Unknown author

[Trotulae curandarum aegritudinum muliebrium liber]

Edited by Winifred Wulff

A Mediaeval Handbook of Gynaecology [...]

1. EROTIS ¹ MEDICI LIBERTI IULIAE,
QUEM ALIQUI TROTULAM INEPTE NOMINANT,
MULIEBRIUM LIBER
LONGE QUAM ANTE HAC EMENDATIOR.

PROLOGUS, QUI EST DE NATURA MULIEBRI, & MENSIUM FLUXU.

Cum auctor universitatis DEUS, in prima mundi constitutione rerum naturas singulas, iuxta genus suum distingueret, naturam humanam supra caeteras creaturas singulari dignitate condidit. Huic enim, supra aliorum animalium conditionem, rationis & intellectus libertatem dedit. Propterea volens eius generationem perpetuo subsistere, in sexu dispari, masculum & foeminam creavit, ut eorum foecunda propagatione nunquam desineret emergere futura soboles. Quorum quidem complexiones grata quadam commixtione, contemperans, naturam masculi calidam & siccam, foemellae vero frigidam & humidam constituit: quo cuiusque alterius complexionis excessus, mutua qualitatum contrariarum repugnantia coerceretur: adeo, ut viri constitutio calida & sicca, mulieris frigiditatem & humiditatem: & econtra, huius natura frigida & humida, illius complexionem calidam & siccam remulceret. Similiter ut masculus qualitate fortiori dignus, in mulierem tanquam in agrum semen effunderet, & mulier qualitate debiliore praedita, tanquam viri officio subdita, semen effusum in gremium natura susciperet. Quoniam ergo mulieres natura sunt viris debiliores, hinc est quod in eis saepius abundant aegritudines, maxime circa membra operi naturae debita; quae cum in loco secretiori accidant, ipsae propter verecundiam, & conditionis fragilitatem, non audent angustias suarum aegritudinum medico revelare. Quapropter ego, miseranda illarum calamitate, praesertim cuiusdam  p.15 matronae instigatione, compulsus, incoepi diligentius contemplari de aegritudinibus, quibus foemininus sexus saepissime molestatur. Cum itaque in mulieribus non tantus abundet calor, qui pravos & superfluos, qui in eis quotidie congregantur, sufficiat consumere humores:  90 nec tantum laborem valeat earum debilitas tolerare, ut per sudorem possit ad exteriora illos natura expellere, sicut in viris: ideo ipsa natura, propter defectum caloris, eis praecipuam quandam purgationem destinavit, scilicet menstrua, quae vulgus flores appellat. Nam sicut arbores non producunt sine floribus, sic mulieres sine propriis floribus, conceptionis officio defraudantur. Haec autem purgatio contingit mulieribus, sicut de nocte viris pollutio. Semper enim natura gravata quibusdam humoribus, sive in viris, sive in mulieribus iugum suum nititur deponere, & laborem minuere. Solet praeterea huiusmodi purgatio mulieribus contingere circa decimumtertium, vel quartumdecimum annum, vel paulo citius, vel paulo tardius, secundum quod in eis magis, vel minus abundet caliditas vel frigiditas. Durat autem usque ad quinquagesimum annum, si est macra: quandoque usque ad sexagesimum aut sexagesimum quintum, si est humida: in mediocriter pinguibus usque ad quadragesimum quintum.

Si ² autem debito tempore & ordine contigerit talis purgatio, exonerat se competenter natura a superfluis humoribus. Si vero menstrua plus vel minus exierint, quam debent plures aegritudines inde emergunt. Quoniam inde minoratur appetitus tam cibi, quam potus. Quandoque fit vomitus: & quandoque appetunt terram, carbones, cretam, & similia. Quandoque ex eadem causa dolor sentitur circa collum, dorsum, & in capite. Quandoque adest febris acuta, cordis morsus, hydropisis, vel dysenteria. Haec autem contingunt, vel quia tempore longo deficiunt menstrua vel quia prorsus non habent: unde non solum hydropisis, vel dysenteria, vel morsus cordis accidunt, sed & aliae peiores aegritudines. Aliquando enim accidit diarrhoea, propter nimiam frigiditatem matricis: vel quia venae eius sunt multum graciles, ut in extenuatis mulieribus: quia tunc humores spissi & superflui non habent liberos meatus, per quos possint erumpere: vel quia humores sunt spissi & viscosi, ideo propter conglutinationem, eorum exitus impeditur: vel quia deliciose comedunt: vel quia ex aliquo labore multum sudant. Sicut testatur Galenus. Mulier quae se non exercet multum, necesse est, quod abundet in multis menstruis, ad hoc ut sana existat.  p.17 Aliquando mulieribus deficiunt menstrua, quia in corpore earum coagulatus est sanguis: vel quia sanguis per alia loca emittitur, ut per os, aut per nares, per sputum, aut haemorrhoides. Aliquando deficiunt menstrua ex nimio dolore, vel ira, vel motu, vel timore. Si autem diu cessaverint, suspicationem gravis aegritudinis futurae arguunt. Nam urina eorum vertitur in ruborem, vel in colorem loturae carnis recentis: quandoque in viriditatem, vel lividitatem, aut in colorem, qualis est color graminis, facies earum mutatur.

I. DE RETENTIONE MENSTRUORUM. Cap. I.

Si igitur deficiant Menstrua, & mulier sit corpore extenuata, tunc phlebotometur ei vena quae est sub cavilla pedis interius, quae dicitur Saphena, primo die de uno pede, sequenti die de altero: & extrahatur sanguis secundum quod virtus expostulaverit. Quia in omni aegritudine generaliter cavendum & respiciendum est, ut non nimis debilitetur aegrotans. Refert enim Galenus ³ de quadam muliere, cui defecerant menstrua per novem menses, & in toto corpore constricta fuerat & extenuata, cui etiam penitus defecerat comedendi appetitus: unde ipse extrahebat ei sanguinem de predicta vena per tres dies, de uno pede primo die lib. I. secundo die lib. I. de altero pede, tertio die de primo pede iterum unc. VIII. & ita in brevi spatio rediit color & calor vivificus, cum debita totius corporis habitudine. Cum autem venter fuerit constipatus, sicuti frequentissime restrictis menstruis accidit, tunc accipe pilulas de quadam medicina competenti, & acue eas prout ipsum acumen poterit sustinere: & ei tribue. Postea phlebotometur de Saphena. Deinde balneetur: & post balneum bibat de calamento, vel de nepita, vel mentha coctis cum melle: ita tamen, ut septem partes sint aquae, & novem mellis. Et saepe balneum est intrandum. Et post balneum bibat de Diatessaron, cum decoctione mellis & aquae. Conferent etiam omnia diuretica, ut foeniculus, spica, apium, ciminum, ameos, carui, petroselinum, & similia. Hae omnes herbae, vel singulae, in vino coctae, vel cum melle, & potatae conferunt. Galenus sic docet. Artemisia trita cum vino, vel in eo cocta, & potata multum  p.19 confert. In balneo non modicum iuvat, si bibatur nepita, vel in ipso balneo coquatur: vel viridis trita ligetur super ventrem, vel sub umbilico, vel super umbilicum. Vel decoquatur in olla, ⁊ mulier supponat fellam ⁴ perforatam, & desuper sedeat cooperta undique, per calamum, vel embotum fumus exeat: ut is introceptus, penetret ad matricem. Valet etiam artemisia cum his herbis, admixta thapsia, siseleos, salvia, origanum, ciminum, ameos, savina, melissa, pulegium, anethum, betonica, anisum, satureia, levisticum: quae omnes, vel quaedam ex eis decoquantur in aqua: & impleatur sacculus unus lana minutissime carpinata, ut sit in modum pulvinaris: intingatur in illa aqua, & calidus ventri apponatur: & hoc fiat frequenter. Item Pulvis optimus ad provocanda Menstrua. Recipe flammulae, cicutae, castorei, artemisiae, centonicae, myrrhae, centaureae, salviae, ana fiat pulvis, & detur drac. I. cum aqua decoctionis savinae & myrrhae: & in balneo bibat, & detur una vice scrup. I. Si autem Matrix induraverit, adeo ut istis adiutoriis non possint educi menstrua, Recipe fel tauri, aut aliud fel, & pulverem nitri, cum succo apii, vel hysopi misceantur: & intingatur ibi lana carpinata: & post prematur, ut sit dura, rigida, & longa, ut in vulvam possit immitti: & intromittatur. Aut fiat aliud pessarium in modum virgae virilis: & sit concavum: ibique imponatur medicina, & iniiciatur.

