luga urchōidigius.

5450 Et geinit na luibi fuara, mur atā, atriplexspinargiableta, fuil uisgeamail neim-dīleagtha fhlegmatica atā ullam chum morgaid ⁊ chum fiuchtha ar son a flichideachta, ⁊ ar son foāmuigthi a substainti ⁊ tearcacht a teasa nādūrda; ōir is 5455  luath gabuid so teas eachtrannach chucu.

Na luibe teasaidi, immorra, mur atā sāitsi ⁊ minntus ⁊ persille ⁊ a cusmaile, geinit siat fuil  387 gēr lasamain gontach theasaidi thirim, ⁊ nī himchubaid mur biad iat do na corpaibh measurda. 5460  Gid eadh, fēdtur a caithim mur leigeas chum rēm-choimēda ⁊ chum claechluigthi, mur atāit,  p.103 infra 245-65461  an drong agā fuilid coimplexa teasaidi ō linn ruad ō fhuil deirg, agā claechlōd ō gnāthugad luibead fuar annsa tsamrad. Et gnāthuigid in drong 5465  agā fuilid complexa fuara luibi teasaidi sēimiugad claechlōd, ⁊ co hāirigthi annsa geimrid.

An dara riagail .i. nach dleagur na luibi do chaithim om, ach lactucaportulaca maille haicēid, do cheartugad teasa fola deirgi ⁊ ainnteasa 5470  in gaili ⁊ na n-ae, ⁊ a caithim a tosach na coda a cainndiacht bic.

An treas riagail .i. na luibi teasaidi do gnāthugad annsna haimsearaib fuara ⁊ na luibi fuara annsna haimsearaibh teasaidi; ⁊ na luibi measurda, mur 5475  atā, borrāitsi ⁊ bugulosa, an gach aen-aimsir; ⁊ curthar annsa tsamrad spinargialactucableta farū, ⁊ annsa gēimread beacān do duilleabar minntuis ⁊ persille.

An ceathramad riagail: nach dleagur na luibi 5480  do chaithim in uair bīs a sīl abuid, ⁊ mur an cēdna nī dleagur a caithim co ticid chum mēide fuirfe.

An cūigead riagail .i. co ndleagur a n-ullmugad maille bainne almont, rē huisgi feōla inmolta, lē holaid na holiua.

5485 An sēmad riagail .i. gurab a tosach na coda dleagur an phraiseach d'ōl, ōir laguid sī an brū co coitchinn. Et teagmaid a chontrārda so do shubstaint in choblāin: acht gē tā eanbruithi in choblāin laccthach, ⁊ co hāirigthi in uair beirbthear  p.104 infra 246-75486  5490  co beac ē, gid eadh, an uair caitear substaint in choblāin fostaigid in brū; ar an adbur sin fēdtur substaint in choblāin do chaithim a ndeireadh in mīs 27 ⁊ a eanbruithi ana thosach. Agus nī healadnach an coblān ⁊ a eanbruithi do chaithim ar 5495  aen-shligid, ōir do chūiseōchdais gluasacht suinneānach annsa gaili ar son co lagann cuid dīb ⁊ co fostaiginn cuid eile; gid eadh, an uair beantur in t-uisgi ana cēid-beirbthear ē de, nī fhuil guasacht ana shubstaint do chaithim leisin dara heanbruithi 5500  leisin treas eanbruithi. Agus nī hanimchubaid an cēd-uisgi ana mbeirbthear na luibi fliucha lagus an brū do buain dīb, ⁊ a mbearbad ainnsēin ⁊ a caithim, ōir is mur sin is mō oilid ⁊ is luga lagaid.

An tseachtmad riagail .i. dā caitear na luibi 5505  fuara fliucha mur biad dleagur a n-ullmugad mar so .i. a flichideacht do measrugad; ar an adbur sin is maith a mbearbad a n-uisgi ⁊ a priāil ainnsēin a n-oluid milis, a mbearbad lē chēile arna cumusc a nī ēigin gā fuil brīg contrārda dōib; 5510  verbi gratia .i. atā in cucurbita fuar fliuch, ar an adbur sin as maith a bearbad ar tūs a n-uisgi, ⁊ a phriāil lē holaid ainnsēin, a chumusc lē neithib ēigin teasaidi, mar atāit, uinneamain ⁊ finēl ⁊ persille.

5515 An t-ochtmad riagail .i. gurab imchubaid na praiseacha chum oileamna, ⁊ co hāirigthi an uair  p.105 infra 247-95516  nach rannchuidigid na luibi dā ndēntur iat rē cāilib aduathmura; ⁊ is iat so na luibe sin .i. na luibe ar nach bī blas aduathmur ⁊ is mō bīs a 5520  ngaire do millseacht. Et bīth a fhis agad gurab iat so na luibi is gnāthaige dā ndēntur praiseacha .i. lactucableta, atriplex, portulaca, coblān, cucurbita, borrāitsi, bugulosa ⁊ persille, meirsi , uinneamain, lus ⁊ gāirleōg. Et adēram neithe 5525  athchumaire dīb so.

Agus ar tūs don lactuca. Agus is beac oilius sē, gid eadh, nī fhuil idir na huile luib, luib is mō ō ngeintear fuil maith nā é, acht co claenann sē chum fuaraideachta ⁊ chum flichideachta; ar an 5530  adbur sin is maith é do na complexaib teasaidi ⁊ a n-aimsearaib teasaidi ⁊ roim biad. Et fēdaidh neach a chaithim om beirbthi; gid eadh, is mo chlaechluigius sē om ⁊ is luga oilius, ⁊ a chontrārda sin an uair beirbthear é. Et nī dleagur a nigi, ōir an uair nigthear é geintear gaethmuireacht 5535  ⁊ deathaige ann, ⁊ ardaigthear a fhuaraideacht ⁊ a fhlichideacht ⁊ do rēir chonsiquens is deacair a dīleagad.

 388An lactuca, immorra, is luath dīleagthur é dā 5540  nādūir fēin; ⁊ mūchaid an tart, ⁊ mīnigid ainnteas leanna ruaid ⁊ fola deirgi, ⁊ measraigid fiuchad na leannann, ⁊ imdaigid bainne a cīgib na mbanaltrann, ⁊ dūisgid tochlugad an bīd, ⁊ nī lagann ⁊ nī fhostaiginn an brū, ⁊ nī thogairminn in fual. Et  p.106 infra 349-505541  5545  an uair caitear ar cēd-longad é roim fhīn, toirmisgid in meisgi; ⁊ togairmid in codlad; gid eadh, dorchaigid in radarc. Et is mōr is imchubaid ē do thogairm in chodalta do na sean-daīnib, gid ead, is maith a fhuaraideacht ⁊ a fhlichideacht do 5550  measrugad lē neithib teasaidi tirma deadh-balaid. Agus ceannsaigid an drūis ⁊ in choimriachtain. Agus fēdtur a chaithim a ndiaid biad ele, ⁊ co hāirigthi i ndiaid biad teasaidi ngēr, ōir is annsin is mō fhēdtur do chaithim de do chosg a mailīsi.

5555 Bleta, immorra, atā sē fuar fliuch. Agus nī dleagur a chaithim om ar aen-mod acht beirbthi. Agus is luga oilius sē nā an lactuca ⁊ is measa in fhuil geinius. Et anfhainnigid an gaili ⁊ na hinne. Agus cūisigid a gnāthugad teinneas gontach 5560  annsa broinn, ⁊ cūisigid cuirrineachgaethmuireacht , acht muna caitear neithe thoirmiscius a mailīs ar aen-shligid ris; ⁊ dā caitear mur sin ē leigisid teinneas na bronn agā lagad ⁊ ag osgailt 5565  na cuisleann. Et bīth a fhis agad gurab flichi bletalactuca innus gurab beac nach fuil in lactuca inmeadōnach idir in coblān ⁊ bleta.

Atriplex: is beac deichfrigius sī ō bleta ana hoibriugad ⁊ ana coimplex, acht gurab flichi 5570 atriplex; ⁊ ar an adbur sin lagaid sī an bru ⁊ is beac oilius ⁊ mīnigid loisgnigi leanna ruaid ⁊ togairmid an sgeathrach, ⁊ a sīl co hāirigthi, ⁊ is  p.107 infra 250-25571  mōr fhurtachtaigius do lucht icterisia . Agus nā caitear ar aen-mod om hī. Agus dleagur atriplex 5575  do chaithim maille holaid ⁊ rē salann ⁊ rē haigēid, ōir an uair caitear co haenda leō fēin iat gortaigid an gaili.

Spinairgia, immorra, is cusmailhatriplex ī, acht gurab fearr don gaili hī nāatriplex. Agus 5580  fliuchaid sī an brū, ⁊ geinid leanna fuara fliucha uisgeamla, ⁊ ceartaigthear a mailīs mur do-nīthear mailīs atriplex. Agus is maith don sgōrnaig ⁊ don sgamān ī.

Portulaca, immorra, is beac oilius sē an corp, ⁊ 5585  is dimolta ōir is fuar fliuch é, ⁊ cūisigid tart ⁊ sdupāilid an brū ⁊ cūisigid sdupur na fiacal. Et is maith don tsheilg é, ⁊ co hāirithi a shīl. Agus teimligid sē in radarc ⁊ toirmiscid in tochlugad ⁊ an drūis.

