]>
Regimen na Sláinte
Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis
An electronic edition
Séamus Ó Ceithearnaigh
Electronic edition compiled by
Beatrix Färber
Proof corrections by
Mícheál Ó Geallabháin and Beatrix Färber
University College, Cork
Second draft, revised and corrected.
41640
CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork
College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt
2009
2011
CELT online at University College, Cork, Ireland.
G600009C
Available with prior consent of the CELT project for purposes of academic research and teaching only.
Copyright for this edition lies with the estate of James Carney. The electronic version has been made available by kind permission of the copyright holder.
MS sources for Irish translations of 'Regimen na Sláinte'
Dublin, Royal Irish Academy, MS 24 P 26; 486 pages; the text is on pp 353–486, dated 1469. 'With the exception of pp. 470–482, and occasional short passages, there appears to be only one hand — that of Donnchad óg Ó hÍceadha — in the textual portion of the book.' (Ó Ceithearnaigh, 'Regimen' p xxv). Digital images of this manuscript are available on the ISOS Project, Dublin Institute for Advanced Studies, see: http://www.dias.ie/isos/.
Dublin, Royal Irish Academy, MS 12 Q 4 (a 19th-century transcript of H).
Dublin, Trinity College Library, MS H 2 13; 222 pages, written in double columns; the text is on pp 126–186. On p. 121b, a note dates the MS to 'anno domini 1486' and a colophon follows, however from this the name of the scribe has been erased.
Printed sources for Latin text
Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis medici famosissimi attrebacensi episcopo directum. ... printed in Paris by Felix Baligault for Claude Jaumar and Thomas Julian; undated 'but treated by bibliophiles an an incunabulum and given the approximate date 1500; vide Brunet, Manuel du Libraire' (Ó Ceithearnaigh 'Regimen' p xii).
Regimen Sanitatis Arnaldi de Villa nova quem Magninus Mediolanensis sibi appropriauit addendo et immutando nonulla. [in the collected works of Arnaldus de Villanova, edited and annotated by Nicholas Taurellus, printed at Basle, 1585.]
English translation
[Of parts of volume 1, lines 388–436; 566–606; 2486–2544; 2656–2683:] Aoibheann Nic Dhonnchadha, 'Irish medical writing, 1400-1600' in: Angela Bourke et al (ed.), The Field Day anthology of Irish writing 4, 350-352.
Selected secondary literature
Carl Gottlob Kühn, Claudii Galenii opera omnia, (Lipsiae [Leipzig] 1821–33; repr. Hildesheim: Olms 1985).
Oswald Cockayne (ed. & trans.), Leechdoms, wortcunning and starcraft of early England; being a collection of documents, for the most part never before printed, illustrating the history of science in this country before the Norman Conquest. 3 vols. (Rerum Britannicarum Medii Aevi Scriptores, 35). 1864–1866.
James J. Walsh, Medieval medicine. London: Black 1920.
John D. Comrie, History of Scottish medicine, London, Published for the Wellcome historical medical museum by Baillière, Tindall & Cox 1932. Available at: https://archive.org/details/b20457273M002.
Lynn Thorndike, 'A mediaeval sauce-book', Speculum 9 (1934) 183–190.
Erich Schöner, Das Viererschema in der antiken Humoralpathologie (Wiesbaden 1964).
Francis Shaw, S. J., 'Irish medical men and philosophers', in: Seven Centuries of Irish Learning, 1000–1700, ed. by Brian Ó Cuív (Cork: Mercier Press 1971) 94.
Vivian Nutton, 'The chronology of Galen's early career', Classical Quarterly 23 (1973) 158–171.
Owsei Temkin, Galenism. Rise and Decline of a Medical Philosophy (Ithaca/London 1973).
Edward Grant (ed.), A source book in medieval science. (Cambridge, Massachussetts: Harvard University Press 1974).
Nessa Ní Shéaghda, 'Translations and Adaptations in Irish' (Statutory Lecture 1984, School of Celtic Studies), (Dublin: Institute for Advanced Studies 1984).
Terence Scully, 'The "Opusculum de saporibus" of Magninus Mediolanensis', Medium Aevum 54 (1985) 178–207.
Peter Brain, Galen on bloodletting: A study of the origins, development and validity of his opinions, with a translation of three works (Cambridge 1986).
Marilyn Deegan and D. G. Scragg (eds.), Medicine in early medieval England. Centre for Anglo-Saxon Studies, University of Manchester 1989.
Nancy G. Siraisi, Medieval and Early Renaissance Medicine. (London: Univ. of Chicago Press 1990).
Aoibheann Nic Dhonnchadha, 'Irish medical manuscripts', Irish Pharmacy Journal 69/5 (May 1991) 201–2.
Fridolf Kudlien and Richard J. Durling (edd), Galen's Method of Healing. Proceedings of the 1982 Galen Symposium (Studies in Ancient Medicine 1) (Leiden: Brill 1991).
Sheila Campbell, Bert Hall, David Klausner (eds.), Health, disease and healing in medieval culture. (London: Macmillan 1992).
Luis García Ballester, 'On the origin of the six non-natural things in Galen', in: J. Kollesch and D. Nickel (eds), Galen und das hellenistische Erbe (Stuttgart 1993) 105–115.
Luis García Ballester, Roger French, Jon Arrizabalaga and Andrew Cunningham (eds), Practical medicine from Salerno to the black death (Cambridge: Cambridge University Press 1994).
P. N. Singer, Galen. Selected Works. Translated with an introduction and commentary. (Oxford: Oxford University Press 1997).
Margaret R. Schleissner (ed.), Manuscript sources of medieval medicine: a book of essays. (New York: Garland 1995).
Carol Rawcliffe, Medicine & society in later medieval England. [1066–1485] (Stroud: Alan Sutton Publications 1995).
Faye Getz, Medicine in the English Middle Ages. (Princeton 1998).
Mirko D. Grmek (ed.), Western Medical Thought from Antiquity to the Middle Ages. (Cambridge, Massachusetts, 1999).
Jerry Stannard, Herbs and Herbalism in the Middle Ages and Renaissance; edited by Katherine E. Stannard and Richard Kay. (Aldershot 1999).
Jerry Stannard, Pristina medicamenta: ancient and medieval botany; edited by Katherine E. Stannard and Richard Kay. (Aldershot 1999).
D. R. Langslow, Medical Latin in the Roman Empire, (Oxford: Oxford University Press 2000).
Fergus Kelly, 'Medicine and Early Irish Law', in: J. B. Lyons (ed.), Two thousand years of Irish medicine (Dublin 1999) 15–19. Reprinted in Irish Journal of Medical Science vol. 170 no. 1 (January-March 2001) 73–76.
Mirko D. Grmek, Bernardino Fantini, (eds) Western Medical Thought from Antiquity to the Middle Ages. [Translated from the Italian by Anthony Shuugar.] (Cambridge, Massachussetts: Harvard University Press 1999).
Aoibheann Nic Dhonnchadha, 'Medical writing in Irish', in: J. B. Lyons (ed.), Two thousand years of Irish medicine (Dublin 1999) 21–26. Published also in Irish Journal of Medical Science 169/3 (July-September 2000) 217–20 (available online at http://www.celt.dias.ie/gaeilge/staff/rcsi1.html).
Helen M. Dingwall: A History of Scottish Medicine: Themes and Influences. (Edinburgh: Edinburgh University Press 2003).
Lea T. Olsan, 'Charms and prayers in medieval medical theory and practice', Social History of Medicine, 16/3 (2003). Oxford: Oxford University Press 2003. (A link to this article is available online on http://www3.oup.co.uk/sochis/hdb/Volume_16/Issue_03/).
The edition used in the digital edition
Regimen na Sláinte (Regimen Sanitatis Magnini Mediolanensis)
Séamus Ó Ceithearnaigh
First edition
3 volumes
Oifig an tSoláthair [Stationery Office]
Baile Átha Cliath [Dublin]
1942
Leabhair o Láimhsgríbhnibh
13
CELT: Corpus of Electronic Texts
The present text represents pages 1-161 of volume 3: Footnotes are retained and integrated into the apparatus, except where they do not provide substantial information. The Latin text is available in a separate file. The references to the corresponding pages of the Latin text in the Irish translation have been rendered as supplied text sup resp="JCa" infra 110-111 as there is no one to one correspondance in the structure of the Latin text and Irish translation.
Text has been checked and proofread four times. All corrections and supplied text are tagged. Corrections to the text made by the author to the original text from manuscript P are marked corr sic resp="". The apparatus has been constructed from the variants selected by the editor.
The electronic text represents the edited text. Text supplied by the editor is marked sup resp="JCa"; and where mentioned in the edition, the source for the supplied text is indicated. The hardcopy uses italics to denote expansions; in the digital text ex tags are used instead. Latin text is printed in italics in the hardcopy.
There are no quotations.
Soft hyphens are silently removed. Words containing a hard or soft hyphen crossing a page-break or line-break have been placed on the line on which they start.
div0=the whole text; div1=the part; div2=the chapter; div3=the subsection. Paragraphs are numbered in line with the printed edition, page-breaks are marked pb n=""; milestones are marked mls unit="MS P page" n="".
Editorial additions in author's notes, such as 'etc.', 'om.', are in square brackets. Reference to manuscript foliation appears beside each line of text in the hardcopy. The corresponding milestone has been placed at the start of the line. Line numbering on the odd pages has been brought to the left side of each line. Latin terms have been tagged.
The Latin original was written between 1329 and 1334; the translation c. 1469
The text and footnotes are in (Early) Modern Irish.
The front matter is in English.
Some words and phrases are in Latin or Greco-Latin.
Some terms are in Greek.
medical
didactic
prose
medieval
scholarship
adaptation
translation
2011-10-15
Beatrix Färber
ed.
- Additions to bibliography made.
2011-07-15
Beatrix Färber
ed.
- Name encoding improved; new wordcount made.
2011-03-09
Beatrix Färber
ed.
- Additions to bibliography made.
2009-10-16
Beatrix Färber
ed.
- Handlist inserted in all 3 volumes; SGML and HTML versions created.
2009-10-13
Professor Aoibheann Nic Dhonnchadha
consultancy
- Identification of some corrupt words, and of the milestone on p. 159.
2009-10-13
Beatrix Färber
ed.
- Expansions and Latin terms, apparatus and annotations integrated to end; XML file parsed.
2009-10-01
Beatrix Färber
ed.
- Expansions and Latin terms integrated to page 92; apparatus and annotations to page 112; divisions, lineation, and MS foliation to end.
2009-09-02
Beatrix Färber
ed.
- XML header created using that of volume 2; structural and content markup added, including divisions, lineation, MS foliation, annotations, expansions, Latin text, Latin terms and apparatus.
2006-05-15
Mícheál Ó Geallabháin
ed.
- Irish text of volume 3 proofed three times; page breaks, paragraphs and Latin phrases encoded.
2004
Benjamin Hazard
data capture
- Volume 1-3 scanned.
Dublin, Royal Irish Academy, MS 24 P 26.
Dublin, Royal Irish Academy, MS 12 Q 4.
Dublin, Trinity College Library, MS H 2 13.
Regimen na Slāinte
An naemad caibidil dēg: d'imurcrachaib na n-ainmintid
infra 165-6
Dicamus de animalium superfluitatibus &ersir; cetera .i. Labram d'imurcrachaib na n-ainmintid, mur atā, bainne &ersir; cāisi, im &ersir; uigi.
Agus bīth a fhis agad gurab maith an bainne &ersir; gurab urusa a dīleagad dā caitear ē mur reagar
a leas; &ersir; is maith oilius &ersir; is mōr a oileamain &ersir; is
beac a imurcracha, ar an adbur sin reamraigid
sē na cuirp &ersir; imdaigid an sperma &ersir; togairmid in choimriachtain. Et bīth a choimplex &ersir; a oibriugad
ēxamail do rēir ēxamlachta na n-ainmintid ana
ndīleagthur é, &ersir; do r¯ir ēxamlacht aimsearaimsire na
bliadna &ersir; na cluana, &ersir; do rēir a fhad nō a girra
ō aimsir an toirrcheasa.
Et is imda gnē ar an mbainne, mur atā, bainne
mnā &ersir; camuill &ersir; easailasail &ersir; gabair &ersir; caerach &ersir; bō;
&ersir; nī dēnmuid nī do bainne na n-ainmintid eile
ar son nā gnāthuigmid iat. Et do rēir mur atāit
na hainminti ōnao mblithear an bainne ēxamail,
atā an bainne blithear uatha ēmail ana choimplex
infra l66
&ersir; ana oibriugad, &ersir; do rēir chonsiquens ana maithius.
Et is ē bainne na mnā is fearr dīb ar son porsiōin &ersir; cusmailis a mbainne rēnar corpuib-ne, &ersir; ana diaid sin bainne in chamuill, &ersir; 'na diaid sin bainne an easail, &ersir; 'na diaid sin bainne na ngobar. Bainne na caerach &ersir; na bō, immorra, is ē is measa dīb.
Et is ē is reime &ersir; is mō ana mbī do shubstaint chāiseamail &ersir; d'im dīb a n-aitfhēgad in midgmeidhg do dligfead beith co mōr ann; ar an adbar sin gortaigid sē co mōr an drong bīs ullam chum coimriachtana, &ersir; dūnuid bēl na cuisleann, &ersir; is
luath do-nīthear cāisi de annsa gaile, &ersir; is mall oilius; ar an adbur sin is ē is measa dīb. Gid eadh, is reime bainne na mbō nā bainne na caerach, &ersir; is luga a meadg, &ersir; is mō a im. Ar an adbar sin is dōich lim gurab mō thigearnuigius im a
mbainne na mbō a n-aithfhēgad in midg nā a mbainne na caerach. Gid eadh, ar ngabāil aen-chaindiachta do bainne na caerach &ersir; do bainne na mbō, is lia do chāisi bīs a mbainne na caerach nā a mbainne na mbō &ersir; is mo&ersir; is mo &ersir; is mo d'im leis. Et
ō tāit na trī neithe sin a mbainne na mnā gu mōr, .i. meadg &ersir; cāisi &ersir; im, as ē is mō is inmolta dīb. Et gach mēid dā mbeid na trī neithe sin adubramar a mbainne na n-ainmintid eile, as ī in mēīde sin as inmolta é.
Tuillead, ēxamailtear an bainne fā ēxamlacht
ceathra n-aimsear na bliadna; ar an adbur sin as
infra 167
ē bainne deirid an earruid bainne is fearr dīb, &ersir; ana diaid sin bainne meadōin an tsamraid; bainne in fhodmuir &ersir; bainne in geimrid as ē as ro-measa
dīb.
Tuillead, ēxamailtear an bainne fā ēxamlacht na cluana, ōir gach sēime &ersir; gach feabus dā mbiambé in chluain, as ī in mēide sin bus inmolta an bainne. Et gach cruaidi &ersir; gach tirma dā mbia in chluain,
as ī in mēide sin beas an bainne reamur. Agus isis[om.] annsan earrach is sēime &ersir; is flichi an chluain, ar an adbur sin, bainne na haimsiri sin, is ē is sēime &ersir; is flichi dīb &ersir; is luga dā ndēntur cāisi annsa ghaile; &ersir; teagmuid a chontrārda sin annsan
fhodmur &ersir; annsa geimread, &ersir; is a mod inmeadōnach eaturra sin bīs annsa tsamrad.
Agus na hainminti thsāsaitheartsastur ō luibib maithe, as ē a mbainne sin is fearr; &ersir; annsa mod so is mō atā bainne na ngobur molta. Et bainne na n-ainmintid ithius droch-luibi is olc ē, mur is
follus nach maith bainne na mban chaithius droch-biad, ōir is deacair fuil maith do geineamuin ōn droch-oileamaindrochbiadh; mās ead, is deacair bainne maith do geineamuin ōn droch-fhuildrochoileamain.
Tuillead, bīth a fhis agad gurab ē an bainne
is gaire dā bleagan bainne is fearr dīb ar son gurab luath claechluigthear ē, &ersir; gurab ro-luath
truailltear, ōir claechluigid &ersir; gortaigid co luath &ersir; tromaigid an gaile; ar an adbur sin dāmad
ēidir an bainne do shūgadtsugadh as na cīgib is amlaid is mō bud imchubaid ē.
Do brīg an bainne, immorra: ōir in uair ibthear an bainne annsa gaile the choilearda is urusa a inntōg a ndeathaigib, &ersir; inntaigthear annsa gaili
fhuar ē a n-aigēideacht, ar an adbur sin nī himchubaid an bainne dōib, nā don droing gā mbīt cinn teinne anfanna nā teimil ara sūilib, ōir is deathmur ē. Et urchōidigid don droing gā mbīt fēithe fuara anfhanna ar son gurab urusa
a inntōg a n-aigēideacht, ōir is mōr atā an bainne fuilingtheach &ersir; is urusa a chlaechlōd; ar an adbur sin nī himchubaid ē don droing atā ullam chum tuitme a fiabras morguigthi, ōir atā an bainne lastach &ersir; cūisigid cuirrineachcuirinach fōn sgairt chlēib,
ar an adbur sin nī himchubaid ē don droing atā ullam chum coilica. Tuillead, sleamnaigid an bainne an brū &ersir; is urusa a inntōg a linn ruad, ar an adbur sin nī himchubaid don droing ara mbī flux coilearda ē. Et is urusa a inntōg a
n-aigēideacht mur adubramar romainn, ar an adbar sin nī himchubaid don droing ara mbī flux leanna finn é, mās ead, seachaintear an bainne, ōir fēduid mōrān d'urchōidib teacht ō chaithim an bainne.
Mās ead, is ēigin a thuicsin na neithe is ēigin
infra 167
do choimēd a caithim an bainne. An cēid-nī dīb, gan a chaithim maille rē biaduib eile; an dara nīmod, dā caitear ē, gan a chaithim a ndiaid bīd acht a chaithim roime; an treas nīmod, an drong
gā mbīt gailidi neam-glana lān do droch-leannaib nach dligid a chaithim ar aen-mod, ōir inntaigthear a ndeathuigib ē inntu sin, &ersir; a n-aigēideacht &ersir; a ndroch-leannuib; an ceathramad nīmod .i. nach dleagur gluasacht do dēnum 'na diaid acht
cumasanad; an cūigead nīmod .i. nach dleagur codlad do dēnam 'na diaid gu grod. An seisead nīmod .i. co ndleagur cainndiacht beac don bainne d'ōl ar tūs dā dearbad a' ndingnad urchōid, mur atā, gaethmuireacht &ersir; gāirfidach do dēnum fōn sgairt
chlēib; &ersir; dā ndearna seachaintear ē, &ersir; muna dearna ibthear an dara lā a cainndiacht is mō agā dearbad mur do-rinneadh ar tūs; &ersir; muna dearna sē urchōid as imchubaid mur oileamain ē.
Tuillead, bīth a fhis agad gurab maith mil &ersir;
siūcrasucra do cheartugad mailīsi an bainne, &ersir; beacān saluinn innus co toirmeōsgadtoirmiscid a thruailliugad annsa gaili &ersir; geineamuin a gaethmuireachta annsna taebuib &ersir; annsna haeib. Tuillead, bīth a fhis agad gurab mōr is imchubaid an bainne dā
mbeantur a im don droing agā mbīt gailidi teasaidi coilearda, mar atā, bainne goirt, ōir nī hinntaigthear a ndeathaigib ē &ersir; claechluigid an coimplex teasaidi,
infra 170-1
&ersir; is imchubaid ē mur an cēdna a flux choilearda na bronn. Agus is lōr lim na neithe athchumaire
so don bainne.
Agus adēr neithe athchumaire eile don chāisi. An cāisi nuad, immorra, is fuar fliuch ē, &ersir; is reamurramur a shubstaint, &ersir; is deacair a dīleagad, &ersir; geinid clocha &ersir; dūinti, mās ead, nī mōr as imchubaid
ē mar biad a follamnugad na slāinti. An sean-chāisi, immorra, is teasaidi tirim ē ar son in tsaluinn, &ersir; ardaigid in losgad, &ersir; is deacair a dīleagad, &ersir; is beac oilius, &ersir; is olc &ersir; is animchubaidi ē nā an cāisi nuad; gid eadh, is amlaid is maith in cāisi
idir beith arsaig &ersir; nuad, &ersir; rigne shobristi do beith ann, &ersir; a beith inmeadōnach idir buga &ersir; cruas, &ersir; a' claenad chum millseachta, &ersir; gan a beith ēdrum acht a beith trom, &ersir; blas &ersir; balad toltanach do beith air, &ersir; gan comnuide fada do dēnum annsa
gaili dō, &ersir; a dēnum do bainne maith; &ersir; is maith in cāisi beas mur sin &ersir; is intogtha idir na biaduib ē.
Agus an uair caitear i ndiaid an bīd ē nī hanimchubaid a coimēd na slāinti ē, ōir dā caitear cainndiacht beac don chāisi tar ēis bīd, cūisigid
tuitim an bīd ō bēl an ghaili chum a īchtair, &ersir; toirmiscid ēirgi na ndeathaigead, &ersir; iaduidh bēl an ghaile, &ersir; calmuigid &ersir; toirrmiscid an neam-thochlugad &ersir; in millseacht &ersir; in olamlacht bīs isna biadaibh. Agus caithid na daīne eagnuidi an cāisi maith
a cainndiacht bic do thoirmeasc na neithead
infra 171-2
so adubramar. Et nā caitear ar aen-mod a tosach na coda ē acht mun bud āil linn flux na bronn do chosg, ōir atā substaint stipicda aigi gan cuntabairt, ar an adbur sin nī himchubaid ē a tosach na
codacodach.
De butiro .i. don im. Agus bīth a fhis agat nach mōr as imchubaid ē mur biad ar son a fhlichi &ersir; a olamlachta; &ersir; dā ngnāthuige neach im do chaithim a cainndiacht inchomurthaig cūisigid
aduathmuireacht &ersir; an biad do shnām a mbēl an gaili, &ersir; laguid an brū nīsa mō nā an chōir. Ar an adbur sin nī himchubaid im do chaithim a cainndiacht inchomurthaig mur biad, &ersir; co hāirithi i ndiaid biad eile. Et is imchubaid ē mur shabsa
nō mur annlann leis na biadaibh eile mar is imchubaid ola na holiua, acht gē teō &ersir; cē flichi in t-im nā an ola. Et an uair gnāthuigmid in t-im mur annlann leis na biaduib eile nī dleagur
a bearbad in[om.] comōr risin olaid; ōir is fuilingthi ē nā an ola, ar an adbur sin an uair beirbthear co mōr ē dīsgaīltear a brīg i ndeathaiga ndeataigibh co huilidi.
An ola, immorra, is mō is rigin ī &ersir; is luga is sodīsgaīlti ī nā an t-im, ar an adbur sin is mō fhuilngius sī do gēiri na teineadh nā an t-im, &ersir;
is mō cumuiscthear co fuirfi hī ris na biadaibh ar an adbur sin nā an t-im. Et is imchubaid an t-im co mōr don lucht ara mbī cosachtach
infra 172-3
fhuar thirim, &ersir; boguid sē uilleuilidi an ghaili, &ersir; is mō
is imchubaid an t-im nuad chum an oibrigthi sin nā an t-im arsaid.
De sero .i. don meadg. Agus bīth a fhis agad gurab coimplex teasaidi atā aigi do rēir inntinneinntinneadh na n-eacnuideadh, &ersir; is fīr sin ar son na gēiri &ersir; na saillteachta do-gabur ann, &ersir; is don rēsūn sin
adearuid na daīne eagnuidi go cruinniginn an bainne beōil na naīdin ōg, &ersir; ar an adbur cēdna adearar co lagann an brū.
An meadg, immorra, is luga oilius sē nā oilius in cāisi &ersir; in t-im. Agus folmuigid sē linn ruad &ersir;
linn dub &ersir; na leanna loisgthi, ar an adbar sin is maith ē a sgabies &ersir; a lubra &ersir; a ngorānuib an chuirp &ersir; a n-ycterisia &ersir; a salchuraib eile an chroicinn.
De ouis .i. do na huigib. Agus bīth a fhis
agad gurab iat uigi na cearc &ersir; uigi fasiana, &ersir; co hāirithi an uair bīt siat mēith ōg, is fearr a follamnugad na slāinti. Et a chusmailius sin do na huidib eile, &ersir; co hāirithi a mbeith nuad. Et idir uigib na cearc is iat na huigi fada beaca
nuada is fearr dīb. Tuillead, is fearr na huigi treamula nāid na huigi cruaidi &ersir; na huigi boga, ōir is mōr &ersir; is maith oileamain na n-uideadhnugh so &ersir; is urusa a ndīleagad &ersir; geinid mōrān d'fhuil maith, &ersir; co hāirithi a mbuidēin.
infra 173-4
Na huigi cruaduidthear a luaith nō priāiltear a n-oidinaigin nō coma cruaid iat, is olc an oileamain do-beirid siat don chorp a n-aithfhēgad na n-ogh treamula; &ersir; is deacair a ndīleagad &ersir; is urusa a n-inntōg a ndeathaighib &ersir; a truailliugad. Na
huigi boga, immorra, is urusa a ndīleagad, &ersir; mīnidit an t-ucht &ersir; an sgamān, &ersir; laguid an brū, &ersir; is luga oilid nā oilid na huigi treamula.
Na huigi cruaidi, immorra, is deacair a ndīleagad &ersir; is mall fhāguid an gaili; uigi na lachan &ersir; na
ngēdh &ersir; na sdorcsdorgsdorcI ngach ls. or=o sgríobhtha ós cionn na litre atá roimhe [storg=stork
an bhéarla, acht ostrich
(strutio
) atá sa téax Laidne]. &ersir; na n-ēn eile, is luga is imchubaid iat a follamnugad na slāinti nāid na huigi adubramar romainn; &ersir; mar an cēdna do na huidibh rē n-abur oua uenti, is animchubaid an blas bīs orra, ōir nī fhuilid siat coimlīnta nā
dīleagtha mur atāit na huigi eile, &ersir; do rēir chonsiquens is animchubaidi iat nāid na huigi eile.
Tuillead, bīth a fhis agad gurab do na neithib is usa do chlaechlōd co luath na huigi &ersir; an bainne; &ersir; nī himchubaid na huigi do na corpaibh neam-glana
bīs līnta do droch-leannaib, ōir truailltear iat co ro-luath &ersir; inntaigthear a morgad &ersir; a ndeathuidib iat. Agus nī dleagur a caithim &ersir; an gaile lān do biad, ōir is urusa a ndīleagad, ar an adbur sin is luaithi dīleagthur iat nāid na biada
eile, &ersir; an uair bīt nīsa shia na an chōir annsa
gaile truailltear iat, &ersir; ōn truailliugad sin truailltear na biada eile; ar an adbur sin nī maith a caithim ar aen-shligi risna biadaibh eile. Agus dā teagmad co caithfidi, is maith a caithim roim in cuid; &ersir;
is fīrinneach so co speitsialta ag labairt do na huidib boga, gibē nī do-gēntur ris na huigib eile.
Tuillead, nī hindēnta sibal nā codlad tair ēs na n-uigead mbog do chaithim mur nach indēnta tar ēs an bainne.
Tuillead, adeirim an drong atā ullam chum tuitme a fiabras, nō agā mbī replexion leannann, nach imchubaid uigi dōib &ersir; nach imchubaid feōil, ōir līnuid &ersir; tēigit na huigi in corp.
Tuillead, ar smuaineadh aibīciaibidi an chuirp, .i.
a beith mēith nō feōlmur, nī hintucaintucta na huigi in tan sin. Gid ead, as imchubaid iat do na daīnib truaga. Et ar tuicsin in choimplexa is imchubaidi iat do lucht in choimplexa fuair nā do lucht in choimplexa teasaidi, &ersir; do lucht na
coimplex tirim nā do lucht na coimplex fliuch; mās ead, ō tāit na sean-daīne fuar tirim is dōib is imchubaidi na huigi &ersir; co hāirithi na huigi[om.] treamula.
An ficheadmad caibidil: Do na sabsaib
infra 176-7
Dicendum est de condimentis et saporibus .i. ō
do luaideamur don taeb thuas dīn do na biaduib
labram anois do na sabsaib &ersir; do na blasaib. Ōir nī beac an tarba do-nīt na neithe dā ndēntur na sabsaidi leis na biaduib a follamnugad na slāinti, ōir do nīthear na biada toltanach don blas leis
na sabsaibsabsaigibh &ersir; sodīleagtha do rēir chonsiquens. Tuillead, ceartaidthear a mailīs &ersir; mēdaigthear a maithius ō na sabsaib.
Agus is iat so na neithe dā ndēntur annlann nō sabus, mur atā, salann &ersir; ola &ersir; im. Et teaguiscid
an dearbad na biada caitear gan salann co mbīt siat gan blas annsa bēl, &ersir; gurab beac thochluigius an gaile iat. An salann, immorra, do-beir sē blas maith ar na neithib caitear, &ersir; innarbaid sē in mailīs bīs isna biaduib ōn fhlichideacht
neim-dīleagtha uisgeamail bīs inntu; &ersir; is trīt sin as fuirfi dīleagad &ersir; bearbad na mbiad maille rē salann nā gan salann. Agus atā in dīsleacht so ag an tsalann .i. na fliuchada imurcracha eachtrannacha do thirmugad, &ersir; an
fhlichideacht mairius do cheangal. Et bud follus co lōr cē hiat na biada rig a leas mōrān saluinn mur shabsasab3 &ersir; cē hiat na biada rig a leas beacān: ōir na biada gā mbī imurcaid do fhlichideacht reamuir rigid a leas mōrān saluinn, &ersir; na biada
tirma sēime is beac do shalanntsalann rigid a leas; &ersir; is mur sin is follus co fuil in salann ēigintach a follamnugad na slāinti.
Tuillead, nī himchubaid salann &ersir; uisgi mar
infra 177-8
shabsa nā mur annlann, an uair bīs uireasbaid na
feōla ar na potāitsib nō ar na praiseachaib, acht dligmid ola nō im do chur ann in tan sin; ōir atā nādūir melangcolica thalmaidi ag na praiseachaib &ersir; ag na potāitsīb, mās ead, is maith a measrugad lē neithib olamla beanfus a ngēiri &ersir;
a talmaideacht astu &ersir; chūiseōchus blas ēdrum inmolta orra, &ersir; do rēir chonsiquens ullmōchusullmeochus chum dīleagtha &ersir; chum oileamna co maith iat.
Ola na holiua, immorra, nī fhuil do na holaduib lē cōirithear an biad ola is millsi nā as measurda
nā as cairdeamla don nādūir nā hī.
Ola nuca, immorra, atā sī teasaidi tirim co mōr, &ersir; mar an cēdna d'olaid an līn; &ersir; nī fhuil blas cairdeamail orra amail atā ar olaid na holiua.
Ola in phoipinpopinpoipinlíne tré bhun na dara p (i P), amhail is dá mba poiperin a thuig an sgríobhaidhe., immorra, is maith, a blas &ersir; a
balad; &ersir; claenuid beacān ēigin chum fuaraideachta, ar an adbur sin nī himchubaid a follamnugad na ndaīneadh slān ī.
Ola na n-almont milis, is lōr a cairdeamlacht &ersir; a gaire do measurdacht. Et an uair bīs easbaid
na feōla ar na praiseachuib gnāthuigmidgnath-maid na holada annsna biaduib mar shabsa ar son na cūisidcuise adubramar romainn.
De saporibus .i. do na sabsaduibsabsaib. Agus bīth a
fhis agad do rēir inntinne Galen sa dara leabar
don Oileamain gurab mō do-nī an blas toltanach co minic urchōid nā do-nī an blas saillti, ōir caithid na daīne biada nīsa mō nā mur dligid ar son a mbeith dead-blasta; &ersir; caithid droch-biad eile lē sabsaib nach caithfidis 'na
n-ēgmuis; &ersir;
caithid ō na sabsaib nīsa mō nā mur reaguid a leas, ōir is mō is leigeas iat nā is biad. Gid eadh, nī lugaidi is tarbach in sabsa sin do cheartugad mailīsi na mbiadmbia. Uerbi gratia .i. dā mbia in fheōil reamur rigin dligid in sabsa beith gearrthach
dealuigtheach, &ersir; a chusmailius sin do na feōlaibfeolannaibh eile. An dara tarba atā ag an sabsa .i. is imchubaid ē do na daīnib easlāna gā mbī tochlugad anfhann arna trasgairt, ōir fēdaid siat biad do chaithim co maith in tan sin; &ersir; is mur sin is fuirfe dīleagthur
ē, ōir an nī is toltanaigi caitear, as ē is fuirfe dīleagthur. Tuillead .i. fēdtur sabsa do chōrugad chomfhurtachtaidius an brīg dīleagthach, ar an adbur sin fācthur nach mī-tharbach trāchtad do na blasaib &ersir; do na sabsaib.
Et atāit neithe as inchoimēda a timchill na sabsa An cēid-nī dīb .i. gurab beac in chainndiacht dleagur do chaithim dīb ar son gurab nādūir leigis atā acu. Tuillead, nī dligid na daīne slāna neithe leigeasamla do chaithim acht a cainndiacht
big; &ersir; nī mōr is rēsūnta na neithe leigeasamla do chumusc risna biaduib acht a cainndiacht bic;
infra 179-80
&ersir; gach mēid bus ēcosmail in blas risin mbiad as ī in mēide sin is lugaidi dleagur do chaithim de.
An dara nī dligmid do thuicsin .i. co ndleagur
sabuissabsa teasaidi do chaithim annsna haesaib &ersir; annsna coimplexaib &ersir; annsna haimsearaib fuara, &ersir; a chontrārda sin do na haesaib &ersir; do na coimplexaib &ersir; do na haimsearuib teasaidi.
Et is dīb so do-nīthear na sabuissabsaighi fhuara, mur
atā, agresta &ersir; fīn na n-uball ngrāineach &ersir; aigēid &ersir; sūg an ubuill buidi &ersir; arān arna rōstad &ersir; arna thuma a finēgra &ersir; almoint millsi &ersir; uisgi rōise maille rē beacān cainēl &ersir; persille.
Et is iat so na neithi dā ndēntar na sabuissabsaidhi
teasaidi gnāthuigmid annsna haimsearaib fuara, mur atā, musdard &ersir; ruib &ersir; sinnsēr &ersir; pibur, cainēl &ersir; clobusclous, gairleōg &ersir; sāitsi &ersir; minntus &ersir; persille &ersir; fīn &ersir; eanbruithi feōla &ersir; aigēd gan beith lāidir acht beith a ngaire do nādūir fhīna.
Agus annsna haimsearaib inmeadōnacha is sabus inmeadōnachsabsaidhi inmeadhonachsic dleagur do chaithim innti.
Agus an treas nī dligmid do thuicsin .i. gurab iat na biada inmeadōnacha is luga rig a leas rē sabsa &ersir; rē blasaib, &ersir; co hāirithi annsna corpaibh
slāna, &ersir; mur an cēdna, dligid blas na mbiad beith a ngaire do measurdacht in mēid bus ēidir; &ersir; dā mbia blas an bīd tuitmeach, dligid na sabuissabsaidhi
infra 180-1
beith a' claenad 'na aduidaigid. Ar an adbur sin dā mbia an biad reamur, rigin, fuar, fliuch, dligid in
sabsa beith teasaidi, tirim, sēimigtheach, gearrthach. Et dā mbeithmbeid na biada teasaidi, tirim, gontach, gēr, dligid in sabussabsa beith fuar, fliuch, a' claenad chum millseachta nō chum insipitaincipita.