II. DE PAUCITATE MENSTRUORUM. Caput ii.

MULIERES autem quaedam sunt, quae cum veniunt ad tempus Menstruorum, nulla, vel modica habent. Quibus sic subvenias, Accipe radices salicis rubeas, de quibus ligantur dolia, & bene ab exteriori cortice munda, & pista: & eas pistatas cum vino, vel aqua, decoquendo distempera, & mane de ista coctione da ad potandum haustum tepidum. Si vero gravius laborat, tunc dabis ei cibum istiusdmodi factum. Rubeam maiorem, & malvam teras: & cum farina hordei, & albumine ovorum misce: & inde fac crispellas. Valent etiam huiusmodi herbae suffumigatae ad provocanda menstrua. Vel ad idem accipe verbenam, rutam, & pista fortiter, & coque cum larido: & da patienti ad comedendum. Postea radicem salicis subtilis, & radicem rubeae maioris tere, & da succum patienti cum vino. Mulieres item si pauca habent Menstrua, & cum dolore ea emittunt, Recipe betonicae, pulegii, centonicae, artemisiae ana M. I. ⁵ decoquantur in aqua, vel vino usque ad consumptionem duarum partium. Postea fiat colatura per pannum, & bibatur cum succo fumi terrae. Si vero diu defecerint Menstrua, Recipe rheupontici drac. II. artemisae siccae, piperis, ana drac. .I., & fiat inde  p.21 pulvis: de quo bibat mane & sero per tres dies: & cooperiat se, ita ut sudet. Item. Recipe menthae, pulegii, rutae ana M.I, salis gemmae, drac. IIII. plantae caulis rubae M.V. & tria capita porri. Haec omnia coquantur simul in olla rudi: & bibat in balneo. Aliud, Recipe radicem ireos, levisticum, herbam nepitam, coloquintidam, foeniculum, rutam: coquantur in vino, & illud vinum potui detur. Vel decoquantur in vino, savina, apium, foeniculum, petroselinum, levisticum, nepita: & bibatur. Item Recipe tanacetum, trifolium, artemisiam: frixa cum butyro, & pone super umbilicum. Medicus quidam in regione Franciae sic fecit. Recipe zinziber, folia lauri, & savinam: trita simul in olla rudi, ponantur super carbones vivos in sede perforata, & desuper sedeat mulier, & fumum recipiat per inferiora: & sic menstruae redibunt, fiat ter, vel quater, vel pluries. Mulier autem quae huiusmodi fomenta frequentat, vulvam suam abintra inungat unguentis frigidis, ne nimis calefiat. Valet etiam ad praedicta fumigatio de cimino, foeniculo, anetho, calamento, mentha, urtica, omnibus simul commixtis, vel simplicibus.

A. I.  91 Valet ad idem scarificatio, & similiter coitus. ⁶

 92 Nocet autem minutio facta in manu. Comedat, si sit sine febre, porros, cepas, piper, allia, cyminum, pisces squamosos: & vinum forte bibat, si sit sine dolore capitis, & sine defectione nervorum, & sine febre: quia in omni febre nocet vinum.

A. 2. DE NIMIO FLUXU MENSTRUORUM. Caput iii.

Sunt & aliae mulieres praedictis contrariae: quae habent menstrua inordinate fluentia…  93 Quod contingit, quia venae matricis sunt amplae, & apertae. Vel quia quandoque crepantur: & fluit inde sanguis in multa quantitate: & apparet sanguis fluens rubeus, & clarus. Quia ex multitudine cibi & potus generatus est sanguis multus, qui cum non possit intra vasa contineri, prorumpit extra. Vel contingit quandoque propter nimiam sanguinis calefactionem, ex cholera redundante ex felle, quae facit sanguinem ebullire: adeo ut non possit in venis contineri. Vel quia phlegma salsum admiscetur sanguini, & ipsum attenuat, & a venis facit prorumpere extra. Si sanguis, qui egreditur, sit citrinus, aut vergat ad citrinitatem, ex cholera contingit: Si ad albedinem, ex phlegmate: Si ad ruborem, ex sanguine. Huiusmodi aegritudines emergent propter humores interius corruptos, quam corruptionem natura dedignatur sustinere. Quandoque contingit propter diabrosim ⁷: es qua saepissime sequitur mors. His de causis  p.23 mulier discoloratur & macrescit: & si diu duraverit, in hydropem de facili convertitur. Hepatis enim substantia infrigidatur propter subtractionem sanguinis, per quem deberent membra in suo calore naturali conservari. Vel quandoque accidit propter defectum caliditatis succositatem digerere nequeuntis, & debito modo humores commutare valentis. Si ergo sanguis est in causa, minuendus est de manu, vel brachio, ut sanguis sursum provocetur. Sumendum est etiam aliquod leve catharticum. Si cholera sit in causa, quae a felle redundat, detur trifera Sarracenica, & rosata novella cum succo violarum, & scariolae. Si contingat ex abundantia phlegmatis & cholera nigrae, detur aliqua hierarum cum aqua calida, vel vino secundum alios, & bibat. Post purgationem vero apponenda sunt quaedam constrictiva exterius & interius, quae constringant. Potet ergo aquam in qua coctae sint cortices mali granati, psidiae, flores rosarum rubearum, gallae, nux muscata, folia quercus, bedegar, rubus, agrimonia, plantago. Haec omnia immixta, vel simplicia iuvant. Post cibum, vel inter cibaria detur eis pulvis lapidis haematitis, cum aqua pluviali distemperatus ad potandum: vel pulvis coralli, & gummi balaustiae, seminis myrti, portulacae, boli armeni: & pulvis de cornu cervi, plantaginis, centinodii, sanguinis draconis, spodii, seminis citoniorum. Comedat gallinas coctas in pane, pisces recentes in aceto coctos, panem hordeaceum. Bibat ptisanam de hordeo factam, in qua primitus coquatur radix plantaginis, & bulliat cum ptisana, & melius erit. Postea bulliat in aqua marina donec crepet, & corrugetur: & apponatur acetum, & coletur per pannum, & detur ad potandum. Bibat etiam vinum rubeum cum aqua marina lymphatum. Ponantur quoque ventosae ignitae inter mammillas, quae sanguinem superius 94 trahant. Iniiciatur succus plantaginis per pessarium. Valet etiam succus sempervivae, si cum vino bibatur albo. Similiter succus persicariae valet super ventrem linitus. Item accipe duo frusta laridi lata cum sale, & desuper aspergatur succus coriandri cum semine eius, & pulvis absynthii, & unum frustum ligetur super umbilicum, & alterum super renes. Fiant etiam duo emplastra de absynthio cum axungia, & ligentur super renes & ventrem: quibus si addantur folia myrti trita, melius erit. ALIUD. Accipe testas nucis maioris, & fac pulverem, & da in potu cum aqua marina. Postea fac emplastrum de stercoribus ovium, vel cati cum axiungia, & superponatur ventri & renibus. Vel fac pulverem de testis ovorum, & da in potu per tres dies cum aqua tepida, quantum poteris levare cum duobus digitis.