5590 Cucurbita: geinid sē leanna uisgeamla ⁊ is beac oilius. Agus atā ullam do gabāil truailligthe ar son tsochlaechluigthi a shubstainti; ar an adbur sin, in uair truailltear é arna dīleagad , geinid sē droch-leanna; ar an adbur sin an drong gā mbīt 5595  gailidi neam-glana, nī dligid a caithim acht muna hullmuigthear co maith iat, ōir is luath gabaid siat morgad chucu annsa gaili ar an dā mod sin, ⁊ inntaigthear chum droch-leannann iat. Mās ead, is maith a cumusc rē huineaman geal ⁊ rē finēl ⁊ rē  p.108 infra 252-35596  5600  horiganum ⁊ rē cailimint. Agus is maith a mbearbad ar tūs ⁊ a priāil ainnsēin.

An coblān, immorra, is fuar tirim ē do rēir droingi, ⁊ is teasaidi tirim ē do rēir droingi ele. Et adearmaidne, ar tuicsin a shubstainti ⁊ arna 5605  thuicsin mur biad, gurab fuar tirim ē ⁊ co ngeineann linn dub; gid eadh, an uair caitear mur leigeas ē maille risna neithib atā 'na thimcheall, is teasaidi tirim é. Agus do-nī urchōid don ghaili ⁊ is beac oilius sé ⁊ is olc na leanna geinius ⁊ dorchaigid in 5610  radarc ⁊ togairmid in codlad; ⁊ fostaigid a shubstaint an brū d'ēis a beirbthi fā dó, ōir laguid  389 in brū ōna chēid-bearbad; ⁊ togairmid in fual.

Agus dleagur a bearbad ⁊ a ullmugad maille feōlannaibh inmolta, ⁊ do-nīthear oileamain maith 5615  toltanach de, mur sin, is ēidir do chaithim. Et is mōr chomfhurtachtaidius in coblān na hailt co fuirimeallach ⁊ co hinmeadōnach; ar an adbur sin do oildis na sean-mnā a meic lē coblān innus comad luaithidi do-dēndais siubal.

5620 An borrāitse, immorra, atāit dā gnē air .i. gnē muinntearda ⁊ gnē choillidi. Agus nī fhuil do na praiseachaib praiseach is imchubaidi don choimplex daena nā hé. Agus atā sē teasaidi fliuchaidi co measurda; ⁊ nī fhuil do na praiseachaib teasaidi 5625  praiseach is mō geinius fuil maith nā é. Et atā gnē gairbthin ann, ⁊ is lugaidi is toltanach é rēna chaithim sin, ⁊ is maith nī ēigin do chumusc ris  p.109 infra 253-45626  do thoirmeasc na mailīsi adubrumar, mur atā, spinairgiableta. An borrāitse, immorra, comfhurtaigid 5630  in craidi ⁊ na baill spiradālta co huilidi, ⁊ mīnigid sē in t-ucht ⁊ in sgamān, ⁊ togairmid in furbaīlteachus. Agus moluim a chaithim arna bearbad ar feōil cabūn, ⁊ beacān persille do chur 'na cheann do cheartugad a fhlichideachta, ⁊ 5635  spinairgiableta do mīniugad a gairbthin.

Agus na luibi eile teasaidi gnāthuigid na daīne as iat so iat .i. finēl ⁊ persille ⁊ cerfolium28, meirsi ⁊ pibur cas, sāitsi ⁊ minntus. Agus nī dēntur praiseacha dīb so amāin, ōir is beac oilid siat ⁊ 5640  geinit fuil gēr ⁊ loisgid in fhuil atā arna geineamain; ar an adbur sin nī himchubaid a caithim leō fēin ar aen-mod mur biad, acht mur leigeas amāin. Agus ar an adbur sin gnāthuigid na daīne slāna na luibi so do cheartugad mailīsi na mbiad fuar 5645  ⁊ na praiseach fuar. Agus curthar a sabsaib iat co minic ar son na tarba speitsialta ōna cusmail duine do choimēd ō easlāinti dōib.

Ar {} 29 an adbur sin is luib theasaidi an sabrae. Agus atā seirbe ⁊ stipeacdacht ann co follus, ar 5650  an adbur sin nī mōr is imchubaid mur biad ē. Agus is maith don gaile é dā caitir om beirbthi ē. Et is beac an bearbad rig sē a leas. Agus fēdtur a thabairt maille holaid ⁊ rē haigēid ⁊ rē  p.110 infra 254-55651  salann do chomfhurtacht an gaili ⁊ do leigeas 5655  fhasdidium ⁊ do thogairm in tochluigthi. Agus dā n-innaltur in t-inad goinius an nathair neimi rē n-abur sgorpio uiper a huisgi ar a mbeirbthear sabrae mīnigid in teinneas.

Et bīth a fhis agad gurab mōr fhurtachtaidius 5660  in feinēl an radarc arna chaithim co hinmeadōnach arna chur risna sūilib co fuirimeallach; ⁊ ar an adbur sin caithid na hainminti neimneacha é ⁊ coimlid siat fēin dā sūilib ē innus comad feirrde a radarc, mur adearar don lochaid5665  n-abur talpa bīs a fuathachaib talman a comursanacht in fenēil .

Agus is mall dīleagthur ē ⁊ is olc ⁊ is beac oilius ⁊ nī himchubaid mur biad é. Agus is maith a n-aigid gaethmuireachta an gaili é. Et dā n-ibthear 5670  maille huisgi fhuar ē, coisgid an sgeathreach. Agus dā mbristear maille salann é ⁊ a chur ar greim na con confuid, leigisid é. Agus is mō as imchubaid ē mar leigeas nā mur biad; ar an adbur sin nī himchubaid é a regimen na slāinti 5675  acht do cheartugad mailīsi na mbiad ele mur adubramar romainn.

Don phersille

Agus adeirim co ngeineann sē fuil gēr, ⁊ co ndūisginn neach chum feirgi, ōir atā sē osgailteach  p.111 infra 255-65676  co mōr, ⁊ nī himchubaid mur biad é acht do 5680  cheartugad na mbiad ele. Et comfhurtaigid an luib so arna cur a mbiaduib in dīleagad, ⁊ innarbaid an gaethmuireacht ⁊ is imchubaid a sabsaib í. Et as imchubaid a gnāthugad a n-aimsir fhuair ⁊  390 a n-aīs arsaid ⁊ a rēigiōn fhuar. Et do-nīthear ceirīn 5685  de ⁊ do shalann a n-aigid greama na con confaid.

An meirsi, immorra, is cusmail risin persilli ē do rēir choimplexa ⁊ dīsleachta; gid eadh, is neam-tholtanaighi an blas bīs air nā ar an persilli; ar an adbur sin is beac gnāthuigid na daīne é 5690  mur biad. Agus nī com-thirim é risin persille ⁊ nī com-mōr in dīsleacht atā aigi ag oslugad pōiread na n-ae ⁊ na seilgi. Gid eadh, do-nī sē urchōid do na haeib ⁊ dūisgid gluasacht lucht na hepilepsia, ⁊ an uair cogantur é do-nī an bēl 5695 deadh-balaid.

Don phibur chas

Bīth a fhis agad co tēiginn sē an gaile ⁊ na hae ⁊ co loisginn an fhuil ⁊ gurab beac oilius; glanuid an sgamān ⁊ dūisgid an choimriachtain; ar an adbur sin is beac dleagur do chaithim de a tosach in mīs 30; ⁊ caitear ē maille rē salann ⁊ re holaid 5700 do thogairm in tochluigthi; ⁊ is olc ar aen-mod  p.112 infra 256-75701  ele don gaile é, ōir do-nī gontach ann; agus fostaigid in finnfad arna ōl arna choimilt faī.

Sāitsi, immorra, atā sē teasaidi tirim; ar an 5705  adbur sin nī himchubaid maille ris fēin ē mur biad. Agus is mōr chomfhurtachtaidius na fēithe. Agus gnāthuigid na daīne in sāitsi ar dā modaibh: an cēd-mod dīb, agā chumusc rē fīn, ōir comfhurtachtaigid in fīn sin arna ōl na daīne ⁊ co hāirithi 5710  i tosach na mīs. Agus as imchubaid an fīn sin do lucht na pairilisi ⁊ na hepilepsia arna ōl co measurda, ar folmugad an adbuir rēm-thosgaithi. Tuillead, gnāthuigmid an sāitsi mur shabsa ōir dūisgid sé in tochlugad an uair bīs an gaili līnta 5715  do droch-leannuib oma neim-dīleagtha. Et bīth a fhis agad nach innil in sāitsi do chaithim, ōir trialluid na hainminti neimneacha chugi ⁊ sailigid ē; ar an adbur sin is maith a phlanndugad a n-aici na ruibi, ōir nī thrialluid na hainminti 5720  neimneacha chugi an tan sin.