Agus as iat sabuissabsaidhi imchubaidi na n-ainmintid
coillti &ersir; na laeg &ersir; na fearbōg bearbthar a n-uisgi .i. na sabuissabsaidhi uaine do-nīthear annsa tshamrad lē haigēd &ersir; lē hagresta &ersir; lē harān rōstaigthi arna thuma inntu maille rē beacān spīsraid, mur atā, beacān sinnsēir &ersir; beacān clobuisclouis. Annsa
geimread, immorra, dēntar in sabsa cēdna maille rē mōrān spīsraid &ersir; maille rē beacān gairleōigi &ersir; rē fīn ro-maith &ersir; rē beacān agresta.
Sabus fheōlasabsa feola in daim beirbthear a n-uisgi .i. piperatum. Agus is mur so do-nīthear ē .i. gab
pipur &ersir; arān arna rōstad &ersir; eanbruithi feōla &ersir; beacān agresta; &ersir; is annsa geimread as imchubaidi ē. Annsa tsamrad, immorra, caitear ī maille rē beacān pibair &ersir; rē mōrān agresta. Agus as imchubaid in sabussabsa sin lē feōil muici a n-aimsir
geimrid co hāirithi; &ersir; an tan beas easbaid na neithead so adubramar orainn, gabthur musdard &ersir; ruib ana n-inad. Agus fētur in fheōil sin
infra 181
adubramar do chaithim maille rē halle atā geal, comshuigigthear lē gairleōig &ersir; lē cnoib &ersir; lē seinsēr
arna bearbad maille rē feōil, &ersir; fēdtur beacān uinēgiruinegrauinh-s do chumusc ria annsa tsamrad. Et dā ndearntur pastae do na feōluib adubramar, &ersir; co hāirithi don fheōil daim &ersir; muici, is maith uinneaman geal arna gearrad co min &ersir; pūdur spīsrad
lāidir do chur inntu &ersir; agresta. Annsa tsamrad, immorra, curthar pūdur spīsrad milis a cainndiacht bic gan uinneamain inntu. Et fēdtur cāisi a mbia im do chur ann nō uinneaman beac a caindigheacht bic.[om.]P fágadh ar lár ar dtūis é, acht scríobhadh isteach níos déanaighe é ar imeall-bharr an leathanaigh, áit a bhfuil sé doléighte indiu. Et dā ndearntur pastae do
na feōlaib sēime mur atāit na hēin, nā curthar uinneamain inntu. Gid eadh, curthar bainne almont maille rē pūdur spīsrad milis annsa tsamrad inntu, &ersir; fēdtur a ndeireadh in tsamraid ogh brūithi maille rē hagresta do chur ann. Et curthar
annsa geimread fīn &ersir; nīsa mō do spīsrad a n-inad an agresta.
Agus as iad so sabuissabhsaidhi imchubaidi na coinīne &ersir; na ngearrcach rōstaigtherosd—hirosth-e .i. camelina do-nīthear d'arān &ersir; do chostus &ersir; d'agresta arna tuma a
n-aigēid &ersir; a cainēl, &ersir; annsa geimread a tuma a fīn &ersir; a mbeacān aigēidi.
infra 182-5
De piscibuspisibus &ersir; .i. don iasg. Agus bīth a fhis agad co generālta, gach reime &ersir; gach dodīleagtha &ersir; gach mēid d'imurcrachaibimurcraidh beas aigi &ersir; gach
flichi dā mbia ann, as ī in mēide sin dligid a shabussabsaidhi beith gēr, teasaidi. Mās ead, tuicthear na hēisg rigne ar nach bīt lanna, mur atāit esgainn, co ndligid a sabuissabhsaidhi beith d'fhīn &ersir; do spīsraib lāidiri annsa geimread, &ersir; beith do spīsraib anfhanna &ersir;
d'agresta &ersir; d'aigēid annsa tshamrad.
SabsaSabsa na partān, immorra, dligid siat beith d'aigēid aenda annsa tsamrad &ersir; beith d'fhīn nō d'aigēid maille rē pūdur spīsraid annsa geimrid.
An t-aenmad caibidil fhichead: Dona deochaib[om.]
Postquam determinauimus de cibiscipis .i. ō do
luaidimur don taeb thuas dīndinn co speitsialta do na biaduib labrum anois do na deochaib. Ar an adbur sin bīth a fhis agad co fuil cuid do na deochaib is leigeas amāin, &ersir; cuid eile is deoch &ersir; is leigeas ar aen-shligi, &ersir; cuid eile is deoch amāin.
Deoch is leigeas amāin, mur atā, sirōip dīleagthach
infra 185-6
nō laccthach, nō nectár, nō clāirēd, nō deoch do-nīthear do spīsrad do-beirit drong a ndeiread na coda do chomfhurtacht na brīge dīleagthaigi. Deoch is deoch &ersir; is leigeas, mur atā, sirōip na
uiola nō in rōsa, do-bearar annsa tshamrad do mīniugad in tarta &ersir; do cheartugad an droch-coimplexa teasaidi. Deoch is deoch amāin, mar atā, in deoch do-bearar do chumusccomusc an bīd nō d'īsliugad an ainteasa treōruigthear ōn biad annsa
ghaile; &ersir; is cumain lim co ndubart sin don taeb thuas dīm.
Agus atāit dā mod ar an dig sin .i. deoch nādūrda &ersir; deoch ealadnach. An deoch nādūrda, immorra, atāit dā mod uirre .i. fīn nō uisgi, &ersir; gnāthuigthear
na deocha so againne. Et is do na deochaib so do-rinneadar eagnaidi na n-Araipeachnaraiptheach &ersir; na Grēigi mensiōn, an uair do luaididur do na deochaib, acht cē gnāthuigid cinead ēigin bainne a n-inad digi, &ersir; cinead eile ola, &ersir; cinead eile
sirōipi. Gid ead, nī gnāthach againne na deocha sin, ar an adbur sin nī dēnum cuimniugad dīb ann so. Deoch ealadnach, immorra, gnāthuigid drong againne, mur atā, linn &ersir; pomerium &ersir; cerasarium &ersir; mellicratum. Agus adubramar co lōr
don uisgi don taeb thuas dīn annsa chēd-chaibidil don dara pairteagal &ersir; nī hinrāid aen-réd de anois ach beacān. Gid eadh, laibeōrmaidlaibeorum don fhīn gē
infra 186-7
do-rinneamur mensiōn co generālta de don taeb thuas dīn.
Bīth a fhis agad gurab imchubaidi in t-uisgi mur dig do bāthad in tarta nā an fīn, gid eadh, ar tuicsin gach aen-neith eile, as imchubaidi in fīn mur dig nā an t-uisgi a follamnugad na slāinti, ach gē theacmus co nādūrda gurab fearr mīnighius
in t-uisgi in tart (ar son gurab eadh is tart ann ālgusailgis na neithead fuar fliuch &ersir; co fuil in t-uisgi fuar fliuch co nādūrda) nā do-nī an fīn; gid eadh, do chumusc an bīd &ersir; dā leathnugad ar na ballaib is fearr in fīn nā an t-uisgi, trē mar atā sē[om.] sēim
ana shubstaint &ersir; ana gnīm, cumuiscthear co hurusa ē risin mbiad, &ersir; co hāirithi furbaīltigid an nādūir reime; ar an adbur sin tairrngid &ersir; cumuiscid ris na biaduib ē. Agus as amlaid do-nīthear an cumusc sin trē fhiuchad, &ersir; furtachtaigid
an fīn co mōr chugi sin ar son a beith te do rēir brīge; &ersir; toirmiscid in t-uisgi ē trēna beith fuar.
Et is mar sin is follus gurab fearr an fīn do chumusc an bīd nā in t-uisgi; &ersir; mar an cēdna[om.]
is fearr ē do leathnugad na hoileamna ar na ballaib nā an t-uisgi; ōir is ē in fīn tolltōir na n-uile ball, ōir do-nī sē sin do leith shēime a shubstainti &ersir; teasa a brīge (ōir atāit na neithe sin tolltanach co mōr) &ersir; do rēir chonsiquens is mō dīsgaīlius an
fīn nā do-nī an t-uisgi, ōir nī fhuil brīg theasaidi
infra 187-8
ann ō aēr nā ō theinid, ar an adbur sin toirmiscid in t-uisgi gach uile gluasacht.
Tuillead .i. atā gluasacht na hoileamna chum na mball ō brīg atairraingthig na mball. Ar an
adbur sin is mō grādaidit na boill in fīn nā an t-uisgi, mās ead, is mō fhurtachtaidius an fīn chum sgaīlti na hoileamna ar na ballaib nā do-nī an t-uisgi.
Tuillead .i. nī fhuil in t-uisgi imchubaid mur
dig mar atā an fīn, ōir toirmiscid an t-uisgi an biad do dol a n-oileamain ar son nach oilinn sē leis fēin, &ersir; ar an adbur sin gach uisgeamlacht dā mbia an biad is lugaidi oilius; mās ead, is maith an fīn do chumusc an bīd, ōir nī thoirmiscinn sé an
oileamain acht furtachtaigid &ersir; atairrngid &ersir; athnuaigid co mōr &ersir; oilid co ro-luath.
Tuillead: comfhurtachtaigid an fīn an teas &ersir; na spiraid &ersir; tēigid in corp uile; ōir is mōr mēduighius sin an oileamain; &ersir; cūisigid in t-uisgi
pairilisparalisis do leith a fhuaire &ersir; marbaid &ersir; sgrisaid oibrigthi na nādūire co huilidi, ar an adbur sin nī dliginn an t-uisgi a chos do chur a n-oibrigthib na nādūire maille ris fēin; ar an adbur sin, gid bē gnāthuigius uisgi leis fēin as dimolta hé, acht
muna tucthar ē annsna fiabrasaib gēra.
Tuillead: atā tarba eile ag an fīn nach fuil ag an uisgi, ōir tollaid co maith an corp co huilidi, &ersir; gearraid &ersir; dīsgaīlid linn finn rigin, &ersir; folmuigid
infra 188
linn ruad lē fual &ersir; lē hallus, &ersir; bogaid linn dub &ersir;
innarbaid é &ersir; toirmiscid aan urchōid, &ersir; dīsgaīlid na hadbuir théchtaigthi.
Tuillead: soillsigid an fīn an t-inntleacht, &ersir; ceartaigid an fhearg, &ersir; innarbaid an dubrōn, &ersir; togairmid an gairdeachus, &ersir; dūisgid an drūis, &ersir;
sgrisaid in meirtnigi, &ersir; cūisigid an beōdacht, &ersir; sgrisaid an tshaint, &ersir; treōruigid an tshubāltaigi. Agus adeirim so co hathchumair co ndēin an fīn duine fearrda do leith chuirp &ersir; anma, &ersir; do-nī an t-uisgi an corp bannda; ar an adbar sin gid bē
nach ibinn fīn bīth sē bannda a n-aithfhēgad na droingi ibius ē; &ersir; do dearbad so ar neach nār ib fīn ar tūs &ersir; do gnāthuig a ōl ainnsēin &ersir; do bī inmolta do leith a chuirp &ersir; a anmacuirp &ersir; anmo. Ar an adbur sin as imchubaide fīn mur dig a follamnugad
na slāinti nā uisgi, ōir nī moluim deoch uisgi aenda a follamnugad na slāinti.
Et atāit na dīsleachta sin ag an fīn dā n-ibthear co measurda ē. Et dā n-ibthear co hainmeasurda é, innus co cūisiginn sé meisgi, mūchaid solus
an anma rēsūnta &ersir; comfhurtachtaigid an brīg mīrēsūnta &ersir; iarasibile &ersir; concupisibile .i. an brīg tsanntach &ersir; an brīg fheargach, &ersir; do-nī sē an rēsūn anumal an tan sin, &ersir; bīth an corp an tan sin mur luing ar muir gan fear follamnuigthi uirre; ar an
adbur sin gabaid sē ag anin neach nach ingabāla, &ersir;
infra 189
moluid an nī nach inmolta, &ersir; labraid droch-nī co gnāthach maille rē feirg &ersir; rē huabur, &ersir; do-nī droch-oibrigthi mur an cēdna, mur atā, adalltrannus dochraid. Tuillead: an uair ibthear an fīn co
hainimchubaid is mīrbuileach gortaigius an inchinn &ersir; na fēithe, &ersir; treōruigid pairilis &ersir; sdupur &ersir; easlāinti eile na fēithead. Agus co hathchumair marbthur &ersir; arsaidthear an drong gnāthuigius sin co luath, &ersir; do bud fearr dōib an tan sin uisgi d'ōl nā fīn; ar
an adbur sin as inchuir riaglacha bus inchoimēda a ngnāthugad an fhīna innus nach cūiseōchaide seachrān ō thabairt animchubaid an fhīna.
An chēid-riagail dīb .i. nach inibthi fīn &ersir; an gaile folam &ersir; an corp gortach, ōir cūisigid neach
do thuitim a spasmus &ersir; a seachrān meanman. Et dā teagmad tart do beith ar neach &ersir; an gaile folam, fēchad an neach ara mbia an tart sin an tart fīrinneach nō nādūrda ē. Ōir as ead as tart nādūrda ann ainnteas do-nīthear annsa ghaile ō
chaithim na mbiad, &ersir; nī bī sin annsa ghaile fholum ara mbī tart, mās ead, nī hinibthi fīn annsa tart sin acht muna caitear nī ēigin leis. Gid eadh, do mīniugad in tarta sin fētur iulepiulip d'ōl nō sirōip eile atā dīleas ana aigid. Gid eadh, nā
hibthear an fīn ar aen-mod &ersir; an gaile folam.
An dara riagail .i. nach dleagur fīn d'ōl idir dā chaithim &ersir; an biad do caitheadcaithim ar tūsdús dīb gan
infra 190-1
beith dīleagtha, ōir cūisigid an fīn an tan sin an biad neim-dīleagtha d'fhāgbāil an gaile.
An treas riagail .i. nach inibthi an fīn gan inmeadōn d'ēs tsaethair mōir nō fothraigthi, ōir gortaigid an fīn na fēithe &ersir; an inchinn co mōr an tan sin.
An ceathramad riagail .i. nach dleagur in fīn
d'ōl maille rē droch-biaduib nā lē torthaib, nā gu gar tar ēs a caithme; &ersir; co hāirithi gan fīn sēim d'ōl, ōir cūisigid an fīn mailīs na mbiad do thollugad co luath chum na mball. Agus is fīr sin dā caitear a caindiacht mōir é, gid eadh, dā
n-ibthear a caindiacht bic é fā rēsūn an bīd, ceartaigid mailīs an bīd uile.
An cūigead riagail .i. dā ngnāthuige neach fīn anfhann &ersir; fīn lāidir d'ōl ar aen-bord, ibthear an fīn anfann ar tūs &ersir; an fīn lāidir fā deōig, ōir is
fuirfe iatur bēl an gaile ōn ord sin &ersir; cruinnidthear an biad annsa gaile. Gid eadh, dā n-ibthear an fīn lāidir ar tús &ersir; an fīn anfhann fā deōig dobu cunntaburtach an fīn lāidir do leith treisi a gnīma d'fhāgbāil an ghaile roim an dīleagad do beith
fuirfe &ersir; an biad neim-dīleagtha do tharrang leis. Ōir is mō grāduigid na boill co huilidi an fīn lāidir nā an fīn anfann, ar an adbur sin tairrngid co luath é mar amantūr.
An sēmad riagail .i. an fīn ibthear do chumusc
an bīd co ndleagur a chaithim ar aen-shligi risin mbiad &ersir; nach dleagur fuireach risin tart. Agus
infra 191-2
an fīn ibthear do bāthad an tarta, nī dleagur a ōl co deireadh in chaithme &ersir; beacān nō mōrān d'ōl dé an tan sin fā mēid nō fāfo mēid nō fo laigead in tarta.
Et an fīn is deoch threōruigtheach is ann dleagur a hōl, ar coimlīnad an chēid-dīleagtha &ersir; beacān roim an dara biad do chaithim. Et is imchubaid an deoch so co hāirithi an uair beidbit na biada caitear roimpe reamur a substaint &ersir; a ngnīm; &ersir;
nī dleagur fuireach risin tart gan an deoch so d' ōl, ōir ullmuigid an deoch sin an gaile do gabāil an bīd eile &ersir; furtachtaigid do thollugad an bīd do caithidcaitim chum na n-ae; &ersir; nī dliginn an deoch sin beith a caindiacht mōir innus comad usaidi a
dīleagad annsa ghaile sul do thosgaigead sī chum na n-ae.
An seachtmad riagail .i. gach reime &ersir; gach treisi dā mbia an biad as ī in mēide sin dleagur an deoch threoruigtheach nō an deoch cumuiscthi do
beith mōr, &ersir; econtra .i. gach sēime &ersir; gach teō &ersir; gach flichi dā mbia an biad, gurab ī an mēide sin dligius an deoch beith beac, mur atā, an deoch threōruigtheach &ersir; an deoch cumuiscthi. Ar an adbur sin is cōra in fīn lāidir d'ōl lē feōil daimdoim nā
lē feōil gearrcach, &ersir; is cōra a ōl lē hiasg nā lē feōil.
An t-ochtmad riagail .i. an uair bīs neach lān do thart dligid a fhīnan fin beith sēim anfhann a
infra 192-3
ndath īsil. Agus an uair nach bī tart mōr ar
neach dligid a fhīnan fin beith lāidir dearg, ōir nī himchubaid na fīnta lāidiri do bāthad in tarta.
An naemad riagail .i. nach dligid na macāim nāid na banaltranna fīn d'ōl , acht beacān d'fhīn anfhann uisgeamail. Na sean-daīne , immorra, as
imchubaid fīn lāidir, deadh-balaid, deadh-blasta dōib. Ōir dā tucthar fīn do na macāmuib, &ersir; co hāirithi fīn lāidir, is teine a ceann teineadh é, ōir atāit fēithe anfanna ag na macāmuib &ersir; inchinn fhomāmuidtheach anfann; ar an adbur sin
gortaigthear co hurusa ōn fhīn iat, ōir nī fhuil in fīn cudruma do choimplex na macām do leith a thirmachtatirmaideachta, ōir atāit na macāim fliuch co mōr &ersir; caithid biada is urusa do dīleagad &ersir; atā dīleagad lāidir acu &ersir; spirada imda. Na macāim, immorra, &ersir;
co hāirithi ara cēd-oileamain, nī hincheaduigthi ar aen-mod fīn dōib acht ro-beacān. Et gach mēid tosgaidit ana n-aimsir, as ī in mēide sin as innile fhēduid fīn d'ōl, &ersir; co hāirithi an uair chaithid biada reamra is deacair do dīleagad &ersir; is deacair do
threōrugad chum na mball.
An deachmad riagail .i. gibē gā mbī inchinn anfhann co nādūrda nō co haicīdeach, nā hibead fīn lāidir acht a caindiacht bic, gid ead, fēduid fīn anfhann uisgeamail d'ōl. Agus mur an cēdna
don droing gā mbīt ae &ersir; gailidi teasaidi, dligid fīn lāidir teasaidi do sheachna. Agus mar an
infra 193-5
cēdna don droing aitreabus isna rēgiōnuib teasaidi &ersir; gā mbī coimplex teasaidi, as beac dligid d'ōl d'fhīn lāidir theasaidi thshēim. Agus a chontrārda
so don droing aitreabus a rēgiōn fhuarisna regionaibh fuara &ersir; gā mbī coimplex fuar.
An t-aenmad riagail dēg .i. co ndleagur na sein-fhīnta do sheachna, co mōr a sligidslighi digi, ōir is mō is leigeas iat nā as deoch. Agus mur an cēdna as insheachanta na fīnta nuadanuáa, ōir atāit siat
neim-dīleagtha, neam-glan, gaethmur, &ersir; geinid dūinti &ersir; cūisigid disinteria. Na fīnta a n-aīs inmeadōnaid, immorra, &ersir; arna nglanad co maith, as iat as intogtha a coitchinne dīb.
An dara riagail dēg .i. dā n-ibthear an fīn nī
mur dig amāin dleagur a ōl acht d'oileamain an chuirp &ersir; dā reamrugad &ersir; dā athnuaigead mur rigid a leas na daīne bīs truag co nādūrda nō co haicīdeach. Agus is fīnta millsi, reamra, deadh-datha dleagur d'ōl an tan sin, ōir oilid na fīnta
sin co lōr, &ersir; athnuaigid an nī do millead, &ersir; reamraigid na cuirp. A chontrārda so dā teagmadteagma nach iat na neithe so do-bērmais dār n-ūid, acht an corp do chnaī nō do thruagugadtruadh nō do thirmugad,
mur is cōir do dēnum risna daīnib reamra mēithi;
ōir is fīnta sēime a substaint &ersir; a ngnīm dleagur do thabairt dōib, &ersir; gan a mbeith milis acht a
infra 195-7
mbeith poinnticdapoinnth-a {with raised hyphen} nō stipicda a' claenad mēid ēigin chum gile.
An treas riagail dēg: dā tucthar an fīn do
chomfhurtacht na spirad &ersir; do cheartugad na mbrīg, dleagur fīn sēim deadh-balaid do thabairt an tan sin, ara mbī blas toltanach &ersir; ara mbī dath inmeadōnach &ersir; ana mbī neart imchubaid. Agus dleagur an fīn sin d'ōl maille rē beacān bīd &ersir;
dligid beith glan co maith ōna imurcachaib &ersir; dleagur a ōl a caindiacht bic.
An ceathramad riagail dēg .i. dā tucthar fīn do chomfhurtacht brīge fostaigthi an gaili &ersir; na n-inneadh as iat fīnta dleagur do thoga an tan
sin .i. fīnta dearga reamra poinntica mur iarthur don droing ara mbī flux bronn ō anfainne brīge fostaigthi an ghaili. Et dā togramtagram an brīg dīleagthach do chomfhurtacht, dligmid fīnta sēime a substaint &ersir; a ngnīm do thoga in tan sin, &ersir; a
mbeith deadh-balaid, &ersir; mēid ēigin gēiri maille rē beacān millsi do beith inntu.
An cūigead riagail dēg .i. gurab fearr an fīn do-nīthear anfann ō chumusc uisgi ris nā an fīn
bīs anfhann co nādūrda &ersir; a chur anfann a cēim inann, &ersir; co hāirithi an tan bīs an fīn anfann co nādūrda; ōir na fīnta bīs anfhann co nādūrda is usa a truailliugad &ersir; is luga oilid an corp nā
infra 194, 197-8
oilius an fīn lāidir anfainnigthear ō chumusc
uisgi ris: &ersir; teaguisgid an dearbad sin co lōr.
Tuillead: bīth a fhis agad ag tabairt na fīntad gurab iat na fīnta duba agā mbī substaint reamur rē cumuiscthear mēid ēigin uisgi is luaithi chuirius neach ar meisgi, ōir is luath tēid sē chum na
fēithead &ersir; is luath tēid a deathaige chum na hinchinne; ar an adbur sin gach sēime &ersir; gach toltanaighi dā mbia an fīn is luaithidiluathaide chuirius neach ar meisgi, gid eadh, as urusa in meisgi sin do dīsgaīlead. An meisgi do-nīthear ōn
fhīn reamur, immorra, is mall tic &ersir; is deacair a hinnarbad. Na fīnta reamra anfanna, is cian uatha meisgi do dēnum. Na fīnta sēime lāidiri, atāit siat ro-ullum chum na meisgi.
Et adubradar drong ēigin dār n-eacnuidib-ne
gurab imchubaid a coimēd na slāinti beith uair nō dā uair annsa mī ar meisgi, innus co cūiseōchaide codlad fada ōn meisgi sin &ersir; co mbedais na brīga ainmidi a cumsanad annsa chodlad sin &ersir; co n-innarbthaigi na himurcracha trē allus, nō trē
sgeathraig, nō lē fual, nō lē fearad, &ersir; folmuigthear an corp mar sin. Et nī dliginn in meisgi sin beith mōr nā anorduigthi ō n-anfainneōchaidi an inchinn co mōr, ōir ullmuigid in meisgi sin neach chum pairilisi nō chum apoplexia. Et nī dliginn beith
ana meisgi leōmanda nā mucamail, acht beith ana meisgi threōruigius lūthghāir &ersir;
infra 198-200, 203
gairdeachus &ersir; ana diaig sin treōrōchus codlad, nō sgeathrach, nō allus, nō fearad. Agus nī moluim-si an tsligi sin acht annsa droing gnāthuigius
droch-regimen.
Tuillead: bīth a fhis agad dā tugam dār n-ūid in t-ucht nō an sgamān do glanad &ersir; an brū do lagad, as iat na fīnta gā mbī substaint inmeadōnach &ersir; blas milis is mō is intogtha dīb in tan sin. Et
dā tucam dār n-ūid regimen na slāinti, dligid in fīn beith inmeadōnach nō cudruma idir beith nua &ersir; arsaid, &ersir; beith solus a'ag claenad chum deirgi, ara mbī balad maith &ersir; blas cudruma, gan beith aigēidigthi nā gēr nā ro-milis, &ersir; gan beith deathmur
nā reamur, &ersir; gan a fhās a n-inaduib clochamla nā slēibtigi, nā a talam ro-shocair shoaradachta, acht a fhás a talam thirim shlēibtigi beas a fiadnuise grēine, &ersir; a adaidaigid ar an aird bu deas, &ersir; gan a fhās a rēgiōnrēgiōnregio ro-theasaidi nā ro-fhuar. Et is ēidir a
chonclūidiugad as sin nach imchubaíd na fīnta ro-lāidiri, mur atā, fīn an tīre rē n-abur Cipria, &ersir; na Grēigi, a fhollamnugad na slāinti.
Agus as inchomurthaid ana diaid sin na fīnta ealadnacha gnāthuigid drong ēigin, mur atā, an
fīn rē n-abur saluiatum nō enulatum nō rósatum. Ōir is nādūir leigis atā ag na fīntaib sin, mās ead, nī himchubaid iad a follamnugad na slāinti acht a caindiacht bic. An fīn ara mbeirbthear
infra 203-4
sāitsi, rē n-abur saluiatum, fētur a gnāthugad a
caindiacht bic gan urchōid annsa geimread. Ōir an fīn ara mbeirbthear sāitsi gabaid teasaideacht &ersir; stipicachtstipeacdacht &ersir; deadh-balad ēigin chugi, innus gurab ēidir a chaithim annsa geimrid do thēigead an ghaile. Agus comfhurtachtaigid an gaili &ersir;
an inchinn &ersir; na baill eile do leith a stipicdachta &ersir; a deadh-balaid. Et nī himchubaid mōrān d'ōl de do bāthad an tarta, ōir atā an sāitsi teasaidi tirim. Agus nī himchubaid do threōrugad nā do chumusc an bīd é, ōir do chlaenfad sé an biad
uile chum teasaideachta &ersir; chum tirmaideachta. Et an uair beas an fīn teasaidi tirim &ersir; an sāitsi teasaidi tirim co mōr, is mōr thosgaidius a cumusc rē chēile chum teasaideachta &ersir; chum tirmaideachta, ar an adbur sin nī himchubaid é a follamnugad
na slāinti. Tuillead: dā n-ibthear fīn ara mbeirbthear sāitsi a caindiacht mōir cūisigid an biadan biad an biad d'fhāgbāil an ghaili &ersir; na n-ae sul dīleagthur é co fuirfe, ōir atā brīg diuereticach thshēimigtheach ann &ersir; an uair beirbthear ar dig
é togairmid an fual &ersir; an fhuil mīsta; ar an adbur sin nī hinibthi saluiatum ar aen-mod a caindiacht mōir. Agus gid bē ara mbia easlāinti fēithead nā easlāinti fhuar na hinchinne, mur atā, pairilis, fēduid siat fīn ara mbeirbthear sāitsi do chaithim
a caindiacht mōir &ersir; a sligi leigis; is fearr dōib an
infra 204-6
fīn ara mbeirbthear sāitsi d'ōl a tosach an mīsleg. 'na coda'; ní foláir nó bhí truailliú i dtéax bhunaidh Laidne an aistrightheóra .i. mensis i n-áit mensae. nā 'na deireadh.
An fīn ara mbeirbthear eillinn rē n-abur enlatumenulatum is mōr chomfhurtachtaigius sē an craidi &ersir; na
boill adras de; ar an adbur sin gibē gā mbī craidi anfann nō gaili anfann ō fhuaraideacht &ersir; ō fhlichideacht gnāthuigead sē an fīn rē n-abur enalatumenulatum a caindiacht big mur adubramar do shaluiatum. Et nī fhuil cunntabairt gurab
imchubaide enalatumenulatum a mōrān do chūisibdinadaib nā saluiatum.
De ceruisia .i. don linn
Agus as inlaburtha de &ersir; do na deochaib ele, mur atā, pumerium (.i. deoch do-nīthear do na luibib) &ersir; cerasarium (.i. deoch do-nīthear do na seirīnib) &ersir; a
cusmaile. Agus atā drong do na daīnib gnāthuigius na deocha so d'uireasbaid an fhīna; gid eadh, nī com-imchubaid iat risin fīn mur dig. Et bīth a fhis agat gurab ēidir linn do dēnum do choirci &ersir; d'eōrna &ersir; do chruithneacht; &ersir; do rēir
mur bīs sē d'ēxamlacht na ngrān is dā rēir sin bīs coimplex ēxamail aigi &ersir; do rēir chonsiquens oibriugad ēxamail. Et dā mbia an linn arna dēnum dā gach aen-grān bud gairbi é nā an fīn &ersir;
infra 206-7
bu deacradeocra a dīleagad. Agus geinid dūinti &ersir;
gaethmuireacht annsna hinnib, &ersir; togairmid teinneas an chinn &ersir; flux bronn co gnāthach. Gid eadh, is fīrinneach dā ndīleagthur co maith ē gurab maith oilius.
Et an linn do-nīthear do na grānuib chūisigius
in meisgi, mur atā, an linn do-nīthear don grān rē n-abur cogal, as ro-olc é, ōir geinid teinneas cinn &ersir; gortaigid na fēithe. Agus ēxamailtear an linn fā ēxamlacht na ngrān. Ōir an linn do-nīthear d'eōrna &ersir; do choirci as beac geinius sē
gaethmuireacht &ersir; is beac oilius. Agus an linn do-nīthear do chruithneacht claenuid chum teasaideachta, &ersir; oilid nīsa mō. Agus gach reime dā mbia an linn as ī in mēide sin is dimolta é, &ersir; gach sēime &ersir; gach glaine dā mbia is feirrdi.
Agus atāit deocha eile ealadnacha ann do-nīthear do mil, noch atā teasaidi tirim. Agus geinid dūinti annsna haeib &ersir; annsna cuisleannaib &ersir; annsa tsheilg &ersir; geinid mōrān gaethmuireachtagaethmurachta &ersir; co hāirithi an uair bīs caindiacht mōr meala
inntu. Agus an tan nā beirbthear an mil co fuirfi lagaid an brū, ar an adbur sin nī himchubaid na deocha sin a follamnugad na slāinti, acht is mō is imchubaid iat don droing gā mbī coimplex fuar, &ersir; co hāirithi dā mbia linn finn ana ngailidib
&ersir; ana n-innib, ōir atā brīg gearrthach thirmuigtheach
infra 207-8
annsa mil, ar an adbur sin glanuid &ersir; tirmuigid an brū.
Cerasarium .i. an deoch do-nīthear do na seirīnib &ersir; do phumerium, as gaire do nādūir fīna iat nā
an linn. Et as ī mu dōich gurab imchubaidi iat a coimēd na slāinti nā an linn, mur is follus don droing dearbus a mblas &ersir; a mbalad[om.] &ersir; a substaint; ōir atāit siat cusmail co mōr risin fīn annsna cuingillaib sin, acht cē luga a teas &ersir; a n-oileamain
&ersir; a comfhurtacht &ersir; a ndeadh-balad, nā teas &ersir; oileamain &ersir; comfhurtacht &ersir; deadh-balad an fhīna; ar an adbur sin is luga as imchubaid iat a follamnugad na slāinti nā an fīn. Ar an adbur sin na deocha so &ersir; a cusmaile fēdmaid a molad
do bēl amāin, gid eadh, as toltanach linn &ersir; lēnar lucht ingrāduidthi an fīn do rēir oibrigthi &ersir; craidi.
An dara caibidil fhichead: Do chumduigib in chuirp
Indumentorum usus est nisisarius in regimine sanitatis .i. atā gnāthugad an ēdaigh ēigintach a follamnugad na slāinti; ar an adbur sin laibeōrmaid
dīb, et cuirfimid riadlacha bus inchoimēda do na hēdaighib &ersir; do na cumduigib eile ann so.
An chēd-riagail dīb .i. gurab ē is cūis do na
infra 208-9
hēdaighib &ersir; do na cumduigib eile .i. na baill fhuirimeallacha do dīn ō na hurchōidib fuirimeallacha,
mur atā, teas &ersir; fuacht. Ōir dubthur na baill ō shibal na n-aimsear teasaidi gan édach, &ersir; loisgthear an croicinn &ersir; tēigthear na baill nīsa mō nā in chōir. Agus dā siblaigi neach a n-aimsir fhuair maille rē beacān ēduig, tromaigid sin in
corp co huilidi, mur fhoillsigius an dearbad.
Et as inchomurthaig co ndītninnndidinn in t-ēdach in corp ōn fhuacht ar trī moduib: an cēd-mod dīb, i. co toirmisginn sē in t-aer fuar ōn chorrp innus nach teagmann an fuacht teacmuiseach gan
inmeadōn dār corpuib; an dara mod .i. inntaigid &ersir; connmuid na hēdaighi na deathaige &ersir; na leanna teasaidi a fuirimeall in chuirp, &ersir; arna n-imdugad mur so a fuirimeall an chuirp tēigid siat an corp. Tertio calefaciunt corpus nostrumd'fhág an t-aistrightheóir, nó sgríobhaidhe éigin, roinnt fhocal ar lár ann so.
ō theasaideacht do rēir spiraidi &ersir; do rēir brīge; &ersir; treōruigthear an teas sin ō theasaideacht &ersir; ō spirad an chuirp daena ō chumachtain chum gnīma, mur do-nī pūdur pibair arna chonnmāil annsa lāim an lām do thēigead ō theasaideacht do
rēir brīge, &ersir; treōruigthear an teasaideacht sin ō chumachtain chum gnīma ō theasaideacht na lāime. Agus as mur sin fhēduid na hēdaighi co minic an corp do thēigead do theas gnīmach &ersir;
infra 209-10
fuirmeamuil, mur atā so: an uair tēigthear na
hēdaighi rē teinidh &ersir; gabus neach uime iat annsa teas gnīmach sin, ōir is luath tosguigius an teas gnīmach sin do thēigead an chuirp &ersir; mairid do rēir brīge &ersir; esiese annsa chorp arna threōrugad mur sin ō chumachtain chum gnīma.
An dara riagail .i. gach fuaire &ersir; gach gaethmuire beas an aimsear &ersir; gach sēime beas in t-aer, as ī in mēide sin dligmid mōrān ēduigh do beith againn, &ersir; co hāirithi an uair beas an corp tearc foāmuigtheach &ersir; an coimplex fuar. Annsa geimread,
immorra, atā mōrān do na hēduigib &ersir; do na cumdaigib ēigintach ann, &ersir; nīsa mō annsan oidchi nā sa lō, &ersir; nīsa mō an uair thshēidius in gaeth nā an uair nach sēdinn, &ersir; nīsa mō annsa doininn nā sa soininn, ōir is cumachtaigi thēidius an
salannNí foláir nó léigh an t-aistrightheóir sal san áit 'nar chóir dhó sol do léigheadh. annsa soininn nā sa doininn. Tuillead: na daīne gā mbīt coimplexa tearca, mur atāit, na daīne gā mbīt musgailímusguilidi ēdlūithi, mur atā, a mbeith pōireamail, &ersir; ag nach fuil feōil chruaid acht a beith bog, is dōib sin is baedlaigi in fuacht,
&ersir; is iat is mō rig a leas rē hēdach. Agus mur an cēdna do na seandaīnib &ersir; do lucht leanna finn, is mō reaguid siat a leas rē hēdaighib, ōir is mōr gortaigthear an drong so ōna cusmailius &ersir; furtachtaigthear ōna contrārda; ar an adbur
infra 210-2
sin as iat lucht leanna ruaid &ersir; fola deirgi is luga rig a leas rē hēdaighib.