B. 3. DE SUFFOCATIONE MATRICIS. Caput iiii.

Quandoque suffocatur matrix: quandoque videlicet sursum tollitur, unde provenit subversio stomachi, & appetitus debilitatio ex debilitate cordis. Quandoque patiuntur syncopen, & ita evanescit pulsus, quod penitus non sentitur, ex eadem causa. Quandoque mulier contrahitur, ita quod caput iungitur genibus, & visu caret, & vocis officium amittit, nasus distorquetur, labia contrahuntur, & dentes stringit, & pectus sursum praeter solitum elevatur. Galenus ⁸ refert de quadam muliere, quae ita patiebatur, & amiserat pulsum & vocem, & erat quasi defuncta: quia exterius nullum signum vitae apparebat: sed tamen circa cor natura adhuc parum caloris retinuerat. Unde quidam iudicabant eam mortuam. Galenus vero lanam bene carpinatam naribus & ori eius apposuit, cuius motu eam vivam recognovit. Contingit autem hoc mulieribus, quia sperma nimium corruptum abundat in eis, & in venosam naturam convertitur. Et praecipue accidit illis, quae viris non utuntur, maxime viduis quae antea consueverunt uti carnali commercio. Virginibus etiam solet evenire, quae ad annos nubiles pervenerunt, & viris uti non possunt: cum in eis maxime abundet sperma, quod per masculum natura vellet educere. Ex hoc autem semine superabundante & corrupto, quaedam fumositas frigida dissolvitur, & ascendit ad partes quasdam, quae a vulgo Collaterales dicuntur: quia cordi & pulmoni sunt vicinae, & caeteris instrumentis vocalibus, unde solet fieri impedimentum vocis. Huiusmodi morbus solet etiam principaliter oriri ex defectu menstruorum. Ideo cum deficiant menstrua, & semen superabundet, tanto molestior & prolixior est aegritudo, maxime quando partes occupat altiores.

4. Summum igitur remedium est, ut manus & pedes mulieris moderate fricentur cum oleo laurino, & naribus applicentur ea quae sunt gravis odoris, ut galbanum, opopanacum, castoreum, pix, lana combusta, pannus lineus combustus, & pellis combusta, & assa foetida. Sed tamen oleis & unguentis, quae sunt odoris aromatici, debent vulvae earum iniungi intus & extra: qualia sunt oleum muscellinum, & oleum nardinum, sed super omnia melior est inunctio  95 facta cum zibeta. Haec enim menstrua attrahunt & provocant. Praeterea apponantur ventosae in inguine & pectine. Item in sero accipiat diacyminum cum succo apii, vel nepitae,  p.27 vel cum syrupo de calamento. Vel recipe castorei, piperis albi, costi, menthae, apii ana ʒ. j. terantur, & distemperentur cum vino albo vel dulci, et da sero ʒ iii. Iustianus medicus contra hunc morbum praecepit cyminum desiccari, & in potu dari ʒ. j. vel cochlearia duo. Praecepit etiam vulpis priapum, vel capreoli accipi & inde fieri pulverem, & per pessarium iniici. Ad idem multum valet radix leuistici cocta & trita cum axungia, & ligata super umbilicum.

5. C. DE DESCENSU MATRICIS. Caput v.

Si contingat post partum matricem nimis de loco suo descendere inferius … Movetur autem quandoque matrix de loco suo, & quandoque descendit, & quandoque per vulvam egreditur foras. Et hoc contingit propter nervorum remollitionem, & frigidorum humorum abundantiam. Huismodi vero remollitio & infrigidatio contingit ex aere frigido per orificia matricis subintrante, ut quando mulier detecta se directe opposuerit aeri frigido. Vel si super lapidem frigidum diu sedeat. Quandoque contingit ex balneo aquae frigidae, quia per hoc debilitatur matrix, ideo exit de loco suo. Interdum etiam contingit per conatum pariendi. Si descendit, & non exit foras, apponenda sunt naribus aromatica, ut balsamus, muscus, ambra, spica, storax, & similia. Sed inferius fumigetur rebus foetentibus, ut est pannus lineus combustus, & similia. Fomentetur umbilicus, lana vino & oleo infusa. Si vero matrix exierit, distemperentur aromatica cum succo absynthii: & ex eis inungatur venter cum penna. Postea recipe rutae, castorei, artemisiae, partes aequales, & decoquantur in vino usque ad consumptionem duarum ana partium: deinde da in potu. Sacelletur venter & umbilicus de frumento cocto. Postea matrix egressa manu apposita restituatur usque ad locum suum concussa. Postea mulier intret aquam, in qua cocta sint balaustia, rosae, cortices mali  p.29 granati, gallae, sumach, myrtilli, glandes, folia & cortices quercus & nuces cupressi, & lenticula. Deinde fiat stupha, quae multum valet, quia Galenus ⁹ praecepit eis facere stupham de buxo posito in olla super carbones vivos: & mulier sedeat desuper cooperta, & fumum intra se recipiat. Diaeta sit frigida & styptica sine cymino, pipere, & sine omni acumine. De fructibus comedat coctana, mespilla, sorba, mala acria, & similia. Bibat vinum temperatum stypticitate participans. Experimentum probatissimum ad matricem egressam. ℞ pulveris de corde cervi ¹⁰, foliorum lauri ana ʒ j. myrrhae ʒ j. distemperentur trita cum vino & dentur potanda: & sic matrix revertitur in suum locum.

D. 6.  96 DE MOTU MATRICIS EX SUO LOCO, quae tamen non elevatur, neque deprimitur. Caput vi.

Aliquando movetur matrix de loco suo, non tamen sursum elevatur versus spiritualia, nec per orificium egreditur foras, neque descendit. Cuius signum est, quod mulier sentit dolorem in sinistro latere, menstruorum retentionem, distorsionem membrorum, difficultatem mingendi, tortiones & rugitus ventris. Accipe ergo econtra apium, & foenumgraecum, & trita cum vino da potui. ALIUD ℞ agaricum, semen plantaginis atque satureiae: pulveriza, & da in potu cum vino, vel melle cocto. Ad hoc ut vulva non moveatur de loco suo, & ut nulla duritia molestetur. ℞ medullae cervi, adipis anserini, cerae rubae, butyri ana ℥ ij. quibus addendo foenugraecum, semen lini: coquantur in aqua ad lentum ignem usque ad plenum decoctionem, & iniiciatur per pessarium. Istud enim est utile contra plures morbos oris matricis.

E. 7. DE NIMIA CALIDITATE MATRICIS. Caput vii.

Contingit quandoque matricem distemperari in caliditate, ita quod maximus ardor & calor ibi sentiatur. Cura hoc modo: ℞ opii ℈. j. adipis anseris ℈. j. cerae, mellis ana ℈ iiij, olei ℥ j. albumina duorum ouorum, & lac mulieris: commisceantur, & iniiciantur per pessarium.