An minntus, immorra, atā sē teasaidi tirim ⁊ is beac is imchubaid é mur biad. Agus is fīrinneach a rād co comfhurtachtaidinn sē an gaile ⁊ co coisginn singultus. Et toirmiscid sē an sgeathrach 5725  fhlegmaticach ⁊ an sgeathrach fhola, ⁊ dūisgid in choimriachtain, ⁊ toirmiscid an seile fola. Agus is imchubaid é a n-aigid greama na con confuid, ōir atā dīsleacht aigi chucu.

 p.113

14. An ceathramad c ai b idil dēg : do na prēm aib h

Radices quibus communiter homines sani 5730  utuntur hiis temporibus .i. do na prēmuib gnāthuigid na daīne slāna. annsna haimsearaib so, mur atā, lus ⁊ gairleōg ⁊ uinneamain ⁊ meacain raphanus napionesrapa. Agus laibeōrmaid don lus ⁊ don gairleōig ⁊ do na huinneamnaib co hathchumair, 5735  ōir nī mōr as imchubaid iat do na corpaibh measurda nā teasaidi mur biad, ⁊ co hāirithi an uair bīt siat omh. Et is beac oilid siat ⁊ geinit droch-fhuil gēr gontach; gid eadh, sēimigit siat na leanna reamra ⁊ gearruid na leanna rigni. Agus an uair 5740  beirbthear iat, ligid uatha in chāil gontach bīs inntu ⁊ mairidh an brīg gearrthach shēimigtheach inntu; ar an adbur sin as imchubaidi iat beirbthi nā om.

An lus, immorra, atā sē teasaidi tirim, ⁊ is dimolta 5745  an oileamain do-beir sē don chorp ⁊ urchōidigid do na sūilib ⁊ geinidh fuil dub melangcolica . Et geinidh aislingthi aduathmura ⁊ gortaigid na fēithe ar son na gontaigi chūisigius inntu; ⁊ urchōidigid do na fiaclaib ⁊ dā feōil. Et nī dliginn fear leanna 5750  ruaid nā leanna duib a gnāthugad ⁊ co hāirithi an uair bīs sé om.

 p.114

infra 258-95751  Na huinneamain, immorra, atāit siat teasaidi ⁊ atā flichideacht talmaide acu maille flichideacht tshēim uisgeamail neim-dīleagtha. Agus geinid 5755  siat droch-aislingthi ⁊ teinneas cinn; ar an adbur sin ullmuigid a ngnāthugad gu mōr neach chum mīchēile. Agus dā caitear omh iat geinid leanna morguigthi annsa gaile, ⁊ buaidrid siat an rēsūn  391 ⁊ in chuimne. Gid eadh, dā caitear iat beirbthi 5760  maille heanbruithi feōla inmolta, comfhurtachtaigid in dīleagad ⁊ laigdigit na hurchōidi do-nīthear uatha ⁊ measraigid na biada fuara ara mbeirbthear iat; gid eadh, is fearr gan a ngnāthugad.

5765 An gairleōg, immorra, atā sī teasaidi ⁊ claenuid sī chum flichideachta ēigin. Agus is luga fhodnus sī a n-aigid na gaethmuireachta nā fhodnus in t-uinneaman, ⁊ is maith a n-aigid na cosachtaigi hī, ⁊ innarbaid an seile co maith. Gid eadh, 5770  urchōidigid don radarc ⁊ cūisigid teinneas cinn. Agus is ria adearar triacla na mbodach. Et is don droing agā mbeid leanna fleumaticacha reamra rigne is imchubaid an gairleōg; ⁊ is mōr dligid lucht leanna ruaid a seachna.

5775 Raphanus (.i. ragam) 31, immorra, nī mōr is imchubaid mur biad é, ⁊ co hāirithi do lucht leanna ruaid; ōir geinid fuil gēr gontach. Et is olc don  p.115 infra 259-605776  gaili iat ⁊ cūisigid brūchtach aigēidigthi ⁊ geinid leanna reamra; ⁊ dā mbia an brīg dīleagtha anfhann 5780  geinidh leanna oma. Et atā brīg sheīmidtheach gearrthach innta. Et ithid drong prēma rafanuis a ndiaid na mbiad eile do chomfhurtacht in dīleagtha; ⁊ adearuid dā caitear i ndiaid biad ele rafanus co comfhurtachtaiginn an brīg innarbthach 5785  ⁊ co lagann an brū; gid eadh, dā caitear roim biad ele é innarbaid chum na mball uachtarach ⁊ togairmid an sgeathrach. Mās ead, is maith rafanus maille salann ⁊ rē haigēid a ndiaid biad eile ⁊ a chaithim a mēid bic. Et is 5790  fīr co n-urchōidighinn do na sūilib ⁊ do na haeib ⁊ do na fiaclaib. Et is maith ē a n-aigid greama na con confaid arna chaithim co hinmeadōnach, arna chur rū co fuirimeallach ⁊ do thogairm na coimriachtana.

5795 De napionibus ⁊ rapis .i. bīth a fhis agad gurab iat prēma is imchubaidi d'oileamain an chuirp iat; ⁊ foillsigthear sin co lōr ō chairdeamlacht a mblasa, ōir is coitchinn an gach uile oileamain gurab iat na neithe searba ⁊ gontacha is luga oilius ⁊ gurab 5800  iat na neithe millsi is mō oilius. Agus as iat na rapai napiones is millsi do na prēmaibh; ar an adbur sin is iat is imchubaidi mur biad dīb, gid eadh, geinid leanna reamra, ⁊ is deacair a ndīleagad, ⁊ geinit siat gaethmuireacht ⁊ leanna 5805  oma dā mbia an brīg dīleagthach anfhann. Agus  p.116 infra 260-15806  atā dīsleacht chumachtach acu do chomfhurtacht an radairc. Et is maith a nglanadh ōn chēd-uisgi ara mbeirbthear iat ⁊ gan a n-ithi om. Et is imchubaid napiones ⁊ is mō is molta nā rapa. 5810  Agus dūisgid in choimriachtain ⁊ boguid an brū ⁊ glanuid sligthi in fhuail. Et bīth a fhis agat co ndleagur rapa do leith-bearbad a n-uisgi aenda ⁊ ainnsēin a mbearbad maille feōil mēith, ⁊ arna n-ullmugad mur sin is maith an biad iat.

Don meacan rī

5815 Bīth a fhis agad an uair bīt siat geal co fēdtur a caithim beirbthi maille feōil gan feōil, ōir furtachtaigid na hāirne ⁊ an brū mur do-nī rapa ⁊ is luga oilid siat nā do-nī rapa. Et is do-dīleagtha iat mur as ead na prēma eile; ⁊ na leanna 5820  geintear uada atāit inmeadōnach idir maith ⁊ olc, ⁊ co hāirithi dā mbia an brīg dīleagthach anfann. Agus as mōr thogairmius sē in choimriachtain.

15. An cūigead c ai b idil dēg: don fhungus

Volo post tractatum de radicibus aliquantulum loqui de fungibus32 .i. dob āil lim tar ēs trāchtuid 5825  do dēnam do na prēmuib labairt mēid ēigin do na fungib, ōir is mō in cusmailius atā acu ris na  p.117 infra 261-25826  prēmaibh nā ris na luibib ⁊ ris na torthuib. Et bīth a fhis agat co ngnāthuigid na hEadāilig na fungi mur biad tar ēis a mbeirbthi a huisgi 5830  d'ēis a priāilti, arna caithim maille spīsraib deadh-balaid toltanacha. Et geintear iat annsna  392 meadaigib 33 ⁊ annsa talum neam-thruailligthi, mur nach dēnuid ainminte neimneacha comnuide; ⁊ an gnē fhāsus de a comursanacht fuathach na 5835 n-ainmintid neimneach ⁊ annsna hinaduib morguigthi ⁊ a n-aici na prēm marbthach, atā in chuid sin marbthach dīb. Agus is fearr tirim iat nā ūr; ar an adbur sin is maith fiuchad do ligin dōib a n-uisgi maille lus ⁊ rē puliol ruigiol; ⁊ priāiltear 5840  ainnsēin é maille holaid na holiua millsi, ⁊ ō crotar pūdur spīsraid orra, mur atā, pūdur sinnsēir gil ⁊ pūdur cainēl; ⁊ is mur sin ceartaigthear a mailīs, ōir is mōr atāit siat fuar fliuch ⁊ geinid a cusmailius sin do leannuib. Et is somorgtha 5845  a substaint ⁊ an linn geintear uatha, ⁊ is deacair a ndīleagad ⁊ innarbthur iat sa mod a caitear iat, ⁊ geinid colica. Agus tic mūchad ⁊ cumgach ⁊ singcoipis ⁊ allus fuar co gnāthach uada , ⁊ leigistear sin lē hoximel diureticach maille 5850  ara mbeirbthear īsōip ⁊ puliol ruigiol. Agus do-nī urchōid don ghaili, ⁊ is maith fīn maith d'ōl ana ndiaid. Ar an adbur sin dimoluim gnāthugad na fungi.

 p.118

16. An sēmad c ai b idil dēg : do sdruphula ⁊ do shubera

infra 264-45851  Non solum homines utuntur fungis sed eciam 5855  sdrufulis .i. nī headh amāin gnāthuigid na daīne fungi acht gnāthuigid sdrufuli. Agus as ead is sdrufuli ann prēma fhāsus annsa talam gan lurga, agā mbī duilleabur cruinn dearg ⁊ ara mbī blas insipita a' claenad mēid ēigin chum millseachta. 5860  Agus is dōich leam co tabraid siat oileamain fhuar fhliuch uatha ⁊ co ngeinid leanna reamra; ⁊ caitear om ⁊ beirbthi iat. Et atā nādūir thalmaide co mōr aca; ar an adbur sin dā caitear a ndiaid bīd eile iat furtachtaigid siat 5865  an biad chum tuitme ō bēl an ghaile chum a īchtair. Agus geinid leanna melangcolica. Et is maith a mbearbad ar tūs a n-uisgi maille buidēn uigi tair ēs a croicinn do buain dīb ar tūs, ⁊ ainnsēin caitear iat lē holaid milis ⁊ lē pūdur 5870  spīsraid; ⁊ dleagur fīn maith d'ōl tar a n-ēis. Agus as guasachtach gnāthugad continōideach na prēm so don chorp ar son co treōruigid siat pairilisapoplexiacolicastranguria. Agus is deacair a ndīleagad ⁊ tromuigid an gaile; ⁊ is fogus do 5875  nādūir na fungi iat: mās ead, comuirlim a seachna. Agus as ī mō dōich gurab mō gnāthuigthear iat trē chraes nā trē ēigintus.

 p.119

17. An seachtmad c ai b idil dēg : do na feōlannuib

infra 2645876  Quia quidem bone carnes inter alia cibaria .i. an uair dīleagthur an fheōil co maith, nī fhuil do na 5880  biadaibh biad is mō geinius fuil maith nā hī; ⁊ mēduighid brīg na curp; ar an adbur sin as inlaburtha di co speitsialta. ⁊ don oileamain do-gabur uaithi. Agus ar tūs don oileamain do-gabur ō na hēnuib fiadānda ⁊ muinntearda do-nī 5885  eitillach, ⁊ ainnsēin don oileamain do-gabur ō na hainmintib shiubluigius ar a cosaibh.