An treas riagail .i. gurab luga rig a leas lucht in tshaethuir ēdach nā lucht in chomnuide; ōir tēigthear na boill fhuirimeallacha ōn tsaethur &ersir;
cnaītear imurcracha fliucha na mball &ersir; cruaduidthear na boill mēid ēigin &ersir; do-nīthear neam-fhoāmuigtheach iat. A lucht in chomnuide, immorra, bīt a mboill fhuirimeallacha &ersir; a teas a' cumsanad, &ersir; is ēigin co comfhurtachtaigthear iat
ōna clūdad, &ersir; treōiruigthear an teas mēid ēigin ōn chlūdad sin ō chumachtain chum gnīma.
An ceathramad riagail .i. na daīne gnāthuigius stufaidi, in uair theagmus aer fuar dōib, ana diaid sin is mōr rigid a leas rē clūdad ar son co
ngortaigthear iat co hurusa ōn fhuacht, ōir do gnāthuigeadur co mōr teas roime sin; ōir mur nach bī fulang ōn gnāthugad, as trīt sin an uair theagmus nī contrārda neam-gnāthuigtheach dār corpuib bīt foāmuigtheach air gu mōr. Agus
teagmaid sin don droing gnāthuigius fothragad tirim, ōir atāit pōire osgailti tearca acu, &ersir; do rēir chonsiquens an fuacht teacmuiseach beanus rūriu, tēid co luath &ersir; co fuirfi ana mballaib &ersir; gortaigthear iat. Ar an adbur sin reagur a leas
mōrān éduigh annsa chēd-fhuacht teagmus tar ēs an fhothraigthi, ar son co mbī claechlōd obann chum an fhuachta acu.
infra 212
An cūigead riagail .i. gurab mō reagur a leas clūdad annsa chodlad nā annsa neam-chodlad.
Ōir tarraingthear an teas chum na mball inmeadōnach a n-inad an dīleagtha, &ersir; mairit na boill fhuirimeallacha lomnacht ō theas &ersir; ō spiraduib a n-aithfhēgad mur bīt ana ndūsacht, &ersir; mur sin atāit siat ullum chum a ngortaigthi ō fhuacht
an aēir theagmus dōib. Agus an ball atā ro-fhuar as ro-mōr rig sē a leas a chlūdad, &ersir; as ī sin an inchinn. Ar an adbur sin is mōr rig a leas an ceann a chlūdad, &ersir; co hāirithi a n-aimsir in chodalta, ōir ēirgit deathaige chum na hinchinne
a n-aimsir in chodalta fhuarus in ceann; ōir inntaigthear na deathaighi sin a nādūir uisgi; ar an adbur sin as ī mo thuicsin gurab mō dleagur an ceann do chlūdad a n-aimsir in chodalta nāid na baill eile. Gid eadh, is cōra na baill eile do
chlūdad a n-aimsir in neam-chodalta, ōir curthar mōrān do theas &ersir; do spiraduib chum na hinchinne ar son na mbrīg ainmidhi inmeadōnach, ōir is annsan inchinn beōaigthear na brīga sin, &ersir; is trīt sin is lōr a teas a n-aimsir an neam-chodalta;
&ersir; a chontrārda sin a n-aimsir in chodalta, mur adubramar romainn.
Rainn an ochta, immorra, is mór dleagur a chlūdad &ersir; nī hannsa chodlad amāin sin acht annsa neam-chodlad; ōir is deacair rainn an ochta do
The line numering is faulty from here onwards, omitting line numbers 7300 to 7535. No text is missing.dīn ōn fhuacht, ōir atairrngid aēr fuar do gnāth &ersir; tuitid reuma do gnāth ōn inchinn chum rann
infra 213
an ochta &ersir; chum an sgamāin. Agus is mōr in chaindiacht chnāmcnama atā annsna rannaibh sin, &ersir; is fuar iat; mās ead, dleagur baill an ochta do chlūdad co mōr ar son na cūisidcuise adubramar, acht
gē atā in craidi te.
Na boill fhuirimeallacha, immorra, is beac rigit a leas a clūdad, mur atāit, na lāma &ersir; co hāirithi a n-aimsir an neam-chodalta; ōir is beac nach fuilid siat a cumsgugad do shīr, ōir is orgāin atā
arna n-ullmugad chum gluasachta iat. Agus is luga rigid a leas na lāmha clūdad nāid na cosa ar son co toirmiscthear a n-oibriugad (nō cuid de) ōn ēdach, &ersir; ar son a mbeith a ngar do thobar an teasa. Tuillead: atāit mōrān d'airtirib a fogus
do na lāmuib ana fhadurfagtur puls lāidir &ersir; mōrān do theas an chraidi. Ar an adbur sin na hoibrigthi chum ar horduideadh na lāma ōn nādūir, mur atā, saethur mōr, cūisigthear teas &ersir; spirad inntu ōn tsaethur sin &ersir; ō brīg fhollamnuigthi an chuirp;
ar an adbur sin nī rigid a leas clūdad mur rigid a leas na boill eile.
Na cosa, immorra, atāit siat arna n-ordugad chum gluasachta &ersir; chum oibrigthi, &ersir; an uair bīt arna cumdach co ro-mōr ō ēdach nī fhēduid na
hoibrigthi sin d'fhoirfiugad co maithmor; ar an adbur sin nī rigid a leas mōrān clūdaid acht cē mō rigid a leas rē cludad nāid na lāma.
infra 213-4
An bēl &ersir; an aduidaigid, immorra, nī rigid a leas cumdach acht muna tī ēigintus mōr, ōir cuirid
an nādūir mōrān teasa chum na haigthi ar son oibrigthi na cēdfad, atā a rannuib na haithihaidhce co mōr; ōir nī hēidir na hoibrigthi sin d'fhoirfiugad co himchubaid &ersir; cumdach im an aduid.
An sēmad riagail do-gabur ī ōn aibīcaibid. Ōir
an drong gā mbīt boill fhuirmeallacha fheōlmura is beac do chlūdad rigid a leas a n-aithfhēgad na droingi gā mbīt a mbaill lomnacht ō fheōil; ōir is luga gortaigthear an drong sin ō fuacht nā gortaigthear an drong ara mbī beacān feōla.
An seachtmad riagail do-gabur ī ō ēxamlacht imda in chlūdaid &ersir; an ēdaigh. Ōir atā cuid do na hēduigib te co mōr, &ersir; cuid te co beac, &ersir; cuid eile co hinmeadōnach. Na hēdaighi do-nīthear do na croicnib is mō thēigid siat co coitchinn nā do-nīd
na hēdaighi eile; &ersir; ana diaig sin na cumdaigi do-nīthear do na hēduidib olla bīs cael bog dlūith; ana diaid sin na hēdaighi do-nīthear do bombax; &ersir; ana diaid sin na hēdaighi do-nīthear do shīda; &ersir; fā deōig na hēdaighi do-nīthear do līn, &ersir; is iad
so is luga is te co nādūrda dīb. Et ēxamailtear mēid nō loigid teasa an ēduid do leith an ealadhnōra: ōir do-nīthear in t-ēdach d'fhinnfad chael nō reamur, nō fidthear é co dlūith nō co tana, nō&ersir; bīth in t-ēdach dūbluigthi nō aenda,
infra 214-5
nō nua nō arsaid. Et ēgsamluigid so cumachta claechluigthi an ēduig; ōir an cumdach do-nīthear don fhinnfad chael &ersir; fhidthear co tana &ersir; beas nua, is luga thēigius nā an tan bīs a mod chontrārda dō so. Agus mur an cēdna, tidluicid
na croicinn teas beac nō mōr dār corpuib-ne do rēir mur ullmuigthear iat, ōir dā n-ullmuigthear maille rē bran &ersir; lē methrad nua is luga thēigid nā an uair ullmuigthear iat maille rē hael &ersir; lē mēthrad arsaid saillti. Tuillead: na croicinn bīs
arna folach d'fhinnfad tidluicius teas do na corpuib, ēxamailtear iat co mōr, ōir gach dlūithi &ersir; gach caīle dā mbia an finna as ī an mēide sin is teō iat. Et ēxamailtear co mōr na croicinn fā ēxamlacht na n-ainmintid dā mbeantur iat. Et ar tuicsin
na cuingill adubramar romainn &ersir; nāduire na n-ainmintid, tuicmid gurab iat croicinn na ngabur is luga is te dīb. Croicinn na sinnach, is teasaide tirim iat co mōr, &ersir; is mōr chomfhurtachtaigid na fēithe; ar an adbur sin is mōr as imchubaid iat
do lucht na pairilisi &ersir; arteitica, &ersir; as imchubaid iat do lucht easlāinti na fēithead co huilidi. Agus co hāirithi as imchubaid iat co mōr don droing atā mēith, lērb āil a cuirp do thruagugad &ersir; do thirmugad. Croicinn na coinīneadh &ersir; na mīltad,
as cusmail iat rē croicnib na sinnach ach nach com-mōr thirmuigid. Ar an adbur sin as ī mu thuicsin gurab iat is mō as imchubaid a coimēd na slāinti croicinn na caerach; as teasaidi fliuchaidi
infra 216
iat, ōir leanuid coimplex an ainmidhi, ar an adbur
sin is mōr chomfhurtachtaigid siat an corp &ersir; an teas nādūrda, &ersir; mēithighid in corp; ar an adbur sin as imchubaid iat co mōr do lucht leanna duib &ersir; do na daīnib truaga tirma, gid eadh, geinit mīla co mōr. Ar an adbur sin adearar so amāin,
co leanann gach uile croicinn nādūir an ainmidhi darub croicinn é. Ōir an uair bīt siat ana croicnib tiuga dlūithi &ersir; mōrān finnfaid orra as mōr thēigid, &ersir; dā mbia finnfad garb cruaid orra tirmuigid, &ersir; dā mbia finnfad mīn orra mēithigid &ersir; fliuchaid;
&ersir; is fīrinneach so uile ag labairt dā gach uile ēdach.
Et fēdtur a chonclūidiugad as na rāitib sin gurab ēduigi nōid furraidifuraidhi sēime ara mbī beacān d'fhinnfad tearc rigid a leas na daīne gā mbī
coimplex teasaidi, &ersir; a mbeith a n-aīs ōig &ersir; a rēigiōn teasaidi. Et a chontrārda sin do na daīnib gā mbī coimplex fuar, &ersir; bīs a n-aīs arsaid, &ersir; a n-aimsir fhuair, &ersir; a rēgiōn fhuar, &ersir; gā mbīt cuirp thruaga thearca, as furraidifurraidhi tiuga ara mbī mōrān d'
fhinnfad dlūithmoran finnfaid maith dluith rigid a leas. Agus mad āil linn an corp do thirmugad &ersir; imurcacha na mball do chnaī is maith cumdaigiqmdaighti cruaidi garba bīs tearc co mōr &ersir; a mbeith a ngaire don fheōil co hāirithi. Ar an adbur sin gibé lērab āil a chorp do
infra 217
thruagugad &ersir; imurcacha na mballmball do cnaí &ersir; do thirmugad dligid siat ēduigi garba dlūithi reamra līn do gabāil impuumpa &ersir; a claechlōd go minic. Et a chontrārda sin don droing gā mbīt baill truaga ana mbī beacān imurcach. Et gibē lērab āil a
chorp do reamrugad dligid siat ēdaighi boga tiuga līn do gnāthugad. Agus is lōr linnlinn sin do na hēduidib.
An treas caibidil fhichead: Don droing lērb āil a mbeatha do choimēd
Quoniam quidam sunt comendabiles seu uenerabiles .i. atā drong do na daīnib lērb āil a mbeatha do
breith as co hanōrachhanorach inmolta, innus gurb āil leō beith slān, ar an adbur sin do-bēr dom aire aen-chaibidil athchumair do gēnumdenum don regimen is fearr do-chībh dōib. Ar an adbur sin as intuicthi, acht gē atā gnīm na coimriachtana
tarbach a coimēd na slāinti, gid eadh, nī fhuil sē ēigintach; ar an adbur sin drong ēigin do na sean-daīnib do luaid d'fhollamnugad na slāinti, nī dearnadur siat mensiōn don choimriachtain. Ōir bīt mōrān do na daīnib mairius slān gan
choimriachtain mur mairid drong eile slān maille
infra 218
rē coimriachtain, ar an adbur sin nī fhuil in choimriachtain ēigintach do choimēd indiuiduumandiuiduum, gē atā sī ēigintach do choimēd na gnéé. Ar an adbur sin fēdaidh duine beith slān gan choimriachtain
mur fhēduid daīne eile beith slān maille rē coimriachtain, mur is follus a mōrān d'ōgaib annsan aimsir so &ersir; annsan aimsir do-chuaid torainn. Mās ead, as inchuir riadlacha ann so lē fēdfuidi duine do choimēd slān co himchubaid
gan choimriachtain.
An chēid-riagail dīb do-gabur ī do leith in gnāthuigthi. Mās ead, as intuicthi gurab do na neithib choimēdus duine slān neam-gnāthugad gnīma na coimriachtana, mur is follus annsna
mnāib an uair nach gnāthuigid bainne do thabairt dādo leanbaib nach geintear bainne 'na cīgib, &ersir; is trīt sin nach ēidir leō na leinmleinim d'oileamain. Et mur an cēdna, an uair nach gnāthuigid boill na geineamna gnīm na coimriachtana, nī
himduidthear sperma inntu &ersir; nī geintear uatha, &ersir; do rēir chonsiquens nī dūisgthear chum na coimriachtana iat. Agus as inchomurthaig co deithideach, dā ngnāthuigead neach coimriachtain rē haimsir fada, nach innil an gnāthugad sin do
chlaechlōd co hobann acht tar ēs a chēile, ōir is rēd guasachtach a follamnugad na slāinti an gnāthugad do chlaechlōd co hobann. Agus mad
infra 218-9
āil lē neach in gnāthugad sin do chlaechlōd fēdtur a dēnam mur so: .i. in choimriachtain do dēnam
nīsa annma nā mur do gnāthuig, &ersir; co hāirithi risin droing atā dochraid rēna fēchain, &ersir; ymāigithear co dochraid; &ersir; muna fēdtur a chlaechlōd mur sin, cusmailtear iat risna hainmintib bruideamla &ersir; risna piastaib, oir nī geintear gnīm
nā aibīc thshubālta innainn ō gnāthugad mōr na coimriachtanacoimriachtan. Et co speitsialtaspisielta tarraingthear in duine ō mōrān d'oibreachaib na subāltaigi ōn gnīm sinōn gnīm sinSgríobhadh an méid seo san imeall agus ba dheacair é léigheadh gan chabhair ó H., ōir gaidig an bean craidi in eagnuid. Et ar tuicsin na neithead sin uile &ersir; arna
ngnāthugad, fēdaidh neach é fēin do choimēd co maith.
Tuillead: bīth a fhis agad, in drong gnāthuigius fiadach &ersir; gnēithi na cluithid &ersir; cuisleanna &ersir; dīniti, co coimēdann sin na daīne &ersir; co comfhurtachtaiginn
co mōr iat, &ersir; do-nī in fheallsamnachtfeall-lacht {with raised hyphen} &ersir; stuidēr na leitreach in cēdna; &ersir; co hāirithi do-nīd na deidh-bēsa &ersir; in t-allus in cēdna, &ersir; do-nīd na cathanna &ersir; a gnīmurtha in cēdna, ōir furtachtaigid na neithe sin co mōr &ersir; coimēduid duine geanmnuid.
Tuillead: is mōr choimēduid so duine geanmnuid, mur atā, cuisle &ersir; fothragad tirim &ersir; saethur lāidir &ersir; fothragad. Agus na daīne nach gnāthuiginn
infra 219-20
fothragad, is mō dligid siat in chuisle do gnāthugad, &ersir; is minca dligid fothragad tirim do
dēnam &ersir; mōrān saethair nā dligid in drong gnāthuigius ī, ōir cnaītear &ersir; tirmuigthear &ersir; toirmiscthear imdugad an sperma annsna corpuib ō na neithib sin uile.
Tuillead: gibē lērb āil beith geanmnuid seachnad
sē biada dūisgius neach chum coimriachtana, &ersir; teas mur in cēdna, nō spiruid, nō gaethmuireacht arna timurgad a mballaib na geineamna. Agus na biada do-nī sin do sgrībamur iat don taeb thuas dīn annsa dara pairteagal don leabur so
annsa chaibidil do-rinneamur do riadlachaib follamnuigthi na slāinti do-gabur ō ēxamlacht na mball, &ersir; atā sin a ndeireadh na caibidleach. Agus in drong lērb āil beith geanmnuid, seachnuid siat na neithe sin uile; &ersir; is maith na neithe gnāthuigius
in sperma do thirmugad annsa chūis sin.
Et is maith na neithe fhuarus &ersir; tirmuigius baill na geineamna, do gnāthugad annsa chās so. Agus dā teagmad co ndūiseōchad gaethmuireacht neach chum coimriachtana ar son ēirgi na slaiti,
mās ead, is maith na neithe gaethmura do sheachna &ersir; na neithe brisis in gaethmuireacht do gnāthugad &ersir; tirmuigius an sperma. Agus atā cuid dīb sin fuar &ersir; cuid eile tirim. Na neithe fuara, immorra, mur atā, lentes &ersir; a n-eanbruithi arna bearbad
maille rē sene &ersir; rē sīl cnāibi, &ersir; coriandrum, &ersir; sīl lactuca, &ersir; meadg bainne gan im &ersir; ē goirt co mōr,
infra 220-1
&ersir; aigēid, &ersir; sīl portulaca, ōir tirmuigid so arna caithim an sperma. Agus dēntur pūdur dīb so nō lictabāire nō deoch, &ersir; gibē lērab āil a
geanmnuideacht do choimēd gnāthuigeadh na neithe sin.
Tuillead: bīth a fhis agad co tirmuigid na neithe so an sperma dā n-ongthur baill na geineamna &ersir; na dubāin leō, mur atā, ola poipīn &ersir; ola gaifne;
&ersir; do-nī lile &ersir; sīl ruibi in cēdna, &ersir; duilleabur &ersir; sīl angnus castusaghnuis castus, &ersir; calamint, &ersir; eufurbium, mirr, &ersir; cuimīn; ar an adbur sin tirmuigid an lictabāire rē n-abur diasiminum adbur an sperma, &ersir; co hāirithi an drong gā mbī coimplex teasaidi; &ersir;
caitear ē a n-aimsir theasaidi maille rē haigēid.
Tuillead: bīd a fhis agud gurab do na neithibh thoirmiscius toil na coimriachtana boill na geineamna do chur a n-uisgi fhuar, &ersir; co hāirithi dā mbia sin ann annsan aimsir a ndūisgthear ī chum
na coimriachtana. Tuillead: an drong gā mbīt dubāin té &ersir; boill na geineamna, plāta luaidiluighi do chur ara ndubānuib &ersir; a phollad co min, &ersir; a n-ongad lē holaid ēigin fhuair thirim, &ersir; dā ngnāthuigthear sin is mōr muchus sē toil na
coimriachtana.
Tuillead: nī dligid biada na droingi lērb āil beith geanmnuid mōrān oileamna do beith inntu nā beith teasaidi fliuchaidi, acht dligid siat beacān
infra 221-2
oileamna do beith inntu &ersir; beith a' claenad chum
fuaraideachta &ersir; chum tirmaideachta.
Tuillead: an drong lērb āil beith geanmnaid, bīt siat neam-chodaltach, &ersir; caithid nīsa luga nā a ngnāthugadin gnathugad, &ersir; nā bīth siat dīmaīneach, ōir ullmuigid in dīmaīnius an oileamain chum locht,
&ersir; nī chum na drūisi amāin acht chum mōrāin do lochtaib eile. Agus moluim an drong lērb āil beith geanmnaid gnāthugad d'angnus castus a fothragad &ersir; a ndeathaigib &ersir; chum a chaithme. Et deisigthear a seōmraseoma{with raised a} (=seomradha?) &ersir; a leapthacha d'angnus
castus, ōir atā dīsleacht chumachtach aigi do mēdugad na geanmnuideachta, mur bearuid na heagnuidi fiadnuisedfiaghnuisi.
Agus as mōr do na daīnib nach gnāthuiginn coimriachtain agā mbid gailidigailidi &ersir; craidi ēgruaidi
anfanna; mās ead, is maith dūin ar n-aire do thabairt do chomfhurtacht an gaili leis na leigeasuib itear &ersir; ibthear, &ersir; mur an cēdna do na ceirīnibh teasaidi nō fuara nō measurda mur do-cīfithear don liaig do rēir ēxamlacht an
choimplexa &ersir; na haimsiri &ersir; na haīsi &ersir; a cusmaile; &ersir; adubramar na neithe so co lōr don taeb thuas dīn sa dara pairteagal don leabur so sa chaibidil labras do choimēd na mball, mur a laburthar do choimēd an gaili, &ersir; tuicthear an cēdna don chraidi.
infra 222-3
Tuillead: moluim don droing sin mōrān saethuir do dēnam lēna mballaib uachtaracha, mur atā, tōgbāil chloch &ersir; co coitchinn gach uile shaethur lē ngluaistear baill an ochta &ersir; na lāma nīsa mō nāid na boill īchtaracha, ōir cnaītear na fliuchada
ōn tsaethur sin annsna ballaib uachtaracha &ersir; nī himduidthear na himurcacha ō sheachna na coimriachtana in tan sin. Agus dleagur na boill īchtaracha d'ongad &ersir; ceirīna do chur rú do neithib fuara tirma thirmuigius an sperma, &ersir;
is iat so is mō caithfear do dēnam fhurtachta annsa chūis so, &ersir; is riagalta na ceirīna &ersir; na huinneminti so do beith a' claenad chum fuaraideachta &ersir; chum tirmaideachta do shīr. Agus an uair do-chīthfeamdocifim gur cnaīdeadhcnaidh adbur na
gaethmuireachta ō na ceirīnaib sin is ēidir linn an tan sin neithe teasaidi sēimigtheacha do chur rē ballaib na geineamna, mur atā, camamilla &ersir; angnus castusagnus castus &ersir; a cusmaile.
Agus bīth a fhis agat gurab imchubaidi an
sgeathrach don droing lērb āil a ngeanmnuideacht do choimēd nāid na leigis laccthacha eile, ōir dobudobudh baedal tosgugad an adbuir sīs ōn leigeas lagthach. Tuillead: .i. is maith cuisli do ligean do shofena don taeb astig do na haltaib don droing
ara mbī anfainne craidi &ersir; gaili. Tuillead: bīth a fhis agat co ndēin smargadus &ersir; safir duine geanmnaid innraic.
An ceathramad caibidil fichead: Do regimen lucht an tshiubuil
infra 223-4
Consequenter dicendum est de regimineregimeneP regimene arna cheartú ó regemene. iter agencium .i. labrum anois do regimen lucht an
tsiubail, &ersir; cuirfimid riaglachariaglacha riaglacha air ann so.
An chēid-riagail dīb .i. in tē thshanntaigius siubal do dēnam do rēir ēigintuis dligid sē a gnāthugad do chlaechlōd a mod a bheathad.
Riagail eile .i. is mod ar leith dligius lucht an
tsiubail do beith acu ō lucht an chomnuidhi, ōir do budhbudh[om.], baedal droch-easlāinti do geineamain ō theinnius &ersir; ōn tsaethur theagmus do lucht an tsiubail acht muna claechluigthear an gnāthugad. Agus nī dleagur an gnāthugad sin do chlaechlōd
co hobann acht do rēir uird; ar an adbur sin is ēigin gibē shanntuigius siubal do dēnam ord do gnāthugad. Et a tosach an tshiubail dēntur beacān saethuir, &ersir; gnāthuigthear mur sin d'ēs a chēile nō co tinnsgaintear an siubal; &ersir; tuicthear
a chusmailius sin don tart &ersir; don ocras. Et is nī ard annsa chūis so an gnāthugad do chlaechlōd. Et dligid sē an biad thshanntaigius sē do gnāthugad a n-aimsir an tsiubail. Et is mō an guasacht atā do lucht an tshiubail annsna neithib nār gnāthuigidur
siat &ersir; do na daīnib ēgruaidi &ersir; do na daīnib
infra 224-5
arsaidi nā do lucht a ngnāthuigthia ngnāthuigthia gnathuigthi &ersir; do na daīnib lāidiri &ersir; do na daīnib ōga; &ersir; an drong is mō dā ndēnuid so guasacht as iat is mō dligius a seachna, &ersir; co hāirithi a claechlōd a ngnāthuigthe &ersir; chum&ersir; chum, recte chum. na
neitheadh atā ēigintach do lucht an tshiubail.
An dara riagail do-gabur ī do leith an bīd, ōir dligid sē beith so-dīleagtha &ersir; substaint maith do beith aigi &ersir; beith a caindiacht fhoguis gan beith mōr. Agus atā aen-nī agum dāga rād fā cheann
oileamna na droingi so .i. co ndliginn sī beith mur so .i. co .i. dīleagthur é co luath &ersir; co maith &ersir; nā timaircthear imurcacha isna cuisleannaib; &ersir; na biada atā mur sin adubramar iat don taeb thuas dīn sa chaibidil labras do na biaduib &ersir; do na
deochaib co generālta
Tuillead: nī dligid siat marcaideacht do dēnam &ersir; an gaili lān do biad innus nach truaillfidi an biad annsa gaili, &ersir; nach bud ēigin dōib uisgi d'ōl innus nach dearnad sé fodar nā gaethmuireacht
ana meadōn. Agus fuirigthear gan biad do chaithim an tan sin co huair in chaithme; &ersir; mad ēigin an biad do chaithim caitear beacān de innus nach bud ēigin deoch d'ōl; ar an adbur sin dligid siat in deoch do sheachna &ersir; co hāirithi an t-uisgi.
Tuillead: dligid lucht an tsiubail na praiseacha &ersir; na tortha do sheachna &ersir; gach nī geinius leanna oma, acht muna tucthur iat do leith leigis.
infra 225-6
Tuillead: nī dligid lucht neam-ālguisneamailgis an bīd siubal do thinnsgaint; mās ead, codluid siat ar tūs
innus co leigistigi an fastidium.
Agus mur an cēdna nī dligid lucht na gorta saethur do dēnum, ōir an lucht ara mbī gorta &ersir; ēigintus mōr nī dligid saethur nā siubal do dēnum, ōir as ī an brīg dleagur do chomfhurtacht
ar tūs. Gid eadh, fēdtur an t-ēigintus do laigdiugad ar tūs a' laigdiugad na gorta innus co sgristur co lēir ālgusailgis an chaithme nō laigdigthear é co mōr, mās ead, is maith biad do chaithim lē fēdann duine breith as co fada gan biad; mās
ead, as intuicthi na biada do-nīthirArna sgríobhadh ós cionn an líne. do na haeib rōstaigthe &ersir; pillidi do-nīthear d'almont &ersir; d'olaid almont &ersir; do geir mairt, dā caitear pillepill-pill-i dīb sin as fada fhuilingthear gorta dā ēis. Tuillead: ola uiola ana curthar geir mairt coisgid an gorta, &ersir;
dobud ēidir lē neach do chaithfeadcaitim .2. .3. de sin breith as gan ālgusālgus inchomurthaid rē feadh deich lā acht beacān.
Et mur adearar don gorta tuicthear a chusmailius sin don tart. Et ōs ēigin an tart d'fhulang
as intuctha leigeas choisgius in tart, mur atā, in t-aen-leigeas urusa ēdrum so .i. gabthur sīl portolaca trī .3., &ersir; bris maille rē haigēid &ersir; rē huisgi an mēid
infra 226-7
bus lōr, &ersir; eabur &ersir; coisgid an tart. Et seachaintear na neithe chūisigius in tart, mur atā, iasg &ersir; gach
uile nī saillti &ersir; mōrān comrāid &ersir; siubal lāidir &ersir; a cusmaile. Agus dā mbia tart mōr ar neach ibeadh sé uisgi maille rē haigēid, ōir is mōr choisgius in deoch sin an tart.
An treas riagail do-gabur í do leith na cuislinni
&ersir; do leith an leigis lagthaig, ōir dā rigi a leas neach rē neachtur dīb so do leith an līnta ullmuigthear iat sul tinnsgaintear an siubal; &ersir; muna hullmuigthear is baedal dōib fiabras &ersir; neascōid &ersir; gortaigthi na mball fuirimeallach. Et dā mbia an aimsear
fuar, fliuch, truailligthi, &ersir; gan beith te co mōr, &ersir; na baill fhuirimeallacha lāidir, &ersir; na leanna reamra &ersir; iat loisgthi mēid ēigin, as baedal lubra an tan sin. Mās ead, is maith, sul tinnsgaintear an siubal, an leigeas lagthach nō an chuisle do thabairt
do rēir mur do-chīfi an liaig, &ersir; cūisigthear an corp umal uatha sin &ersir; innil ō na heaslāintib. Agus gibē lenab āil siubal do dēnam nā dēnad ē ar mod ar doman gan comuirle leaga maith.
An ceathramad riagail do regimen lucht an
tsiubail: &ersir; do-gabur é do leith teasa bīs isna corpuib ō easbaid na coimriachtana. Et atā drong do na daīnibh darab ēigintach siubal do dēnam a n-aimsir thé, &ersir; dligid siat co mōr a n-inchinn do choimēd ō theas innus nach gortuigthear hī. Omacr;ir
is meinic theagmus teinnius mōr cinn do lucht an tsiubail ōn teas sin, &ersir; fiabras efemera, nō fiabras
infra 227-8
morguigthi, &ersir; mōrān d' easlāintib eile; mās ead, clūdtur a cinn[om.] &ersir; dīntur in ceann an mēid bus ēidir. Tuillead .i. dā mbia an aimsear te bīthearbitar
co deithideach fā cheann an ochta, ar eagla co tirmōchaide an t-ucht nō co tēigfidi ōn tshaethur mōr ē ar son an aēir theasaidi do tharrang. Mās ead, dligid siat epitima do chur ara n-ochtannaib &ersir; a n-ongad, &ersir; co hāirithi a craidi &ersir; an rēgiōn atā
faī an cīgh clē; &ersir; as epitime fuara fliucha dleagur do thabairt an tan sin, mur atā, biamlacht psillium, &ersir; sūg portulaca, &ersir; a cusmaili. Tuillead: annsan aimsir theasaidi nā caithead sē aen-diet gan beacān d'ithi ar tūs. Agus dā teagmad gan
gorta do beith ar neach, is maith mēid ēigin d'ithi, do rēir riachtanuis a leas na haimsire, do choimēd an teasa, mur atā, sūg eōrna &ersir; sirōip do-nīthear do thorthuib, &ersir; a cusmaile; ōir an uair do-nīt siat murcaideacht, &ersir; nā bī biad ana ngailibngailidib, is
mōr anfainnigthear iat ōn dīsgaīlead &ersir; gan aen-nī acu do-dēnad athnuaigiugaddo denum athnuaig- {with raised hyphen}. Mās ead, caitear nī ēigin dā ndubramur, nō a cusmaile, &ersir; nā tinnsgnaid aen-biad do chaithim nō co fāguid sin bēl an gaili.
Tuillead: is maith do lucht an tshiubail uinneminti nōid olada do beith ar imchur acu do gnāth, mur atā, ola rōis &ersir; uiola &ersir; nenufar &ersir; uinnemint populionpupulioin, asa n-ongthur an t-ucht uair a ndiaid
infra 228-9
uaire. Et atāit drong furtachtaigthear co mōr ō
fhothragad uisgi fhuair an uair theagmus gortugad ēigin dōib ō theas; &ersir; is maith gan sin do dēnum co hobann ach mēid ēigin comnuidhi do dēnum; ainnsēin eirgid co horduigthi annsan uisgi.
Tuillead: dā mbia eagla droch-balaid ar neach ō
aēr nō ō gaīth truailligthi, iatur an tsrōn. Et sul caitear biad in tan sin, eabur bainne dā mbeantur a im, ana mbia uinneaman gearrthur co min, &ersir; is mur sin is luga do-nī an droch-balad urchōid. Et is maith balad ola róisP .r. agus síneadh fada ar an r; H .r. gan aon tsíneadh., &ersir; a hōl annsa chās
so, &ersir; innarbaid an urchōid do-nī in gaeth truailligthi. Et dā teagmad urchōid ōn droch-balad sin, crotarcurtur
uisgi fuar ar na ballaib fuirimeallacha, &ersir; innailtear an aigid as. Et ongthur an ceann leis na holaduib fuara adubramar romainn. Agus an uair do-dēna
sē comnuidhi tar ēis an tshiubail, as imchubaid dō fīn measurda do chomfhurtacht na brīge &ersir; do cheannsugad an tarta. Et as imchubaid iasg saillti do thogairm thochluigthi an gaili.
Agus dā mbia tart mōr ar neach tar ēis deathaig
an aēir thruailligthi, dēntur gargraisim nō innlad don bēl do shiūcra, &ersir; sloigthear beacān tair ēis a chēile de. Agus as maith don droing atā arna ngortugad ō theas, comnuidhi do dēnam a n-inad fhuar &ersir; na cosa do nigi a huisgi fhuar; &ersir; dā mbia
infra 229-30
tart orra, ibid uisgi fuar &ersir; oiltear iat lē hoileamain dīleagthur co luath.
An cūigead riagail do-gabur ī do leith na haimsiri fuairi; ōir an drong shiubluigiussiblus a n-aimsir fhuair is mōr an t-adbur eagla é, acht cē mōr
choimēdus an aimsear fhuar lucht an tshiubail. Ōir stupāiltear an corp co huilidi ōn fhuacht &ersir; cūisigthear spasmus nō apoplexia &ersir; bās fā deoig ōn fhuacht sin. Na baill fhuirimeallacha, immorra, mur atāit, na cosa &ersir; na lāma &ersir; na sūile, gallruigthear
iat co gnāthach ōn fhuacht an mēide so innus co morgaid &ersir; co tuitid a tochlugad madramail; mās ead, is maith don droing lērb āil siubal do dēnam ēdaighi teasaidi do beith acu, dār labramur don taeb thuas dīn a caibidil chumdaig na corp. Ōir
gnāthuigid an fuacht dul a n-inmeadōn an chuirp trīt an srōin &ersir; trīt an mbēl &ersir; trīt na cluasaib &ersir; trī phōirib an chuirp; mās ead, is maith na pōire do dūnad mur is fearr fhēdfair innus nach deachadeacadeach- {with raised hyphen} an fuacht a n-inmeadōn; ōir atāit mōrān sligthid
annsa cheann &ersir; annsan aduidadhaigh trē ngnāthuiginn an fuacht siubal co hinmeadōn; mās ead, dligid an liaig beith deithideach a' cumdach an chinn &ersir; na haigthi air eagla an fhuachta, ōir idir na ballaib fuirimeallacha as iat na sūile &ersir; an aduidaigid baill is
uaisle dīb. Agus gnāthuigid siat gortugad do gabāil chucu ōn fhuacht, mur atā, deargus &ersir;
infra 231-2
teasbach &ersir; neascōidi co minic &ersir; teinneas mōr; mās ead, dleagur beith deithideach agā coimēd. Ar an adbur sin cumdaigthear na sūile lē brēid
līn cael mur so innus nach bia aen-rēd rissas dīb, acht an mēid bus ēigin; &ersir; seachaintear an adaigh ar gnīm na gaīthi.