8. DE APOSTEMATE MATRICIS. Caput viii.

Quandoque nascuntur in matrice inflationes & apostemata diversi coloris. Si a felle exiens cholera causa est apostematis, tunc febrem habet & cancrum. Si a frigidis humoribus causa fuerit, tumidum & durum est apostema, & sentit mulier in coxis, anchis, & tibiis gravedinem cum multo dolore. Aliquando nascuntur ibi  p.31 apostemata ex ventositate, vel ictu, vel aliis laesionibus, vel ex eo, quod nunquam menstrua deficiunt. Si nascuntur in eminentiori, vel anteriori parte matricis, dolor sentitur circa vulvam, inde nascitur stranguria. Si apostema fuerit interius in orificio matricis, dolor sentitur circa umbilicum & renes. Si in parte posteriori, dolor sentitur in dorso sub costis, & venter constipatur. Si de sanguine, vel cholera rubea sit natum apostema, febris adest continua, vel acuta, sitis, & dolor nimius. Si ergo sit de calida causa, expedit ut ungantur muliebria, & trahatur sanguis a vena quae cadit sub pede (sicut asserit Galenus) non de manu. Quia nocivum esset in passionibus matricis sursum trahere sanguinem: auferrentur enim menstrua, propterea ab inferiori parte trahatur sanguis  97 iuxta virtutem patientis. Et si fortis fuerit mulier ut possit sustinere bis in die minuatur.

9. Postea accipiat in potu aquam eorum quae mitigant caliditatem, ut est succus morellae, plantaginis, sempervivae, hysocyami, cassilaginis, mandragorae, & similium. Fiat etiam emplastrum quod mitiget dolorem, & confortet virtutem, ut de succo portulacae, sempervivae, psidiae, plantaginis, scariolae, & oleo rosato. Postea apponantur maturativa, ut semen lini cum butyro, malva, foenugraecum, cocta cum adipe anseris, vel gallinae, albumen ovi, melilotum. De his simplicibus, vel compositis fit pessarium. Item dicit Galenus, quod multum prodest sedere in aqua, ubi cocta sit spica. Paulus ¹¹ docet fieri pessarium ad duritiem matricis, & inversionem eiusdem, & inflationem, & ventositatem a corpore eiiciendam. ℞ medullae vituli, adipis caponis, meliloti, taxonis ana ad pondus xij. denariorum, medullae cornu cervi ʒ iij. adipis anseris, gallinae, ana ʒ .ij. mellis ʒ ij. oesypi, hyssopi, ceroti ¹² ad pondus vij. denariorum. Omnia terantur, & commisceantur, & distemperentur cum lacte mulieris, & oleo rosaceo, & iniiciatur per pessarium, & fiat inde emplastrum. Si frigidum sit, & generatum ex grossis humoribus: ℞. foenum graecum, melilotum, semen lini, & rutam: coquantur in aqua, & de substantia fiat emplastrum, succus pessarizetur. Saepe utatur balneis & emplastris. Diaeta sit subtilis, ut grossities humorum attenuetur. Et si ad saniem ¹³ volueris apostema ducere, apponantur maturativa, & cutem rumpentia, ut sanies effluat, sicut semen lini, foenumgraecum, farina hordei cocta simul cum farina tritici, vel fabae cum fimo columbarum sylvestrium, coctae. Si autem apostema crepuerit, & sanies inde effluxerit in vesicam, bibat lac caprinum, vel asininum: fiat pessarium de ptisana & melle, & iniiciatur in matricem.

F. 10. DE ULCERIBUS MATRICIS. Caput ix.

Ulceratur quandoque matrix de acumine medicinae, vel materiae, quandoque ab exorsu, quod cognoscitur per saniem egredientem, & dolorem, & punctionem matricis. Si vulnera sint ex sanie, vel corrosione venae, sanies vergit aliquantulum in nigredinem cum foetore horribili. Primo ergo debent apponi mundificativa saniei, & dolorem mitigantia, ut est succus morello, & plantaginis, cum oleo rosaceo, & albumine ovi, cum lacte mulieris, & cum succo portulacae, vel lactucae, quae sint frigidae naturae. Diaeta sit frigida. Balneetur in aqua ubi cocta sint, rosae, myrtus, foenugraecum, psidia, lenticula, galla, balaustia, & similia. Si vero venae putrefactae sint, detur sanguis draconis, vel myrrha, vel bolus, vel thus, vel aristolochia longa, & de his simplicibus, aut compositis fiat clyster, vel pessarium. Nec minus valet acacia, cum lino per pessarium iniecta.

G ¹⁴. 11. DE PRURITU VULVAE. Caput x.

Pruritus vulvae si fuerit, accipe camphoram, lithargyrum, baccas lauri, & albumen ovi, & fiat pessarium vel clyster. Galenus ¹⁵ dicit quod pulvis foenugraeci cum sanguine anseris valet ad duritiem matricis, sicut testatur Hippocrates. ¹⁶

12.  98 DE IMPEDIMENTO CONCEPTIONIS & DE HIS QUAE FACIUNT AD IMPRAEGNATIONEM. Caput xi.  ¹⁷

Quaedam mulieres sunt inutiles ad concipiendum: vel quia nimis tenues sunt & macrae, vel quia sunt nimis pingues, in quibus caro circumvoluta orificio matricis, constringit eam, nec permittit semen viri in ipsam intrare. Quaedam habent matricem ita lenem & lubricam, quod semen receptum nequeat in ea retineri. Quod contingit quandoque vitio viri, qui habet semen nimis tenue, quod infusum matrici, liquiditate sua foras labitur. Quidam etiam viri testiculos habent valde frigidos, siccos: illi raro, aut nunquam generant: quia semen eorum est inutile generationi.

13.  99 Si mulier fuerit sterilis, aut vir, hoc modo percipies. Accipe duas ollas, & in utranque pone cantabrum, & in unam earum cum cantabro infundas de urina viri, & in alteram de urina mulieris:  p.35 & sic ollae permittantur per novem vel decem dies. Et si sterilitas sit vitio mulieris, invenies vermes multos, & cantabrum foetidum in eius olla, & econtra habebis indicia similia ex altera urina, si sterilitas sit vitio viri. Si vero in neutra urina talia signa videris, neuter erit in causa sterilitatis: idea tunc poterunt medicinae beneficio adiuvari ut concipiant.

14. Unde si volunt concipere masculum, vir accipiat matricem & vulvam leporis ¹⁸, & faciat exsiccari, & pulverizatum distemperet cum vino, & bibat. Similiter mulier de testiculis leporis, & in fine menstruorum iaceat cum viro suo, & tunc masculum concipiet. Aliud remedium est: Accipiantur hepar & testiculi parvi porci, quem solum scropha edidit, & siccentur: fiat inde pulvis, & detur in potum masculo vel mulieri non potentibus generare, & concipient. Item si mulier vult impraegnari, accipiat testiculos verris vel apri, & faciat desiccari, & in pulverem redigi, de quo mulier cum vino bibat post purgationem menstruorum: deinde coeat cum viro, & concipiet.

H. 15.  101 DE REGIMINE PRAEGNANTIUM. Caput xv.

Mulier quando incipit impraegnari, cavendum est ne nominetur coram ipsa quod non possit haberi, quia si postulaverit, & non detur ei, dat occasionem abortiendi. Quod si appeteret argillam, vel cretam, vel carbones, dentur ei fabae coctae cum zuccharo. Instante autem tempore partus saepe balneanda est mulier: & inungatur venter eius cum oleo olivarum, vel cum oleo violarum: & comedat cibos leves, & digestibiles. Si vero pedes eius tumuerint, inungatur cum oleo rosaceo, & aceto. Et post caetera cibaria comedat volatilia, cydonia, mala granata. Et si venter eius ventositate distendatur, accipe seminis apii, ameos menthae ana ʒ. iij. mastiches, caryophyllorum, cardamomi, radicis rubiae maioris ana ʒ. iij. castorei, zedoariae, ireos ana ʒ. ij. zuc. ʒ. v. fiat pulvis subtilissimus, & conficiatur cum melle: & dentur ei ℈. iij. cum vino, hoc enim materiae aufert ventositatem & aborsum prohibet, si prout decet recipiatur.