Gid eadh, bīth a fhis agat co generālta co n-ēxamailtear coimplex ⁊ dīsleacht ⁊ oibriugad na feōla fā ēxamlacht gnēthead na n-ainmintead, dā 5890  rabuid siat ana n-ēnuib muinntearda fiadānda do-nī eitillach, shiubluigius ar talam; ⁊ ēxamailtear iat fā ēxamlacht a n-aes, ōir bīth feōil ainmintid aen-gnēe ēxamail go mōr do rēir oibrigthi ⁊ coimplexa. Et ēxamailtear mur an cēdna do rēir 5895  ēxamlachta na cluana ana mbeathuigthear iat, ⁊ in rēgiōin ⁊ na haimsiri ⁊ muid a n-ullmuigthi.

Ar an adbur sin gibē lēnab āil lorguireacht coimplexa ⁊ oibrigthi na feōla do dēnum co deithideach,  393 as ēigin dō an lorgaireacht sin do dēnam 5900  innta so, ⁊ a smuaintigthib rannaidhi eile ēxamluidius coimplex ⁊ oibriugad ⁊ comshuigiugad na  p.120 infra 2655901  feōla. Tuillead, bīth a fhis agad co fuil cuid don fheōil maith do-beir oileamain molta uaithi ⁊ cuid eile do-beir oileamain dimolta. Tuillead, 5905  atā cuid di is urusa do dīleagad ⁊ cuid eile is deacair do dīleagad ⁊ dīleagthur co mall. Tuillead, atā cuid di geinius leanna reamra rigne ⁊ cuid eile geinius leanna sēime. Tuillead, atā cuid dīb oilius co mōr ⁊ cuid oilus co beac.

5910  Et as ī is cūis bunāiteach don ēxamlacht sin comshuigiugad ēxamail na ndūl, ⁊ teagmuid ēxamlacht na hoileamna uada sin do rēir mur ēxamailtear coimplexa na n-ainmintid co mōr co beac ōn choimplex daena. Ar an adbur sin 5915  an fheōil geinius leanna maithe ⁊ oileamain inmolta, as feōil ī thosgaidius chum measurdachta ana fuil cudrumacht na ndūl ⁊ dīleagad cudruma ar nā tosguidinn aen-blas ar nā gabann aen-blas tigearnus, mur atā, blas saillti searb gēr 5920  a cusmaile, acht iad a' claenad chum millsi . Agus in fheōil oilius co holc as cuingill chontrārda dōib sin atā aici. Et mur an cēdna an fheōil is urusa do dīleagad, atā substaint ēdlūith aici, ⁊ as urusa a dīleagad ar son gan a beith rigin ⁊ 5925  nā hadruid a rainn dā chēile co mōr ⁊ fuil sī daingean; ⁊ in fheōil is deacair do dīleagad is cuingill chontrārda dōib sin atā aici.

Tinnsgnum do rēir an uird adubrumar romainn  p.121 infra 2745926  don fheōil innus co fuidmis fuirceadal rannaidhi 5930  d'fheōil na n-ainmintid. Agus ar tūs do na hēnuib. Na cearca, immorra, adearar gurab measurda iat, ōir is imchubaid don inchinn iat ⁊ calmuigid an drong bīs ag ēirgi a heaslāinti ⁊ comfhurtachtaigid na brīga uile. Feōil na cearc ōg ⁊ na 5935  cabún a meadōn a n-aīsi ⁊ agā mbī aibīc maith, moltur tar feōil na n-ēn uile iat, ōir atāit siat a ngar dā n-inntōg a fuil ⁊ as beac a n-imurcacha ⁊ is inmolta a n-oileamain, mad beirbthi a n-uisgi beid siat, mad rōstaigthi. Et is fearr na cearca 5940  duba nāid na cearca geala. Tuillead, is iat na cearca nā beirinn uigi is fearr dīb ⁊ na cailig ōga ō nach geintear. Na sean-chearca ⁊ na sean-choilig bīth blas saillti orra; ar an adbur sin nī mur biad is fearr iat acht mur leigeas, ōir 5945  laguid an brū a colica, Et bīth a fhis agat co claenuid gearrcuid na coileach chum flichideachta ⁊ chum fuaraideachta ēigin; ⁊ is luath dīleagthur iat, ⁊ an uair beirbthear maille duilleabur persille ⁊ rē hagresta mēduigid fuil inmolta; ⁊ 5950  is tarbach a caithim annsa tshamrad arna rōstad maille huisgi rōise ⁊ rē hagresta.

Perdix is fuar tirim í annsa chēid-chēim, gid eadh, atāit a ngearrcaig measurda teasaidi fliuchaidi do rēir na haīsi; feōil na petraisi, cnaīid ⁊ 5955  tirmuigid flichideacht an gaile ⁊ na n-inneadh ⁊ calmuigid an brīg fhostaigtheach, ar an adbur sin  p.122 ceaduigthear iat a flux na bronn, ⁊ is mīrbuileach oilid. Et fētur lā dā lā a coimēd marb annsa geimread ar mbuain a n-innead eistib ; ⁊ ullmuigthear 5960  a ngearrcaid annsan fhodmur maille huisgi rōise ⁊ rē hagresta, ōir geinid siat fuil maith chairdeamail dā gach uile chorp.

Caro anseris .i. feōil géigh, atā sī teasaidi fliuchaidi a tosach an dara cēim; ⁊ bīth blas 5965  aduathmur uirre ⁊ is oileamain reamur do-beir uaithi ⁊ is deacair a dīleagad ⁊ līnaidh na cuirp d'imurcrachaib. Na gēigh ōga is iat is fearr dīb; ⁊ an uair dleagur a caithim līntur iat lē poliol montanum ⁊ lē huua passa ⁊ lē beacān gairleōigi. 5970  Agus an uair rōstaigthear iat co himchubaid caitear iat maille sabsaib dleistinacha .i. maille bainne almont ⁊ rē beacān gairleōigi ⁊ rē huisgi rōise ⁊ rē hagresta, ⁊ dēntur sabsa dleistinach dīb sin.

5975 Caro anatina .i. feōil na lachan, is olc oilius sī  394 ⁊ imdaigid linn dub ⁊ cūisigid dubrōn ⁊ togairmid quartana, ar an adbur sin nī himchubaid do na corpaibh measurda hí.

Carnes pauonum .i. feōil na pēcōg, atā sī teasaidi 5980  fliuchaidi ⁊ is reamur in oileamain do-beir sī uaithi. Et fēdtur a coimēd marb rē fead dā lā trī lā ceithri lā, ⁊ co hāirithi a n-aimsir geimrid. Et caitear ī maille sabsaib maithi adēram anar ndiaid.

 p.123

5985 Carnes turturum .i. feōil na cuirliūn 35. Agus claenuid sī chum teasuideachta mēid ēigin; ⁊ is leanna maithi geinius, ⁊ mēdaigid sī brīg na ndaīnead ēgruaid ⁊ na sean-daīneadh, ⁊ calmuigid an brīg fhostaigtheach, ⁊ fēdtur a coimēd marb 5990  nīsa mó a n-aimsir in geimrid. Gearrcuid na turtur as iat as fearr dīb, ⁊ co hāirithi an uair bīt siat a n-aīs cūig mīs nō sē mīs; ⁊ co hāithi an uair rōstur iat maille hagresta ⁊ maille sabsaib maithi eile.

5995 Caro columbina .i. feōil na colum, an uair bīt siat arsaid geinid fuil reamur ⁊ toirmiscid in dīleagad, ⁊ is fuar tirim í. Gearrcuid na colum, immorra, is teasaidi fliuchaidi iat annsa chēid-chēim ⁊ is mīrbuileach an biad iat do na daīnibh 6000 bīs ag ēirgi a heaslāinti ⁊ ara mbī uireasbaid brīg ; ⁊ is maith do na dubānuib iat do rēir dīsleachta, ⁊ glanuid siat an fhuil truailligthi, ⁊ is maith do lucht na pairilisi ⁊ an fhiabruis iat, ⁊ geinid siat easlāinti rigin sa cheann; ⁊ an uair 6005  marbthur iat beantur a cinn dīb ⁊ ceartaigid sin a mailīs, ⁊ toirmiscid aigēid ⁊ pibur ⁊ coriandrum urchōid na colum. Et as ī feōil na colum fiadānta aitreabus annsa chairgeach as usa do dīleagad, ōir is usa a dīleagad nā feōil na colum aitreabus 6010  annsna tigib.