Tuillead: dligid an liaig beith deithideach co mōr a coimēd na mball fuirimeallach, &ersir; co hāirithi
na cos; mās ead, cumdaigthear na cosa lē hēduidib teasaidi, mur adubramar an corp uile do chumdach leō. Et sul tinnsgnus neach siubal do dēnam, coimiltear na cosa co mōr lē holaid na holiua, innus comad feirrdi do coimēdfuidi an teas arna
threōrugad ō chumachtain chum gnīma an choimilt sin. Agus ana diaid sin gabthur olann cīrtha &ersir; curthar ar na bonnuib ī, &ersir; gabad asāin teasaidi uime ana diaid sin &ersir; buatuisi fairsingi, innus comad ēidir leis a chosa &ersir; meōir a chos do gluasacht; &ersir;
is do na neithib choimēdus na cosa ōn fhuacht sin. Et an uair fuarthar na cosa &ersir; meōir na cos in mēide so innus nā gluaistear iat co fuirfe, gan comnuidhe coimiltear &ersir; ongthur iat mur adubramar romainn. Agus adearuid drong eile gurab maith
na baill fhuirimeallacha do chur a n-uisgi fuar, &ersir; co n-inntaiginn sē iat chum a nādūire fēin; &ersir; dā curthar chum tinead iat is beac do tharba do-nī dōib. Ar an adbur sin is fearr a cur a n-uisgi fuar nā a cur a ngaire na teineadh, ōir tēigthear
infra 232-4
an ball fuar arna chur a n-uisgi fuar a mod chontrārda, ōir comfhurtachtaigid fuacht an uisgi ar mod ēigin do leith a fhlichideachta an ball atā arna stupāil &ersir; ar tēchtad acht beacān, a' cur an boill a mbuigi, mur do-chīamaid co leagann an
t-oigread curthar annsan uisgi. Agus is mur sin calmuigthear &ersir; comfhurtachtaigthear teas an baill ōna chur a n-uisgi fuar, mur is follus as in rād so: Unum quoque contrarium in presencia sui contrari fortificaturfortificaturfurtificatur .i. an uair curthur nī contrārda
a fiadnuise a chontrārda calmuigthear a oibriugad; ar an adbur sin an uair calmuigthear an teas co fuirimeallach is mō thēigius sē ann sin nā do-nī ar tūs, ōir is mō atā sé ullam chum an teasa do gabāil ar son co mbogthur ē ōn uisgi an tan sin
nī as mō nā ar tūs.
Tuillead .i. gibē thshanntaigius siubal do dēnam a n-aimsir fhuair nā siubluigid sē nō co caithi sē biad, &ersir; nō co n-ibe sē fīn deadh-balaid sēim. Agus nī hinchaiti dō biad tair ēis repletiōin. Gid
eadh, tar ēis na nādūire do gnīmugad ar an mbiad tēigthear in corp in tan sin innus gurab ēidir an siubal do thinnsgaint. Agus mad ēigin an siubal do dēnam gan inmeadōn tair ēis in chaithme, caitear beacān in tan sin. Agus nī hingluaisti
&ersir; nī hintshiubluigthi co lāidir an tan sin air eagla co truaillfiditruaill-fighi an dīleagad, acht siubal mīn do dēnam nō co ndīleagthur an biad ar mod ēigin.
infra 234-5
An siubal lāidir, immorra, is cūis ē d'innarbad an bīd asin gaili sul dīleagthur co fuirfi é, ōir
truailltear an dīleagad uada sin. Agus an uair choimlīnus neach caithim a choda farēna chompānachuib annsan ōsda, nī hindula dō chum teineadh acht comnuidhi do dēnum a n-inad te a fad ō theinidh.
Agus dā mbia corp fir an tshiubail stupāilti ar téchtad, as inchoimilta an corp co huilidi an tan sin a n-inad te, &ersir; ongthur iat lē holaduib teasaidi deadh-balaid, mur atā, ola ainēdi &ersir; ola an chamamilla &ersir; ola sticados &ersir; ola lile &ersir; ola ainēide
&ersir; ola cuimin. Et ana diaid sin curthar a leabuid buig ē, &ersir; curthar cumduidi uime beas te do rēir brīgi &ersir; gnīma, &ersir; leagur dō mur sin cumsanad &ersir; codlad do dēnam. Et dā faicim co mbia ēigintus mōr ag fear an tshiubhail rēna chlūdad, curthar
daīne gā mbeid cuirp theasaidi lomnachta gacha taeba de nō co tēigthear ē, &ersir; coimiltear a meadōn &ersir; a shliasta &ersir; a ucht; &ersir; is maith ana diaid sin asa fetidaasa fetidaP fetita arna cheartú ó fedita &ersir; mirr &ersir; pibur maille rē fīn maith dōib. Et tair ēis chodalta dō &ersir; athnuaigigthi a shlāinti,
eirgid a fothragad &ersir; dēnad comnuidhi fada ann. Agus coimiltear ainnsēin ē &ersir; ongthar ē lē holaid ēigin dā ndubramar romainn &ersir; cumuiscthear na neithe so ris na holadaib sin, mar atā, castorium &ersir; costus &ersir; muscus &ersir; eufurbium. Et dā teagmad
nach beith fear an tsiubail arna stupāil, acht
infra 235-6
fuacht mōr do beith air, is lōr dō an tan sin fothragad &ersir; coimilt; &ersir; dā mbia fuacht is luga nā sin air, is lōr do comnuidhi do dēnum rē feadh uaire a n-inad te nō co mbia sē a ngar don ord
imchubaid.
Et is iat so na biada dligius fear an tsiubail do chaithim a n-aimsir fhuair .i. na biada beas te do rēir gnīma &ersir; do rēir brīgi, &ersir; gnāthuigthear cnō &ersir; gāirleōggairleoc &ersir; uinneamain &ersir; lus do chur ana
mbiaduib. Agus atā dīsleacht chumachtach ag na cnoib do lucht an tsiubail, ar an adbur sin imchraid cnō annsan aimsir fhuair chum a caithme. Et is ar an adbur cēdna dā mbristear cnō &ersir; gāirleōg co maith, &ersir; a cumusc rē heanbruithi
feōla inmolta, &ersir; a caithim mur biad nō mur dig, tēigid in corp co mōr &ersir; dīdnid ōon fhuacht é. Agus fodnuid na comshuigigthi teasaidi eile do lucht an tshiubail annsan aimsir fhuair, ōir nī dligid ar aen-mod beith 'na n-ēgmuis. Agus do-nī fīn
maith arna ōl a mēid mōir an cēdna maille rē biaduib olamla, &ersir; is mōr in furtacht do-nīt sin annsa chūis so.
Tuillead .i. ongthur nuca &ersir; cnāma in muinīl ō uair co huair lē huinnemintib teasaidi, mar
adubramar don taeb thuas dīn, ōir nī dligid lucht an tshiubail beith ana n-ēcmuis ar aen-mod annsan aimsir fhuair. Ar an adbur sin curthar ēduigi teasaidi do rēir gnīma &ersir; do rēir brīge im an corp
infra 233, 236-7
uile, &ersir; co hāirithi im an muinēl, &ersir; tuicthear a
chusmailius sin do rannaibh na hinchinne uile.
Tuillead, bīth a fhis agad co ndligid lucht an tsiubail neithe deadh-balaid d'imchur annsan aimsir fhuair, mur atā, muscus &ersir; ambra &ersir; lignum aloeis &ersir; a cusmaile. Tuillead, bīth a fhis agad
gurab dona neithib thoirmiscius gortugad lucht an tsiubail ōn fhuacht innlad na mball fuirmeallach moch-thrāth &ersir; rē laigi a huisgi the thshaillti, ōir tēigthear na boill fhuirimeallacha uada sin, &ersir; cruaduidthear &ersir; cnaītear na himurcacha innta, &ersir;
bīt siat foāmuigtheach trīt sin.
Tuillead, an drong gnāthuigius siubal an tsneachta teagmaid saebad dā sūilib &ersir; neam-gluasacht &ersir; uireasbaid raduirc ō gile ainmeasarda in tshneachta &ersir; ōna fhuacht imurcaid, ar son an
dīsgaīlti do-bearar ar an sūil ō gile imurcaid an tsneachta; ar an adbur sin is maith do lucht an tsiubail a n-aimsir an tsneachta ēduigi duba do beith impuumpa, &ersir; a cinn do chumdach lē hēduigib duba, &ersir; ēduigi duba do beith ana lāmuib beas
acu dā fēchain.
An seisead riagail do regimen lucht an tsiubail, &ersir; do-gabur ī on ēgruas &ersir; ōn tsaethur theagmus dōib co gnāthach. Et an uair theagmus saethur mōr &ersir; corthacht d'firdo lucht an tsiubail, an uair thecémus
ōsda dō, dēnad comnuidhi uair nō dā uair ann;
infra 237-8
&ersir; eirgid a fothragad ainnsēin &ersir; dēnad comnuidhi ann nō co ndearga &ersir; co mīnigi a fheōil. Agus ana diaig sin coimiltear a chorp uile co mīn &ersir; ongthar ē lē holaid teasaidi, &ersir; co hāirithi na hailt annsa
geimrid, mur atā, ola ainēide &ersir; ola camamilla &ersir; ola sdicados, &ersir; ola rōis &ersir; camamilla annsa tsamrad, &ersir; codlad &ersir; cumsanad ainnsēin a leabaid buig, &ersir; cumdaigead ē fēin co maith d'ēduigib. Et an uair ēireōchus sē asa chodlad coimiltear arīs é, &ersir;
eirgid a fhothragad, &ersir; is mur sin inntōchar chum a gnāthuigthi é.
An tseachtmad riagail do-gabur ī do leith an uisgi as ēigin do lucht in tshiubail do gnāthugad. Gid ead, do luaideamur don taeb thuas dīn do na
huisgib maithe &ersir; do na droch-uisgib, &ersir; mur beantur a n-urchōid astu a riadlachaib regimen na slāinti do-gabur ō ēxamlacht na ceathra ndūl; ar an adbur sin rithim chum na caibidleach sin.
Gid eadh, bīth a fhis agad co ndēnuid uinneamain
&ersir; gāirleōg &ersir; lactuca, arna caithim maille rē haigēid, duine innil ō mailīs an uisgi, &ersir; is maith chum an neith chēdna uisgida ēxamla do chumusc maille rē haigēid. Et dā mbia an t-uisgi saillti &ersir; comad ēigin a ōl, curthar na tortha so ann, .i.
sorbe &ersir; sitonea, &ersir; eabur maille rē haigēid iat. Et dā mbiambe 'na uisgi locha &ersir; truailliugad do beith ann, cumuiscthear sūg ubuill grāinig ris, &ersir; sūg uball ngoirt, &ersir; eabur mar sin é; &ersir; seachaintear
infra 239
biada teasaidi do chaithim ar aen-shligi risin
uisgi sin, &ersir; nā hibthear fīn ar aen-shligi ris acht muna bia sé anfann, ōir is mōr chūisigid na huisgi fiabrasa.
Et dā mbeam a cunntabairt in mbeith sangis sugi nō pēisti beaca do-thachmuici annsan uisgi,
eabur an t-uisgi trē ēdach tana līn ar eagla na piast do thshlugad. Et dā mbia fasdidium ar neach eabar an t-uisgi maille rē sūg na n-uball ngrāineach.
An cūigead caibidil fichead: D'fhollamnugad lucht tsiubail in mara
Oportet qui per mare uult transire &ersir; cetera .i.
gibē thshanntuigius dul ar muir is ēigin dō laeithi roim duldol ar muir cuisle do ligin, &ersir; nīsa luga nā ar gnāthuig sē roime sin do chaithim; &ersir; gnāthuigead biada chomfhurtachtaidius an gaili adubramar romainn a caibidil choimēda an gaili don taeb
thuas dīn. Tuillead, gibē lērblenab āil dul ar fairgi oilead sē ē fēin lē hublaib grāineacha &ersir; lē horāitsib &ersir; lē hublaib fiadāin, &ersir; rē fīn maith deadh-balaid, &ersir; rē hiasguib beaca saillti, &ersir; leisin comshuigiugad do-nīthear do phēireaduib &ersir; d'orāitsib &ersir; d'aigēid
&ersir; do spīsraib, &ersir; mur an cēdna imurchad sē
infra 239-40
neithe thogairmius in tochlugad do shīr, &ersir; na neithe is maith a n-aigid na sgeathraigi. Ar an adbur sin beirid leō oliua saillti, &ersir; caithid prēma choisgius an sgeathrach tar ēis na coda, &ersir; caitear iat co hāirithi maille rē haigēid &ersir; rē salann a
caindiacht bic.
Agus an cēd-lā reachusracus neach ar muir nā fēchad sē an t-uisgi &ersir; nā tōgad a cheann co hard, &ersir; nā hithid &ersir; nā hibead acht beacān; &ersir; is do na neithib chomfhurtachtaidius an gaili so &ersir; shrianuidius an
sgeathrach. Agus dā teagmad co mbeith buaideart annsa gaili chum sgeathraigi, leagur dō mēid ēigin sgeathraigi do dēnam &ersir; nī dēnadein urchōid. Et is dōich co coisgfid na neithe so an sgeathrach imurcach, mur atāit, ubla grāineacha &ersir; ubla
buidi, &ersir; arān rōstaigthi arna thuma a finēgra maith. Et bīth a fhis agad co coisginn sīl meirsi an sgeathrach, &ersir; co hāirithi dā mbia sē arna gearrad &ersir; arna thuma a n-aigēid. Et is do na neithib choisgius an sgeathrach aipsintaibsint d'ōl, nō ceirīn
do dēnum di, nō a balad do gabāil. Tuillead, is maith neach d'oileamain lē neithib aigēidigthi chomfhurtachtaidius bēl an gaili &ersir; toirmiscius na deathaige d'ēirgi chum na hinchinne, mur atāit so, .i. lenntes arna mbearbad nō arna rōstad
maille rē haigēid &ersir; a caithim, nō[om.] maille rē hagresta &ersir; beacān do phūdur cailimint do chumusc risriu.
infra 241
Tuillead, is maith arān rōstaigthi do thuma a fīn maith deadh-balaid &ersir; a chaithim chum an neith chēdna
An seisead caibidil fichead: Do na comshuigigthib &ersir; dā ngnāthugad
Sciendum quod homines sani comuniter utuntur confexionibus ante cibum &ersir; post .i. bīth a fhis agad co ngnāthuigid na daīne slāna, na comshuigigthi roim an mbiad &ersir; 'na diaid, &ersir; an gaili līnta nō folam, &ersir; a n-aimsir fhuair nō the; mās ead, is
maith aen-chaibidil speitsialta do dēnam do na comshuigigthib.
Mās ead, bīth a fhis agad co ngnāthuigid na daīne co coitchinn na comshuigigthi ana slāinti do leith a toile, ar an adbur sin do rēir mu thuicsina
is mō d'urchōid do-nīt a follamnugad na slāinti nā do tharba; &ersir; dāmad imchubaid iat do na corpaibh slāna ar aen-mod is do choimēd na slāinti &ersir; do theagmāil d'urchōidib ēigin teagmus co cumachtach do na corpaibh. Gid eadh, nī har an adbur sin
gnāthuigid na daīne iat acht do choimlīnadcoimed na toile, ōir gnāthuigid siat na comhshuigigthi innus comad mōidi do ibdais do dig iat; &ersir; is ē in t-arān bud fearr dōib in tan sin. Agus as ar an adbur
infra 241-2
sin gnāthuigid na daīne na comshuigigthi; mās
ead, nī hurusa an gnāthugad sin do chlaechlōd; ar an adbur sin dob āil lim a sāsugad lē gnāthugad bus fearr nā sin.
Mās ead, bīth a fhis agad gurab iat so na comshuigigthi is fearr gnāthuigthear &ersir; is toltanaighitalltanaigh,
mur atā, sinsēr &ersir; siūcra maille rē mil &ersir; cnō. Et is maith ainīs mur shabsa leis na biaduib, nō carabuaidcarauaidh, nō coriandrum, nō siūcra rosarum, nōid cnō arna cumusc maille rē mil &ersir; rē siūcra, &ersir; dactuli.
Agus atā cuid do na comshuigigthib nō do na sabsaibsabsaib- {with raised hyphen} imchubaid annsa geimread &ersir; do lucht na coimplex fuar &ersir; annsan aīs arsaid. Agus is iat na comshuigigthi teasaidi fhodnus in tan sin, mur atā, sensibratum, &ersir; sinnsēr arna chumusc
maille rē mil, &ersir; cnō, &ersir; siūcra, &ersir; clōbus, &ersir; mil, &ersir; comshuigigthi eile teasaidi.
Et atāit cuid eile is luga is te nā sin dīb, mur atā, siūcra rosarum &ersir; dia sitrum fhodnus co mōr annsa tshamrad &ersir; do lucht ananna choimplexa teasaidi
&ersir; na haīsi ōigi. Et is maith pēirida mur shabsa chum an neith chēdna, &ersir; cucurbita &ersir; coriandrum; &ersir; is luga is te na comshuigigthi soso[om.] nānaid na comshuigigthi adubramar romainn.
Tuillead, atā cuid do na comshuigigthib as
infra 242-3
imchubaid co mōr a n-aimsir an trēigeanuis an uair bīs an gaili folum ō biad &ersir; ō dig, &ersir; cuid eile is mō as imchubaid tair ēis bīd gan inmeadōn, &ersir; cuid eile co gar roime. Et as iat so na comshuigigthi as imchubaidi do lucht an trēigeanuis .i. na
comshuigigthi as luga thirmuigius iat, &ersir; is luga atā gēr, &ersir; is mō ana fāgthur nādūir oileamna, mur atāit so .i. pineatum, &ersir; siūcra rosarum, &ersir; cnō arna cumusc maille rē mil maith arna spumāil &ersir; beacān spīsraid do chur trīt; &ersir; do-nīd dactuli
an cēdna. Agus is maith na comshuigigthi sin a n-aimsir an trēigeanuis, &ersir; co hāirithi maille ris na comshuigigthib eile do-nīthear don arān; ōir dā n-ibthear mōrān digi, gan biad do chaithim lē, gortaigthear an gaili &ersir; an inchinn &ersir; an corp
co huilidi, &ersir; dā caitear na spīsraid adubramar innarbaid an urchōid do-nī an fīn &ersir; coisgid gorta an gaili mēid ēigin, &ersir; nī tirmuigthear an corp ōn chōmshuigiugad sin. Gid eadh, dā caitear na comshuigigthi so atā gēr teasaiditeighis &ersir; tirmuigius an
corp nīsa mō nā do-nīt na comshuigigthi eile, &ersir; is luga ana fuil nādūir oileamna, nī choisgid siat an urchōid do-nī an fīn mur do-nīt na comshuigigthi eile; ar an adbur sin dā caithid lucht an trēigeanuis sinnsēr mur shabsa nō a comshuigiugud, &ersir; carabuaid
&ersir; ainīs, nī mōr as imchubaid iat a n-aigid an gortuigthigorth-i {with raised hyphen} do-nī an fīn ar an gaili. Gid eadh, mad āil lē neach gnāthugad do chomshuigigthib
infra 243-4
do chomfhurtacht an gaili &ersir; an dīleagtha, &ersir; co speitsialta do chomfhurtacht bēil an gaili, atā
fuar co nādūrda &ersir; anfann chum a ndīleagtha, gnāthuigthear an comshuigiugad so gan inmeadōn tair ēis bīd, mur atā, sinnsēr &ersir; sinnsibratum &ersir; a cusmaile do chomshuigigthib eile atā imchubaid sa chās so, &ersir; co hāirigthi dā n-ibthear fīn maith
a caindiacht big leō.
Agus māmad do gnāthuig neach ēigin brūchtach nō gaethmuireachtgaethmuireacht do mothugad ana gaili, nō biada gaethmura do chaithim, nō gaili gaethmur do beith aigi co huilidi, as maith tair ēis bīd an
tan sin ainīs &ersir; carabuaid do gnāthugadgnāthugad gnāthugad. Et dā mbia bēl an gaili anfann co nādūrda ag neach gnāthuigthear coriandrum tair ēis bīd, &ersir; co hāirithi annsa geimrid maille rē pūdur spīsraid, &ersir; annsa tshamrad gan spīsrad. Agus tair ēis
bēlbēl an gaili d'iadadh nī hinchaiti spīsrad &ersir; nī hinōla deoch, acht gē atā gnāthugad na maigistreach &ersir; na ndaīneadh conāichconaith 'na aigid so; ōir osgailtear bēl an gaili uatha so, &ersir; co hāirithi dā mbiambiadh toil acu chum a caithme, &ersir; as cūis do thruailliugad
an dīleagtha an osgailt sin, nō dā laigdiugad annsa gaili. Item, is luaithi dīleagthur na comshuigigthi so nāid na biada eile, &ersir; an uair nach fēdaid siat an gaili d'fhāgbāil anuid ann nīsa mō nā an
infra 244-5
chōir &ersir; truailltear é, &ersir; ōn truailliugad sin truailltear
an maistemais. t. uile in tan sinsin[om.].
Agus mad āil lē neach comshuigiugad do chaithim idir dā biad &ersir; gan an gnāthugad do chlaechlōd, as iat na comshuigigthi mēdaigius an dīleagad dleagur do thabairt an tan sin, &ersir; atā sēim do
rēir substainti &ersir; gnīma; ōir is luath cumuiscthear na comshuigigthi sin risin maistemais. t. &ersir; is mur sin is luga thoirmiscid siat an dīleagad, &ersir; dīleagthur iat leis na biaduib eile. Agus adeirim nach imchubaid pineatum &ersir; fisticatum &ersir; dactuli &ersir; cnō &ersir; a cusmaile
do chaithim ar aen-shligi risin mbiad mur[om.] as imchubaid na neithe sin adubramar romainn. Gid eadh, as imchubaid sinnsēr &ersir; a cusmaile do chaithim ar aen-shligi risin mbiad[om.]. Tuillead, atā drong do na daīnib gā mbī brīg dīleagthach anfhann
ana ngaileana. gi.ana ngaileP ana. gi. arna athrú ó an. gi. co huilidi, &ersir; gā mbīt gailidigaileada fuara gaethmura, &ersir; is maith dōib sin comshuigigthi teasaidi do chaithim uair roim an cuid brisis an gaethmuireacht; &ersir; is mur sin is fearr dīleagus an gaili an biad gabus sē chugi. Agus dligid na
comshuigigthi sin adubramur romainn do chaithim roim an mbiad in mēide so do spās innus co treōraigthe ō chumachtain chum gnīma iat ō theas an gaili, innus co tēigdis an gaili &ersir; co tuitidis ana īchtar. Et as ī mo thuicsin gurab lōr spās
infra 245-6
uaire co leith chugiquigi sin, ōir atāit na comshuigigthi so sēim ana substaint &ersir; ana ngnīm, &ersir; co hāirithi dā caitear a caindiacht big iat is luath dīleagthur iat &ersir; is luath ullmuigid an gaili chum na mbiad do gabāil; &ersir; is maith beacān d'fhīn maith d'ōl
ana diaid. Agus as iat so na comshuigigthi is maith in tan sin .i. na comshuigigthi atā sēim teasaidi a substaint &ersir; a mbrīg &ersir; chomfhurtachtaidius an gaili &ersir; brisis an gaethmuireacht. Agus as iat so na comshuigigthi atā mur sin .i. sinnsēr,
&ersir; co hāirithi an sinnsēr fhāsus annsan Innia, &ersir; carabuaid &ersir; ainīs &ersir; a cusmaile do chomshuigigthib eile.
Agus is lōr lim na neithe athchumaire sin do na comshuigigthib.
An ceathramad pairteagal: Do riaglachaib follamnuigthi na slāinti do-gabur ō na neithibh atā a n-aigid na nādūiri
An chēd-chaibidil de: Biaid sē do regimen na corp atā ullam chum tuitme a n-easlāinti
Deinceps determinare volumus de regimine corpurumcorpurum
que parata sunt cadericaderi in egritudinem .i. ō do luaideamur don taeb thuas dīn do na riaglachuib
infra 246-7
do-gabur ō na neithib nādūrda, labrum ann so do na riaglachaib do-gabur ō na neithib atā a
n-aigid na nādūiri. Agus dob āil linn anois luag do riaglachaib na corp atā ullam chum tuitme a n-easlāinti, &ersir; nī do rēsūn an tuitme atā ana coimplex, ōir do labramur co lōr de sin don taeb thuas dīn annsa dara pairteagal sa chaibidil
luaidius do regimen an droch-coimplexa nādūrda, et dob āil linn mensiōn do dēnum annsa chaibidil so do na corpuib atā ullam chum tuitme a n-easlāinti a ngar ar son cūise aicīdidi ēigin atā inntu, &ersir; aithnemidaithnighmid na cūise sin ō aicīdib ēigin atā a
n-aigid na nādūiri. Et gairthear neutrumPH an gnáth-chomhartha do neam (neim) &ersir; + utrum. desidensia dā leithēdib sin do chorpuib, ōir bīt siat a leithid na slāinti an tan sin.
Et as indēnta aen-chomrād coitchinn do na corpuib sin uile, ōir as inann coimēd dleagur do
thabairt dōib annsan aimsir atā chugainn &ersir; leigeas annsan aimsir atā ar lāthair; ōir is leis na leigeasuib lē leigistear na heaslāinti co gnīmach leigistear an drong atā ullam chum tuitme a n-easlāinti a fogus, &ersir; is mur sin do-gabur a
follamnugad co lōr ō regimen leigisius iat. Mās ead, nā heirgeam tar tōrannuib ar toile fēin .i. don regimen choimēdach &ersir; don regimen rēm-choimēdachreimcoimedach. Et cēimneōchad co hathchumair
infra 247-8
d'fhollamnugad chorp na droingi sin &ersir; do mod a
furtachta ōna n-aicīdib ōir atāit siat fōs a leithid na slāinti. Et gibē lērab āil a leigeas so do thuicsin lēighid sé leabra na sean-daīnead annsna hinntinnib coitchinna &ersir; rannaidhi do-rinneadar don tslāinti.
Ar an adbur sin bīth a fhis agad an drong atā
ullam chum tuitme a n-easlāintib co mbīt siat ullam chum tuitme a n-easlāintib ō repletion na leannann, nō ō anmuine, nō ō mailīs ēigin bīs ana coimideacht. Chum an chēid-neith dīb sin is measraigthi caindiacht na leannann. Chum an
dara neith is measruigthi cāilideacht na leannann trē chontrārdacht chum na crīche so comad ēidir an corp d'oileamain uatha, nō co mbeadais umalmbeidis amal don innarbad. Et measraigthear caindiacht na leannann maille rē beacān bīd Lámh éigin eile seachus lámh an phríomh-sgríbhneóra do sgríobh an giota so. &ersir; dighi &ersir; lē mēdughmedugad
an tshaothair &ersir; lē coimelt &ersir; lē fothragad; &ersir; mad ēidir leō allus do churdo cur do chur dībh ullmuigthear iat chum in alluis uair ēigin, &ersir; tar és an alluis do chur dībh nā tobharthar biadh dōibh gu spās ceithri n-uairead, acht munbhud eagail lind gluasacht
leanna ruaid chum an ghaile, ōir is cōir in drong sin do bhiathad roimh in fothragad. Et dā mothuigid in drong sin dūinti ana taebhaibh, gnāthuigid siad neithe aithintiaithinta dīlsi dā coimplex
infra 248-9
oslaigius na dūinti. Gidh eadh, do fhētfadh an mhēidi so do līnadh leannaighi beith ann nā budh leorleor na neithi adubramar romainn acht gumad ēigin cuisli nō leigeas lagthach do thabhairt ann. Et dobudh ēdir in mēidi so do pheacughadh do beith a cāilideacht na leannann nā bud lōrlōr
neithi contrārda claechluigtheacha, dōib acht gomad ēigin dōibh neithi contrārda d'fhagbāil.
Et an drong atā ullam chum tuitme a n-easlāintib, atāit aicīdi &ersir; comarthaīcom-i {with raised hyphen}com-e {with raised hyphen} theagmus dōib do leith na n-easlāintid sin do-nī rēm-fhāisdine
dōib. Agus dob āil lim labairt co hathchumair dā n-aicīdib &ersir; dā comurthaib annsa chaibidil so, ōir is risin leabur labrus d'inntleacht na slāinti beanus trāchtad co speitsialta dōib so. Ar an adbur sin tinnsgnum ō droch-ālgus rēm-fhoillsigtheach
na heaslāinti atā generālta annsna heaslāintib eile, &ersir; cuirfimid a leigeas ainnsēin. Agus as ē an droch-ālgus sin nō an droch-fhoāmugad an saethur toileamail.
Et bīth a fhis agad chum tuicsina an neith
so co fhuilid gnēithe imda ar an saethur nō ar an corthacht .i. saethur crēchtach, nō saethar rigtheachrigtheach, nō saethur tromda, nō saethur neascōideach (nō saethur lastach), nō saethur tirmuigtheach, &ersir; gnēithe eile comshuigigthear astu so.
Et gairthear saethur crēchtach in uair shaīlius
an duine co ngontur é lē snāthaid, nō lē dealg, nō lē neanntōig; &ersir; teacmaid sin ō linn gēr gontach, mur atā, linn ruad gonusgoinis do leith a gēiri, nō linn dub gonus do leith a aigēideacht,
nō linn finn gonusgoinis do leith a shaillteachta. Et is mur sin is follus gurab do leith droch-cāile an leanna pheacuidius bīs an teinnius sin.
An teinnius sīnteach, immorra, nō rigtheachrigtheach, an uair tuicthear co mbīt na lāmha &ersir; an corp co
huilidi agā rigid amail shreingtsring boga; &ersir; is ē is cūis dō sin, imad an adbuir arna shūgad ann ag na ballaib mothuigtheacha, mur atāit, na fēithi &ersir; lacerti &ersir; na muscuili. Et ar an adbur sin is ar ēigin fhēduid siat a sīneadh, nō mēnfadach do dēnam,
ar son an līnta imurcaid bīs annsna ballaib mothuigtheacha.
Et is ris adearar teinnius tromda, an uair do-chīthear don duine co mbrūidthear &ersir; co tromuidthear a chorp mur do-gēntaidi ō eire throm;
&ersir; is ē is adbur dō sin .i. mōrān do leannaib reamra rigne ar n-imdugad annsna ballaib.
An teinnius neascōideach, immorra, nō lastach, is amlaid bīs sē .i. co mothuiginn an duine ē fēin tenn lastach innus gurab ar ēigin fhuilngius sé
a glacad, &ersir; mothuigid sē do gnāth lasad mōr ana shlinnēnuib; &ersir; is ō imdugad leannann agā mbīt droch-cāile bīs sin. Et bīt droch-inorduigthi eile ar na corpuib, mur atā, mēnfadach, nō ridi,
nō sīneadh na mball, &ersir; horripillacio, &ersir; rigur, &ersir;
tremar, ōir bīt fiabrasa a fogus dōib sin.
Agus bīth inordugad eile orro rē n-abur saethur tirmuigtheach; &ersir; nī bī teinnius nā corthacht annsa gnē shaethuir sin acht an croicinn do beith garb an uair glacthur ē, &ersir; do-chīthear dō co tirmuigthear
nō co cnaītear a chorp; &ersir; teagmaid sin ō aipstinens, nō ō shaethur imurcach, &ersir; mur sin do na neithib eile thearcaidius &ersir; tirmuigius an corp.
Et teagmuid cūis na saethur sin adubramar
uair ann co fuirimeallach &ersir; uair eile co hinmeadōnach: co fuirimeallach, mur atā, saethur imurcach, ōir leagthur &ersir; dīsgaīltear na leanna &ersir; an geirgeir &ersir; an mēthrad, &ersir; an fheōil do thēchtad co nuad ōn tsaethur. Et tosguigid so chum na
mball mothuigtheach &ersir; cūisigid muid ēgsamhla na corthachta do rēir mar th eagmaid siad do na ballaib fuirimeallacha nō inmeoghānacha, nō do na ballaib mothuigtheacha nō neam-mothuigtheacha, do rēir mar atāit na cūisi so ō droch-cāil
truailligthi nō ō chaindigheacht imarcaigh. Agus do-nī fothragad an nī cédna so, &ersir; teas grēini nō tineadh, nō fuacht aēir, nō coimelt, nō coimhriachtain imarcach, &ersir; gach uili nī atā leath amuich don chorp noch ghenis iat.
Na cūisi inmeoghānacha, immorra, ō ngentear
corthacht as iad so iad .i. na leanna chuirius in nādūir chum na mball, &ersir; genidh sī na leanna sin uair and do leith na droch-cāile, &ersir; uair eli ō chainndieacht imarcaidh, &ersir; uair eli uatha araon.
Agus mad ō na leannaib bheas an tenneas tuicthear ar an modh so é: ōir dā n-inntaighi in croiceann chum gili, dearbaid sin adbhar leanna finn do beith ann &ersir; an chorthacht do chūisiugad uadha; &ersir; dā n-indtaighi chum datha in luaighi, is ē linn
dub bhus cūis do; &ersir; mad chum buigheacht inntaighius, is ē linn ruad; &ersir; mad chum deirgi is ī fuil dearg; ōir foillsigid dath in chroicinn tigearnus na leannonn, &ersir; is fīor so acht muna biad sē foluigtheach a ndoimhni in chuirp. Et
uair eli athantaraitintear in linn cindtach ō na haicīdibh do-gabur ōn regimen &ersir; ōn diet &ersir; ō aimsearaibh na bliadna. Ar in adbar sin dā mbia sē 'na fhir leanna ruaid, &ersir; aimsear the.ti..t. do bheith and, &ersir; gur gnāthuig sē saothar &ersir; biadha teasaidi, &ersir;
corthacht do theagmāil dō 'na diaigh, conclūidigthear co rēsūnta gurob ē linn ruad is adbar don chorthacht sin. Et mad fear leanna duib hēe, &ersir; aimsear fhoghmair do beith ann, &ersir; biadha melangcolica do chaitheam, signigid sin corob
ē linn dub is adbar don chorthacht sin. Et mad fear leanna finn ē, &ersir; aimsear ghemhridh do beith ann, &ersir; comhnuidi mōr do dēnamh dō, &ersir; biadha
flegmaticacha do chathamcaitim, &ersir; corthacht do theagmāil dó ana diaigh sin, tuicthear gurob ē linn
finn is adbar dō; &ersir; dā caitear biadha saillti an tan sin, nō gēra, &ersir; corthacht maille rē tochus do theagmāil ana diaigh sin, signigidsighnighi sin linn finn saillti. Agus madh fear fhola deirgi é, &ersir; aimsear erraigh do beith ann, &ersir; biada teasaidi fliuchaidhi
do chathamhcaitim, foillsigi sin fuil dearg do beith 'na cūis ag an chorthachtcortacht. Agus dā mbia in fual īsil sēmh, as linn omh bus cūis and. Agus dā mbia sē dathaighthi solus, as linn ruad shignigiussighn3sig3. Et dā mbia dubh nō temheltitemelta nō
uaine, is linn dub shignigiussignusshig3, nōid leanna loisgthi. Et dā ndeacha duine a fothragad &ersir; co moitheōcha sē ē fēin rigthi, signigid sin leanna oma do beith annsna cuisleannaib. Agus as mur sin gibē lērab āil tuicsin deithideach na neithead nādūrda &ersir;
nach nādūrda, &ersir; na neithe thēid ōn chorp, &ersir; datha an chroicinn, &ersir; muid na corthachta do beith aigi, nā seachnad sē an chūis ō ndēntar an chorthacht &ersir; an mod ara ndēntar ī do beith aigi.