16.  99 Nota, dicit Galenus, quod mulieres, quae habent vulvas angustas, & matrices strictas, non debent viris uti, ne concipientes moriantur. Sed cum  100 non omnes illae possint abstinere, indigent nostro auxilio.

17. Ideo si illarum quaedam ob periculum mortis non auderet concipere, illa secum carne nuda ferat matricem caprae, quae nunquam habuit foetum. Invenitur lapis quidam dictus gagates, qui gestatus in collo, vel etiam gustatus, prohibet conceptionem. Item accipe mustellam masculam, & auferantur ei testiculi, & relinquatur vivus: hos testiculos ferat secum mulier in sinu suo, & liget eos in pelle anserina, vel in alia pelle, & non concipiet. Si autem laesa fuerit in partu, & prae timore mortis non vult amplius concipere, ponat in secundina tot grana catapuciae, vel hordei, quot annis vult sterilis permanere. Et si in perpetuum vult sterilis permanere, plenam manum imponat.

18. DE SITU FOETUS IN UTERO MATRIS. Caput xiii.

Refert Galenus ¹⁹, quod ita ligatur foetus in matrice, sicut fructus in arbore: qui cum procedit a flore, tenerrimus est, & ex qualibet occasione corruit: sed cum adultus fuerit, & aliquantulum maturior & firmatus adhaeserit arbori, non de levi occasione corruet. Cum autem totaliter maturior fuerit, per se, & non alia occasione decidet. Sic cum primo educitur infans ex semine concepto, tenera & non firma sunt eius ligamenta quibus alligatur matrici, & ideo levi emittitur per aborsum. Unde mulier propter tussim, diarrhoeam vel dysenteriam, vel motum nimium, vel iram, vel minutionem sanguinis potest foetum amittere. Cum vero infusa est anima in puero, paulo firmius adhaeret, neque cito labitur. Sed cum puer maturaverit, nature officio cito educitur. Unde Hippocrates dicit, quod si mulier indigeat purgatione, vel minutione, haec non facias ante quartum mensem: sed in quinto vel sexto potest purgari, vel minui, si necesse fuerit: sed tamen moderate … ultra vero & ante hoc tempus, periculosa erit evacuatio. Maturato tandem tempore partus puer movet se vehementius, & nititur ad egressum: cum ipsius temporis natura vulvam aperiri facit: ut foetus inveniat sui exitus libertatem: & ita foetus de cubili suo, scilicet de secundina, nature vigore expellitur.

I. 19. DE DIFFICULTATE PARTUS. Caput xvii.

Sunt autem quaedam mulieres ita angustiosae in officio partus,  p.39 ut vix, vel nunquam se expediant: quod ex diversis causis solet provenire. Quandoque enim calor extraneus supervenit circa interiora: unde ipsae nimis angustiantur in partu. Quandoque nimis parvus est exitus matricis: vel quia nimis pinguis est mulier vel quia foetus est mortuus non iuvans naturam in suo motu. Ex hoc multum contingit mulieri iuveni patienti in hyeme: cum naturaliter habeat orificium matricis strictum, quod propter frigiditatem temporis & aeris plus constringitur. Quandoque ab ipsa muliere calor totus exhalat, unde sine viribus relinquitur, ideo deficit in expediendo se a partu. Primo ergo si acciderit difficultas partus, ante omnia recurrendum est ad Deum: Deinde ad inferiora descendendo expedit mulieri difficile parienti balneari in aqua, ubi coctae sint malvae, foenugraecum, semen lini, & hordeum. Inungantur latera, venter, coxae, & ilia cum oleo violarum, vel rosarum. Fricetur fortiter, & detur ei in potu oxyzaccara, & pulvere menthae, & absynthii ʒ. j. Provocetur sternutatio cum pulvere thuris naribus imposito, vel cum pulvere candidi piperis, vel euphorbii. Ducatur mulier lento passu per domum. Et qui ²⁰ assistunt, non respiciant eam in vultum: quia mulieres solent inde verecundari in partu, & post partum.

20. Si autem puer non egrediatur eo ordine quo debet ut si prius tibiae, vel brachia exeant, adsit obstetrix cum parva & svavi manu humectata in decoctione seminis lini, & foenugraeci, reponendo puerum in locum suum, ordine recto.

21. Si vero puer sit mortuus, accipe rutam, artemisiam, absynthium, piper nigrum: & haec tria da in vino, vel aqua ubi coctae sunt lupini. Vel teratur saturieia, & ligetur super ventrem: & exibit foetus sive vivus sive mortuus. Idem facit verbena potata cum vino, vel aqua, vel aceto. Vel accipiatur aqua salsa, vel rosata, & lac asinae ana, & detur ad potandum. Vel accipiatur butyrum cum melle, & vino, & detur ad bibendum. Quod si adhuc tardetur partus, vel si foetus mortuus sit in ea, & non liberetur; accipe rutam, artemisiam, opopanacum, absynthium, cum modico oleo, & pauco zucc. terantur, & ponantur super inguina, vel super umbilicum; & melius valet…

22.  103 Si autem secundina intus remanserit, properandum est ut exeat. Provocetur ergo sternutatio ore clauso, & naribus. Aut fiat lixivium de cinere facto de fraxino, cui admiscendo pulveris seminis malvae ʒ. j. detur ei ad bibendum: & statim vomet…

23. Si vero sanguis non exierit post secundinam, fiant ea quae dicta sunt ad menstrua provocanda.

25. Quod si contingat difficultas partus ex constructione orificii matricis, cuius cura gravior est inter omnes, ideo tale subiungimus consilium: Provideat sibi mulier in tribus ultimis mensibus in diaeta ita ut utatur lenibus cibis & digestibilibus, ut per ea membra dilatentur: qualia sunt vitella ovorum, carnes, iuscula pullorum, & minorum avium, scilicet perdicum, phasianorum, & piscium squamosorum cum bono condimento. Fiatque ei balneum saepius de aqua dulci, in qua si apponantur herbae mollificativae, sicut maturae, & huiusmodi: & melius erit. Sed fugiat balneum aereum & stupham. Et cum de balneo exierit, inungatur unguentis calidis, ut oleo laurino, & oleo de semine lini, & axungia anseris, vel anatis, vel gallinae, & haec inunctio fiat ab umbilico inferius cum praedictis unguentis calidis.

K. 24.  101 DE SIGNIS IMPRAEGNATIONIS. Caput xiiii.

Ad cognoscendum utrum mulier gestet masculum vel foeminam, accipe aquam de fonte, & mulier extrahat duas vel tres guttas sanguinis, vel lactis de dextro latere, & infundantur in aquam: & si fundum petant, masculum gerit: si supernatent, foeminam. Unde dixit Hippocrates ²¹, mulier quae masculum gerit bene colorata est, & dextram mamillam habet grossiorem: si pallida est, gerit foeminam & sinistram mamillam habet grossiorem.