Cucurnises36 .i. is teasaidi tirim iat, ⁊ is imchubaid a n-aigid na hartetica fuairi iat, ⁊ do-nīt urchōid  p.124 do lucht na n-ae coilearda, ⁊ is ro-maith an biad iat annsa geimrid.

6015 Alauda .i. in fhuiseōg, is teasaidi fliuchaidi ī, ⁊ is sodīleagtha a feōil ōna dīsleacht, ⁊ is maith a n-easlāinti fhuair na fēithead iat; ⁊ leigisid disinteria ⁊ flux na fola.

Philomena: is teasaidi fliuchaidi ī ⁊ furbaīltigid 6020  an craidi ⁊ measraigid na brīga; ar an adbur sin furbaīltigid ⁊ comfhurtachtaigid na boill is bunāit do na brīguib ōna ceileabrad.

Pasceres .i. na gealmuin. Agus is teasaidi tirim iat; lagaid a n-eanbruithe an brū, ⁊ mēduigid 6025  in choimriachtain, ⁊ cūisigid epilepsia. Et dā mbeantur a cinn dīb an uair marbthur iat ceartaigthear a mailīs.

Et as inchomurthaigthi mur riagail generālta gurab ēdruma ⁊ gurab tirma feōil na n-én nā 6030  feōil na n-ainmintid ceathur-chosach, ōir tigearnaigid in t-aer annsna hēnuib ⁊ an talam annsna hainmintib. Na hēin shnaīdius annsna gaethraduib ⁊ annsna lochuib is reamur a feōil ⁊ is ro-olc oilid. Na hēin beiris a cuid ar ēigin, mur atāit, 6035  na hilair ⁊ falco, is reamur fēitheach a feōil ⁊ is mītharbach a n-oileamain.

Carnes mutonum .i. feōil na molt, is teasaidi fliuchaidi iat. Agus comfhurtachtaigid an gaile measurda an gach aen-aimsir. Et is iat is fearr 6040  dīb na huain asa mbeantur, a cinn a n-ocht mīs a naī mīs, ⁊ bīs mēith co measurda; ⁊ in  p.125 fheōil bīs mur sin is maith oilius sī ⁊ geinidh fuil maith ⁊ is urusa a dīleagad. Na huain bīs ag ōl bainne ⁊ a ngaire dā mbreith, nī hinmolta a 6045 n-oileamain, ōir atāit siat fliuch maille beacān teasaideachta ⁊ rē biamlacht, acht gē moluid drong ēigin iat; ⁊ teagmaid gurab fear sin annsna rēgiōnuib atā te gu mōr. Et dimoluim a n-oileamain annsna rēgiōnuib fuara; ⁊ is do na 6050 daīnibh teasaidi is lugha urchōidighius ⁊ do na daīnibh ōga do-nī saethar.

Carnes porcorum .i. feōil na muc, is fuar fliuch í annsa dara cēim ⁊ is rigin dodīleagtha ⁊ is mall curthar a cusmailius na mball í. Agus dā ndīleagthur 6055  hí is mōr oilius ⁊ is maith sēimidthear a ridneacht ōn fhīn, ut est: est caro porcina sine uino peior ouina  395.i. is measa feōil muc gan fīn nā feōil chaerach. Si tribuas uina tunc cuilibet est medicina .i. dā tucair fīn lē is leigeas dā gach 6060  aen-duine í. Tuillead, bīth a fhis agat gurab teō ⁊ gurab tirma coimplex na muc fiadānta nā na muc muinntearda. Ar an adbur sin is sēime feōil na muc fiadānda ⁊ is usa a ndīleagad nā feōil na muc muinntearda, ōir is mō a saethur ⁊ is glaine a 6065  n-oileamain ⁊ is mō a teas ⁊ is fearr a ndīleagad.

Carnes edinecaprine .i. feōil na ngabur ⁊ na meannán, is fuar tirim iat ⁊ is milis, ⁊ geinit fuil melangcolica, ⁊ is deacair a ndīleagad ; ⁊ is  p.126 imchubaidi iat annsan earrach ⁊ annsa tshamrad 6070  nā annsa geimrid ⁊ annsan fhodmur, ⁊ is do lucht leanna ruaid as imchubaidi iat; ⁊ an uair bīt ag ōl bainne ⁊ tinnsgnaid a n-adurca fās is ann is fearr iat, ⁊ is ro-maith feōil na ngobur óg a n-aimsir in fhodmuir.

6075 Caro bovina .i. feōil daim, ⁊ as fuar tirim í ⁊ geinid linn dub, ⁊ is imchubaid do lucht na haradachta ⁊ an tshaethair mōir í; ⁊ is maith do lucht na coimplex teasaidi í ⁊ co hāirithi annsa tsamrad ⁊ annsa geimread; ⁊ fētar a caithim arna 6080  hullmugad lē spīsraib, ⁊ fīn maith d'ōl lé; ⁊ geinidh dūinti ae ⁊ seilgi.

Caro uitulina .i. feōil na laeg, is tarbach ⁊ is cairdeamail iat dā gach uile chorp measurda annsa geimread ⁊ annsan earrach, ⁊ do lucht leanna 6085  ruaid, ⁊ co hāirithi maille hagresta co n-a cusmaile.

Caro ceruina .i. feōil fhiada, ⁊ is beac claenus chum teasaideachta ⁊ adearuid drong ēigin gurab fuar tirim í; et dā n-ullmuigthear maille 6090  spīsraib ī claenuid nīsa mō chum teasaideachta; ⁊ imdaigid linn dub ⁊ inordaigid lucht a gnathuigthe chum easlāinti melangcolica, ⁊ nī himchubaid do lucht na lubra nā quartana iat. Gid eadh, atā dīsleacht acu do chomfhurtacht an chraidi ⁊ co 6095  hāirithi a cnāim chraidi an fhiada. Et is imchubaid a ngeir a teinneas ubaill na leisi ⁊ alt an droma ⁊ an smira.

 p.127

infra 2676096  Caro leporina .i. feōil an girrfhiada, as fuar tirim í, ⁊ geinidh fuil reamur, ⁊ togairmid dobrōn, 6100  ⁊ coisgid flux na bronn, ⁊ is imchubaid a crēcht na n-inneadh í; ⁊ is imchubaid feōil ⁊ inchinn an girrfhiada do lucht na pairilisi ⁊ easlāinti ele na fēithead.

Tuillead, bīth a fhis agat co fuil mōrān do na 6105  hainmintib ceathur-chosacha nach imchubaid rēna n-ithi ⁊ nach gnāthuigthear againne iat; gid eadh, a n-aimsir an ēigintuis ithid na daīne iat, mur atāit sinnuig ⁊ mic tīri ⁊ easail ⁊ capuill ⁊ madraigi . Et nī gnāthuigid na daīne againne a caithim acht 6110 a n-aimsir an ēigintuis.

Carnes uulpinas .i. feōil na sinnach. Agus ithid lucht in fhiaduig a n-aimsir in fhodmuir í, ōir bīth sī mēith in tan sin. Et gnāthuigthear feōil na madrad ōg mēith asa mbeantur a n-aimsir lb n="6115"/> an ēigintuis, ōir is toltanach iat in tan sin; ⁊ tuicthear a chusmailius so do na macuib tīri. Et is iat so na feōlanna is measa dīb .i. feōil easail ⁊ eich ⁊ camuill ⁊ leōguin, ōir is mōr deichfrigid na feōlanna sin ōn choimplex nādūrda; ar an 6120  adbur sin nī moluim iat acht a n-ēigintus.

Tuillead, bīth a fhis agat co fuil an fheōil tshaillti teasidi tirim, ⁊ is imchubaid annsa geimread do lucht leanna finn í do leith a saillteachta; ⁊ togairmid sī in tochlugad annsna rēgiōnuib fliucha, 6125  ⁊ cnaīid sī flichideacht bēil in gaile; ⁊ is beac in  p.128 chaindiacht dleagur do chaithim di ōir is beac oilius. Et bīth a fhis agut gurab imchubaidi an fheōil tshaillti nā in fheōil mēith reamur rigin atā fliuch co mōr, ;ōir atā sī ullam chum morgaid do 6130  leith a flichideachta, ⁊ a mēthraig. Et a chontrārda sin do na feōlannuib truaga ara mbī beacān mēthraig, nī himchubaid iat chum a saillti, mur atāit, ēin beaca thshlēibtigi. Et gach cusmailius rē feōil na muc beid na feōlanna, as ī an mēide 6135  sin as imchubaid iat chum a saillti.

Tuillead, bīth a fhis agat co n-ēxamailtear boill na n-ainmintid a follamnugad na slāinti: ōir  396 gach foicsi don chraidi dā mbeid na boill, as ī in mēide sin is inmolta iat, ōir glanuid teas an 6140  chraidi iat ōna n-imurcachaib. An craidi, immorra, as cruaid a shubstaint ⁊ is deacair a dīleagad ⁊ geinidh fuil buaideartha ⁊ is coimplex teasaidi atā aigi; ⁊ dā ndīleagthur co maith é is maith oilius; ⁊ nā caitear a ndiaid biad eile é; ⁊ is maith 6145  neithe measraigius a ridneacht a mbī brīg gearrthach theasaidi do chaithim maille ris; ar an adbar sin is maith a rōstad ar smērōidibh do measrugad a ridneachta ⁊ a flichideachta.