Et an uair theagmuid gnēithe na corthachta ō
na cūisib fuirimeallacha, nī mōr as ineagluigthi iat an tan sin, ōir is urusa leō dul ar cūl ō chumsanad &ersir; ō fhurtacht an leaga; ōir nī dēnuid na cūise fuirimeallacha urchōid mur do-nīd na cūise
inmeadōnacha, acht muna bia an chūis fhuirimeallach
lāidir co mōr, &ersir; an corp do beith ullam arna inordugad chum easlāinti ō imdugad na leannann. Et dā teagmad na suigigthi saethracha so ō na cūisib inmeadōnacha, gan cunntabairt, foillsigid siat easlāinti annsan aimsir atā chugainn
dā ngnāthuigthear iat, acht muna tucthur leigeas ana n-aigid. Et is maith do-chonnaic Ipocrāid so annsa dara pairteagal d'Aforismorumaf-ismor~afis~ an uair adubairt sē: labores spontanei narrant morbos
Liber Aphorismorum Cap. 2 .i. foillsigid na saethair thoileamla na
galair.
Mās ead, an uair theagmaid na saethuir sin gan cūis fhuirimeallaig fholluis, do-chīthear an tan sin co fuilid droch-leanna annsa chorp threōruigius an suigiugad sin. Et gibē do-bērad sin dā aire co maith, dobud ēidir leis a choimēd
ō easlāintib, ōir do rēir Galen, annsa leabar do-rinne don fhaethugad, Nulla est egritudo que veniat subito sicut fulgur .i. nī tic aen-easlāinti co hobann mur tic fulgur. Ar an adbur sin tic suigiugad ēigin, nō corthacht, nō saethur, nō
sdupāil, nōid na neithe nādūrda do dul asa cēimeannuib fēin, roim gach uile easlāinti tic ō chūis inmeadōnaid. Agus gach uile comartha tic mur sin foillsigid sē an easlāinti ag tinnsgaint; mās ead, teagmuigthear ria ana tosach, &ersir; is mur
sin coimēdfuidthearcoimetur na cuirp ō na heaslāintib atā ag teacht.
Annsa tsaethur chrīchnuigtheach, immorra, &ersir; co hāirithi an uair tic sē ō chūis fhuirimeallaig, ceangailtear cumsanad ar an droing ara mbī sē,
&ersir; coimiltear co mīn iat ainnsēin, innus co n-innarbthur an t-adbur atā faī an croicinn a ndeathaigib. Et ongthar iat ainnsēin lē holaid oliua anaipchi, nō maille rē holaid na n-almont milis; &ersir; muna mīnidi sin in teinnis, dēntur an
choimilt nīsa lāidiri, &ersir; furāiltear air saethur measurda do dēnam, &ersir; curthar a fothragad measurda ē, &ersir; taburthar diet sēim dō; &ersir; muna mīnidtear an teinnius mur sin, &ersir; co faicfear an corp do beith līnta, folmuigthear ē an tan sin fā
iniaratus an leanna.
Et dā mbia an teinnius rigtheach, is comartha sin co fuil droch-cāil annsna leannuib &ersir; caindiacht imurcach; &ersir; dēntar na neithe so adubramar romainn do rēir uird, acht a mbeith nīsa lāidiri
.i. an choimilt do beith fada lāidir, &ersir; aipsdinens mōr, &ersir; fothragad athamaltaathumalta d'fhad; &ersir; curthar ola camamillcamamillcama. m.sic P ag deire an líne (leg. camamilla ?) a ceann na n-olad adubramar romainn. Et dā mbia an teinnius rē feadfeadP fad arna cheartú go fead. trī lā co continōideach, &ersir; nach fēdtur a chosg, tuicthear
as sin co fuil an t-adbur annsna cuisleannaib, &ersir; folmuigthear ē an tan sin fā iniaratus an leanna cintaig.
Et dā mbia an saethur tromda dēntar gach aen-nī dā ndubramair romainn nīsa mō &ersir;
nīsa lāidiri an tan sin, ōir atā an t-adbur co domuin arna shuigiugad annsna ballaib mothuigtheacha. Ar an adbur sin calmuigthear &ersir; arduigthear na neithe adubramar romainn, &ersir; curthar ola lile &ersir; ola lauruis a ceann na n-olad
adubramar romainn; &ersir; muna dearnuid so furtacht, folmuigthear mur is ēigin, ōir atā an t-adbur pheacuidius co himda.
Et dā mbia an teinnius neascōideach, nō lastach, is luath chuirius sē neach a fiabras. Agus
leagar cuisle a caindiacht mōir dōib an tan sin, &ersir; is baegal an fiabras dā mainneachtnaidthear ligin na cuislinni.
Et dā mbia suigiugad tirmuigtheach a corp an duine, ceangailtear cumsanad air an tan sin, &ersir;
taburthar biada oilius co maith dō, &ersir; dēntar fothragad uisgi buig dō an tan sin, &ersir; fothragad uisgi fhuair nō a ngar do beith fuar ana diaid sin. Et as intuicthi ana diaid sin, dā mbeid na leanna oma annsna cuisleannuib, nach dleagur an
chuisle do ligin ar aen-mod do rēir Galen, ōir do tarrōngtaigi na leanna oma chum na mball ō ligin na cuislinni. Agus nā dēnuid saethur &ersir; nā coimiltear iat, &ersir; nā dēntur fothragad dōib, ōir disgaīltear &ersir; gluaistear na leanna uatha so, &ersir;
dobudh eagaleagail fiabrus do theacht; &ersir; nā taburthar
leigeas lagthach dōib, ōir do chūiseōchad sē cuirrineachcuirinac &ersir; uertigo. Et nā tobuirtaburtur neithe fuara dōib, ōir do mēdōchdais oime an adbuir; &ersir; nī dleagur neithe teasaidi co mōr do thabairt dōib
ar eagla an fhiabraisfiabrusa.
Mās ead, dēntur coimēd deithideach orra. Ar an adbur sin ceangailtear ar tūs cumsanad &ersir; uaingius orra, &ersir; codlad fada, &ersir; beacān bīd &ersir; digi, mur atāit, petraisi &ersir; arān glan &ersir; beacān d'fhīn
glan. Et tair ēis chumsanuid trī lā do dēnam dō, taburthar diatreonpipereon dō, dā mbia an rēgiōn &ersir; an aimsear fuar; &ersir; tabarthar diaaradon abatis &ersir; siūcra rōis dō; &ersir; dā mbia an rēgiōn fuar taburthar .2. de sin dō, &ersir; dā mbia te taburthar
.3. nō dā .3. . Agus seachaintir na neithe ro-theasaidi, ōir dā tucthar diatrion nō diacalamentum dō, bud eagaleagail fiabras do theacht, do rēir fhiadnuise Aueroes a
Coilliged.
Ar an adbur sin is follus co lōr cinnus as
inteagmāla don tshaethur rē n-abair Ipocrāid labor spontaneus, &ersir; dā gnēithib, fhēdmaid do thuicsin a mōrān do moduib; &ersir; fēdmaid rem-fhāistine do dēnum do mōrān d'easlāintib ēxamla fhēdus teacht ōn tsaethur sin annsan aimsir atā
chugainn.
Agus atāit droch-āilgis ele mī-nādūrda fhoillsigius
infra 254
easlāinti ēigin speitsialtaspsialtaspeitsielta a n-inad d'āirithiairithi &ersir; āirmeōchmaid iat maille rēna leigeasaibh don taeb this dīn. Mās ead, labrum ar tūs do theinnius
an chinn &ersir; na slinnēn &ersir; ball eile an chuirp fhoillsigius na heaslāinti atā chum teacht; &ersir; leigistear iat maille rē cuislinn dā mbia an corp līnta ō fhuil deirg, &ersir; taburthar leigeas lagthach mad iat na leanna eile pheacuighius ann. Et dā
mbia teinnius cinn ar neach &ersir; tromdacht, maille rē dobrōn &ersir; rē docomlacht anāla, signigid sin mania; &ersir;&ersir;[om.] leigistear hī lē blāth time &ersir; lē iara pigra &ersir; lē iara rufini &ersir; lē gairdeachus &ersir; lē hinnsdruimintib ciūil.
Teinnius cinn, maille rē cuilib &ersir; rē finnfad d'fhaicsin, signigid sin cataractacataractacatracta; &ersir; seachnuid siat iasg an tan sin &ersir; gach uile photāitse, &ersir; gach uile thorad, &ersir; gach uile nī deathmur, &ersir; dēntar aipstinens an tan sin, &ersir; folmuigthear lē iara pigra &ersir; lē pillepill-pill-i
auria iat. Et dā mbia teinnius cinn a fiabras airar neach, maille rē deirgi na sūl &ersir; na haidthi, &ersir; rē foillsiugad lōchrann d'fhaicsin ar lasad, &ersir; neam-chodlad do beith ar neach, &ersir; an fual do beith īsil, signigid frenisis, &ersir; leigistear an tan
sin ī maille rē cuislinn &ersir; lē haipstinens &ersir; lē clistericlisteribh &ersir; lē neithib frithbuailteacha.
Tromdacht an radairc &ersir; an ēsteachta, &ersir; na
infra 254-6
cēdfad eile, maille rē sgotomia &ersir; rē uertigo &ersir; rē hingopus, fhoillsigid sin epilepsia nō&ersir; apoplexia
nō&ersir; bās obann. Agus dēntur clisteri gan inmeadōn an tan sin, &ersir; furāiltear aipstinens do dēnum an mēid is mō fhētur an tan sin; &ersir; folmuigthear ē lē iara pigra, &ersir; dēntar coimilta ēigintacha air.
Iectigacio do beith annsan aigid, maille rē
stupur, signigid sin spasmus nō pairilis nō litairgia. Agus dēntur clisteri imda an tan sin, &ersir; folmuigthear ē lē iera pigra &ersir; lē haipstinens &ersir; lē coimeltaib &ersir; lēna cusmailib.
Agus dā mbia an aigid dearg, &ersir; hī a' claenad
chum beith riabach &ersir; chum morfia, &ersir; an guth do beith cīchānach, &ersir; docomlacht na hanāla, signigid sin gan cunntabairt lubra ac teacht, &ersir; dleagur sin d'fhurtacht co ro-luath lē mōrān cuisleann, &ersir; lē iera rufini do thabairt dōib co
meinic, &ersir; maille rē haipstinens do dēnum ō na biaduib geinius linn dub &ersir; ō na biadaibh teasaidi is urusa do thruailliugad &ersir; is deacair do dīleagad.
Agus dā raib an aigid atmur maille rē hatt an fhabra iachtair &ersir; rē tromdacht do beith andsa
taeb deas, foillsigid sin ydrōpis. Agus is imchubaid absdinens go mōr an tan sin, &ersir; dighi go hāirithi; &ersir; seachnadh sē gach uile nī fuar fliuch. Agus gnāthuigthear an tan sin feōil ēn do-nī edtillach arna rōstadh.
infra 254
Et gibē ara mbī cattarrus go gnāthach, &ersir; agā mbī corp truagh, &ersir; ucht cumang anbann do beith acu do gnāth, as comurtha sin airar perplimonia nō ar tisis do beith ag teacht. Mās ead, fostuigthear an reuma ar dūs, &ersir; folmuigthir an ceann ainnsēn
lē hyera pigra; &ersir; curthar pūitsi teasaidi fān ceann do millium &ersir; do shalann arna mbrisidh &ersir; dēntar puinc ar fhuighelaibh an chinn. Agus dā mbia an chūis teasaidi gnāthuigthear dyapapauer, &ersir; dā mbia fuar gnāthuigthear dyanisum &ersir; diaisopus,
&ersir; dēnad neam-chodlad &ersir; aipstinens mōr. Tremor cordisTremor cordistremur cordis &ersir; lēimneach, signigid sin singcoipis nō bās obann; gnāthuigthear an tan sin neithe chomfhurtachtaidius an craidi, mur atā, diacameron &ersir; diamargariton, &ersir; curthar pūitsi ar an ucht do
blāth borrāitse &ersir; bugulusa &ersir; do mellisa &ersir; do neithib eile atā dīleas annsa chūis so.
Tromdacht &ersir; teinnius &ersir; pulsamlacht annsa taeb deas, maille rē fiabras, signigid sin neascōid na n-ae, &ersir; leigistear hī lē cuislinn do ligin d'epatica,
&ersir; lē casia fistula &ersir; lē rōs &ersir; lē sandaili &ersir; lē campora &ersir; lē huisgi rōis do chur ar na haeib. Agus dā mbeid na comarthacomurtaighi sin gan fiabras, signigid sin cruas &ersir; dūinteacht isna haeib; mās ead, ibit siat uormōnt &ersir; persille &ersir; mersi &ersir; fenēl, &ersir; beacān
spicanardi &ersir; a ōl maille rē hoximel sgilleticum; &ersir; gnāthuigthear na neithe so maille rē heanbruithi siser, &ersir; ongthar rēgiōn na n-ae uile lē harragon
infra 256
&ersir; lē marsiaton &ersir; lē diaaltea. Et an uair bīs teinnius continōideach a timcheall an imleacāin signigid sin
tempanitestimpanites.
Et dā mbia fasdidium nō aduathmuireacht ar neach, &ersir; gaethmuireachtgaethmuireacht nō līnad do beith annsna taebuib &ersir; fā na maethānuib, signigid sīn coilica passio. Agus dēntur clisteri dōib ar tūs an tan
sin ana curthar ainīs &ersir; cuimīn &ersir; sīl ruibe &ersir; iara pigra, &ersir; gnāthuigthear a folmugad lē iara pigra, &ersir; ongthar iat lē holaid ruibi, &ersir; dēnuid aipstinens mōr, &ersir; gnāthuigid biada rōstaigthi &ersir; fīn glan, &ersir; dēntar pūitsi dō do shalann &ersir; do chuimīn
&ersir; d'ainīs &ersir; do shīl ruibe.
Dā mbia teinnius bronn ar neach maille rē gontaig &ersir; rē cnām na n-inneadh &ersir; rē flux bronn, signigid sin disinteria. Mās ead, taburthar lus na frangc maille rē bolus armenicus dō.
Tochus do beith annsa timthearacht, &ersir; teinnius, &ersir; tromdacht, signigid sin tenesmon nō emaroidesemoroydes acht muna beid na piasta rē n-abur cucurbitini ann. Agus leigistear tenesmon mur so .i. gab sgeartāin &ersir; crūbacha do-gabur fā na clochuib
bīs fā na tunnaduib bīs annsna tāibirnib, &ersir; bristir co min iat maille rē geir bocāin, &ersir; dēntur ceirīn dīb &ersir; curthar ar an timthearacht.
Dā mbia teinnius a n-altaib dēiginacha an droma &ersir; a comursanacht na sliasat, maille rē
fiabras, signigid neascōid na n-ārann. Et leagar
infra 259
cuisle an tan sin, ar tūs do basilica &ersir; ainnsēin do shofena, &ersir; co hāirigthi don taeb ana fuil an teinnius; &ersir; folmuigthear ainnsēin iat lē casia fistula, &ersir; déntur ceirīneachaceirina dōib do neithibh
fuara, mur atā, rōs &ersir; sandaile &ersir; a cusmaile.
Agus mad follus gaineam rē haimsir fada, &ersir; a chosg co hobann, signigid sin an chloch ar leagad. Agus dā mbia an gaineam sin dearg, signigid an chloch do beith annsna hāirnib. Agus dā
mbiambia[om.] geal signigid an chloch do beith annsa lés. Agus gibē lērab āil a choimēd ō chloich gnāthuigead sē sgeathrach &ersir; diet sēim, &ersir; gnāthuigthear neithe diuereticacha mīne, mur atāit, sīlta fuara.
Et dā mbia sgris ar neach lēna fhual, signigid
sin cruas do beith annsa slait nō annsa lés; mās ead, gnāthuigthear biamlacht psillium maille rē sīltuib fuara glana &ersir; rē bainne gobuir.
An dara caibidil: do regimen rēm-choimēdach na plāigi
Adhuc in regimine preseruatiuo quod debetur corporibus .i. ō do luaideamur don taeb thuas
dīn don regimen rēm-choimēdach dleagur do thabairt do na corpuib, labrum anois do regimen
choimēdach na corp ō na heaslāintib plāideamla theagmus dūinduinn ōn aer leath amuith do nādūir.
Ar an adbur sin as intuicthi nach fuil ar an
plāid innillus coimēda as fearr nā a seachna; &ersir; nī hē an t-inad a mbī an phlāid amāin do sheachna, acht an talam uile: mur adeir Raisis, qui non est in aere corrupto non corrumpeturcorumpitur ab eo .i. in neach nach bī san aēr thruailligthi
nī truailltear uada ē, mur adeir so, qui non est in bello non moritur in eo .i. gibē nach bī annsa chath nī marbthar é ann.
Gid eadh, dā n-anam annsan inad a mbia sī tar gach uile nī, bīth an teagh glan ō gach uile
imurcuid, &ersir; co hāirithi ō na himurcachaib geinius brēntus, mur atāit, na guitirguit+er-nod iatur; &ersir; co hathchumair seachaintear gach uile nī brēn, &ersir; imdaidthear na neithe deadh-balaid .i. neithe fuara deadh-balaid a n-aimsir an tshamraid, &ersir; neithe
teasaidi deadh-balaid a n-aimsir an geimrid, mur dob āil lē hAuicenna, fhurāilius an t-aēr do cheartugad lē hambra &ersir; lē lignum aloes &ersir; lēna cusmailib, ōir comfhurtachtaigid siat an craidi &ersir; an inchinn &ersir; tirmuigid an t-aēr salach plāideamail.
Ar an adbur sin leagur deathach ambra moch-thrāth fān srōin, &ersir; do thūis, &ersir; do lignum aloes, &ersir; do sdorax, &ersir; do laudanum, &ersir; do chrōch, &ersir; do masdix, &ersir; do chlōbus, &ersir; do chainēl, ōir an uair lasaid so
infra 261
do-nīd balad maith, &ersir; leagur uair eile deathach
terpentinaterpontina &ersir; sginantum faī an srōin. Agus muna fadthur na neithe sin leagur deathach lubāitse &ersir; rōs marina &ersir; ibair craigi &ersir; costus &ersir; laurus &ersir; sumac &ersir; rōis &ersir; sipreach faī an srōin, ōir lasaid na crainn so co mōr annsna tigib &ersir; cūisigid deathach;
ar an adbur sin do-nīd comfhurtacht mōr annsa chūis so. Agus curthar ar smērōidib uair eile é, &ersir; cūisigid deathach. Et is maith deathach alipta musgata &ersir; galla musgata, ōir atāit na neithe so teasaidi deadh-balaid. Et is iat so na neithe fuara
deadh-balaid ō ngaburngabtur deathach do cheartugad an aēir .i. sanndaile &ersir; rōs &ersir; blāth nenufairnenufar, arna cur ar leacach dearg nō ar iarann dearg &ersir; uinēgiruinegra do dortad orra, nō maille rē coriandrum arna ullmugad &ersir; rē duilleabar saileach &ersir; rē camphora &ersir;
maille rē croicinn ubaill grāinig nō maille rē huball buidi. Agus leagar deathach na neithead so adubramur faī an tig, nō connaimthear annsa lāim iat do gnāth nō co meinic.
Et an seōmra ana laiginn sē leagar an deathach
faī. Agus bīth an seōmra sin a ngaire do thalam, &ersir; nā bīth reumamail, &ersir; osgailtear fuinneōga na hairdi soir, &ersir; iatur fuinneōga na hairdi tshiar &ersir; na hairdi teas, &ersir; curthar canafāis fliucha ar taebuib an tigi, &ersir; bīth soitheachsoighth-i {with raised hyphen} lān d'uisgi astig,
&ersir; bīth soitheach eile a n-airdi astig ana mbia mōrān poll, &ersir; uisgi ag silead astu ar bāisīn ag dēnum ceoil. Annsa tsamrad, immorra, nō annsa fodmur, curthar duilleabar saileach nō caerthuinn nō darach annsa fraig, &ersir; duilleabar mirtuis &ersir;
fīneamna &ersir; saileach ar urlār an tigi. Et croturcroitear uisgi tobair &ersir; aigēid ar fud an tigi, &ersir; gabuid siat balad campora &ersir; rōis &ersir; aigēide chucu, &ersir; a cusmaile; &ersir; leagur deathach neithead ndeadh-balaid fūtha fā dō nō fā thrī sa lō co n-oidchi.
Et is ēigintach an linn cinntach d'fholmugad annsa tsamhrad &ersir; a tosach an fhodmuir; ar an adbur sin folmuigthear linn ruad annsna daīnib ōga coileara lē tamurendi &ersir; lē casia fistula &ersir; lē mirabolani citernicitrini &ersir; lēna cusmailib. A ndeireadh
an fhodmuir &ersir; annsa geimrid folmuigthear linn finn an uair bīt na cuirp linta ō linn fhinn lē neithib fholmuigius na leanna reamra, mur atā, agairg &ersir; turbid, &ersir; lē polipodium, &ersir; lēna cusmailib. Agus creidim gurab maith an gach uile aimsir
mad te nō mad fuar hī, &ersir; an gach uile coimplex, pillidipill-pill-i do mirr &ersir; d'aloe &ersir; do chrōch annsa chās so. Et folmuigthear lē cuislinn iat, &ersir; co hāirithi is maith cuisle do lucht adolicensia &ersir; do lucht fola deirgi uair sa mī, acht muna toirmisci cūis
eigin é, mur atā, anfhainne na brīge &ersir; flux na fola mīsta &ersir; flux emaroides. Agus as follus co
meinic gluasacht fola deirgi sa chorp; mās ead, leagur an chuisle gan fuireach an tan sin, ōir is mōr as imchubaid so ar eagla co tuitfid neach a
n-easlāinti.
Et bīth a fhis agad na biada as imchubaid dōib co ndligid siat beith ēdrum so-dīleagtha gan beith so-thruailligthi a' cathugad a n-aigid an morgaid. Agus nā caitear iat a caindiacht
a caithmhe a n-aimsir ele, ōir is eagaleagal an neim-dīleagad an tan sin &ersir; an truailliugad do rēir chonsiquens. Gid eadh, as imchubaid biad do chaithim co luath &ersir; co meinic annsa chūis so, ōir nī dligid gorta nā tart d'fhulang; ar an adbur sin
seachnuid siat feōil muici &ersir; daim &ersir; na n-ainmintid mōr, ōir is leanna reamra geinid siat. Gid eadh, gnāthuigthear cearca &ersir; petraisi &ersir; gach én do-nī eitillach, a n-ēgmuis na n-ēn do-nī comnuide a n-uisgi, ōir geinid sin leanna rigne. As imchubaid
mur an cēdna feōil fearbōg ōg &ersir; molt &ersir; coinīneadh &ersir; mīltad muidi annsan aimsir so; &ersir; caitear maille rē mēid ēigin aigēide iat, ōir furtachtaigid gach uile nī aigēidigthi an tan sin. Et an uair rōstaigthear rostar iat dleagur aigēid, nō agresta, nōid
neithe aigēidigthi, do chaithim leō. Et do-nī an sabsa rē n-abur camilinum an cēdna, ōir fuaraid &ersir; tirmuigid na neithe curthar ann. Et bristear na neithe aigēidigthi, &ersir; timpearāiltear iat maille rē pūdur cainēil &ersir; rē haigēid, &ersir; caitear; nō caitear
agresta 'na haenur leō, nō aigēid 'na haenur, ōir as maith gach uile nī aigēidigthi an tan sin.
Et seachaintear na holaidolada &ersir; gach uile nī olamail mēith an tan sin; &ersir; seachaintir mur an cēdna gach uile nī loisgtheach, mur atā, gāirleōg &ersir;
uinneamain &ersir; lus annsan aimsir sin, ōir tēigid sin na leanna &ersir; an corp co huilidi. An cāisi, immorra, seachaintear ē, ōir geinid leanna reamra. Agus seachaintear an bainne mur an cēdna, ōir atā sē so-thruailligthi. Agus seachaintear gach
uile thorad mur an cēdna, &ersir; co hāirithi na tortha do geineadh ōn aimsir sin &ersir; do hoilead annsan aēr thruailligthi. Agus na luibi rannchuidigius rē mailīs, seachaintear iat; &ersir; na huisgi rithius co fuirimeallach ar uachtar na talmantalman, nī hinōla iat.
Et dā caitear na tortha dligid siat beith aigēidigthi, mur atāit, ubla goirti &ersir; ubla grāineacha &ersir; pēirida &ersir; orāidsioraitsí shearba. Agus an mēid bus ēidir do bearbad dīb so beirbthear iat, ōir innarbaid an teini agā mbearbad a māilīs; &ersir; tuicthear a
chusmailius so do na luibib. Agus is iat so na luibi is mō is imchubaid annsan aimsir so .i. lactuca &ersir; portulaca maille rē haigēid, &ersir; luibi aigēidigthi eile, mur atā, persille &ersir; magiorana &ersir; sāitsi &ersir; fumus terra, arna mbearbad maille rē
borrāitse. Et seachaintir gach uile luib &ersir; praiseach eile, ōir atā flichideacht uisgeamail tsomorgtha
annsna luibib &ersir; annsna praiseachaib &ersir; annsna torthuib; ar an adbur sin seachaintear iat.
Et bīth a fīn fuar anfhann, &ersir; dā mbia sē lāidir
curthur uisgi tobair ann. Agus seachnuid siat na comshuigigthi ana curthar mil &ersir; gach uile nī atā ard a mblas milis, mur atāit, caera aipchi fīneamnach &ersir; dactuli &ersir; siūcra &ersir; a cusmaile.
Agus bīth a fhis agut nach fuil inad ag an
tsaethur annsa chūis so acht beacān, ōir tēigid an saethur mōr na cuirp &ersir; luathaigid an anāl &ersir; do rēir chonsiquens cūisigid an t-aēr truailligthi murguigthimorguigti do tharrang; mās ead, dēntur saethur beac a n-inad measarda ar nach bī taitneam
grēine co mōr. Et seachaintear cuma &ersir; cluithida saethracha &ersir; rith annsan aimsir sin, &ersir; gach uile gnīm mēdaigius &ersir; luathuigius an anāl.
Et codlad sē annsan oidchi a seōmra fā leagur deathach na neithead adubramur romainn, &ersir;
iatur an seōmra co maith. Et bīth a fhis agad nach imchubaid an codlad fada annsan aimsir so, ōir is mōr fhliuchius sē na cuirp, &ersir; dligid regimen imchubaid na haimsiri so beith a' claenad chum tirmaideachta, mur adeir Auicenna. Et seachaintear
an codlad fada annsa geimread. Agus dā ndearntur codlad annsa samrad, an uair atāit na laeithi fada, dēntur a n-inad measurda ē a n-ēgmuis na n-asān &ersir; na mbrōg. Agus nā hitear biad co grod ana diaid; &ersir; na codaltur co luath
a ndiaid bīd, ōir cūisigid sin teinnius cinn &ersir; tromdacht annsa chorp co huilidi.
An fhearg, immorra, seachaintear ī annsan aimsir so, ōir tēigid an fhearg an craidi &ersir; fiuchaid an fhuil. Et seachaintear an gairdeachus imurcach;
gid eadh, furtachtaigid an gairdeachus measurda. An choimriachtain, immorra, seachaintear ī, &ersir; co hāirithi a himurcaid. Ōir gibē gnāthuigius coimriachtain a n-aimsir na plāigi as luath an guasacht do-geib sē ō aibrisgeachtaibrisgeacht an galair so. Et gibē
do gnāthuig coimriachtain, nā connmad sē regimen cumang ar eagla co tēchtfad &ersir; co truaillfid an sperma; mās ead, dēntur comuirle Galen .i. a dēnum mēid ēigin maille rē hinmeadōn, ar cor nach mothōchurmothōchur an dīsgaīlead &ersir; co mothōchurmoitheochur ēdromacht
na mball.
Et bīth a fhis agat gurab mōr an furtacht do-nī gnāthugad na pillidipill-i ordaigius Raisis &ersir; Auicenna, dā mbia neach a regimen maith maille rū, ōir gibē gnāthuigius iat bīth saer ō phlāid
maille rē furtacht Dia. Et is mur so do-nīthear é .i. gab dā rann d'aloe, crōch na hairdi teas, &ersir; mirr, rann do gach nī dīb, &ersir; caitear trī pillidipill- dīb gach lae; ōir nī ligid na pillidipillidi so na leanna do thruailliugad nā do morgad, mur is follus isna
corpuib marba coimētur gan morgad lē mirr &ersir;
lē haloé &ersir; lē crōch; &ersir; do-chīm-si fēin so co meinic, &ersir; atā mu dōchus co mōr astu.
Item adeir Raisis gurab imchubaid bolus Armenicus maille rē haigēid &ersir; rē huisgi isin cās-so.
Tuillead, is mōr chomfhurtachtaidius triacla a mēid cnó do chaithim maille rē huisgi aigēidigthi fā dō sa tseachtmain. Ōir do-nī Auicenna d'fhiadnuise gibē chaithius triacuiltriacuiltrialuil sul truailltear a chorp, &ersir; a gnāthugad, nach fadann bās do phlāid,
acht co coimēda sē regimen maith annsna neithib eile. Et is do na neithib choimēdus neach ō phlāid .i. triacail &ersir; metridatum; &ersir; comaentaigid Auicenna leis so annsa cheathramad canōin.
Tuillead, adeiridadearuid drong eile gibē ithius aen-greim
do shamad moch-thrāth &ersir; im easbartadeasburtain gurab annam gabus plāid ē. Tuillead .i. is maith aen-uair nō dā uair sa lō pūdur litontralitondra maille rē huisgi samaid nō bugulosa nō sgabiós do chaithim, nō a caithim gan uisgi; nō cogantur a prémh &ersir;
itear í, ōir fodnaid sī a n-aigid na neimi mur sin, ar son co tirmuiginn &ersir; nach tēiginn. Tuillead, is mōr chomfhurtachtaigid na lāmha d'innlad co meinic sa lō a haigēid, &ersir; spoingia nō ēdach līn do thuma a n-aigēid, &ersir; a mbeith annsa lāim &ersir; a
mbalad do gabāil co meinic. Tuillead, is maith cuisle do ligin uair sa mī maille rē regimen maith bīd &ersir; digi &ersir; na neitheadh eile.
infra 266
Agus is lōr na neithe athchumaire so adubramur do regimen rēm-choimēdach na plāigi.
An treas caibidil don ceathramad pairteagal: do regimen rēm-choimēdach na neimi
Quoniam homines sani a sumpcione ueneni magnum possunt incurrere nocumentumincurrure nucumentumincurrure nocumentum .i. fēduid
mōrān d'urchōidib teagmāil do na daīnib slāna ō chaithim na neimi, mās ead, is maith innillius &ersir; sduidēr do dēnum air so, innus co fēdadais na
daīne a coimēd co maith ō chaithim na neimi.
Et bīth a fhis agad nach inann fhēdmaid nī do rād a timcheall dathann na corp cumuscda cōirigthear ō na ceathra dūilib, &ersir; a timcheall a mblasa &ersir; a mbalaid. Ōir as inann oibriugad atā
ag dath na neithead cumuscda a n-aithfhēgad na n-ainmintid &ersir; a n-aithfhēgad an duine; ōir mur dīsgaīlius gile na heala radurc an duine agus chalmuigius duibi an fhiaich a radurc, is mur sin do-nīt siat na hoibrigthi sin ar gach uile
ainmidhi gā fuil radurc. Et nī mur sin don blas nā don balad. Ōir atā blas &ersir; balad toltanach do gnē ēigin do na hainmintib nach fuil don duine,
infra 267
&ersir; econtra, mur as follus nach cairdeamail blas an cholacinndita don duine &ersir; a beith cairdeamail
don muic.
Ar an adbur sin gibē lērab āil gnēithe na neimi fhētur do chaithim do sheachna, nā hithid sē aen-nī ara mbī blas &ersir; balad aduathmur, &ersir; co hāirithi acht[om.] muna bia an biad aithnid dōib do
rēir dearbtha. Mās ead, dā mbia cunntabairt air neach an mbia in neim cumuscda risin mbiad, roim gach uile nī innailtear an bēl lēa huisgi mbog roglan, &ersir; tuicthear as sin blas an bīd co maith; &ersir; an uair cogaintear an biad connaimthear
co fada annsa bēl é innus co comurthōchur a blas &ersir; a balad, ōir, dā mbia neim annsa biad do-dēna urchōid don chorp, tuicfir gan cunntabairt ī ō blas nō ō balad an bīd do beith aduathmur.
Tuillead, bīth a fhis agad gurab mō bīs an
meallad so co foluigtheach annsna biaduib romillsi nā annsna biaduib aigēidigthi, &ersir; co coitchinn gach uile biad rannchuidighius rē blas maith co mōr nā annsna biaduib eile. Ar an adbur sin na daīne bīs amuirseach ar neim dligid siat na biada
comshuigigthi ēxamla do sheachna, &ersir; co hāirithi an uair beidbitb&ersir; siat ēxamail co hard do rēir datha &ersir; balaid. Et nī hurusa an meallad so do beith a n-eanbruithi na feōla aenda, nā annsa feōil aenda fēin, nā annsan arān aenda. Et gibē ara mbī
infra 268
eagla na neimi, gnāthuigead sē biada aenda do chaithim &ersir; deoch uisgi glain, ōir nī hurusa meallad do beith inntu so &ersir; is urusa a beith andsa fīn. Ar an adbur sin is mōr dligmiddl-maid dath &ersir; blas &ersir; balad an fhīna do thabairt dār n-ūig. Agus
dleagur a ōl a soitheachsoightheach glaine, innus comad feirrdi do tuicfidi a dath &ersir; a shubstaint. Agus an fīn ibthear an tan sin, dligid sē beith geal solus anfhann, ōir is urusa meabal nō cealg do thuicsin ana leithēid sin d'fhīn.
Tuillead, bīth a fhis agat co fhuilid neithe ēigin nach fuilnginn neim do beith ana fiadnuise gan a ndath do chlaechlōd a cēdōir, mur adearar co coitchinn rē hadairc na hathrach neime rē n-abur serpens nō rēna teanguid, ōir gabaid fliuchad
chucu a fiaduisne na neimi, &ersir; co speitsialta dā curthar salann orra. Et a chusmailius sin don chloich rē n-abar prasius as māthair &ersir; is pālās don chloich rē n-abur smaragdussmargadus, ōir is annsa chloich sin do-gabur ī; &ersir; is dath uaine bīs uirre
ara mbī uaine tiug a cusmailius orafuint; &ersir; do-gabur ī &ersir; braen dearg innti uair &ersir; braen geal uair eile, &ersir; is dearb co coimēdann sī na rīgthirithi ōn neim; ōir dā mbia an chloch so ar an mbord &ersir; neim do chur ana fiadnuise cuirid a dath uaine
dī co luath, &ersir; ar cur na neimi don bord inntaigid in dath cēdna uirre. Ar an adbur sin gibē bīs
infra 268-9
amuirseach ar neim dligid sē an fuirceadal sin do dearbad.
Tuillead, is maith triacail do chaithim roim in
cuid &ersir; 'na diaid annsa chās sin, &ersir; metridatum mur an cēdna. Et is mōr fhodnaid na neithe aenda annsa chās so, mur atāit, cnō mōra &ersir; cnō gaīdilacha, ruib &ersir; sāitsi; mās ead, is maith don duine beas amuirseach ar neim mēid ēigin dīb so do chaithim
roim an cuid &ersir; 'na diaid.