L. 26. DE REGIMINE PARTURIENTIUM. Caput xvi.

Tempore partus imminente, paret se mulier, ut mos est: obstetrix similiter. Fiat quoque cum magna cautela sternutatio, constrictis naribus & ore: ut maxima pars virtutis spirituum tendat ad matricem. Deinde detur ei decoctio foenigraeci, muscilago lini, & psyllii, vel parum theriacae, vel diatessaron cum decoctione artemisiae in vino. Item de galbano cum assa foetida, & myrrha, vel ruta fiant trochisci, & inde fiat fumigium ad nares. Super omnia caveat sibi a frigore. Et non fiat suffumigatio aromatica ad nares, sed ad orificium matricis tutius potest apponi: quia matrix sequitur odorifera, & fugit foetida. Ad hoc valent species odoriferae, ut muscus, ambra, lignum aloes, & similia pro divitibus: item & herbae odoriferae, ut mentha, pulegium, calamentum, origanum, & similia pro pauperibus. Notandum quod sunt quaedam  102 physica remedia, quorum virtus est nobis obscura, quae ab obstetricibus facta proferuntur. Teneat ergo patiens magnetem in manu dextra, & confert. Item rasuram eboris bibat,  p.45 Item corallus in collo suspensus prodest. Similiter album illud quod invenitur in stercore accipitris, datum in potu confert. Item in ventre hirundinis, sive in nido invenitur lapis primogeniti, cuius lotura ad idem valet, & alia multa.

M. 27. DE FORMATIONE SEMINIS CONCEPTI  100. Caput xii.

Primo mense fit purgatio sanguinis: secundo fit expressio sanguinis & corporis: tertio, ungulas & capillos producit: quarto, motum, & ideo nauseant mulieres: quinto accipit foetus similitudinem patris vel matris: sexto, nervorum constrictionem ²²: septimo, ossa & nervos confirmat: octavo, movet natura, & infans rerum beneficio repletur: nono, a tenebris procedit in lucem.

N. 28. DE REGIMINE INFANTIS. Caput xviii

 103 Infantis ²³ aures premendae sunt statim: & hoc multotiens est faciendum. Postea observandum ne lac subintret aures, aut nares cum ablactatur. Et ligetur umbilicus tribus digitis a ventre mensuratis. Quia secundum retentionem umbilici erit virga virilis maior, vel minor.

Et ut rectius loquatur, unge palatum cum melle, & nares cum aqua calida: Et factis unctionibus, semper mundificetur, & muscilagines semper emungantur & emundentur. Puer praeterea saepe est fricandus, & quaelibet eius membra in unaquaque parte fascia sunt retinenda, & iungenda: & rectificanda sunt eius membra, caput videlicet, frons, nares, venter, & renes temperentur, ne multa ex eis exeat unctuositas, vel humiditas. Quod si aliquid istorum appareat, diutius a solita  104 fasciatione cogatur abstinere, & diutius dormiat. Postea vero in aqua calida balneetur, & ad suam consuetudinem reducatur: & si opus sit, de medicinis soporiferis parum detur, ut dormiat. Cutis eius aequaliter est movenda: quod etiam consuevit fieri post mamillarum susceptionem. In principio nativitatis oculi cooperiendi sunt: & summopore cavendum est ne sit in loco lucido. Ante ipsum sint diversa picturae, panni diversi coloris, margaritae. Coram eo cantilenis, & facilibus utendum vocibus, nec asperis vocibus cantandum, neque raucis, sicut bombardis ²⁴. Postquam hora loquendi appropinquarit, nutrix eius linguam frequenter cum melle & butyro ungat. Et hoc maxime faciendum est cum loquela tardatur. Ante eum frequenter est loquendum, & facilia verba proferenda.

Cum vero tempus nativitatis dentium venerit, gingivae singulis diebus cum butyro & axungia gallinae saepe fricandae sunt, & aqua hordei liniendae, gula & spondilia inungenda. Quod si venter eius laxabitur, superponatur emplastrum quod fit ex cymino & aceto: & admisceatur zuccarum, gummi arabicum, bolus armenus & similia. ²⁵

31. Cum tempus advenerit in quo comedere incipiet, dandi sunt infanti magdaleones ²⁶ ad modum glandis facti de zuccaro, & similia, ac lacte, quos possint in manu tenere, & cum eis ludere & de eis sugere, & aliquid transglutire. Caro, quae est in pectore gallinarum & phasianorum, & perdicum, est ei tribuenda. Et postquam bene capere coeperit mammillarum substantiam mature ²⁷ incipiens, eas in nocte sugere permittas, ita & in die ordinate ducendus est, bene observando ne tempore calido a lacte removeatur.

32. Si unum membrum pueri sit maius alio, ad bonam habitudinem sic potest reduci, si talis dispositio fuerit recens, quia inveterata, nullo modo reducitur. Fomentetur ergo primo cum decoctione brancae ursinae, radicis altheae, foliorum apii, petroselini, & marathri, diutius bulliendo in aqua, & membrum patientis ponatur super vas, & cooperiatur panno lineo, ut sudet. Postea chamaemelum & althea incoquantur, & in illa viscositate malaxetur cera, & totum membrum inde cooperiatur. Postea ligetur fascia linea stricte, & ita membrum patientis sudet per noctem unam: mane vero fricetur, ut spiritus excitentur, & fluant ad locum dolorosum. Quo facto, fricetur statim cum dialthea ita composita, ut sint duae partes dialtheae & tertia de oleo laurino: commisceantur, & ungatur membrum predicto modo ter vel quater in die. Tunc quoque accipe diaceraseas, ceroneum, oxycroceum, & adinvicem pulverizentur. Deinde decoquantur althea, & pulvis ille malaxetur cum illa viscositate, quousque bene adhaereat: & membrum totum patientis cooperiatur, & fascia ligetur. Et sic fomentando, & emplastra ponendo poterit alleviari. Quibus factis iniungatur requies & otium, & utatur calida, & humida diaeta, optimo vino, & mediocriter rubeo, quod bibat quousque curetur. Insuper & balneo aquae dulcis utatur.

O. 33.  105 DE ELECTIONE NUTRICIS. Caput xix.

Ivuenem oportet esse nutricem, clarum colorem cum albedine & rubore permixtum habentem, quae non sit partui vicina, neque multum a partu remota. Non sit maculosa: nec infirmas, neque nimis grossas habeat mamillas: pectus grossum et amplum: pinguis sit mediocriter, non comedat salsa, nec acuta, nec styptica, nec porros aut cepas: neque caeteras species quae admiscentur cibariis pro sapore, ut piper, allium erucam: & praecipue vitet allium, solicitudinem: ac sibi a menstruorum provocatione caveat. Et si lac minuatur, pultes de farina fabarum, & similiter risi, de pane  p.51 similae ²⁸ cum lacte & zuccaro facto dentur ei ad sorbendum: quibus augmentetur lac, in quarum decoctione parum de semine foeniculi admisceatur. Si autem lac eius fuerit grossum, nutrimentum ipsius subtiliandum erit, & ita etiam cogatur laborare. Cui insuper dandus est syrupus acetosus, & vinum subtile. Si vero lac eius fuerit subtile, nutrimenta sint grossa, & fortia, & somnis utatur longioribus. Quod si venter pueri solutus sit, dentur nutrici quae constipant.

P. 34.  116 DE PUSTULIS PARVIS PUERORUM, Caput li.

Quando pustulae nascuntur pueris parvae, tunc illae cum sale trito solvi debent, & cum fascia ligari, ut resolvantur: quibus pueris nec unctuosa, neque dulcia dari debent. Si vero in corpore pueri anthrax ²⁹ apparuerit, detur nutrici aqua hordei, & quandoque scarificetur. Similiter & ipsa neque dulcia, neque salsa comedat. Quo casu lac nutricis hoc modo debet cognosci: Si gutta una distillata super unguem, nec nimis subtile, nec nimis liquidum, nec nimis grossum, nec nimis coagulatum apparuerit, habens bonum odorem, & puram dulcedinem. Salsum autem lac, aut male redolens, infantis nutrimentum non est conveniens.