Epar .i. na hae. Agus is teasaidi fliuchaidi iat, 6150  ⁊ cathuigid a n-aigid in dīleagtha, ⁊ geinid fuil inmolta, ⁊ is mō oilid nā oilius in craidi do leith na flichideachta nādūrda atā inntu. Et as iat  p.129 ae na n-ainmintid bīs ag ōl bainne is fearr acu, mur atāit, ae laeg ⁊ meannān.

6155 Splen .i. in tshealg. Agus is coimplex leanna duib atā aici, ⁊ is olc dīleagthur í, ⁊ is olc oilius ⁊ is fuil melangcolica geinius. Et is ball fuar tirim í mur as ead linn dub darab soitheach ī; ⁊ an uair rōstar ī comfhurtachtagid feōil na fiacal6160  dūisgid in tochlugad.

Stomacus .i. in gaile. Agus is deacair ē fēin ⁊ na hinne do dīleagad ⁊ is beac oilid.

Renes .i. na dubāin. Agus is reamur cruaid a substaint a' claenad chum tirmaideachta; ⁊ is 6165  deacair a ndīleagad, ⁊ is ó olamlacht in fhuail oiltear iat, ⁊ is animchubaid oilid; ⁊ is iat dubāin na laeg ⁊ na meannān ibius bainne is mō is inmolta dīb.

Ale .i. na sgiathāin. As iat is tūsca ⁊ is gloine 6170  thēit a n-oileamain ar son a saethuir ⁊ a ngluasachta. Et bīt na sgiathāin a ngluasacht chontinōideach, ⁊ ar an adbur sin bīth substaint tearc shēim acu; ⁊ is cusmail muinīl na n-ēn rēna sgiathānuib do rēir nādūra.

6175 Uirgi na coileach nach dēin coimriachtain, is maith oilid ⁊ is urusa a ndīleagad ⁊ is mōr thogairmid in choimriachtain. Uirgi na n-ainmintid ceathur-cosach ōg do-nī coimriachtain, nī hinmolta a n-oileamain ⁊ is deacair a ndīleagad.

 p.130

18. An t-ochtmad c ai b idil dēg : Do na hiasgaib

infra 280-16180  De piscibus .i. do na hiasgaib. Agus bīth a fhis agut gurab beac oilid na hēisg a n-aithfhēgad na feōla, ⁊ gurab deacair a ndīleagad, ⁊ is mōr geinius a n-oileamain imurcacha. Et atāit siat fuar fliuch do rēir choimplexa, ⁊ atāit rigin ana 6185  substaint, ⁊ is urusa a truailliugad annsa ghaile, ⁊ gabaid siat teas ēigin morguigtheach chucu. Agus is measa oilid na hēisg nā oilius in fheoil inmolta.

Et bīth a fhis agat gurab fearr ēisg in mara nā ēisg an uisgi milis, ach gē cruaidi feōil ēisg in mara 6190  nā feōil ēisc an uisgi; ar an adbur sin as deacair a ndīleagad; mās ead, do rēir mu breithimnuis is fearr ēisg in mara a follamnugad na slāinti nā feōil ēisg an uisgi milis.

Et as inchomurthaid co deithideach gurab ē in 6195  t-iasg ag nach bī feōil rigin biamail is molta d'iasguib an uisgi ⁊ na fairgi. Gid eadh, na hēisg agā mbī substaint shēim, ⁊ arnā bī balad trom acht balad ēdrom, ⁊ nach morgann co luath ⁊ mairius aimsir gan morgad, ⁊ ar nach bī droch-dath acht 6200  beith geal, ⁊ nā haitreabuid a lathachaib nā a lochaib nā a n-inaduib a faduid siat salchur nā a n-uisgib a faduid droch-luibinna, gurab iat is inmolta dīb; et na h-ēisg nach p.131 infra 281-26201  ro-thruag nā ro-mōr nā ro-óg ⁊ gā mbī gluasacht 6205  luath, is iat is fearr dīb. Et dā mbeith ēisg in mara arna ngabāil a srothaib beas spās rnaith ōn muir, ⁊ gan na cuingill adubramar do beith acu, as iat is mō is molta dīb.

Tuillead: ar tuicsin na cuingill adubramar, gach 6210  lannaighi dā mbeid, as ī in mēide sin is inmolta iat; ⁊ tuicthear a chusmailius sin dā ndeilgnib, ōir foillsigid na deilgne sēime na substainti.

Tuillead: nī fhuil idir na hiasguib muiridhi ēisg is fearr nāid na hēisg gabthur i ndoimne na mara 6215  mur a mbī in t-anfad mōr ⁊ coimrith na srothann.  397 Et conclūididthear as so, na hēisg gabthur ⁊ oiltear annsa muir mairb, nach fuilid siat molta chum na hoileamna, mur atāit na hēisg gabthur annsna maruib eile. Et nī comshlān na hēisg gabthur 6220  annsa muir theas ⁊ na hēisg gabthur sa muir thuaid, ōir nī mōr anfad na mara tuaid; ⁊ nī mar sin don muir theas, is mōr a hanfad ⁊ is luath līnus ⁊ trāigius. Et tuicthear a chusmailius sin d'iasg an uisgi milis, ōir gach doimne ⁊ gach 6225  siblaige dā mbia an t-uisgi, as ī in mēide sin as inmolta in t-iasg.

Mās ead, is ēidir a thuicsin as so co fuil cuid do na hiasguib inmolta ⁊ cuid dimolta.

Agus as follus as na rāitib so adubramar nach 6230 mōr is imchubaid na hēisg phiastamla a coimēd  p.132 infra 282-36231  na slāinti, mur atāit, muca mara ⁊ madraigi in mara ⁊ delphin ⁊ thoninus; ōir is deacair a ndīleagad ⁊ imdaigit leanna reamra gā mbīt mōrān imurcrach; ōir nī follus cuingill maithi na n-iasg 6235  d'āirmimair don taeb thuas dīn a feōlannuib na n-iasg so, mur atā, gile ⁊ sēime ⁊ caindiacht meadōnach ⁊ gluasacht luath ⁊ balad ēdrom. Et dā teagmad co n-īstaigi na hēisg so a cusmaile, nī hinchaiti ⁊ nī hinbeirbthi iat a ngar tar ēs a 6240  ngabāla, acht as inchoimēda iat mēid ēigin do laethaib d'ēs a ngabāla co mboga ⁊ co tearcuidi a feōil gan morgad a substainti. Agus is fearr na hēisg sin adubramar leath-shaillti nā ūr. Et nī himchubaid an t-iasg saillti co fuirfe a coimēd 6245  na slāinti, ⁊ mur an cēdna don fheōil tshaillti, ōir is mall dīleagthur iat ⁊ is olc oilid.

Ēisg ele na fairgi gā mbīt na cuingill adubramar romainn, mur atā, rogetusgornatus, as iat is imchubaide dīb, ōir atā a feōil gu mōr sēim, geal, 6250  sobristi, deadh-balaid, deadh-blasta, ⁊ is follus co fuil a substaint ro-glan. Et as iat ēisg is fearr ana ndiaid sin .i. placta ⁊ sona 37. Gid eadh, is mō is biamail a feōil, ⁊ is deacra a mbrisid, ⁊ is luga is geal, ⁊ is reime gu mōr iat nāid na hēisg 6255  adubramar romainn; ⁊ nī fhuil a mblas nā a mbalad comtholtanach ris na hiasguib sin. Et co hathchumair gach iasg coimēdus na cuingill adubramar is mōidi is inmolta iat a coimēd na slāinti.

 p.133

infra 2856256  Do na hiasguib gnāthuigmid do gabāil annsan 6260  uisgi milis. Agus adearmaid gurab cōir na cuingill d'āirmimair don taeb thuas dīn do beith inntu, mur atā, dath geal, ⁊ a mbeith sobristi, ⁊ substaint shēim do beith acu, ⁊ a mbeith inmolta do blas ⁊ do balad, ⁊ a mbeith a caindiacht inmeadōnaid, ⁊ a 6265  mbeith lannach, ⁊ gluasacht luath do beith acu, ⁊ an t-uisgi ana fadtur iat do beith maith. Et adeirim gurab iat na hēisg gabthur annsna huisgib clochacha rithius a n-aigid na hairdi tuaig is fearr dīb; ⁊ is amlaid is maith na huisgi sin, 6270  a mbeith domain maille hanfad, chum nach silinn salchur cathrach, ⁊ ar nach fāsuid droch-luibi. Et is follus gurab iat na picrēil ⁊ na liūis 38 is mō thacmuicius an chēid-chēim d'iasguib an uisgi milis, acht gē atāit siat mēith. Et6275  lannaighi carpa nāid na hēisg so, nī comshēim ⁊ nī comgeal ⁊ nī comsho-bristi rē liūs na rē picrēl é, ⁊ is minic do-gabur annsa lochaib é.

Do na heasgannuib. Agus bīth a fhis agad gē toltanach iat do leith a mblasa, ar smuaineadh na 6280  cuingill adubramar romainn, is cian ō maith iat, ōir nī bīt lanna orra, ⁊ nī gabthar co coitchinn a n-uisgib maithe iat, ⁊ nī luath a ngluasacht, ⁊ is iasg atā rigin gu mōr iat.