Et gibē bīs amuirseach ar neim seachnad sē gnēithe na mbiad ana fadthur aduim ro-beaca a cusmailius neimi; &ersir; do-gabar sin a ngnēithib fungi &ersir; truphuli &ersir; na cloch mianamail. Tuillead,
is ēigin don neach sheachnus an neim gan a innillius uile do beith annsa biad nā annsa dig do-bearar dó amāin, &ersir; mur an cēdna dā fear frithāilti, oir teagmaid an neim go haicīdeach inntu gan chin do duine, mur atā, rēd aicīdeach ēigin urchōideach
do thuitim annsa biad &ersir; a bearbad maille ris, nō a thuitim a soitheach an fhīna, mur atā, sgorpio nō lacerta; ōir atā mōrān do na hainmintib neimneacha grādaidius balad an fhīna, &ersir; rithid siat chugi &ersir; ibid cuid de co meinic &ersir; sgēithid ann
arīs, &ersir; uair ele do-gabar bāiti ann iat, &ersir; uair eile lighid siat na soithigi asa n-ibthear an fīn: ar an adbur sin is maith na soithigi so do choimēd co maith.
Tuillead, is mōr dligmiddl-maid {with raised hyphen} beith deithideach a
infra 269-70
timcheall an uisgi gnāthuigmid .i. gan a beith ana uisgi chomnuide ana fagurfagtur gnēithi na n-ainmintid neimneach. Agus tuicthear a chusmailius sin do na luibib gnāthuigid na daīne co coitchinn, ōir is meinic gnāthuigid na hainminti neimneacha
comnuide do dēnam a n-inad a fāsaid na luibi. Agus an connad gnāthuigmidgnath-maid, gabaid sē nādūir na n-ainmintid neimneach do-nī comnuide ann chugi, &ersir; teagmaid co meinic gortugad do na daīnib uada sin.
Et an uair thuigius duine urchōid ana gaili, mur atā, lasad &ersir; cnām &ersir; teas &ersir; cumgach &ersir; allus &ersir; tart &ersir; codlad domuin &ersir; sdupur, nō tuitim na brīge, maille rē hallus &ersir; rē singoipis. Agus an uair bus follus na neithe so, nō cuid dīb, gan
cūis fholluis eile, dēntur sgeathrach a cēdōir maille rē holaid sisaminumseraminum nō almont milis. Nō caithid im &ersir; bainne, maille rē mōrān bīd, &ersir; sgēithid. Et dā teagmad nach sgēithfid in tan sin īsligthear nō sgristar brīg na neimi. Agus ar nglanad an
gaili taburthur triacail mōr dō, maille rē fīn ana mbeirbthear prēma litontralitronda, &ersir; nā caithid siat biad co ceann seacht n-uaireadh 'na diaid, &ersir; oiltear ē maille rē neithib olamla 'na diaid sin, mur atāit, fīgida &ersir; uua passa &ersir; cnō gaīdilacha &ersir;
eanbruithi coiligh mēith.
Agus dā teagmad an neim do caitheadcaitim d'fhāgbāil
infra 270-1
an gaili, dēntur clisteri an tan sin. Tuillead, caitear bolus Armenicus maille rē fīn, &ersir; coimiltear in corp co huilidi, &ersir; toirmiscthear in codlad co
huilidi. Agus is chum an neith so amāin adeirim gach uile nī do dēnam, &ersir;&ersir;leg. .i.? d'inntōg na neimi, nach gluaisti chum an chraidi hī; ar an adbur sin, &ersir; an breitheamnus slān, ar ndul an dara lā nō an treas lā torainn, nach mōr, is animchubaidainimcubaid
an chuisle.
Agus dā tuicim an neim do beith fuar do rēir a comurthad (ōir fēdmaid a thuicsin mur sō trē doimne ana chodalta &ersir; ō sdupāil &ersir; ō fhuacht an chuirp) is maith neithe teasaidi do thabairt a
n-aigid na neimi, mur atā, gāirleōg &ersir; litontralitronda &ersir; ruib &ersir; a cusmaile do neithib teasaidi. Agus dā mbia an neim teasaidi caitear coriandrum &ersir; campora &ersir; a cusmaile. Et dā mbia anaina neim marbus ōn chumachtain fholuigthigfol- {with raised hyphen}fogl-id {with raised hyphen}, mur atā,
neim napellus, caitear triacailtriacla &ersir; metridatum &ersir; sīl neannta &ersir; agairg &ersir; colacinditacolacinditacola .c. &ersir; caera ibair craigi &ersir; serapinum &ersir; castorium.
Agus atāit leigis maithi eile a n-aigid na neimi oibrigius do leith tota spesies, innarbus ī lēo
sgeathraig &ersir; lē hinglanad; gid eadh, is mō beanus leigeas na neimi co speitsialta rē regimen an leigis
infra 271-2
nā risin regimen coimēdach; ar an adbar sin nī aibēram aen-rēd de.
An ceathramad caibidil don cheathramad pairteagal: Do na daīnib bīs ag ēirgi a heaslāinti
Quoniam conualiscentes ab egritudinibus continentur
in latitudine sanitalis .i. ō connaimthear na daīne bīs ag ēirgi a heaslāinti a leithid na slāinti, as inlaburtha ann so dā follamnugad co generālta. Ar an adbur sinsin[om.] bīth a fhis agad co fuil cuid do na daīnib bīs ag ēirgi a heaslāintib
atā glan co fuirfe ōna n-easlāintib, et an drong eile nach cōir conualiscentes do rād co fīrinneach rūriu ar son nach fuilid arna nglanad co fuirfe &ersir; ar son aicīdeadh ēigin do beith ana coimideacht, mur atā, neam-thochlugad an bīd, &ersir; teinneas
anorduigtehach an chinn, &ersir; tromdacht an chuirp co huilidi, &ersir; gan a cuirp d'inntōg chum a mbrīg nā chum a nirt fēin, aislingthiaislingti &ersir; saethur annsa chodlad &ersir; inglanad leannaigi, so &ersir; a cusmaile do chomurthaib eile, foillsigid siat gan neach do
thērnōd co fuirfi ōna easlāinti, ōir atāmaidatamuratam- {with raised hyphen}
infra 272
cunntabarthach in tan sin co maireann fuidill na heaslāinti, mur adeir Ipocrāid: que relinquntur in morbis post crisim subuersionem faserifaserirecte 'facere'. consueuerunt .i. na neithe fāgthur annsna corpaibh ō na gallruib
tar ēis an fhaethuigthe, do gnāthuigidur siat aith-impōd do dēnum. Mās ead, is ro-gar regimen na droingindaine so do regimen na ndaīneadh easlān; ar an adbur sin rigid siat a leas neithe glanus &ersir; chlaechluigius fuidill an adbair.
Conualiscentes co fīrinneach, immorra, nī mairinn aen-red d'fhuidill an adbair acu; &ersir; tuicthear sin ō fheabus na brīge tochluigthigi, &ersir; ōn chorp do beith ag impōd chum a brīge &ersir; chum a fheōla, &ersir; gan an t-inglanad do beith leannaigi, &ersir; gan aen-nī
do beith follus don chēd-galur acht anfhainne na mball amāin. Agus an drong atā mur sin nī rigid siat a leas aen-gnē folmuigthi an tan sin acht an brīg do chomfhurtacht &ersir; an corp d'inntōg chum a oibrigthi gnāith &ersir; chum a brīge.
Agus atā so ana nī choitchinn dā gach aen-droing ēirgius a heaslāinti (mā tāit glan, cinco fuilid) .i. a regimen do beith cusmail &ersir; regimen na ndaīneadh easlān rē feadh dā lā nō trī lā gan inmeadōn d'ēis an fhaethuigthe; ar an adbur sin
is beac dligid siat claenad chum regimen na ndaīneadh slān, ōir is mōr an guasacht do na daīnib bīs ag ēirgi a heaslāinti claechlōd obann do dēnum chum regimen na ndaīneadh slān. Ōir
infra 273-4
atāit brīga na ndaīneadh bīs ag ēirgi a heaslāinti
ēgruaid, mur adubramur romainn; ar an adbar sin nī hintuctha aen-nī dōib thromuidius iat, mur atā, biad &ersir; deoch &ersir; a cusmaile do neithib eile thromuidius iat.
Dligid an drong bīs ag ēirgi a heaslāinti a
treōrugad chum saethuir mīn measurda tar ēis a chēile, do rēir mur thuicmid gurab ēidir lēna mballaib a fhulang gan gortugad, gan corthacht, ōir as mōr an t-amantūr do na daīnib bīs ag ēirgi a heaslāinti a leithēid sin do shaethur do dēnum.
Et dligid biada na droingi bīs ag ēirgi a heaslāinti cimus maith do geineamain, &ersir; beith so-dīleagtha, &ersir; beith silteach so-ōla, ōir is maith oilid a leithēidi sin do biaduib, &ersir; is luath dileagur iat. Agus dligid a mbiada claenad chum teasa sēim &ersir; chum
flichideachta. Et bīd siat an mēide so do chaindiacht innus comad ēidir a ndīleagad co hurusa &ersir; nach mothuigthi gāirfideach nā tromdacht nā līnad annsa gaile. Et nī dligid an drong ēirgius a heaslāinti gorta nā tart d'fhulang, acht beacān do
chaithim co meinic. Et dā teagmad co mothōchaide cuirrineachcuirinach &ersir; nō gaethmuireachtgaethmuracht nō tromdacht annsa chorp as inlaigdigthi caindiacht an bīd an tan sin. Et as ī uair imchubaid a n-oileamna an uair bus measurda don lō.
Et bīth a ndeoch d'fhīn maith thsēim deadh-balaid glan gan beith deathmur, &ersir; blas toltanach
infra 274
do beith air, a'ac claenad chum millseachta, &ersir; nī dliginn sē beith lāidir ar aen-mod. Agus na hibeadh sé uisgi fuar ar aen-mod &ersir; na dēnad
fothragad ann, ōir do fhēdfad sin beith ana chūis do bās obannbais dōdōdoib.
Tuillead, as ēigin do na daīnib bīs ag ēirgi a heaslāinti cumsanad &ersir; gairdeachus measurda do gnāthugad, &ersir; dēnait radarc ar inadaibh uaine,
&ersir; ēistid ceōil binne, oir blāthuigi meanma na droingendaine bīs ag ēirgi a heaslāinti ō ēisdeacht ceōl mbinn &ersir; ō fheicsinfaicsin neitheadh uaine. Et seachnait siat gach uile fholmugad, mar adubramur romainn, &ersir; co hāirigthi in choimhriachtain, ōir is
mōr urchōidighis in choimhriachtain dōib. Agus dā mbia faethugad in tē ēirghius a heaslāinti foluigtheach is amuirseach dligmid beith ara fuigeall; ar an adbar sin is lugha dleagar a sāsugad lē fīn nā in drong bīs ar térnugad co
fírinneach ōn easlāinti.
Agus dā faicirfaicthear go rig sē a leas folmugad fētur sin do thuicsin go maith trīd na comarthaib do āirbhimar don taeibh thuas dīn. Comhartachtaigthear in brīg ar tūs in tan sin lē biadh maith, mēid
ēigin do laithib, &ersir; aindsēin leigistear hē lē leigeas
infra 274-5
dīleas nō lē cuislinn do rēir mar do-chīfircifithear duit. Agus is intseachanta in chuisle in mhēid bus ēidir do na daīnibh bhīs ag ēirghe a heaslāinti, ōir is beag atā d'fhuil inntu co coitchinn; gidh eadh,
as ēigin a leigin co meinic ar son cūisi ēigin speitsialta.
Agus nī himchubaid codlad fada don droing bhīs ag ēirghe a heaslāinti, ōir bogaid sē iad; &ersir; dāmad imchubaid, as ar son in chumhsanaid
do-nī ann budh imchubaid. Agus as do regimen na droinge bīs ag ēirghe a heaslāinti a claechlōd dochum aēir chontrārda don aēr ina robadar easlān.
Tuillead, bīth a fhis agut co ndligid in drong
bīs ag ēirghe a heaslāinte innillius do dēnamh ō na neithib do bhī orra annsan easlāinti roime, ōir dligid in lucht ēirghius ō phleurisis eagla do beith orra roim na neithibhn&ersir;e do bhī orra innte, mar atā, gairbhe an ochta. Agus dā n-imdaigeadn-imdaighi
linn annsa droing bīs ag ēirge a heaslāinte is comartha sin ar an līnadh do beith acu.
Tuillead, teagmaid go gnāthach saint bīd do chaitheamh don droing bīs ag ēirghi a heaslāinti; gidh ead, nī inntaigheann an tshaint sin an corp
chum a brīge &ersir; lagaidh an brú; mās ead, laigdigthear in biad annsa chás so, et as inchalmuigthi in gaile lē trētaigibh &ersir; lē ceirīneachaibceirineachaibh &ersir; lē
infra 275-6
huinnimintibh teasaidi fliuchaidhi nō stipeacda agā fuil dīsleacht do chomartachtcomfurtacht in gaile, da
rēir mar do-chīfear don liaigh.
Ōir is annamh easlāinti rigin nā tidlaicinn sī teidhm ēigin do ball uasul, aset as mōr is intuicthi an mbia gortugad ar doman a mball ēigin phrinncipālta don neach bīs ag ērge a heaslāinti, &ersir; as
innteagmāla don gortugad sin mar is fearr do-chīfircifithear dūin. Agus mar adearor do na ballaib tuicthear a chusmailius sin do na brīgaibh nādūrda.
Tuillead, bīth a fhis agad corob mōr thidhlaicistinnlaicis innladh na cos &ersir; cīrad in chinn glaine do radarc
luchta conualescentés. Et mur in cēdna as mōr fhurtachtuigius innladh na mball fuirimeallach, co hāirighthi in ceann, ōir nī headh amāin ēdrumuigius na baill acht athnuaigid sē an meanma.
In cūigead caibidil: don gnāthugad
Consuetudo est res fortis ualde .i. is raed ro-lāider in gnāthugad, &ersir; in duine thoscuigius ōn gnāthugad do-nī urchōid mōr dō; ar in adbar sin dā ngnāthuigegnath-i {with raised hyphen}gnath- {with raised hyphen} neach saethar mōr dado dhēnam, &ersir;&ersir; &ersir;
infra 276
gomad hāl leislis an saethar sin do sheachna &ersir; a
beatha do breith ass a cumsanadh, nō saethar bus luga nā sin do dēnamh, nō gnē shaethair ele do dēnumh, &ersir; aimsear nō inad a n-ēgmuis an gnāthuigthi do thinnsgna, nī uil cundtabairt co tromuidthear iad uadha sin. Et tuicthear a
chosmailius sin don biad &ersir; don digh &ersir; don chodlad &ersir; don neam-chodlad &ersir; do na folmaidthib, ōir is cōir in gnāthugad do choimēd inntu so uile.
Agus dā dearbad corob nī lāidir an gnāthugad, mur as follus a brēithir Ipocrāid a
Regimen Acutorum
in uair adeir sē: mala dieta cibi &ersir; potús que secundum simile fit securior est omni tempore quam ea que melior si in ea subita mutacio fiat .i. is indille an gach uile aimsir in droch-biad &ersir; in droch-deoch bīs do rēir chusmailis nā
biadh &ersir; deoch is fearr anā sin &ersir; claechlōd obunn dado dēnum inntu. Agus comaentaigid Auicenna lē hIpocrāid and so an uair adeir sē: experimentum in hoc uincit racionem .i. claoid in dearbad in rēsūn annsaannsa sa cháss so, mur as follus as in rād
so: malus cibus usitatus melior est bono nonSgríobhadh an focal so isteach níos déanaí sa dá ls. usitato .i. an droch-biad arna gnāthugad is fearr é anā in biadh nach gnāthuigthear; ar in adbur sin is intuctha d'ūigh go rodeithedeach in gnāthugad, &ersir; co hāirigthi dā mbia sé inmolta.
infra 277
Et tuicthear a chusmailius so, &ersir; na neithe so adearur agā furtacht: .i. gach uile nī gnāthuigthear rē haimsir fada, dā mbia sē maith nō olc, is inchoimēda é a n-aimsir na slāinti &ersir; na heaslāinte; &ersir; is ē so is rēsūn dō sin .i. seasmuighi
in gnāthugad a n-inad na nādūire, &ersir; is inchoimhēda inadh na nādūire, mās ead, is inchoimēda in gnāthugad.
Et mad āil linn an gnāthugad do chlaechlōd is ēigin sin do dénum tar éis a chēile co neam-obunn,
ōir do-nī an claechlōd obunn urchōid do rēir inntinde Ipocrāit, gu hāirithi ag labairt don gnāthugad. Agus mad āil lē neach in gnāthugad do chlaechlōd, gnāthuigeadh sē biadha measurda inmolta agā claechlōd tar éis a chēile, a' gnāthugad
biadbidh reamur &ersir; biadbidh sēim uair ele. Gid eadh, gnāthuigthear na biada measurda nīsa mō in tan sin &ersir; na biada eile nī as luga mar so .i. dā ngnāthuigi neach droch-biadh, do chlaechlōd an gnāthuigthi sin caithead biadha maithe a mēid
bic &ersir; in droch-biad a mēid mōir, &ersir; tabarthar arna mārachmaireach nīsa mō don biadh maith, &ersir; mar sin tar éis a chēile nō gu treōruigthear chum bīd measorda é.
Agus gebē cheanglus é fēin do choimēd an
gnāthuigthi, mad ēigin an gnāthugad sin do sheachna, tigid urchōidi mōra uada. Mās ead, as maith &ersir; is imchubaid in corp d'ullmugad chum
infra 277-8
in gnāthuigthi &ersir; d'inordugad annsa gnāthugad innus comadh fearrdi do fhuileōngad sē teas &ersir;
fuacht, innus co mbeith sē imchubaid chum na saethur &ersir; chum na hoileamna theagmus dō, et comad ēider leis codlad &ersir; neam-chodlad &ersir; trātha &ersir; comnuidhi &ersir; tigi &ersir; leapacha &ersir; édaigi do chlaechlōd gan gortugad. Agus fēdtur so do gnāthugad co
maith &ersir; a choimēd, acht muna hinntaigthear chum na raed nār gnāthuigeadh.
In Cūigead Pairteagal
Tinnsgnaidhtinnsgaintear in cūigead pairteagal don leabar so &ersir; biaid in chēd-chaibidil de don chuislinnchuislinnc amháin soiléighte P..
Quoniam flebothomia uentosa &ersir; cetera .i. connaimthear in chuisli &ersir; in fhásadarc &ersir; in leigeas lagthach &ersir; sangis sugi &ersir; in poncpunc fā regimen na
slāinti co gnāthach, ar an adbar sin laibheōramaid dībh in mēid beanaid siad rē regimen na slāinti, innus nach leigfidh in obuir so aen-nī tairsi dībh; gid eadh, in mēid beanus sē rē leigeas na heaslāinte do-gébhthar a n-inadh ele é.
Agus tinnsgnam ar tūs don chuisleinn. Agus bīth a fhis agad in corp bīs slān co haenda nach
infra 278-9
rig sē a leas cuisle ar aen-modh; ōir nī dēin in nādūir aen-fholmugad isna corpaib glana, ōir nī hēigintach in folmugad isna corpaib slāna; gid
eadh, is mōr in tarba do-nīd siat do na corpaibh tuitmeacha, noch bīs tuitmeach do rēir a ngeineamna, nō do rēr aimsire, nō uatha araen. Agus bīdh a fhis agat co fuil cuid do na corpaib tuitmeacha dó nach imchubaid in chuisle &ersir; dā
ndēin urchōid mōr, &ersir; curob imchubaid do droing ele ī. Agus budhbudhú follus sin as so ōroir atā cuid do na corpaib ōna folmuiginn in nādūir fuil dearg gan furtacht ealadhan .i. uair ann tār in srōin, &ersir; uair ele maille rē flux emaroidés, nō trīd na
pōiribh, nō leisin inglanad, nō lesin fual; gid eadh, bīd siad fā leithead na slāinti in tan sin. Et dā faice neach in nādūir uireasbadach annsna hoibrigthibh sin nī hingnad in liaigh dā comurtacht, mur adeir so: arssars immetaturimmetatur(=imitatur). naturam in
quantum potest .i. leanaidh in ealada in nādūir in mēid is ēidir lē. Agus as ē mod imchubaid in fholmuigthi so .i. a folmugad lē cuislinn, nō lē hadairc, nō lé sangis sugi. Nī fhuil ēn-leigeas lagthach fholmhuigius fuil dearg, &ersir; má tá nī fhuil
sé a ngnāthugad ar son co fuil sē neimneach &ersir; sgristach ar in corp; ar an adbar sin is neim-ealadandaneimeal-dhaneimeal-da, agus 'an' sgríobhtha isteach fé bhun an 'da'. co huilidi fuil dearg do fholmugad
infra 279-80
lē leigeas lagthach; ar an adbur sin do breathnaigeadh chum bāiss in neach fuair in leigeas sin
do rēir dearbhtha. Ōir is mór is rēsúnta a folmugad trē chuislinn, ōir folmuigthear fuil dearg ōn chorp co huilidi trē chuislinn, &ersir; mar an cēdna na leanna ele, &ersir; co hāirithi ō na ballaibh inmeadhōnacha; &ersir; fédmaid a cosc an uair bus āil linn; ar in
adbur sin nī fhuil an mhēide sin do guasacht andsa chuislinn an mhéid atā annsa leigeas lagthach. Et is mar sin as follus go rigid a leas na cuirp bīs tuitmeach do rēir aimsire nō geneamhna cuisle do legin dōib.
An dara nī dligmid do thuicsin .i. cē hiat na cuirp thuitmeacha noch rig a leas cuisle co mōr. Mās eadh, adeiremadeirim corob iat lucht coimplexa fola deirgi as mó rig a leas an chuisle (in mēid beanus sē risin coimplex), &ersir; cuirp coimplexa
leanna duib as luga, &ersir;&ersir;[om.] cuirp coimplexa leanna finn &ersir; leanna ruaid a mod inmeogānach (gid eadh, is mō reagad a leas lucht leanna ruaid ré nā lucht leanna finn).
Tuillead, as iat so as mo rig a leas ré cuislinn
.i. in drong aga mbīd cuisleanna fairsinga &ersir; aibīc fheōlmar &ersir; dath edir deirgi &ersir; duibhe &ersir; mōrān finnfaid &ersir; musgaile maithi lāidire. Tuillead, as inntuicithe ananann aeis &ersir; an brīg &ersir; an gnāthugad an tan sin, ōir na cuirp atā tuitmeach ana coimplex
infra 280-1
nādūrda, &ersir; dārub imchubaid cuisle, &ersir; atā lāidir do rēir brīge &ersir; foirfeachta, &ersir; is mō gnāthuigius a leigin, as dōib sin as imchubaid ī. Ōir nī fhuilngeann an brīg anmhann nā ininann aeis óg nā an aeis tsheanórda cuisle do leigin. Agus as mór
as inchoimēda in gnāthugad ann so, &ersir; nī hann so amhāin acht isna neithib eile. Agus mar an cēdna in drong noch gnāthuigius regimen noch imduighius fuil dearg, mar atā, in drong gnāthuigius dīmaīnius &ersir; gairdeachus, &ersir; ithasithis
mōrān feōla meillsi róstaighthi, &ersir; ibhis fíonta maithe, &ersir; nach gnāthuigeann fothraigthi nā coimriachtuin nā mōrān saéthuir, as mōr rigit siat a leas cuisle. Agus a chontrārda so don droing do-nī trēiginus, &ersir; chaitheas biada melancolica,
&ersir; do-nī mōrān fothraigthi &ersir; coimriachtana &ersir; saethair, &ersir; aitreabuigius a rēgiōn teasaidi ana mbī dīscaīlead mōr ar na corpaib, as beag rigeidrigid a leas rē cuislinn. Agus fētar a choncluaisiugadconcluid- as so gorob mō dleagar in chuisle do leigin annsna
rēgiōnaibh fuara, mur atā, a n-Almāine, nā isna tírthaibtiribh teasaidi, mur atā, a n-Eadāile, ōir is beac dīsgaīltear ō na corpaib is na tírthaibhtirtaib fuara. Tuillead, is mō beireidb-id {with raised hyphen} siad a mbeatha as go hanordaigthi, noch cúisigius ēigintus na
cuislindcuislinni. Agus mur an cēdna as inntuicthi
infra 281
gibē dā ndleagur cuisle do leigin nach bia sē ar mesgi, nā arna shāthugad nō gu mbia ag sgeathraigh, &ersir; nach bía a gaile lán do biad, &ersir; nach bía linn ruad ana gaile; nō dā mbía linn ruad go
neam-amhantūrach ana ghaile, sgēdhidh sé roim an cuislinn &ersir; ithidh neithe aigēidigthi sdipeaca chomfhurtachtuigius an gaile, &ersir; leagar in chuisle aindsēn.
Tuillead, an drong gā mbia leanna omha rigne
neim-dīleagtha cumuisgi rē fuil deirg nī dleagar cuisle dado leigin dōibh nō gu sēimigthear an fhuil. Tuillead, nī dleagar cuisle do leigin ar aen-mod tar és fhothraigthe, nō choimriachtuna, nō shaethair móir. Tuillead, as insheachanta an
chuisle tar és na n-easlāintidh rigin nō co calmuigthear na cuirp, acht muna coimēignigi égintus speitsialta ī, mar adubramur romainn a follamnugad na droingi bís ag érghe a heaslāintibh. Tuillead, na daīne do-nī conuersāidhconuersaigh andsna gnīmarthaibh
saethracha noch dīsgaīlius mōrān ō na corpaib is luga dligit siat cuisle do leigin nā dligit na daīne ele. Ar an adbar sin na daīne gnāthuigius fothraigthi &ersir; sdufaí as beag reagaid a leas rē cuislinn, acht muna teagma cūis ro-mōr dōibh.
An t-earrach, immorra, as mōr as imchubaid chum na cuislinn é ar son a measurdachta, óir cosmailtear hēe rē galur ō līnadh, ōir gnāthuigi sin teacht andsan earrach &ersir; nī fhadhuim aen-nī
infra 283
as fearr choimēdus neach ō na gallraibh sin nā
an chuisle. Ar an adbar sin as imchubaid an chuisle, an mhēid beanus sī rē measurdacht, ō meadōn an earraig go tosach an tshamraid, ōir adeir Galen an uair imduigidimdaigis na leanna andsa gheimrid, &ersir; gan a folmugad nō gu tī an samrad,
as baegal andsin fiabrus nō neascōid nō brisid cuislindcuislinni, acht muna folmaidthear fuil dearcc. An foghmar, immorra, is aimsear imchubaid é chum na cuisleann do leith a measurdachta.
Tuillead, bíth a fhis agat nach inosgailti an
chuisle a n-aēr na plāigi, nā andsan aēr cheómar nā buaidirtha, nā a n-aimsir na gaeithi andeas, ar eagla co rachad an t-aēr annsa chuislinn &ersir; co cuiseōchad sē fuilfuil.f."nó fuil" sgríobhtha ós a chionn (P). phlāigeamail tsalach, &ersir; as mar sin do beith an seachrān dēiginach nī asnisa
mō nā in cēid-sheachrān. Mās ead, togthur lá glan solus &ersir; in gaeth a' glanad an aéiraer, mur
atā, an gaeth atuaigh gan beith ag sēideadh go lāider. Tuillead, togthar in uair bus measurda don lā do legin na cuislinni .i. an treas uair do lō
annsan aimsir the.ti..t. &ersir; meadhōn an láe annsan aimsir fhuair. Tuillead, adearaid drong éigin dā mbia an fhuil coilearda leagur in chuisle an uair gluaisis linn ruad .i. ōn treas uair do lō go roith an cūigeadh.9. uair. Agus dā mbia in fhuil fleadmaduil
infra 284-5
dleagar in chuisle do leigin an tan sin ōn naemad huair do lō go roith an treas uair d'aidche; gid eadh, nī moluim so uairuair is a solus an lae is fearr an chuisle do leigin ach a cūis ēgintuis móir.
Tuillead, as intuicthi aéis an ēsga, &ersir; in comurtha
a mbia, ag legin na cuislinne. Ar an adbar sin is annsa chēd-cheathramain don ré dleagur cuisle do leigin do na dáinibh óga &ersir; ro-óga, &ersir; is annsa chadrans sin co follus do-chíd na maigdina fuil mhís ar dūs. Agus annsa chadrans dēghinach
don ré dleagur an chuisle do leigindon ré dleagur an chuisle do leigin don ré dleagur an chuisle do leigin do na daīnibh arrsaidhi, &ersir; andsna haimsearaibh inmeadhōnacha do na daīnibh inmeadōnacha. Tuillead, adearaid drong ēigin gurob annsa chēd-chadrans dleagur cuisle do leigin don droing agā mbī coimplex
teasaidi fliuchaidi, mur atāit, lucht fhola deirgi, andsa dara cadrans do lucht leanna ruaid, &ersir; andsa treas cadrans do lucht leanna finn, &ersir; andsa cheathramad cadrans do lucht leanna duib; ōir atā in cēd-chadrans don ré teasaidi fliuchaidi, &ersir;
an dara cadrans teasaidi tirim, &ersir; an treas cadrans fuar tirim, &ersir; an ceathramad cadrans fuar fliuch.
Tuillead, as indtuicthi inadh an ré. Ōir dā mbia in rē a comartha ana mbía fédadhfeghadh chum boill ēigin nā leagur cuisle an tan sin. Sompla
9550"/> ann sin .i. an uair beas an t-ēsga a nGemen, nī dleagar cuisle do leigin do na lāmhaibh. Et mar
infra 285
in cēdna an uair beasbes an ré a Pisis, nā leagar cuisle do na cosaibh. Et mur an cēdna an uair beasbés an ré a n-Airiés, nā leagar cuisle don cheann.
Tuillead, an uair beasbes in ré annsna comarthaibh so nī dleagur cuisle do leigin, mur atā, Leo &ersir; Taurus &ersir; Sgorpio &ersir; Sagitarius &ersir; Aquarius, ach muna iara ēigintus hē, ōir is comarthaī daingne iad. Mās ead, togthur comarthaí so-gluaisde nō
inmeogōnacha, &ersir; bíd teasaidi fliuchaidi, ōir as amlaidh as fearr iad; ar an adbar sin, ar tuicsin gach aen-neichaonneithIn H? Witness is not given. ele, leagar in chuisle an uair beasbęs(ea=e ard). an ré a tosach Libra nō ana cēd-adhaig;P líne ós cionn an g. &ersir; is comurtha teasaidi fliuchaidi é, &ersir; as uime adeirem
a leigin a céd-aigid Libra, ōir an uair fhāgbus an ré sin, tosgaidhe a slighi loisge &ersir; mairidh mar sin co crīch an dara haigid do Sgorpio nō nīsa sia. Ariés, immorra, as comartha imchubaid chum cuisleann é, ōir as comartha gluaisteach
teasaidi é. Gemen as comartha maith é chum cuislinn, ōir as comartha teasaidi fliuchaidi inmeadhōnach é.
Tuillead, nī dleagar cuisle do leigin an uair beasbeis an rē ag teacht tar ais, &ersir; co hāirithi a pongcpunc an
ésga. Et mar an cēdna an uair bís an ré lán nī dleagar cuisle do leigin, &ersir; co hāirigthi an uair bís sī a comurtha neam-amhuntūrach, mur atā,
infra 286-7
Saturnus &ersir; Mars, dā mbia ceangal corpurda ann nō hī ag fédhadhfeghadh chum an chomartha.
Tuillead, tuicthear tarbha &ersir; urchōid na cuislinni; &ersir; co hāirigthi dā leagar annsan inad anab ēigin í, &ersir; an uair anab ēigin, do-nī sī tarba ro-mōr &ersir; is inchoimēda hí a coimēd na slāinte; et in uair leagar ī mar as ēigin coimhēdaid sī an corp ō
neascōidibhneascōidibhneasc-aib {with raised hyphen} fola deirgi, noch theagmus co fuirimeallach &ersir; co hinmeadōnach, &ersir; ō sgabiés &ersir; ō thochus &ersir; ō shinoca &ersir; ō pharilis &ersir; ō apoplexia &ersir; ō bolgaid &ersir; ō bruithīnidh &ersir; ō shilead fola &ersir; ō phlāigh &ersir; ō bás obann &ersir; ō squinancia &ersir; ō lubra; &ersir; gu
huilidi saeraid leigin na cuislinni co measurda neach ō gach uile easlāinti theagmus ō linad fola deirgi, nō ōna truailliugad, nō ōna teas imurcach; ar an adbar sin nī hinmainneachtnuigthi an chuisle. Agus as mar in cēdna, theagmuid urchōidi
imdha ō leigin na cuislinni an uair nach leagar í mar as cōir. Ōir, an uair leagarleagtaragus punctum delens fén t. í mar nach cōir, teagmuid andsin co meinec idrōpis, &ersir; luathaigi an arsaideacht dā ngnāthuigthir í, &ersir; sgrisaid an tochlugad, &ersir; anmhuinnigid an gaile &ersir; na háe, &ersir;
cūisigi crith &ersir; pairilis &ersir; apoplexia fā deōigh; &ersir; dā ngnāthuigthir í, anmhuinnighi fuirimeall na mbrīg nādūrda &ersir; na mbrīg ainmide.
Tuillead, as intuicthe cé na cúise generāldageneralta
infra 287-8
fāna cōir cuisli do leigen. Agus bíth a fhioss agad corob inlicthe hí co generālta ar cūig adbaraibh
nō ar sé hadbaraibh, mar do-gabar annsna fearsadhaibh so:
Distrahit, euacuat, preseruat alleuiatque,
attrahit et alterat inscisioinscicioinscisisio, si bene fiat
.i. tairrngid in chuisle an t-adbar, &ersir; folmaidhe &ersir; coimhēdaidh &ersir; ēdromuighi in corp, &ersir; attairrngid &ersir; claechluigid, dā leagarligtear í co maith.
Ar an adbar sin adeirim corob í cēid-inntind ar son a leagar an chuisle .i. d'fholmugad imarcach
na leannann; ar an adbar sin an uair bhus follus dūin comarthaí repletiōin na cuisleann mór nach éidir d'fholmugad lē purgōid, leagar an chuisle a mēid mōir an tan sin, dā comaentaighid na neithe rannaidi adubramur don taībh thuas dín; &ersir;
leagar an tan sin an chuisle do na cuisleannaibh mōra agā mbínmbi respectum chum an chuirp co huilidi, nō agā mbínmbín respectum chum an raind don chorp as mó ana mbí an línad. Agus is do rēir na hinntenne so leagar an chuisli don droing
atā ullam chum tuitme a sinoca nō a sinocus nō a n-easlāintibh bus cosmail rú tic ō līnad. Et gē deararadearar co folmuigenn gach aen-chuisli, as ī an chuisle fholmuigius an tan sin as mō fholmuigius
infra 288
dīb, óir as annsa chās so as mō dleagar an
fhuil d'fholmugad, &ersir; do na cuisleannaibh móra; &ersir; as beac nach tuicthear co folmuighthear prēmh an adbair imurcaigh ōn chuislinn an tan sin.
Tuillead, leagar an chuisle go gnāthach do laighdiugad &ersir; d'ēdromugad an leanna pheacaighius,
indus gomad cumachtach an nādūir do dīleagad a fhuidheill; &ersir; ar an adbar sin legamaid cuisle isna fiabrasaibh morguigthe, gingub ēigintach í; gid eadh, calmuige in nādūir do dīleagad an fhuigill; et dearbhthar so do réir Galen andsa
chēid-leabar
De Ingenio Sanitatis annsa naemad caibidil. Ar in adbur sin nī a sinocasinaca amāin as ēigin an chuisle do leigin, acht an gach uile fiabrus morguigthi (acht muna toirmisgid nī contrārda ēigin ī, mar atā, an brīg &ersir; an aís &ersir; a cosmuile).
Ōir ēdromaigthear nādūir fhollamnuigthi na mball uaithe &ersir; tighernuigidh co hurusa ar fuidill an adbair, ag dīleagad na coda as indīleagtha de &ersir; ag folmugad na coda is infholmuigthi.