(DE HIS QUAE MULIERIBUS SAEPE POST PARTUM ACCIDUNT. Caput xx.

…  106 ³⁰ Idem ventus per vulvam ingressus, ut supra diximus, & receptus in dextram partem, vel sinistram matricis, tantam generat ventositatem, quod quasi ruptae vel iliacae appareant. Unde communiter TROTULA vocata fuit, quasi magistra operis. Cum enim quaedam puella debens incidi propter huiusmodi ventositatem, quasi ex ruptura laborasset: cum eam vidisset Trotula, admirata fuit quamplurimum. Fecit ergo eam venire in domum suam, ut in secrete cognosceret causam aegritudinis …)

R 1 ³¹ 35.  98 Si vitio mulieris, hoc dupliciter contingit: vel ex nimia matricis caliditate, vel humiditate. Matrix enim quandoque sua lenitate praeter naturam sperma iniectum retinere non potest. Et quandoque prae nimia sui humiditate sperma suffocat. Et quandoque ex nimia caliditate matricis semen comburente nequit concipere. Si ergo prae nimia caliditate & siccitate matricis mulier non possit concipere, haec erunt signa: Labia vulvae apparent ulcerata, & tanquam Boreali vento excoriata cum maculis rubeis: adest & sitis assidua, & casus capillorum. Haec ergo cum videris,  p.53 & mulier 30. annos habuerit, incurabilem iudicabimus. Si autem fuerit iuvencula, neque passio diuturna, sic ei subvenias: Accipe malvam, artemisiam, & in aqua decoque, & cum tali decoctione ter vel quater fumiges patientem:… inter quas fumigationes, suppositoria, & etiam pessaria vulvae cum oleo muscellino, & modico musco facies, ut matrix confortetur. Sed in die septimo post purgationem, vel fumigationem factam, accipe de trifera magna ad modum glandis, & involve in bombace, & inde suppositorium facies vulvae, ut beneficio talis suppositorii & tot fumigationibus recipiat aliquam confortationem, lenitatem, & sanguinem. In sequente vero die eam facies cum viro coire. Eadem quoque cura sequente septimana, si expediat utaris, faciendo suffumigationes praedictas, & alia, ut diximus, beneficia adhibendo. Hoc facies quousque praedicta symptomata remittantur: & eam bis, vel ter facies coire in hebdomada, quia sic citius poteris impraegnare.

36. Si vero prae nimia humiditate matricis concipere non possit, haec erunt signa:  99 Oculos habebit lacrymosos assidue. Cum enim matrix cerebro per nervos alligata sit, necesse est ut cerebrum matrici compatiatur: unde si matrix nimiam in se habet humiditatem, ex ea cerebrum impletur, quae ad oculos redundans, eos involuntarie cogit emittere lacrymas ³²…

36a. DE CRASSIS MULIERIBUS, & GRACILIBUS. Cap. xxxvi.

Sunt quaedam mulieres, quibus non comittitur carnale commercium: tum, quia voto, tum quia religione tenentur, tum quia viduae sunt. Nam quibusdam mulieribus non licet ad secunda vota transire:… Illis igitur fiat tale remedium. Accipe bombacem. & oleum muscellinum, vel puleginum, & inunge, & vulvae impone … & cum modico vino calido resolve, & cum bombace, vel lana succida vulvae impone … Sed quoniam quaedam sunt crassae quasi hydropicae, & quaedam graciles: tam illae quam aliae ineptae sunt ad concipiendum. Utrisque ergo diverso modo subveniendum est.

(Cf. sections 16, 17). Unde si fuerit phlegmatica, & crassa, faciamus ei balneum de aqua marina, & salsa. Ad moderationem tamen aquae imponimus iuniperum, nepitam, pulegium, laureolam, absinthium, artemisiam, hysopum, huiusmodique herbas calidas. In hoc balneo faciat moram ut … satis sudet … Si vero sit crassa & quasi hydropica, distemperamus stercus vaccinum cum vino optimo, & inde illinimus eam: quae sic linita intret stupham usque ad collum …

37. Semina ³³  549 semen augentia, & ad Venerem incitantia; semen caulium, urticae, erucae, sinapi, raphani, foenograeci; decoctum sem: lupinorum, apii, lini. Grana, sive legumina sunt; ciceres, fabae, faseoli etc. Cortices, sive aromata; cinamomum, macis, garyophylli, etc. Fructus sunt; avellanae, fistici, pineae. Gummata; Tragacantha, Asa, quae valde inflat. Unde si in Venerem frigidus, bibit de asa aureum ³⁴ i. quod est pondus drach I. S. cum vino; plurimum iuvatur nam calefacit, virgamque erigit. Radices sunt; Serpintaria, bëen utrunque, zedoaria, costus dulcis, radix satyrionis et haec fortiter virgam erigit, caepa assata, squilla assata, eringium, zingiber, et proprie conditum, galanga, pyrethrum, asarum, hermodactyli, … rapa, rapuncula. Herbae sunt; Mentha lingua avis. Animalia, ut: stincus & proprie radix caudae eius, semen, renes, sal ipsius: lacerta item, cuius usus debet esse tempore veris, & maxime viridis: quae decollari debet, & mundari ab interioribus atque visceribus: deinde impleatur sale, & suspendatur in umbra donec exsiccetur: postea accipe sal eius & abiice corpus eius; & sal illud non minus prodest quam sal stincorum. Eodem modo fit sal stincorum.

38. Aves sunt, passeres, columbae, anates, perdices. Unde Avicenna cap. de cibis coitus, scribit; quod is, qui assidue frequenterque comedit carnes passerum, & bibit lac loco aquae, sine intermissione habeat erectionem virgae, & spermate abundet.  550 Pisces sunt: parvi fluviales, siccae cutis, & marini; ut cancri marini, gornardus & muraena coetae, propenus, ostreae & similia, cum condimento viridi, & mentha: … Partes animalium sunt; cerebella omnia, proprie pullorum, parvarum avium, arietum, pullorum gallinaceorum  p.57 cum sale; renes & testiculi animalium ex natura libidinosorum; & eorum quaedam talia sunt quadam proprietate ipsius naturae, ut veretrum tauri: quod exsiccatum, teri pulverarique debet, & cum ovo sorbili capi. Excrementa animalium sunt; coagulum leporis iuvenis masculi; … Item sumatur aqua mellis absque speciebus, & bibatur cum oleo amygdal: dulcium, vel nucum; & si parum addatur croci, tunc erit melius … Butyrum recens est optimum. Similiter pulvis piscium recentium fluvialium exsiccatorum ad pondus drach .7. Similiter ova piscium, ova gallinae, & proprie ova columbarum, ova parvarum avium, ova anatum; & maxime vitella elixa atque addata moderata in colatitiis. Similiter sanguis animalium, arietis, porci & anseris debito modo praeparatus, cum aliqua pinguedine, optima sunt.