Lampredo .i. an lamprae. Agus an uair gabthur  p.134 infra 286-76281  6285  a n-uisgib maithi é is fearr é nā an easgann. Gid eadh, is guasachtach é acht gē toileamail a blas. Agus as cusmail geineamuin na lamprae ⁊ na n-easgann annsan uisgi rē geineamuin na nathrach  398 neimi ar talam, ar an adbur sin is mōr in chunntabairt 6290  nach fuilid siat neimneach; mās ead, is maith a cinn ⁊ a n-earbuill do buain dīb, ⁊ a ndeilgne inmeadōnacha mur a ngnāthuiginn an neim beith, ōir nī cōir in chuid sin do chaithim ar aen-mod dīb. Et is cōir a mbāthad a fīn ⁊ 6295  ligin dōib ann co faduid bās ar son na biamlachta atā inntu; ana diaid sin ullmuigthear lē spīsraib maithe iat do rēir mur is aithnid do chōcuirib na tigearnad 39 mōr; et moluim fiuchad a dō do ligin dōib ar tūs a n-uisgi a fīn, ⁊ sin do 6300  dortad, ⁊ a mbearbad a n-uisgi ⁊ a fīn ainnsēn, ⁊ a chaithim maille na sabsaib dīsle fēin. Gid eadh, as inill ligin dā leithēidibh sin d'iasguib, ōir do bādur mōrān do daīnibh a nguasacht ōna ngnāthugad.

6305 De cancris .i. do na partānuib. Agus bīth a fhis agat gurab deacair a ndīleagad ⁊ gurab mōr oilid; ⁊ nī hurusa a truailliugad annsa ghaile mur do-nīthear mōrān do na hiasguib eile. Et atā gnē shaillteachta orro, ar an adbur sin laguid in 6310  t-uisgi ana mbeirbthear iat an brū ⁊ fostuigid a substaint fēin. Et as inmolta oileamain na partān,  p.135 infra 2876311  ⁊ nī fhuil do na hiasguib iasg is mō athnuaidius nā iat.

Et bīth a fhis agad nach inchaithme na hēisg 6315  tar ēs shaethair lāidir nā tair ēs aen-gluasachta eile lāidir, ōir is urusa a truailliugad an tan sin. Et an drong gā mbīt gaileada ēgruaidi lān do droch-leannuib, nā gnāthuigid iasg do chaithim. Agus seachain gan iasg ⁊ feōil do chaithim ar aenshligi, 6320  nā iasg ⁊ gnēithi an bainne, nā iasg do chaithim tar ēs na mbiad eile. Agus as imchubaidi iasg do lucht leanna ruaid nā do lucht na coimplex eile, ōir fliuchaid a cuirp ⁊ imdaigid bainne ⁊ sperma.

Document details

The TEI Header

File description

Title statement

Title (uniform): Regimen na Sláinte

Title (original, Latin): Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis

Editor: Séamus Ó Ceithearnaigh

Responsibility statement

Electronic edition compiled by: Beatrix Färber

Proof corrections by: Mícheál Ó Geallabháin and Benjamin Hazard

Funded by: University College, Cork

Edition statement

2. Second draft, revised and corrected.

Extent: 40,200 words

Publication statement

Publisher: CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork

Address: College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt

Date: 2009

Date: 2011

Distributor: CELT online at University College, Cork, Ireland.

CELT document ID: G600009B

Availability: Available with prior consent of the CELT project for purposes of academic research and teaching only.Copyright for this edition lies with the estate of James Carney. The electronic version has been made available by kind permission of the copyright holder.

Source description

MS sources for Irish translations of 'Regimen na Sláinte'

  1. Dublin, Royal Irish Academy, MS 24 P 26; 486 pages; the text is on pp 353-486, dated 1469. 'With the exception of pp. 470-482, and occasional short passages, there appears to be only one hand — that of Donnchad óg Ó hÍceadha — in the textual portion of the book.' (Ó Ceithearnaigh, 'Regimen' p xxv). Digital images of this manuscript are available on the ISOS Project, Dublin Institute for Advanced Studies, see: http://www.dias.ie/isos/.
  2. Dublin, Royal Irish Academy, MS 12 Q 4 (a 19th-century transcript of H).
  3. Dublin, Trinity College Library, MS H 2 13; 222 pages, written in double columns; the text is on pp 126-186. On p. 121b, a note dates the MS to 'anno domini 1486' and a colophon follows, however from this the name of the scribe has been erased.

Printed sources for Latin text

  1. Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis medici famosissimi attrebacensi episcopo directum. ... printed in Paris by Felix Baligault for Claude Jaumar and Thomas Julian; undated 'but treated by bibliophiles an an incunabulum and given the approximate date 1500; vide Brunet, Manuel du Libraire' (Ó Ceithearnaigh 'Regimen' p xii).
  2. Regimen Sanitatis Arnaldi de Villa nova quem Magninus Mediolanensis sibi appropriauit addendo et immutando nonulla. [in the collected works of Arnaldus de Villanova, edited and annotated by Nicholas Taurellus, printed at Basle, 1585.]

English translation

  • [Of parts of volume 1, lines 388–436; 566–606; 2486–2544; 2656–2683:] Aoibheann Nic Dhonnchadha, 'Irish medical writing, 1400-1600' in: Angela Bourke et al (ed.), The Field Day anthology of Irish writing 4, 350-352.

Selected secondary literature

  1. Carl Gottlob Kühn, Claudii Galenii opera omnia, (Lipsiae [Leipzig] 1821–33; repr. Hildesheim: Olms 1985).
  2. Oswald Cockayne (ed. & trans.), Leechdoms, wortcunning and starcraft of early England; being a collection of documents, for the most part never before printed, illustrating the history of science in this country before the Norman Conquest. 3 vols. (Rerum Britannicarum Medii Aevi Scriptores, 35). 1864–1866.
  3. James J. Walsh, Medieval medicine. London: Black 1920.
  4. John D. Comrie, History of Scottish medicine, London, Published for the Wellcome historical medical museum by Baillière, Tindall & Cox 1932. Available at: https://archive.org/details/b20457273M002.
  5. Lynn Thorndike, 'A mediaeval sauce-book', Speculum 9 (1934) 183–190.
  6. Erich Schöner, Das Viererschema in der antiken Humoralpathologie (Wiesbaden 1964).
  7. Francis Shaw, S. J., 'Irish medical men and philosophers', in: Seven Centuries of Irish Learning, 1000–1700, ed. by Brian Ó Cuív (Cork: Mercier Press 1971) 94.
  8. Vivian Nutton, 'The chronology of Galen's early career', Classical Quarterly 23 (1973) 158–171.
  9. Owsei Temkin, Galenism. Rise and Decline of a Medical Philosophy (Ithaca/London 1973).
  10. Edward Grant (ed.), A source book in medieval science. (Cambridge, Massachussetts: Harvard University Press 1974).
  11. Nessa Ní Shéaghda, 'Translations and Adaptations in Irish' (Statutory Lecture 1984, School of Celtic Studies), (Dublin: Institute for Advanced Studies 1984).
  12. Terence Scully, 'The "Opusculum de saporibus" of Magninus Mediolanensis', Medium Aevum 54 (1985) 178–207.
  13. Peter Brain, Galen on bloodletting: A study of the origins, development and validity of his opinions, with a translation of three works (Cambridge 1986).
  14. Marilyn Deegan and D. G. Scragg (eds.), Medicine in early medieval England. Centre for Anglo-Saxon Studies, University of Manchester 1989.
  15. Nancy G. Siraisi, Medieval and Early Renaissance Medicine. (London: Univ. of Chicago Press 1990).
  16. Aoibheann Nic Dhonnchadha, 'Irish medical manuscripts', Irish Pharmacy Journal 69/5 (May 1991) 201–2.
  17. Fridolf Kudlien and Richard J. Durling (edd), Galen's Method of Healing. Proceedings of the 1982 Galen Symposium (Studies in Ancient Medicine 1) (Leiden: Brill 1991).
  18. Sheila Campbell, Bert Hall, David Klausner (eds.), Health, disease and healing in medieval culture. (London: Macmillan 1992).
  19. Luis García Ballester, 'On the origin of the six non-natural things in Galen', in: J. Kollesch and D. Nickel (eds), Galen und das hellenistische Erbe (Stuttgart 1993) 105–115.
  20. Luis García Ballester, Roger French, Jon Arrizabalaga and Andrew Cunningham (eds), Practical medicine from Salerno to the black death (Cambridge: Cambridge University Press 1994).
  21. P. N. Singer, Galen. Selected Works. Translated with an introduction and commentary. (Oxford: Oxford University Press 1997).
  22. Margaret R. Schleissner (ed.), Manuscript sources of medieval medicine: a book of essays. (New York: Garland 1995).
  23. Carol Rawcliffe, Medicine & society in later medieval England. [1066–1485] (Stroud: Alan Sutton Publications 1995).
  24. Faye Getz, Medicine in the English Middle Ages. (Princeton 1998).
  25. Mirko D. Grmek (ed.), Western Medical Thought from Antiquity to the Middle Ages. (Cambridge, Massachusetts, 1999).
  26. Jerry Stannard, Herbs and Herbalism in the Middle Ages and Renaissance; edited by Katherine E. Stannard and Richard Kay. (Aldershot 1999).
  27. Jerry Stannard, Pristina medicamenta: ancient and medieval botany; edited by Katherine E. Stannard and Richard Kay. (Aldershot 1999).
  28. D. R. Langslow, Medical Latin in the Roman Empire, (Oxford: Oxford University Press 2000).
  29. Fergus Kelly, 'Medicine and Early Irish Law', in: J. B. Lyons (ed.), Two thousand years of Irish medicine (Dublin 1999) 15–19. Reprinted in Irish Journal of Medical Science vol. 170 no. 1 (January-March 2001) 73–76.
  30. Mirko D. Grmek, Bernardino Fantini, (eds) Western Medical Thought from Antiquity to the Middle Ages. [Translated from the Italian by Anthony Shuugar.] (Cambridge, Massachussetts: Harvard University Press 1999).
  31. Aoibheann Nic Dhonnchadha, 'Medical writing in Irish', in: J. B. Lyons (ed.), Two thousand years of Irish medicine (Dublin 1999) 21–26. Published also in Irish Journal of Medical Science 169/3 (July-September 2000) 217–20 (available online at http://www.celt.dias.ie/gaeilge/staff/rcsi1.html).
  32. Helen M. Dingwall: A History of Scottish Medicine: Themes and Influences. (Edinburgh: Edinburgh University Press 2003).
  33. Lea T. Olsan, 'Charms and prayers in medieval medical theory and practice', Social History of Medicine, 16/3 (2003). Oxford: Oxford University Press 2003. (A link to this article is available online on http://www3.oup.co.uk/sochis/hdb/Volume_16/Issue_03/).