Tuillead, leagur an chuisle do chlaechlōd &ersir;
d'innfhuaradh, &ersir; annsa chás so amāin fētar an chuisle do leigen &ersir; gan an peacugad do leith na cainndigeachta acht do leith na cailiechta amāin, ōir, an uair bīs an fhuil te co mōr annsna cuisleannaibh &ersir; cumgach uirre, geintear deathaigi
teasaidhi an tan sin; &ersir; dā leagar in chuisle an tan sin folmuigthear an fhuil te &ersir; innarbthur na
infra 289
deathaighi, &ersir; in cruatan do-gabadar na cuisleanna chucu ōn chumgach; ar an adbar sin fuárthar in corp go maith, ag innarbad na ndeathaighindeathaighi
tar bélaib cuisleann &ersir; airtireadh an chuirp co huilidi.
Tuillead, leagar an chuisle do tharraing na fola chum boill ēigin: verbi gratia .i. leagar an chuisle do shofena na cos d'athtarrang na fola
chum an macclaic. Tuillead, leagar an chuisle d'inntōgh na fola: verbi gratia .i. dā mbia flux fola na srōna ar neach, nō seile fola, leagar in chuisle do na cuisleannaibh īchturacha, mar atā, soféna &ersir; basilica d'inntōgh na fola chum a contrārda.
Et is inntuicthi go deithideach annsa chás so, gach dīrgha beas an t-inad ana ndinganturndingantur an t-inntōgh ōn inad a ndēntur an t-indtōgh, gurob í an mēide sin as foirbthi &ersir; is ealadnaigeeal- {with raised hyphen} hē; ar an adbar sin, gebē ara mbía flux fola na
srōna, go n-inntaighthear co foirbthe hē lē soféna do leigen dō nō lē siatica, ōir as fearr sin nā a leigen do na cuisleannuibh uachtoracha ar son corob ealadnach hē. Gidh ead, dā mbia an flux ōn tsrōin, tindsgaintear an t-inntugad ō na cuisleannuibh
uachtoracha &ersir; crīchnuidthear leisoLeis sgríobhtha isteach níos déanuí ós cionn an líne. na cuisleannaibh īchturacha.
Tuillead, as intuicthi a timchill na cuisleann
infra 289-90
cē hiad na cuisleanna fētur do leigen annsa chorp. Et nī dingnamdenum mension annsan obair so
dā gachdā gach dā gach aen-chuislinn budbudú éder dado leigen annsa chorp, acht amāin do na cuisleannaibh as coitchinde &ersir; as mō gnāthuigmidgnath-maid dīb a follamnugad na slāinti. Et bíth a fhis agatt corob iatt cuisleanna as coitchinde &ersir; as uilide dībh .i. na cuisleanna bís
a fillead na láimhe. An chuisli uachturach dībh, immorra, rē n-abar sefalica, as ī as cuisle don cheann. An chuisle īchtarach as ré adearor basilica .i. cuisle na n-ae annsa lāimh deis &ersir; cuisle na selgi annsa lāimh chlī. An treas cuisle, noch
do-gabar a n-inmeadhōn aturra, adearor mediána ría, &ersir; adearor cuisle choitchind réria, &ersir; uair eile adearor cuisle an chraidhe rére. Na trī cuisleanna so as iat as coitchinne dībh, &ersir; is ē a adbar sin .i. gurab iat as mō &ersir; as remhe dībh; adbar eile,
ōir as iad as gaire do na ballaib principālta inmeadhōnacha &ersir; as dīrgha fholmuigius uatha, &ersir; as iat as mō ailledighthearailleidightear &ersir; as folluisefoll3-hi do chuisleannaibh an chuirp co huilidi; ar an adbar sin an uair leagar cuisle d'fholmugad an chuirp
co huilidhi as résunta a leigin do chuislinn ēigin acu so.
Et as fīrinneach gurub ī cephalica as mō fhégus
infra 291-2
na baill uachtaracha, &ersir; basilica na baill īchtaracha, &ersir; mediana na baill atā inmeadhōnach aturra sin.
Agus atāid gēga ag gach aen-chuislinn dībh sin, noch as ēidir do leigin an uair nach bud fhollusfollus na cuisleanna sin. Ar an adbar sin as riagail generālta a leigin na cuislinni, &ersir; as inchoimēda ī an gach aen-inadh .i. corob í an chuisle as reime
&ersir; as folluisefoll3-hi dleagar do leigin. Et as inntuicthe a leigin na cuislinni so corob ī cephalica as luga guasacht dībh, ōir ní fhuil fēith nā airtire fúithe dobudh baegal do thacmag ōn tuaigh cuislenni ō ticfad guasacht; gid eadh, atā airtiri mōr fā
basilica noch atā ullam chum osgailti. Et nī dleagar osgladh na cuisleann so do beith ro-domoin. Et atā fēith fā chuislinn an chraidi ullam chum a gona, &ersir; dobud cunntabartach sin, ōir is dū do ghuin na fēithe spasmus do chúisiugad.
Et gach doimhne &ersir; gach loigid dā mbia cuisle na n-aé &ersir; cuisle in chraidi as ī an mēidi sin búsus=3. mōaidemoidi an guasacht. Agus do-gabar na trī cuisleanna sin &ersir; a ngéga annsa láimh dheis &ersir; annsa lāimh chlí.
Agus teagmuidh inntinni ele fā cheann na
cúise so. An chēid-inntind dīb .i. go ndleagar cuisle do leigin annsan aimsir fhuair .i. a n-aimsir an geimridh annsa taebh chlé, &ersir; annsa taebh deas a n-aimsir an tshamraid. Tuillead, mad āil lind in t-atarrang do dēnam ōn taebh deas, leagur an
chuisle annsa taebh chlé;[om.] &ersir; econtra: verbi gratia,
infra 292-4
dā mbía cundtabairt againn neascōid do beith annsa taebh deas, leagur in fhuil annsa taebh chlé, &ersir; econtra. Gidh eadh, tar és an adbair do thuitim chum an baill &ersir; a thimargad and, leagar
in chuisle annsa taebh as mō ana follus comurthaī an línta.
Tuillead, bíth a fhis agad gurob deithidigh dleagur mediana do leigin &ersir; corob mó an guasacht teagmus co meinec ōna leigin nā ō leigin na cuisleann
ele, ar son gurob mō anmhainnighius leigin na cuislinni so nā leigin na cuislinn eile. Ar an adbar sin gebé agā mbia craidi anmhann, nō craidi ullam chum creatha craidi, nō chum singopise, nā leagar cuisle do mediana ar aen-mod
an tan sin; gidh eadh, mad ēigin é, leagar do basilica nō do cheaphalica hí. Et mur an cēdna, dā mbia easlāinti aé nō shelgi nō gaile airar neach as cunntabartach basilica do leigin dō; &ersir; mad ēigin an chuisle do leigin, leagar mediana ana
hinad, &ersir; tuicthear an mod so do cephalica.
Agus fuarusa riagail fā osgailt na cuislind .i. curob í an chuisle as folluisefoll3-hi &ersir; as reimhe do na trī cuisleannaibh so as innille do leigin, ōir tuicthear as sin na baill dā serbīsid na cuisleanna so noch
atā ris, co fuilid siad lán d'fhuil &ersir; go fuilid te lāidir. Et bīth a fhis agad an uair nach fuidherfuidheir cephalica go fēdtar cephalica atā a mbun na hordōige
infra 294, 297
annsa glaic do leigin. Et mar an cēdna, fēdtar salua teallasaluatella do leigin a n-inad basilica, noch atā
eder an lūidīnloidhin &ersir; an mér as foicsi dō, &ersir; as maith í annsna cúisibh ana maith basilica, &ersir; as inosgalta co hinnell í ar eagla na fēitheadh atā fūithi.
Agus an uair lecfír na cuisleanna atá andsa lāimh curthar an lāmh a n-uisgi the, innus go
mbeith an chuisle atā chum a hosgalta follus, &ersir; comad usaide leisin fhuil sileadh, &ersir; comad lugaidi do goirteōchaidi lāmh na cuislinni.
Agus as leórlor lim sin do na cuisleannaibh sin. Et na cuisleanna eile, immorra, atā annsa muinél &ersir;
annsa cheann &ersir; annsna hinadaibh eli nach gnāthuigthear do leigen a coimēd na slāinti ligfid torum iad.
Tuillead, as inntuicthi a legin na cuislenne na neithe as indénta roimpe &ersir; na diaigh. Roimh an
cuisleinn, immorra, as maith méid ēigin shaethuir do ghēnam do gluasacht na fola &ersir; dā humhlugadhullmugad chum a folmuighthi. Tuillead, as intēgthi &ersir; as inchoimilta an ball dā leagar an chuisle, agā innladh lē huisgi te, innus comad ferrde do
hoisgeōltaighi hī, &ersir; do médugad fhluxa na fola chum inaid na cuislinni.
Et as intoghtha an cuisleōir mur so .i. a beith óg ullam deadh-radairc, &ersir; gan a beith crithānach measgamail, &ersir; a beith innraic deadh-maiseach, &ersir;
infra 297-8
9790"/> dōchus maith do beith ass. Et dāmad dōich go mbeith fear na cuisleanncuislinni eaglach nō égruaidh, nō linn ruad do shileadh chum bēil an ghaile, ōir gnāthuigi sē ō leigin na cuisleann rith chum in ghaile, &ersir;&ersir;&ersir; dleagur greim arāin arna thumadh
a fīn stipeaca deadhbalaid, nō a sūgh na n-uball ngrāineach, nō a sūgh an ubaill bhuidi, do chaithemh roim an cuislend.
Tuillead, atā drong dā ndleagor fothragad do dēnamh laíthe roim an cuislind, &ersir; is iat so an
drong sin .i. na daínedáine agā mbí fuil reamur do-gluaisti &ersir; cuisleanna foluigtheacha; óir sēmighthear &ersir; bogthar an fhuil ōn fhothragad &ersir; reamruighthear na cuisleanna. Tuillead, folmuigthear na himarcracha bīs a ngoire don chroicind &ersir;
dīsgaīltear ōn fhothragad; et as mar sin an uair leagar an chuisle do na cuisleannaibh móra nī tairrengthear na himarcracha bīs fān croicenn chum na cuisleann mōr, acht anaid annsin, muna folmuigthear lē fothragad iad; gidh eadh, dā
mbía ní neam-glan annsna sruthānaibh ro-beaca dā folmuidthear ōn tobur mór fétar gach nī neam-glan atā annsna sruthānaibh beaca do tharrang chum an tobair móir, óir folmuige leigin na cuislinni ō gach uili chuislinn ar son an
chomaentaighicomaontaidh &ersir; an chomthimairgthi atā aturra. Gid eadh, dā mbia an corp lān, nā dēntar fothragad
infra 298
ar aen-modh, ór dobud mōr an guasacht go ngēbdais na leanna fiuchad chucu ōn fhothragad &ersir; co ticfad fiabrus continōideach nō neascōid a
mball phrinsipālta ēgin uada sin, nō galur com-chosmail noch gnāthuigius teacht ō fhiuchad na leannann.
Tuillead, indarbthur na himarcracha roim an cuislinn, mur atā, an t-inglanad &ersir; an fual, ōr
tairringthear a ndeathaigi chum na cuisleann &ersir; sailíthearsailigtear an fhuil uada sin; óir an uair bīd na cuisleanna folam ō fholmugad na fola do-nīd attarrangatairringi ōn ghaile &ersir; ō na hinnibh trīt na cuisleannaibh rē n-abar misirasimiseracio vene, ō na haebh
trē chuisleannaibh ele.
Agus bīth a fhis agat ana diaigh sin na neithe as intuicthi a leigin na cuislinni, mar atā, cainndigeacht an fholmuigthi. Ōr dā mbia an līnad mór &ersir; an brīg lāider &ersir; na neithe rannaidi ele a'
comaentugad, mar atā, an aeis &ersir; an coimplex &ersir; an gnāthugad &ersir; an aimser &ersir; aibīc an chuirp, fētur mōrān don fhuil do tharrang a n-aenfheacht an tan sin; &ersir; a chontrārda so dā mbia an brīg anmhann &ersir; neam-aentugadh na neithedh rannaidi
ele. Gid eadh, fēdaidh an līnadh beith mór an tan sin, mās ead, leagar an chuisli a mēid bic &ersir; co meinec an tan sin. Tuillead, dā mbia an t-ēigintus mór ann leagar an chuisle a méid móir, &ersir; nī do
infra 302
resún an línta atā an t-ēigintus sin acht do resún
an teinnis móir &ersir; do rēsūn mailīsi an galuir co gnāthach, mar as follus co gnāthach a squinantia; ar an adbar sin gebē lēnab āil aithne fhuirfi do beith aigi a caindieacht fholmuigthi na fola, tabrad sē an brīg dā ūig &ersir; sileadh na fola &ersir; ēigintus a
licileicti do leith an teinnis nō do leith mailīsi an galuir, ōir furāilidh so folmugad na cuislinni do beith mōr, &ersir; co hāirithi dā comaentuigid na neithe rannaidi ria. Agus foillsigid cuingill chontrārda dō so a chontrārda so.
Tuillead, teagmuid ní ele fā ligen na cuislenne go gnāthach, mar atā, a hosgailt &ersir; gan sileadh do dēnam di, &ersir; teagmaid sin ō mōrān do chūisibh. An chēd-chūis dībh .i. imad na fola arna cur ara cēile, &ersir; iadhaidh sí an crēcht ōna himad, &ersir; nī
shilinn, nō silid 'na braenaibh, &ersir; is comartha air sin, óir silid sí ana braenaibh mēid ēigin, &ersir; dā mbuailtear an chuisli an tan sin &ersir; an crēcht d'ongad lē holuid silidh a cédōir snāithi mōr uaithe; &ersir; as maith annsa chās sin na slinnēin do choimelt.
An dara cūis toirmiscius aan sileadh .i. remhe na fola. Agus nī hēider lē sileadh ar aen-mod an tan sin; mās ead, as ēigin an fhuil do shēimiugad an tan sin lē biadaibh &ersir; lē leigeasuibh sheimighius í, noch atā aithnid dúin .i. dul a fothragad roim
an cuislinn, dā mbia in corp gan beith línta.
An treas cūis .i. easbaid na fola. Agus tuicthear
infra 302-3
so ō thruaigi &ersir; ō thearcacht an chuirp &ersir; rigid a leas an drong so díét oilius co mór.
An ceathramad cūis eagla, nō merbthen, nō
nār gnāthuig sē cuisli do legen dō. Agus is imchubaid an tan sin greimgreimgreín arāin da thuma a fīn deag-balaid &ersir; a chathamcaitim, &ersir; uisgi rōis do chrothad ar a adaidh, &ersir; briathra comfhurtachtuigthi do rād res. Tuillead, fēdaidh so teacht ō laighid
an chrēchta; mās ead, fairsingthear an cnead, ór as meinec imighisimdighis an fhuil shēm &ersir; anus an fhuil reamur an tan sin.
Tuillead, an uair beas an fhuil a' sileadh as inglaca í, &ersir; dā fāghar fuar í as inchoisgi hí. Mar
an cēdna dā fagar ro-the ro-shēimh í, dleagar a cosg, ór dobud baegal singcopis do theacht ō gach cūis dīb sin.
Tuillead, curthar braen don fhuil ar th'ingen &ersir; dā silead sī &ersir; gan anmain 'na comnuidhi ar
aen-mod ar inngeningin as comartha sin ara beith uisgeamail go mór &ersir; as inchoisgi hí; &ersir; muna sileadh sīsīshi ar aon-mod ar in ingin as ro-reamur í, &ersir; as beac dleagar d'fholmugad dī an tan sin nō co sēmighthear ī lē biadaibh &ersir; lē leigeasaibh
sēimhigtheacha; &ersir; dā mbia sí co hinmeadōnach ana substaint, &ersir; an fual do beith dearg, &ersir; in puls do beith tiug lān, as inlicthi an chuisle a méid móir an tan sin. Et mar an cēdna curthar braen
infra 303-4
don fhuil a n-uisgi, &ersir; dā ndeacha a n-īchtar
signigid remhe na fola, &ersir; dā snāighi as comartha ara beith ro-uisgeamail &ersir; dā mbia a mod inmeadhōnach as deadh-comartha.
Tuillead, an uair leagar an chuisle as maith mér do chur ar in cneid tar és beagāin do shilead dī,
óir do-nī so dā tharbhadh. An cēd-tarba dīb,inntaigthear an brīg chum inaid lecthileigin na cuislinne &ersir; toirmiscid aan dīsgaīlead &ersir; a hanmainniugad ar son an fholmuigthi obainn &ersir; dīsgaīlti na spirad. An dara tarba .i. coisgthear in fhuil nō go tarrangthar
an droch-fhuil atā a fad ō inad na cuislinne chum na cuislinni; ar an adbar sin dā mbia neascōid annsa chorp, &ersir; an chuisle do leigin dā hindtugad, as ro-maith mér do chur ara bél an tan sin.
Tuillead, as inchomurthaighincomurtaí na neithe as cōir dado dénamh tar és na cuisleanncuislinni. Ar an adbar sin as intuici cad is indénta tar és na cuislinni[om.] .i. ní hindénta codlad nā sibal nā comnuidhi a n-inadh sholussolusleg. 'ro-sholus'? P 'ro' sgríobhtha fén bhfocal 'sholus'.; &ersir; curthar chum cumsanaidh
an tan sin ē a leabaid dorcha, &ersir; connmadh a thshūile osgailte ar eagla go ndīsgaīlfidhi na spiraid; &ersir; tabarthar greim d'arān rōstuigthi dō arna thuma a fín dead-balaid maith. Gid eadh,
infra 304-5
a cédóir tar és na cuislinne ceangoiltear an lāmh &ersir;
tōgthar a n-airde í, d'inntōdh na fola ō inadh na cuislinni, ar eagla go ngeinfidhi neascōid innti. Agus dā mbia an gaile glan tabarthar dā ubh boga nuada dō, &ersir; caitheadhcaitim aindsēn a biad gnāthach a mēid bic &ersir; nīsa shēime, &ersir; ibeadh fīn maith
maille rē beacān uisgi. Et as innille dō tosgugad a caindiacht an fhīna maith nā a cainndigeacht an bīdh.
Agus na dénadh saethar ar aen-mod, acht dēnadh comnuidi astigh a ngairdeachus maille
rēna compānachaibh. Agus nā dēntar fothragad an lā cēdna nā coimriachtain nā codlad, ōir cūisigi an codlad luath tar és na cuislennicuisleann cumgach na mball, &ersir; cūisighi sin gluasacht na n-imarcrach co hinmeadōn chum baill ēigin uasail. Tuillead,
tarrangthar in fhuil &ersir; an teas &ersir; na spiraid andsa chodlad, &ersir; fétar fiuchad do chūisiugad andsna leannaibh ar son gluasachta na leannann &ersir; ar son an athtarruing do-nīthear a n-aimsir an chodulta, &ersir; cūisighthear fiabrus co meinec uada sin.
Tuillead, gluaistear baill an duine co hanordaigthi annsa chodlad, óir an uair inntaigiusinntaigisinntaig—3 duine fā cuairt do fhédfad sin beith 'na chūis d'osgailt na cuislinne. Mās ead, as follus nach indēnta codlad tar és na cuislinni, &ersir; co hāirithi roim an
mbiad; gid ead, fēdtar codlad tar és an bídh a
infra 305-6
cinn dā uair nō trī n-uaireadh, &ersir; co hāirighthi mā do gnāthaigeadh é, ōir fēdaid na leanna cumsanadh do dēnamh an mēide so d'aimsir.
Et bīth a fhis agud co tic singopis co meinec a
n-aimser na cuislinni nō tar a hés, &ersir; co hāirigthi chum na droingi gā mbí linn ruad ana ngailidibh &ersir; brīg beōthach anmann. Ar an adbar sin as maith na baill fhuirimeallacha do choimelt co lāidir an uair tic an tshingopis, &ersir; uisgi rōis &ersir; 9060"/> fīn deadh-balaid do chrathad ar a adaigh, &ersir; a gairm ana ainm fēn, &ersir; a bél d'osgailt lē maide &ersir; eanbruithi circi do thobairt dā ōl dō maille rē fīn; &ersir; fētur diamargariton &ersir; pliris do thabairt maille rē must nō lē siūcra rosarum dō.
Agus is lór na neithi so fāfāfan cheann na neitheadh as indēnta roimh an cuislind &ersir; 'na diaigh &ersir; innte.
Labrum ana diaigh sin d'fhēchain na fola. Agus bíth a fhis agad gorob infhēchsana an fhuil tar és a tēchtaigthi, &ersir; a cur a mōrān do miasaib
beaca, innus comad ferdi d'athōnadhdaitheonadh an liaigh ēxamlacht na fola é. Agus tuicthear annsin cē as fearr, an chēd-fhuil nā in dara fuil, &ersir; an dara fuil nā in treas fuil, &ersir; mur sin nō co roith crīch a licelicti. Agus dā mbia sī a chontrārda so .i.
comad fearr an chēd-fhuil nā an dara fuil, nī bud maith sin, óir is comartha ēigintuis &ersir; ar in leigeas lagthach ē. An chuisli, immorra, leagor
infra 306-7
d'inntugad an adbair, bīth sī fada ōn ball easlān, &ersir; as mar sin teagmus co rēsūnta &ersir; co meinec corob
measa an dara fuil nā an chēd-fhuil, &ersir; as comartha ar an adbar d'impōgh sin; gidh ead, an uair licthear an chuisle d'fholmugad an adbair ōn ball a fogus, as annsa taebh a mbia an tennius dleagar a leigin, &ersir; dligid an chēd-fhuil beith nīsa
measa nā in dara fuil in tan sin &ersir; an dara fuil nīsa measa nā in treas fuil.
An dara nī dligmid do thuicsin ar leigin na cuislinni .i. co fuilid cūig shubstainti. indti .i. linn dub, &ersir; linn finn, fuil dearg glan, &ersir; linn ruad,
&ersir; uisgeamlacht an fhuail.
Linn dub, immorra, as ē as deasgaid d'fhuil deirg, &ersir; bīth a ndath dubh, &ersir; bīth a n-īchtar na mēisi ar son gurob talmaide trom é; ar an adbur sin ní cōir droich-breath do beithbreith air dā mbia
an duibhe a n-iachtur, ōir as comartha nādūrda é acht muna inntaige sē chum uachtair na fola; &ersir; an uair bus follus an salchur sin a cainndigeacht mōir nī deadh-comartha é et fédmaid a breathnugad co fuil an neach sin dobrōnach, sanntach,
formadach, eaglach, meirtnech, arna inordugad chum easlāinti leanna duib; &ersir; dligid an neach so purgōid leanna duib do gnāthugad &ersir; neithe imduigius fuil maith.
Linn finn, immorra, bíth sē geal, bīamailbidhamail, &ersir; blas insipitumincipitum air, &ersir; as cosmail rē gealān uibhi é.
infra 307-8
Agus as é beantur a fuil deirg tar és leanna duib, &ersir; dligidh beith a cainndigheacht as mō nā caindigeacht leanna duib. Et dā mbia cainndiacht an leanna so mōr, fédmaid a breathnugad co fuil an
duine sin fleghmaticach go nādūrda nō go haicīdeach, &ersir; co mbīnmbinn sē codultach, neim-gēr, anmhann, méth, maille rē mōrān seleagair.
Ana diaidh sin fuil dearg glan. Agus dligidh beith a ndath phurpurach nō ruad nō fo-ruad,
&ersir; dligid an linn so beith a cainndigeacht móir. Agus dā mbēmbé sē mur so, fēdmaid a breathnugad co fuil sé 'na fhir fola deirgi, &ersir; a beith saer, cairdeamail, subāltach, gāireachtach, &ersir; dath dearg air, &ersir; a beith beōgha, beannachtnachbeannachtach.
Ana diaigh sin linn ruad. Agus is ē as cubur do fhuil deirg, &ersir; bíth a ndath chrōcdha ag claenadh chum soillseachta nō chum deirgi drithlinnaigedritlindaighdrithlinnaig-. Et dligid sē beith a cainndigheacht as lugha nā cainndieacht fola deirgi &ersir; leanna finn, &ersir; nīsa mō
nā cainndigeacht leanna duib. Gid eadh, dā mbía a chainndiecht nīsa mō nā mar as ēigin, fēdmaid an duine sin do breathnugad coilearda, &ersir; a beith fallaxachfallax, feargach do rēir chonsiquens, &ersir; a beith beōdha, cian-radurcach, ullamh chum
gach gnīmha, &ersir; a beith neam-chodultach, cael.
Et as mar sin as follus as na rāitib adubramar
infra 308-9
romainn go ndliginn linn dub beith a cainndieacht bhic an gach uile chorp, ór as linn atā contrārda co mōr don beathaid é, &ersir; ana diaigh sin linn
ruad, &ersir; ana diaigh sin linn finn, &ersir; aindsēn fuil dearg a cainndieacht as mō nā gach linn acu. Et do rēir thuicsina ēigin a ngoire don fhīrinne, fētur a rād dā mbeidmbeith trī rainn dég d'fhuil deirg sa chorp atā arna inordugad go maith, go ndligid
ocht rainn do linn fhinn beith ann, &ersir; trī rainn do linn ruad, &ersir; dā reannr= do linn dub. Agus fētur so do thuicsin co gnīmach, &ersir; as deacair sin do thuicsin co fīrinneach an fuilid mur sin.
Tuillead, dligmid an tsubstaint uisgeamail do
thuicsin noch thshnāigius ar in fhuil d'ēs a tēchtaidthi, mur do-ní an meadhg ar an mbainne ar téchtadh. Et an méd dealuigthear an uisgeamlacht so an fhuail ōn fhuil as ī an mhéide sin foillsigthear an bearbhad do beith measurdha
an dīleagad do beith maith. Agus dligid an uisgeamlacht so beith a coimhedeacht na fola do shēimiugad a substainti, innus comad usaide lē gluasacht trīd na cuisleannaibh beaca &ersir; mōra. Ar an adbar sin nī maith an fhuil do beith arna
dīghbugaddigbudh co huilidi ōn uisgeamlacht sin an fhuail, ōir signigid easbaid na huisgeamlachta sin tirma &ersir; remhi na fola &ersir; uireasbaid na dighi cumaisgi. Et do gnāthuig uireasbaid na huisgeamlachta
infra 309-12
sin do beith a lucht an trēiginuis, &ersir;
annsa droing bís neam-chodultach, &ersir; andsa droing do-ní saethar mór &ersir; chuiris allus dībh, &ersir; mar an cēdna don droing bís ag érgi a heaslāinti. Tuillead, ní maith imarcaigh na huisgeamlachta do beith annsa fuil, ór foillsigid sin uireasbaid an dīleagtha,
nó tic sē do rēsún na mbiadh &ersir; na ndeoch, nó dado rēsún na mball ar son gan a mbeith cumachtach d'inntugaddinntogh na mbiadh a fuil, &ersir; tuicthear as sin fuaraideacht &ersir; flichideacht na fola &ersir; anmainne an chuirp; ar an adbur sin gebē gā mbia gaili fuar,
&ersir; gnāthuigius biadha fuara fliucha, &ersir; ithas &ersir; ibheas mōrán, &ersir; nach dēin mōrān saethair nā trēiginuis nā[om.] neamchodulta, as mór gnāthaigid sin fuil uisgeamail do beith acu.
Tuillead, mad āil leinn a thuicsin an reamur
nó an sēimh an fhuil ana substaint, fēdmaid a thuicsin mar so .i. a gearradh lē sgin crainn tar és a tēchtaidthi, &ersir; dā seasmhuigi sí risin ngearrad breathnuigthear a beith reamur rigin; &ersir; dā ligi trīthi co hurusa ī signigid sémhe &ersir; neim-dīleagad
na fola; &ersir; da mbía sí tiugh, mar adubramur tuicthear co fuil ullam chum apoplexia.
Tuillead, as inntuici a timchill datha na fola .i. mad follus éxamlacht datha annsa fuil do rēir ēxamlacht an tshuigigthe, mar as follus a muinél
an chulūir, tuicthear as sin ēxamlacht na ndroch-leannann
infra 312-13
maille rē gaethmuireachtgaethmuireacht ēigin tōgbus rainn na fola gu hurusa. Agus an uair gluaistear í mar so nō mar súd cūisidthear aththarrachaithearrach datha uirre; gid eadh, nī fīrenneach na datha
sin ar an fuil. Ar an adbur sin dligmid dath fīrinneach na folana fola[om.] do smuaineadh. Ōir dā mbía sí dearg a ndath phurpaire as maith í, óir dearbaid sin a beith maith. Agus dā mbia a dath dearg drithlinnach co mōr, dearbaid sin
tigearnus leanna ruaid do beith uirre. Agus mar an cēdna dā mbia sī cubrach, dearbaid sin gaethmuireacht do beith innte. Et dā mbia dath luatha uirri, nō a beith geal nō temlithi foillsigid sin a beith fuar &ersir; tigearnus leanna finn
do beith uirre. Et fēduid na datha so tosgugad chum loisgi, mur as follus annsa droing atā ullam chum lubra. An dath uaine, immorra, foillsigid sin losgad, &ersir; co hāirigthi losgadh leanna ruaid. An dath dub, foillsigid linn dub mí-nādūrda ar
slighi loisgi.
Tuillead, dligmid fuil dearg dodo do thuicsin do leith a blasa, mā tā neach lēnab toiltoiltoib a tuicsin .i. mā tā blas insipitus uirre, foillsigid tigearnus leanna finn do beith uirre; &ersir; mā tā searbh,
foillsigid tigearnus leanna ruaid; &ersir; mā tā poinntica nō aigēidigthi, foillsigid tigearnus leanna duib nō leanna finn aigēidigthi.
infra 313
Tuillead, as intuici baladh na fola, ōir dā mbía sí toltanach deag-balaidh as maith an comartha, &ersir;
dā mbia do-balaid signigid morgad do beith isna leannaibh.
Tuillead, dligmid do thuicsin an luath nō an mall tēchtus an fhuil. Masa luath tēchtus sí, signigid remhe na fola, &ersir; masa mallmasa mallmasmállP masmáll arna cheartú ó masáll. signidh a
beith sēim, neim-dīleagtha, &ersir; dā mbia sī a mod inmeadōnach signigid substaint inmeadōnach do beith aici.
Agus as leōrlor linn so do na neithibh do-gabar a timchill na cuisleann an mēid beanus sē rē
follamnugad na slāinti.
An dara caibidil don chūigead trāchtad: Don adairc
Uentosa est instrumentum cum orificio stricto &ersir; uentre spatiosospaciosa .i. as ead as fásadarc ann innstrumint gā mbī bēl cumhang &ersir; brú fhairsing. Agus do-nīthear uair ann d'adairc í &ersir; uair eile do glaine,
&ersir; uair and maille rē fuiliugad, &ersir; uair gan fuiliugad. Et an adarc curthur maille rē fuiliugad tairngid sī an t-adbar go mothuigtheach &ersir; an fhuil thshēim
nīsa mō nā an fhuil reamur, &ersir; an fhuil bīs a fuirimeall nīsa mō nā an fhuil bīs a n-inmeadhōn.
Ar an adbar sin as mór fhurtachtuigius sī a coimhēd na slāinti &ersir; a leigeas na heaslāinti, dā curthar í an uair bus ēigean a cur, &ersir; annsan inadh anab ēigin a cur, &ersir; tar és an fholmuigthi uilidi.
Tuillead, bíth a fhis agad an inntinn adubramur
romainn a timchill na hadairci co principāltaprinncipalta bīs maille rē fuiliugad .i. co folmuigeann sī co mothuigtheach &ersir; co coimlīnann sī inad na cuisleann an uair toirmiscthear ō chūis ēigin í (mar atāid, na macāim nach dleagur cuisli do leigin dōibh roimh
a .14. mbliadain &ersir; do na sean-daīnibh d'és .10. mbliadan &ersir; .3. fichit, &ersir; mar sin dā cosmailibh): &ersir; gairid Auicenna neithe do-nī inad na cuislinni dīb so &ersir; choimlīnas a tarbacht; &ersir; gnāthuigthear a cur do leth na n-oibrigthi sin a mōrān d'inaduib,
gid eadh, as a cūig n-inadaibh nō a sé n-inadaib as mō gnāthuigthear a cur.
An cēid-inad dībh .i. a cur ar clais cūil an chinn, d'fholmugad an adbair ōn cheann &ersir; ōna reannaibh. Agus do-nī sī inad cephalica an tan
sin; ar an adbar sin as imchubaid í a n-easlāintibh na sūl &ersir; a salchar na haidhchi &ersir; a mbrēntus an bēiil.
An dara hinad a curthar í .i. ider an dā shlinnēn &ersir; folmuigid sī an t-adbar atā annsna ballaib
spiratālta Agus do-nī inadh mediana an tan
sin; ar an adbar sin fognaidh sī a n-easlāntibh an ochta, mur atā, asma &ersir; pleurisis &ersir; selesil- {with raised hyphen} fola.
An treas inad a ndleagar a cur .i. ar na hāirnibh &ersir; ar uball na leisi, d'fholmugad an adbuir atā
annsna ballaib oileamnacha. Agus do-nī sī inadh basilica in tan sinsin[om.]; ar an adbar sin foghnaid sī a n-aigid dūinteadh, &ersir; neascōideadh, &ersir; tendis na n-ae &ersir; na ndubān, &ersir; sgabiesisgabieis an lésa &ersir; an chuirp co huilidi.
An ceathramad hinad ina curthar í .i. ar an dearnainn ar son guta &ersir; teindis na mball bīs 'na comarsannacht.
An cūigead hinad ana curthar í .i. ar lár na luirgne &ersir; ar lár na colpadh &ersir; a n-aici na n-alt.
Agus do-nī sī inad shofena in tan sin; ar in adbar sin togairmid sī an fhuil mīsta, &ersir; leigisidh sdranguria &ersir; teinnius an maclaic &ersir; an lésa, &ersir; is imchubaid í a n-aigid podagra na ndroch-cneadh.
Et as ī so as inntind phrincipālta do na
hadarcaibh gan fhuiliugadh, &ersir; curthur a mōrān d'inadaibh í do choimlīnad na hinntinne sin.
An chēid-inntind dībh, fā na maethānuibh, do threōrugad &ersir; do tharrang na fola ōn tsrōin. Agus as ē so adeir Galen in quincto TerapeuticeH Terup&nmacr;tice.;
ar an adbar sin dā silead sí ōn leath-tsrōin deisdeisdęs, dleagurdleagur[om.] an adarc do chur ar na haebh,
&ersir; dā silead ōn leath-shrōinleath-shrōintsroin chlēcli, a cur ar an selg.
An dara hinadh a curthar hī .i. fā na cīghibh
d'athtarrangdo tarrang &ersir; d'inntōg fhluxaflux na fola mīsta. Agus as ē so adeir Ipocrāid sa chūigead pairteagal
d'Afoirismorum an uair adeir sē: Mulieri autem si uis menstruam retinere sic iam maiorem ad mamillas apone .i. mad āil leat an fhuil mīsta
do chosc isna mnāibh, cuir adurc mór ar na cīghibh. Gīd eadh, nī har na cīghibh fēn dleagar a cur, acht fā na cīghibh, mur ader an comint.
Tuillead .i. curthar ī, do rēir Galen, ar na sliastaib, do thogairm na fola mīsta; &ersir; nī headh amāin, acht
curthar í a fogus do neascōidibh na n-alt, dā ndīsgaīlead &ersir; dā ndrud ō na haltaibh.
Tuillead, curthar na fāsadurca annsa pharilis ar bunāitbunaid na fēitheadh dā tēghadteigeadh, do rēir mur adeir Auicenna sa treas Canōin a caibidil na parilisi.
Tuillead, curthar ar in meadhōn hī a colica, do dīsgaīlead na ndeathaigthindeathaigthi &ersir; do mīniugad an tinnis.
Tuillead, curthar ar an maclac &ersir; ar na hinnibh í, dā cur anaanaanana n-inadaib fēin, do rēirrēir rēir chomairli
Auicenna andsa treas Canōin ana caibidileachaibh fēn.
Tuillead, curthar iad ar na sligthibh &ersir; ar na pōiribh tré sibluigind an fual ō na hāirnibh chum an lēsa innus coma mōide do thuitfeadh in chloch
chum an lésa í, do rēir Auicenna annsa treas Canōin.
Tuillead, cuirthearqurtur ear=an gnáth-nod do er (s); uir=an gnáth-nod do ur. iat ar na cluasaibh &ersir; ar bēlaibh na cneadh ndomain, do tharrang an neith eachtrannaigh bīs inntu.
Tuillead, curthar iad ar na greamannaibh neimneacha &ersir; ar na gontaibh neimneacha &ersir; ar na gorānaibh neimneacha, do tharrang na nime astu.
Tuillead, bíth a fhis agad, do rēir mar adearaid
na sean-daīne, curob fearr an fhásadurc an uair bīs an ré lán nā in uair bís sī uireasbadach, do rēir mur adeir Auicenna &ersir; Galen sa treas leabar don fhaethugad. Agus dearbaid Almusor sin .i. an uair mēduigthear an ré ana shoillsi go
mēdaigthear &ersir; co tarruingthear na leanna a fuirimeall an chuirp, &ersir; an uair laighdithear a soillsi go laighdithear na leanna &ersir; co n-iatar a n-inmeadhōn íad; ar an adbar sin as maith, an lā cuirfir an adarc, an gaeth do beith andeas &ersir;
a cur ōn dara huair nō co roith an treas uair.
Tuillead, bíth a fhis agud corob í as inntind dā gach aen-neach do-nī oibriugad annsa chás so inadh na fásadairci d'innladh lē huisgi te, &ersir;
deathach do leigin faí, uair roim an adairc do
chur. Agus do-nī Auicenna fīrinne de so, dā mbía an fhuil reamur, &ersir; dā mbia sēimh nī hēigintach so, ór dobud baegal an dīsgaīlead imurcach an tan sin &ersir; an t-ēgruas.
Agus as leōrlor lim so don fhāsaduirc.
An treas caibidil
[Do] Sangui[s] suigiNa litreacha idir lúibíní as H.
Sanguis sugacio est extraxcio sangunis cum sangissangissangi sangi sugis .i. as ead as sangis sugacio and .i. athtarrang na fola lē sanguis sugi. Et as piasta beaca duba iad a cosmailius earball lochadhlocha ana mbīd línímbi line buidhi ana ndromannaibh &ersir;
deirgi ēigin ana meadhānuibhmeadonaibh. Et as iat as fearr dībh na piasta do-gobar annsna huisgib maithi. Ge edh, seachaintear dībh na piasta ara mbī dath aduathmur &ersir; gā mbí ceand reamor &ersir; oiltear a ndroch-uisgibh, ōir as neimneach iad.
Et bíth a fhis agat nach inntuctha sanguis sugi a mōrān d'inadaibh, acht annsna hinadaibh nach éidir na fāsadarca do chur, mar atā, an bēl, &ersir; an tsrōn, &ersir; feōil na fiaccal, &ersir; na baill tirma bīs lomnacht ō fheōil, mur atāid, na mēir &ersir; na
hailt. Et as āil lē h-Auicenna a mbeith tarbach a serpigo &ersir; annsna droch-cneadaibh, &ersir; nī horra dleagar acht 'na timchill. Et nī beacān chuirius iad d'osgailt emoroida. Agus as mō thairrngid siad ō inmeadhōn nā do-nīd na hadurca. Et
as inntuicthi nach dleagur na folmuigthi rannaidi so do thabairt do na corpaib līnta, acht marm-a with raised hyphen folmuigthear co huilidi iad rompa. Et as ī so inntinn Auicenna .i. nach dleagur a tabairt an uair gabhthur go nuadhnua iad, acht coimédtar lá iad
a n-uisgi glan nō go sgēidhid siad an méid bís ana meadōnuibh.
Agus coimeltear an ball aindsēin, &ersir; innaltur nō go ndeargthur é, nō curthar fuil ele faí, nō dēntar begān fuiligthi innus go silfísilfidi mēidmeid meid ēigin
fola ass; &ersir; curthar ris iad rē lāmhuibh .i. a dó nō a trī, do réir mur as ēigin chum tarraingtarraing an mēide so d'fhuil .i. an méd as ēigin d'fholmugad di. Et ana diaig sin an uair linfaid siad iad fēn d'fhuil, tuitid uatha fēn, nó muna thuitid curthar
uinēgirfinegra fōna ceannaibh, nó salann bruiti, nō aloé, nō tarrangthar iad lē ruaineach, nō lēna cosmaile.
Et dobud tarbach ana diaigh sin an t-inad do shūgad nō innlad lē huisgi nō lē haigēid. Et
dā n-imdaigthear fuil annsa ball as maith cerīn
infra 322
do chur ris do bolus Armenicus &ersir; do galla &ersir; do neithib noch toirmiscius an fhuil, &ersir; follamnuidthear an t-easlān mar do-gēntaīdo gentaidhi fear cuislinni. Et dā tucthaī triacail tar ési sin dó, dobud maith
ē, ar son neime na piastna neimi &ersir; na peisti, mar dearbus Arnalldus.
Agus as leōrlor na neithe so do sangis sugi.
An ceathramad caibidil: Do na poncaibh
Quia hominesomnesomēs sani raro utuntur cauteriis quamuis tamen eis interdum vtimur .i. as annamh gnāthuigid na daíne slāna na puinc, acht gē gnāthuigmid-negnath-maidni with raised hyphen
iad co meinec, ar an adbar sin cuirfimid aen-chaibidil athchumair do na poncaibh ann so, do choimlīnad na hoibre so, an mēid beanaid siad rē follamnugad na sláinti. Et nī hēigin a rādh and so na hinnstrumuinti lē ndēntar na puinc, nā
cinnus do-nīther iad, ōir is obair ciruricisiruiric(H:) an dá litir dhéidheanacha sgríobhtha ós cionn na 'r'. sin .i. obair fhir shīnti lāmh; ar an adbur sin nī āirmheōm and so iad; &ersir; nī hāirmeōchum na heaslāinti ann so darob imchubaid mar leigis iad, nā na hinaidh ara ngnāthuigthear a cur; gid eadh, adēram
tarba generālta na ponc.
infra 322-4
Airar an adbar sin bíth a fhis agad corob tarbach an poncna puinc do thirmugad na leanann &ersir; dā tarrangtarrainn ō doimhne na mball, &ersir; do thoirmeasc an truailligthi, nach sgailti &ersir; nach imdaigthi hē, et mar an cēdna
do chomfhurtacht na mball &ersir; do cheártugadcheártugad a coimplexa, &ersir; do dīsgaīleadh na n-adbar truailligthi noch connaimhthear annsna ballaib. Tuillead, as maith an ponc do chosc fluxaflux na fola; &ersir; an uair do-nīthear an ponc ar son na hinntinde dēiginaid
so dligidh sē beith lāidir domain, ōir dā mbeith sē ēgruaidh &ersir; crūstaigi anmhanna aigi, noch do thuitfidh gu luath, do beith seachrān núa an tan sin budh measa nā in cēd-sheachrān. Ar an adbur sin na daíne bhīs a leithid na slāinti, noch
atā ullam chum tuitme a n-easlāintibh na mball fuirimeallach theagmus ō thruailliugadh na leanann, dligid siad puinc do gnāthugad: verbi gratia, mar atā, in drong atā ullam chum lubra nō chum guta rosaceaguta rosasia na haighthi; &ersir; gu huilidi a n-aigid
na n-easlāinti dochraidius an aigid lē flichideacht truailligthi na hinchinne ag nach fuil sligi imtheachta acu ōn inchinn—tuitid chum na haigthi &ersir; chum an chuirp co huilidi, &ersir; as mōr as imchubaid an ponc dōibh sosin.
Et mar adubramar romuinn, do na fliuchataib ceangailtear annsa cheann, co nglantur iad lē
infra 324-5
ponc &ersir; go tirmuigthear, ór fēdaid a leithéidib sin dado fhliuchataibh truailligthi teagmāil in gach aon-ball don chorp, &ersir; glantur &ersir; tirmaidthear lē
poincpuincleg. 'ponc' nó 'poncaibh'? iad, &ersir; glantar in ball. Ar an adbar sin dā mbia a leithéidibh sin do fhliuchataibh truailligthi arna ceangul annsa tsheilg nō annsna haebh nō annsa ghaili nō annsan ucht, as mōr &ersir; as tarbach an furtacht do-nī an ponc, dā curthar
hē ar na ballaib sin, &ersir; go hāirighthi dā n-uireasbuigid na leigis ele. Et tuicthear a chosmailius sin dā n-imduighid na leanna truailligthi annsna haltaibh .i. ponc do chur a timchill an ailt. Agus as mar sin as follus tarba choitchinn na ponc.
Tuillead, bíth a fhis agud nach dleagar an ponc do chur ar aenmodh acht muna glantur an corp reimhe ar tūs lē cuislinn &ersir; lē leigeas lagthach, nō lē ceachtar dībh, mar do-chīfir don liaigh. Agus an uair do-nīthear an ponc chum folmuigthe an
adbair, condaimthear an ponc osgailti an tan sin; gid eadh, an uair curthar hē do chosc na fola, nā connaimthear osgailti an t-inad. Agus an uair curthar chum folmuigthi connaimthear .40. lā osgailti hē, an mēid as lugha, &ersir; glantur an
t-inad gachgach gach As so go dtí deire an téaxa lámh an treas sgríobhaidhe. lae faī dhō, nō aen-uair, fōfa mēid nō faīfa loighead fholmuigthi[om.] an adbuir. Et
infra 325-7
indailtear an t-inad co meinic lē huisgi ara mbearbthur oiginneidinn croind lē hoigheannheidinn talman, indus nach brēna an t-inad a mbia an pongc.
Agus seachain gan pongc do dēnam ar naīdheanaibh nā ar daīnibh ro-arrsaighi, ōir nī dleagur a chur ar na sean-daīnibh ar son imurcaid tirmaideachta a mball, nā ar na naīgeanaibh ar son ro-buice a mball. Agus nī dleagur a chur annsna
haimsearaib ro-theasaidi, nā ro-fhuara, nā ro-thirma; &ersir; nī dleagur a chur ar na musgailib.
Et bīd a fhis acad na poingc cuirthearcurturuir=ur-nod, ear=er-nod. fō na glūinib gurub tarbach iad do glanadh an chuirp co huilidi ō na leandaibh truailligthe; ar in adbur
sin is ro-tharbach na poinc sin a leigeas na lubra.
Agus is leōrlor lim na neithe athchumaire sin do na poncaib.
An cūigead caibidil: Do na neithib lagus an brū
Interdum uentris solucio quibusdam hominibus
multum cumpeditcompedit in regimine sanitatis .i. as imchubaid co mōr do droing do na daīnibh an
infra 327
brú do lagad a follamnugad na slāinti .i. dā coimhēd ō na heaslāintibh adburda tic ō thruailliugad na leanann. An leigeas noch lagus an brū, glanaid
sē an corpbru ō na leannaib truailligthi noch do gnāthuig geineamain ō maindeachtnaigeadmaidneachtaighi an diéta nō ō choimplex nādūrda nō aicīdeach an chuirp. Ōir gach feabus dā mbia coimplex an chuirp ōna oileamhain &ersir; ar son na neithe oilius é, dā caithi
sé neithe fiadānta nō coillidi imdōchaidimdocha sē droch-leanna ann fēin, &ersir; muna glantur uathauadha sin hē do thromōchdais an curp. Et mar in cēdna dādado fheabus regimen bīs ac neach geintear droch-leanna truailligthi andsa churp ō mailīs an
choimplexa &ersir; ō anbfhoinde na mball, mur atā, linn ruad nō linn finn nō linn dub. Oir coimēdtur an curp ōna easlāintib ō fholmugad na n-imarcrach sin.
Ar in adbur sin an drong gnāthuigius droch-regimen,
&ersir; agā fuil droch-coimplex, &ersir; nach fuil ana naīginaibh nā ana seanōiribh, &ersir; agā fuilid gailidi &ersir; inne lāidire, &ersir; agā fuilid cuirp mōra reamra, &ersir; iad craesach, ac ithi mōrāin, &ersir; guru beac gluaisid nā shaethraighid siad, &ersir; gurub beac
innarbaid lē hinglanad nā lē hallus, as inphurgōidighthi gocogoP: líne ós cionn an g. mōr an drong sin. Agus muna tērnaigid mar sin as cuntaburthach iad gan
infra 328-9
tuitim a ndroch-easlāintib. Agus an drong bīs contrārda do na cuingillaib so as beac rigid siad
a leas rē leigeas lagthach.
Et as inchomurthaighthi co deithideach co ndleagur an corp d'ullmugad, &ersir; na leanna do dīleagad &ersir; do ullmugad, indus co mbeidis siat umal don fholmugad sul gabthur an leigeas lagthach.
Et dleagur an corp d'oileamain lē neithibh bogthacha olamla &ersir; oslaigius na cuisleanna; &ersir; seachantar an biad acht an biad bogus &ersir; oilis an corp co mōr. Et dā mbia an t-adbur reamur rigin, sēimigthear &ersir; gearrthar hē; &ersir; dā mbia sē
ro-shēim teasaide, remruigthear méid ēigin hē. Gid ead, dā mbia an t-adbur dāsachtach do leith a gluaisti, nō do leith a mailīsi, nō do leith an boill, nō do leith an inaid, nō do leith na cāilideachta, nō do leith na cainndieachta, nō do leith
na haicīde thidlaicius an t-adbur sin, nī dleagur fuireach rēna dīleagad an tan sin.
Tuillead, as intuici nach dliginn neach leigeas lagthach do gabāil chugi a n-aimsir ro-the nā ro-fhuair acht annsna haimsearaib measurda, mur
atā, in t-earrach &ersir; in foghmur. An aimsear fhliuch, immorra, as imchubaid ī chum an leigis lagthaig. Agus is mōr is intuicthi nach bia an t-ēsga a Leo, &ersir; nach bia Leo ac dul a n-airdi, &ersir; co huilidi nach bia an rē a comurtha cheangailti,
acht a beith a comartha gluaisteach fhuar fhliuch. Ar in adbur sin do-chīthear nach fuil do na
infra 329-30
comurthaib comartha as imchubaide *chum an leigis lagthaig**–*: An méid seo san imeall P; 'chum' as H, toisg a bheith gearrtha amach as P. nā Canser &ersir; ana diaigh sin Pisis; ōir nī comurthaī daingni iad, ach atāit siat fuar
fliuch mēid ēigin. Scorpio, immorra, as comartha imchubaid hē, ōir atā sē uisgeamail fliuch; gid eadh, is comartha ceangailti é.
Tuillead, as intuicthi gan an t-ēsga do beith cengailti do Iōib co corpurda nā do rēir fhēgtha;
&ersir; an uair bīs sē ceangailti do Saturnus, nī dleagur an leigeas do thabairt; ōir an uair ceangailtear an rē &ersir; Iōb, calmuigid brig nādūrda an chuirp, &ersir; nī fholmuigeann an leigeas lagthach ach ar claī brīge nādūrda an chuirp; tuillead, an uair ceangailtear
rē Saturnus é, cuirid an leigeas a neam-gluasacht, &ersir; toirmisgid oibriugad an leigis lagthaig an tan sin.
Tuillead, as mōr as intuicthi co fuilid cuid do na leigeasaib lagthacha, an uair caittear iad, co
ndleagur mōrān codalta do dēnam, mur atāit, na leigis lāidiri caitear a mod phillidi. Acus atāit cuid ele dib as luga ara ndleagur codlad do dēnam, mur atāit, na leigis nach fuil comlāidir riū so ach caitear a mod lictauāire. Et atāit
cuid ele dīb nach dleagur aen-rēd codalta do dēnam, mar atāit, na leigis ēgcruaidi caitear amail digh.
Et tuicthear as so an leigeas gabthur a substaint
infra 330-1
phillide gurab annsan oidhchi dleagur a chaithimh.
Et dligidh nach beid na pillidipill-with raised hyphen ro-chruaid nā ro-bog. Gid eadh, na leigis caitear a mod lictuāire dleagar a caithim a meadōn na haidchehoidhche, &ersir; codluid gu lā dā és. Et na leigis caitir a ndigh, a caithimh sa maidin; &ersir; is beac nō nī dleagur aen-nī do chodlad
an tan sin. Et nī dleagur sibal do dēnam an tan sin acht comnuighi, ōir nī oibrigeann aen-leigeas anbfhann ar in linn, ach muna treōruigi an nādūir ō chumachtain chum gnīma hé. Ar in adbur sin as indēnta cumsanad nō gamadh
fogus aimsear an oibrigthi; &ersir; is ingluaisti an curp anunn &ersir; anall, &ersir; nā dēntar co saethrach nā a n-inadinaduibh ro-the nā ro-fhuar; ōir mad āil leat eliborus do fholmugad gluais an corp; ar in adbur sin nā codaltur nō go crīchnuighi an leigeas sin a
oibriugad, ōir connmaid an codlad an folmugad lāidir.
Et mur an cēdna, tar ēis an leigis do chaithim, nā hitear biad nā deoch nō gu coimlīna in leigeas a oibriugad. Gid eadh, atā drong ēigin anfhann
do rēir nādūiri, agā bhuilfuil comshuigiugad tearc, leis nach éidir beith gan biad nō co coimlīna an leigeas a oibriugad. Et dligid an drong so, roim an digh leigis d'ōl, rēd ēigin sēim do chaithim busbusus urusa do dīleagad. Agus fēdaid an drong
cēdna, tar ēis an leigis do thinnscna a oibrigthi,
infra 331-2
biad sēim stipeaca do chaitheamh, chomfhurtachtuighius an gaile &ersir; innarbus an leigeas chum na mball īchturachīchturachinichtarach. Et munbad ēigin an biad do chaitheam as maith gan biad gan deoch do
chaithem nō co crīchnuigi an leigeas a oibriugad.
Et aitheōnmaid an leigeas do choimlīnad a oibrigthi mur so: an uair do-chīfim an t-inglanad ac claechlōd, nō an linn chum a tugad an leigeas, nach é a dhath dīleas fēin atā air, &ersir; is comartha
sin ar in oibriugad do beith coimlīnta, &ersir; dleagur an t-easlān d'oileamain annsin. Tuillead, comartha ele fhoillsigius an t-oibriugad do beith coimlīnta, ōir an leigeas do-bearar bud follus é annsan inglanad, ōir tar ēis an leigis d'oibriugad
co lōr innarbaid an nādūir hē. Tuillead, an treas comartha .i. an tartNíl na focail seo i gceachtar dona lss., an uair nach tic sē ō gēiri an leigis nā na leannann, nā ō choimplex an gaile. Ar in adbur sin dā mbia an leigeas gan beith gēr nō na leanna dleagur do fholmugaddfolmugad gan beith
teasaidi, ná gan an t-othur do beith tartmur co nādūrda &ersir; an tart do theacht a ndiaig na purgōidi as comartha sin gur purgōidid co lōr hē.
Et tara ēissi so do thuicsin dūin as maith don othur deoch shleamnuigtheach glantach, noch
mīnighius in tart, d'ōl, &ersir; cheandsuigius &ersir; innarbus an leigeas. Agus atā uisgi te na heōrna mar
infra 332-3
so, ōir atā sē glantach sleamnuidtheach &ersir; ceandsaigi an leigeas. Agus caithid sé, tar és uaire, biad sēimh as urusa do dīleagadh, &ersir; ibheadh fīn te,
&ersir; nā caithidh sē aen-nī beas fuar co gnīmach, &ersir; ligeadh sē dā gach uili thorad an lā sin, &ersir; co hāirigthi do na torthaibh fuara fliucha anmhainnigius an gaile.
Et dā teagmad cu mbeith an leigeas gēr cu
mór, &ersir; coimplex te co mōr do beith ag in easlān, &ersir; an aimsir do beith te co mōr, nā hibthear fīn ar aen-mod an tan sin, acht ibthear mellecratum a n-inad an fhīna, nō uisgi siūcra, nō uisgi beirbthi arna chlaechlōd lē beacān fīna. Bīdh a fhis agud
dā folmuigthear an t-othur co dāsachtach, &ersir; gumad eagail linn an flux tar és na purgōidi, nach dleagur mellicratum, nā uisgi siūcra, nā a cusmaile d'ōl ar aen-mod an tan sin, ór lagaid an bhrú. Gid eadh, dleagar sūgh sitonia d'ōl,
arna chur a tigi lē huisgi arna bearbad lē hiarann, nó a cusmaile.
Et teagmaid co gnāthach nach folmuiginn an leigeas do-bearar don chorp, ar son an leigis nō an chuirp do beith ēgruaidh, nō ar son gaethmuireachtagaethmuireachta
do dīsgaīleadh substainti an leigis, nō ar son thshligidhslighi na n-inneadh do beith dūinti.
Ar in adbar sin dā faicimfcaim {c above line} nach oibreōcha an
infra 333-4
leigeas ar son anmhainne na brīge, comfhurtachtaigthear
an tan sin an brīg lē biadaib sēime sleamna, &ersir; tabarthur 'na diaigh sin uisgi gan beith fúar co mór dā ól dō, &ersir; tabrum neithe cumgaidtheacha poinnteacda dō, mur atā, citoneasitonea &ersir; pēiridha, ōir innarbaid so an leigeas sīs.
Et mad hī an gaethmuireacht bus cūis ann, nō na hinne dada beith sdupāilti, as imchubaid clistere do threōrugad an leigis &ersir; do dīsgaīleadh na gaethmuireachta.
Et mad é in leigeas do-bearur nach oibriginn,
&ersir; é ag tosgugad chum na mball uachtarachuachtaracaP: punctum delens fén litir dheireannaigh., &ersir; co ngineannngeininn greamanna &ersir; cnām craidi, &ersir; co togairminn sē gluasacht a cusmailius spasmuis, as intogairmthi an sgeathrach an tan sin. Et dā tuicim co mbia an leigeas a' claenad chum
na mball īchtarach (tuicear sin ō gāirfīgairfidhi &ersir; ō chumgach na n-inneadh), dēntar clistiri lāidire athtairrngtheacha an tan sin. Tuillead .i. ceartaigi deoch uisgi fhuair mailīs na leigeas, &ersir; fothragad uisgi fhuair, ar son co mbrisinn sē gēiri &ersir; lasrach
an leigis. Gidh ead, an uair nach folmuiginn an leigeas nī fhuil nī as mō as a ndleagmaid muinighin do beith nā a hoibriugadhoibrigti na clistiri. Agus dā mbia in leigeas gan innarbad ōn chorp leó so uile,
infra 334-5
&ersir; co n-imduighthear na droch-aicīdi, &ersir; co ngluaistear
an t-adbar suas, ass innlici sofena in tan sin, &ersir; basilica aindsēin. Agus togairmthear an sgeathrach mur an cēdna, &ersir; tabarthar clistire &ersir; leigeas noch fhoghnus a n-aigid na neimi &ersir; chomfhurtachtuigius an corp co huilidi.
Et teagmaid co meinec gu folmuiginn an leigeas lagthach do-bearar nīsa mō na mur as ēigin, &ersir; dleagar sduidēr do dēnumh an tan sin d'innarbad an leigis ōn chorp. Tuillead .i. comfhurtachtaigthear na hinne chum fostōigh; &ersir; coisgthear
rith an adbair; &ersir; comhfhurtachtuigthear an corp co huilidi, &ersir; gu hāirighthi an craidi &ersir; na boill phrinsipālta; &ersir; annsa chás anab ēigintach so sdupāiltear &ersir; tēchtaighthear an t-adbar.
Ar an adbar sin adeirim ar tūs, dā fecearfcar {c above line}
an leigeas do-bearur ag anmhuin annsa chorp, dligid neithe sleamnuidtheacha do thabairt an tan sin innarbus substaint an leigis ōn chorp. Agus as nī dībh sin uisgi te eōrna, maille rē biamlacht psillium, &ersir; a ól mur digh, ōir anmhainnigi
an deoch so brīg an leigis lagthaig &ersir; innarbaid ōn chorp é; &ersir; as maith an leigeas so dā feicimfaicim co mbía an folmugad imurcach ō neart an leigis.
Tuilleadh, an dara nī adeirim .i. gu ndleagur
brīg fhostaigtheach na n-inneadh do chomfhurtacht annsa chás so, ōir dobud éidir a leithéid
infra 335-6
sin do fholmugad imarcach do theacht, &ersir; nach ō brīg an leigis do thicfadh ach ar son anmhainne brīgi fostuigthighi na n-inneadh. Mās ead,
calmuigthear brīg fhostuigtheach na n-inneadh &ersir; an ghaili lē neithibh stipeaca do chur rúriu co foirimeallach &ersir; co hinmeadōnach: gu hinmeadōnach, immorra, lē sirōipisir-i citonia; gu foirimillach lē holaid róisi, nō maisdix, nō mirtuis.
Tuillead, an treas nī adeirim .i. gurub indēnta sduidér d'impūghdimpogh an adbair, verbi gratia .i. dobud éider an t-adbar do rith chum na n-inneadh ō na ballaib uile. Agus as mōr as imchubaid fothraigthi &ersir; coimilta an tan sin, d'inntūdh an
adbair ō na hinnibh. Agus as imchubaid na neithe diureiticacha co gnāthach an tan sin d'inntōd an adbuir, &ersir; as maith an sgeathrach mur an cēdna.
Tuillead .i. folmuigid an leigeas lagthach nīsa
mō na in chōir ag claī brīg nādūrda &ersir; beōthuigheachbeoghth-h an chuirp, ar an adbar sin as indēnta sduidēr deithidach do chomfhurtacht na mbrīg. Ar an adbar sin tabarthar neithi sdupāilti &ersir; neithi thogairmius an collad do thoirmeasc an fholmuigthi. Ar an adbur sin annsan ēigintus mhór nī holc
opiata ēigin do thabairt do chur an adbair a moille &ersir; do sdupāil na brīge ainmidhi; gid eadh, as maille rē hinnillius mōr as indēnta so.
An seisead caibidil: Don sgeathraigh
infra 336
Quamuis homines simplisiter sani &ersir; a temporitempori
non indigintindigent uomitu .i. nī reagaid a leas na daīne slāna an sgeathrach gu coitchinn, gidh ead, na daīne agā mbī linn ruad nō linn finn ana ngailidibh coimhēdtur iat ana slāinti dīlis ōn sgeathraigh. Agus adeir Galen sa chūigead leabur do
Tharbhadh na mBalltarba na mBall, &ersir; do chomairligdar na seinn-leaga, an drong tromuidthear ō na biadaib sgeathrach do dēnamh uair sa mhī; *&ersir; an drong adubairt a dēnam uair sa mī, do breathnuigidur a dēnamh fā dō sa mī.**-* Sgríobhadh an méid seo san imeall; na focail idir lúibíní as H, toisg iad a bheith do-léighte i P. Ar an adbar sin dā ngnāthuigid
na daīne an sgeathrach do gēnamhdenum, do rēir mur iaruid a ngailengal-a with raised hyphen hē, glantur ō na himarcachaibh iad, &ersir; calmuigthear a ndīleagad, &ersir; athnuaigighthir a cuirp, ēdrumuigthear an ceann &ersir; na cēdfada uaithi, &ersir; gēraighthear an radorc. Et dā mbia
an sgeathrach co hainmeasurda annsan inad nā bud ēigin ī, do-nī urchōid do na haebh &ersir; don ucht &ersir; do na sūilibh, &ersir; brisidh na cuisleanna ō tic an tedhm rē n-abar emotoica.
Agus an sgeathrach as imchubaid a follamnugad
na slāinti nī dlleagar a dēnumh &ersir; an gaili folamh,
infra 336-7
óir as saethrach an sgeathrach sin; ar an adbar sin dēntar hī tar és bīdh, &ersir; gu mór biadha ēxamla ana mbia gnē aduathmuireachtaadhuathmuireachta &ersir; gēiri. Et seachain gan an sgeathrach do dēnamh gu meinic,
ar eagla an ghaili do thruailliugad &ersir; a brīge do sgris. Et an drong gā mbíd muinīl fhada, &ersir; ochtanna cumga gan fheōil, &ersir; guaille arda a cosmailius sgiathān, &ersir; luirgne cama, nā gnāthuigid an drong so sgeathrach ar aen-mod do choimēd a
slāinti, ōir treōruigi an sgeathrach chum easlāinte sgamān iad.
Et gortaigthear na sūile gu mōr ōn sgeathraig; ar an adbur sin, an uair bus áil lē neach sgeathrach do dēnamh gu gnāthach, cuiridh sé brēid fhillte
ar a shūilibh &ersir; na sūile osgailte, &ersir; nasguigthear ē nō gu coimlīntur an sgeathrach.
Et tar és na sgeathraigi do choimlīnad innaltar an aigid lē huisgi rōisi, &ersir; an bél lē hidromel nō lē sirōip aigēidigthi. Et nī hinchaiti biad a cēdōir
tar a hés, ach fuirighthear nō gu mbia an tochlugad lāidir. Et dā teagmad tart ar fhir na sgeathraigi, ceartaigthear an tart lē sirōip sitoniorum. Agus gnāthuigthear feōil gearrcach do chaithim &ersir; biada sodīleagtha chalmōchus an gaili &ersir; na brīga nādūrda.
Agus bīth a fhis agat gurob sgeathrach urusa nō ēgruaidh as imchubaid a follamnugad na slāinte, mur adubramur romainn; &ersir; fēdtur sin do thogairm lē haen-digh d'uisgi the &ersir; lē holaid.
An seachtmad caibidil: D'adbaraibh na clistiriTá cuid mhaith den chaibidil seo do-léighte i P; na focail idir lúibíní, as H dóibh.
infra 338-9
Quia homines sani sepe clisteris uti consueuerunt
&ersir; cetera .i. do gnāthuigdur na daīne slāna clistiri co minic, &ersir; subpositoria mur an cēdna; ar in adbur sin as inlaburtha co hathchumair dīb, an méid beanus sē ris so. Ar in adbur sin is intuicthi gurub imchubaid an clistiri do na daīnibh ana
cruaidinncruaid-inn with raised hyphen imurcacha ana n-indib; &ersir; tig colica pasio co meinic ōn chruadhugad sin. Et is imchubaid iad mur in cēdna, don droing ana n-imdaignid gaethmuireachtgaethmuireacht ana n-indib nō linn finn righin, ōir is beac do linn ruad cuirthear
chum a n-indead an tan sin do dūsacht na brīgi tochluigthigi; ar in adbar sin reagaid a leas an drong so clistiri bogthachbogtaca a follamnugad na slāinti a n-aigid chruaduigthi na n-imorcach, &ersir; clistire dīsgaīlteachdisgailteaca a n-aigid na gaethmuireachta,
&ersir; clistiri gontachgontaca a n-aigid uireasbaide gontaigi leanna ruaid, noch do dligfī do chur chum na n-inneadh. Et do-nīthear na clistiri glanus na hinnecña gu meinic, &ersir; daingnighius iad, &ersir; athtairrngius ō na ballaib a cianaib, &ersir; clistireclistirecil2ire reamruigius
infra 339
na hinne; gid eadh, nī gnāthuigmaid so a follamnugad na slāinti, ar an adbar sin nī dingnam mensiōn dībh annsa chaibidil so.
Et as inchomurthaidh cu fuilid neithe as inntuicthi ag tabairt na clistiriclister. An cēd-nī dībh
.i. co ndleagar na clistiri do thabairt d'fholmugad na n-inneadh &ersir; do chnaī na gaethmuireachta bīs intu &ersir; isna ballaib mur an cēdna. Ar an adbar sin an drong bīs amhuirseach ar colica nó ar tinnius āronn as mōr dligid siat clistiri do gnāthugad,
ór folmuigid na clistiri ō na hinnib uachtaracha gan inmeadōn, &ersir; ō na hāirnib &ersir; aindsēn ō na ballaib uachturacha ar son an choimcheangail atā idir na ballaib uachturacha &ersir; na baill īchturacha.
An dara nī dleagmaid do thuicsin .i. gan na clistiri lāidire do thabhairt nō gumad dīleagtha an t-adbar, &ersir; nach dleagur a tabairt ar aon-mod &ersir; an biad neim-dīleagtha annsa ngailigaile, ōir do tarrōngthaí an As H don chuid seo, go deire na caibidleach, toisg gan acht corr-fhocal a bheith so-léighte i P. biadh neim-dīleagtha an tan sin
chum na n-inneadh &ersir; chum na n-aé.
Tuillead dligmid do thuicsin: an uair do-bearur an clistiri ar son na n-āronn co ndliginn sē loighi ar in druim, &ersir; a chontrārda so mās ar son na n-inneadh do-bearur ē .i. dligidligid an t-easlān luighi
infra 340
ar a glūinibh &ersir; a bēl do chonnmāil osgailti. Agus tar ēis an chlistiri do gabāil coimeiltear an brū, &ersir; inntaighthear ar an inad tinn &ersir; fuilngeadh é uair, nō dā uair, nō an feadh bus ēidir leis. Et mad eagail lē neach nā cuinneōchad sē an clistiri,
dleagur coirci te do chur gacha taebha dé, nō millium arna thēghadh.
Agus tuicfear a leabar na leigeas aonda adbur na clistiri adubramar romainn.
An t-ochtmad caibidil: do shupositoria
Consequenter dicendum de suppositoriis .i. do
labramur don taoibh thuas dīn do na clistiribh labrum anois do shupositorium; &ersir; gnāthuigid na daīne slāna iad. Agus as iat so na supositoria mīne neim-gēra .i. na supositoria do-nīthear do mhil &ersir; do shūgh mercurial, &ersir; do gallumhnaigh
Fhrangthaigh, nō do lurgain cobhlāin, &ersir; dā cusmaile. Et atāit supositoriasupositoriasupoitoriale líne (ar nós n-nuide) ós cionn an o, P. ele as treisi nā sin .i. supositoriasupositoriasupoitoria do-nīthear do mhil &ersir; do sgamonia, nō d'eforbium, nō do choloquendida, &ersir; dā cosmaile.
infra 340-1
Agus orduigthear an cēd-shupositorium adubramur
do lagad na bronn, &ersir; an dara supositorium do tharrang an adbair ō na ballaib a cianaibh. Agus as mō as imchubaid an cēd-shubpositorium sin a coimēd na slāinti nā in dara subpositorium.
An naemad caibidil: don pisariumNa focail idir lúibíní as H
De pesariis autem sciendum quod sic se habent
ad matricem'matrisem' arna cheartú go 'matricem'. .i. as inntuicthi curob amlaid atāid na pissaria chum an maclaic mar bīd na supositoria dochumcum na n-innead, &ersir; gairthear clistiri dībh uile. Agus do-nīthir na pissaria gu gnāthach do thogairm na fola mīsta &ersir; do
glanad in maclaic innus go n-ullmuigthear ē chum gabāla an toirrchis. Et do-gabar adbur na pissariumAs H don chuid eile den chaibidil. so annsna leabruibh rannaidhi, &ersir; is cumain lim co ndubart nī orra so don taībh thuas dīm; ar in adbur sin ligim dōibh ann so.
Et cuirim crīch ar in obair sin maille rē molad do Dia, noch ō ngabur grāsa &ersir; foirceadal foirfi.
Finit. Amen. Finit.