The edition used in the digital edition

Ceithearnaigh, Séamus Ó, ed. (1942). Regimen na Sláinte (Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis)‍. 1st ed. 3 volumes. Baile Átha Cliath [Dublin]: Oifig an tSoláthair [Stationery Office].

You can add this reference to your bibliographic database by copying or downloading the following:

@book{G600009B,
  title 	 = {Regimen na Sláinte (Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis)},
  editor 	 = {Séamus Ó Ceithearnaigh},
  edition 	 = {1},
  note 	 = {3 volumes.},
  publisher 	 = {Oifig an tSoláthair [Stationery Office]},
  address 	 = { Baile Átha Cliath [Dublin]},
  date 	 = {1942},
  UNKNOWN 	 = {seriesStmt}
}

 G600009B.bib

Encoding description

Project description: CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling declarations

The present text represents pages 1-135 of volume 2: Footnotes are retained and integrated into the apparatus, except where they do not provide substantial information. The Latin text is available in a separate file. The references to the corresponding pages of the Latin text in the Irish translation have been rendered as supplied text sup resp="JCa" infra 110-111 as there is no one to one correspondance in the structure of the Latin text and Irish translation.

Editorial declarations

Correction: Text has been checked and proofread twice. All corrections and supplied text are tagged. Corrections to the text made by the author from the original text from manuscript P are marked corr sic resp="". The apparatus has been constructed from the variants selected by the editor.

Normalization: The electronic text represents the edited text. Text supplied by the editor is marked sup resp="JCa"; and where mentioned in the edition, the source for the supplied text is indicated. The hardcopy uses italics to denote expansions; in the digital text ex tags are used instead. As Latin text is printed in italics in the hardcopy, possible expansions used in Latin words remain unmarked.

Quotation: There are no quotations.

Hyphenation: Soft hyphens are silently removed. Words containing a hard or soft hyphen crossing a page-break have been placed on the line on which they start.

Segmentation: div0=the whole text; div1=the part; div2=the chapter; div3=the subsection. Paragraphs are numbered in line with the printed edition, page-breaks are marked pb n=""; milestones are marked mls unit="MS P page" n="".

Interpretation: Editorial additions in author's notes, such as 'etc.' are in square brackets. Reference to manuscript foliation appears beside each line of text in the hardcopy. The corresponding milestone has been placed at the start of the line. Line numbering on the odd pages has been brought to the left side of each line.

Reference declaration

A canonical reference to a location in this text should be made using “chapter”, eg chapter 1.

Profile description

Creation: The Latin original was written between 1329 and 1334; the translation c. 1469

Language usage

  • The text and footnotes are in (Early) Modern Irish. (ga)
  • The front matter is in English. (en)
  • Some words and phrases are in Latin. (la)
  • One word is in Italian. (it)

Hand list

  • H1: Donnchad óg Ó hÍceadha (main)
  • H2: unknown (supplementary)
  • H3: unknown (supplementary)

Keywords: medical; didactic; prose; medieval; scholarship; adaptation; translation

Revision description

(Most recent first)

  1. 2011-10-15: Additions to bibliography made. (ed. Beatrix Färber)
  2. 2011-03-09: Additions to bibliography made. (ed. Beatrix Färber)
  3. 2009-05-12: Expansions encoded to end; additional proofing to end. XML file re-parsed; new SGML and HTML versions created. (ed. Beatrix Färber)
  4. 2009-03-19: XML header adapted from companion file; structural and content markup added, including divisions, lineation, MS foliation, annotations, Latin text, Latin terms and apparatus. XML file parsed; SGML and HTML versions created. (ed. Beatrix Färber)
  5. 2005: Page breaks and paragraphs encoded. (ed. Benjamin Hazard)
  6. 2004/2005: First proofing of volumes 1-3 (Irish text). (ed. Mícheál Ó Geallabháin)
  7. 2004: Volume 1-3 scanned. (data capture Benjamin Hazard)

Index to all documents

CELT Project Contacts

More…

Formatting

For details of the markup, see the Text Encoding Initiative (TEI)

page of the print edition

folio of the manuscript

numbered division

 999 line number of the print edition (in grey: interpolated)

underlining: text supplied, added, or expanded editorially

italics: foreign words; corrections (hover to view); document titles

bold: lemmata (hover for readings)

wavy underlining: scribal additions in another hand; hand shifts flagged with (hover to view)

TEI markup for which a representation has not yet been decided is shown in red: comments and suggestions are welcome.

Source document

G600009B.xml

Search CELT

  1. lss. add. ⁊  🢀

  2. sic 🢀

  3. sic an dá ls. 🢀

  4. foll- sa dá ls. 🢀

  5. An méid seo ó líne 3091 go líne 3137, ní haistriú ar Laidin na leathanach 154, líne 1 go 157, líne 7 é: an bhun-cheist chéadna ámhthach, atá á plé san dá théax, .i. an aimsir 'nar chóir an saothar do thosnughadh. 🢀

  6. Féuch supra nóta ar leath. 15. 🢀

  7. recte om.?  🢀

  8. sic an dá ls. 🢀

  9. sic an dá ls. 🢀

  10. Laid. leath. 169, l. 18—171, l. 9, ach gan a bheith 'na aistriú dhíreach. 🢀

  11. m + er-nod + ⁊. 🢀

  12. Féach nóta, leath. 29. 🢀

  13. scríobhtha ós cionn an líne P; H om. 🢀

  14. n agus ō ós a chionn P. 🢀

  15. e + con-nod + ra-nod PH. 🢀

  16. ēr=an gnáth-nod do er, ear, eir, etc.; béidir nár mhisde an nod d'fhuascailt mar eōr.  🢀

  17. P ana ar na cheartughadh go h-ona. 🢀

  18. sic an dá lss.  🢀

  19. P sig: H sigi (both with horizontal overstroke).  🢀

  20. 'an' scriobhtha ós cionn na líne idir 'atā imchubaid'. 🢀

  21. P habintibus; H habntibus [with horizontal overstroke over bnti] 🢀

  22. Tempurum an dá ls. 🢀

  23. ea=e árd sa ls. 🢀

  24. lss. b(et) with et-sign. 🢀

  25. leg. dīleagthar iat. 🢀

  26. Munab é tuathal an aistrightheóra é, is amhlaidh do leig scríobhaidhe na bun-ls. Laidne roinnt fhocal ar lár annseo, ag gabháil dó thar an bhfocal conuenientiora go dtí an focal atá cosamhail leis .i. conuenientia🢀

  27. Tuathal ag an aistrightheóir annso, munab amhlaidh do bhí truailliú sa téax bhunaidh Laidne .i. go raibh mensis 'an mhíos' ann, i n-ionad mensae 'na méise.'  🢀

  28. sic an dá ls. 🢀

  29. Tá deallramh ann gur fágadh roinnt fhocal ar lár annso; níl deighilt dá laighead idir thosach an ailt so ⁊ deire an ailt roimis sna lss. 🢀

  30. Cf. supra lch. 104, n. 1, agus infra líne 5710. 🢀

  31. scríobhtha os cionn na líne mar ghluais; H scríobhtha san imeall. 🢀

  32. sic an dá ls. 🢀

  33. P m(et)—ib, agus síneadh fada ar an (⁊); H m⁊--hibh. 🢀

  34. Tá deifir chomh mór san idir an nGaedhluinn agus an Laidin nach féidir na gnáth-thagairtí a thabhairt ar bharr na leathanach sa chuid is mó don chaibidil seo. 🢀

  35. sic leg. turtur 🢀

  36. leg. Coturnices. 🢀

  37. sic an dá ls. 🢀

  38. Is annamh úsáidtear an síneadh mar chomhartha fuide an ghotha sa chuid seo don téax. Tá tagairt don cheist seo sa réamhrádh. 🢀

  39. sic. 🢀

CELT

2 Carrigside, College Road, Cork

Top