39. Fructus  551 sunt; uva dulcis, quae bona est admodum ad coitum, & potissimum recens; quia implet sanguinem humiditate, ventositate, cum caliditate & spissitudine cibi; … & in aestate pruna magna, rubra, fructus spinae albae, de quo comedunt porci multum, a festo D. Michaelis; sed debet sumi siccus cum butyro recenti. Olera sunt; Eruca, eiusque succus, bibatur mane cum lib. I vini puri; porrum maius, caules magni cum pinguedine porci. Aquae sunt; chalybeata ferri, … vinum novum. Antiquum autem attenuat vaporem, resolvitque ipsum, & nocet …

40. Medicamenta composita sunt; Mithridatum, … Diamoschum, si defectus coitus ex debilitate cordis perveniat. Pliris cum moscho, detur ei qui habet debile caput. Stomachum confortativum, ei qui laborat debilitate stomachi. Diasatyrium … ei qui ex renum debilitate; … Diarrhodon abbatis ei qui caliditate hepatis, & ictero laborat: Rosata novella ei, qui caliditate stomachi, siti, & sudore afficitur. Si  553 mala complexio humida sit in causa sterilitatis, tunc valet abstinentia moderata, & evacuatio cum … agarico cum cibis siccis atque assatis; refectio corporis cum garyophyllis, cum medicinis calidis & siccis; confectio alimentorum & salsamentorum, labor multus, sudor magnus, clysteres, & consimilia exsiccant. In clysteres imponantur centaurium, absinthium, mentha. Usus menthae frequens in cibis, sicut est decocta, vel in pulvere, cum potu salsamentis. Idem dico de lingua avis, quae optima est quocunque modo sumatur.

41. Tertium principale est Regimen vitae, sive Diaeta, h. e. cibi; Et sunt cibi aut puri, aut medicinales. Cibi puri sunt; caro  p.59 hoedina pinguis ex masculo,… caepa, absque frixione quia frixum prohibet confortationem carnis, & multitudinem nutrimenti eius. Similiter gallinae sunt bonae, & pulli columbini pingues, ova sorbilia, quibus imponi potest pulvis cinamomi, piperis albi, galanga, menthae, … ita quoque ova piscium caro piscium calidorum. Si fuerit illic frigus, apponatur zingiber, piper album, cinamomum, & similia. Caro ovina confortat, & pugilem efficit in coitu, cerebella passerum, columbarum, carnes agni unius anni, perdicum, phasianorum, apri (braconis) caro vituli cum lacte ovino, ex quibus fit cibus … optime is valet in coitu. Cibus ex granis fit cibus medicinalis. velut cum tritico excoriato, quo fit fermentum; cibus factus de rapis cum pinguedine bona, vel butyro. Item … fabae fractae  554, & oryza cum adipe renum caprarum. Item torta seu pasta facta cum ficubus, … & carnibus contritis, cum zingibere, cinamomo, garyophyllis, & croco; cum avibus parvis simul commixtis, optime provocat coitum, bonumque sperma generat materialiter. Caepae & eruca decoctae cum brodio bona, ita ut caepae decoquantur integrae, optimus est cibus ad coitum, & porretae albae valent similiter. Cape testiculos arietum, decoquantur bene, deinde minutim incidantur, ac si deberent fieri artocrea ex eis … cui si aliquid de silere montano, aut coagulo leporis apponatur, magis faciet foecundum, valetque tantum quantum ipsum Diasatyrium. Et qui hoc remedio utuntur, possunt coire duodecim vicibus, si volunt: non est commodum liberorum procreationi operam dantibus; quin potius modicum coëundum illis est, & tertia digestione completa. Cerebella passerum elixata, & postea assa, si sumantur cum lacte, efficiunt hominem foecundum: item zingiber conditum, … priapus tauri, testiculi galli gallinacei, & arietum desiccati, elixati, atque comesti. Si patiens sit calidus, tunc lac acetosum bibat, (pisces salitos calidos comedat), melones, olera humida, spinachiam, malvam, mercurialem, nam optime valent. Semen portulacae auget sperma, sicut & ova albumen, cerebella animalium & crura, vel tibiarum, cor salmonis, cancri fluviales, atque marini.

42. Quantum principale completur, si affectus animi removeantur, modus generationis doceatur & fugienda caveantur cum eorum contrariis. Viri versentur in gaudio audiant cantilenas Venereas, & loquantur de coitu videant homines coëuntes, & animalia coëuntia, caveant tristitiam … quovis modo aspiciant pulchras virgines, loquantur  p.61 cum eis, sedeant ad ignem, & venter eorum calefiat. Iram, solicitudinem omnino vitent …

43. Circa modum generationis sciendum; quod vir & mulier debent esse temperati, vel vergere ad temperamentum; & debent in cibo & potu aliisque sex rebus non naturalibus, ordinate vivere: cibo digesto & superfluitatibus expulsis, post mediam noctem, vel paulo ante, quam dies advenit, mas excitare foeminam debet, ac solicitare ad coitum, loquendo, osculando, amplectendo, mammillas contrectando, tangendo pectinem & perinaeum; totamque vulvam accipiendo in manus, & nates percutiendo, hoc fine atque proposito, ut mulier appetat Venerem, & semina concurrant; quia mulieres ut plurimum tardius emitunt sperma, & cum mulier incipit loqui balbutiendo, tunc debent se commiscere, & vir paulatim debet coire cum muliere, arctiusque incumbere atque uniri pectori mulieris, simulque etiam pectini, ne aër possit ingredi. Post seminis emissionem debet iacere super muliere sine motu, & non statim surgere; & postquam  556 surrexit mulier debet extendere crura, & iacere supina, & dormire; & ne semen exeat nullo modo se moveat inordinate, ideoque loqui non debet, nec tussire, vel etiam sternutare; mane ubi surrexerit prima diei hora, secunda, aut tertia (debet enim diu in lecto permanere) tunc paulatim deambulet, non currat, neque equitet super equo succusatore, eo die, nec descendat per gradus, quantum fieri potest. Si virga viri nimium sit brevis, tunc eleventur crura mulieris, & caput deprimatur ut sic sperma possit cadere in fundum matricis ….

44. Ultimo cavenda sunt nocentia. Iuxta quod sciendum coitum sex modis inefficacem reddi. Primo per inspissationem spermatis; unde non effluit usu lactucae, portulacae & camphorae. Secundo per alterationem ut per infrigidationem cum lamina plumbea super renes. 3. per auferentia ventositatem; sicuti est anisum, mentha, careum, cuminum. Quarto per defectum humiditatis spermaticae; velut per ieiunium, laborem multum, fluxum, & febrem.  558 5. per occupationem in rebus necessariis per quam aufertur imaginatio rei dilectae. 6. per assumptionem eorum quae sperma exsiccant; ut sunt calida, quae moderate sumpta coitum stimulant; sed nimia quantitate, consumendo humiditatem, laedunt, ut sunt; agnus castus, ruta, & similia; haec fugiant ii, qui procreationi liberorum incumbunt, & qui coire volunt, suisque placere uxoribus.  p.63 Vitent quoque crapulam, vel ebrietatem nimiam, & frequenter magnamque repletionem, inanitionem magnam; nocent etiam phlebotomia, & pharmaca; ideo errant illi, qui volunt homines universaliter purgare, causa impraegnationis futurae. Balneum etiam universale non valet, nisi raro, & non diu immorari in illo debet patiens. Vitetur quoque coitus cum vetula, & cum quae patitur menstrua, cum tineosa, scabiosa, foetida, hydropica, atque immunda, nec non illa qua nondum pervenit ad maturam aetatem. Breviter vitetur omne illud quod corrumpit temperamentum, compositionem, & affectus animi. Vitetur potus aqua frigida, & aceti & non ambulet nudis pedibus; quia hoc aufert desiderium coitus, teste Avicenna … Similiter vir non intrer aquam grigidam, nec lavet testiculos cum aqua frigida, nec sedeat super marmor, nec ventus frigidus attingat virgam, ne paralytica fiat. Quod si fuerit relaxata aut remollita, & paralysi corripiatur, detur thus, cyperus, testiculi leporis, guttur galli adustum, dentur cum vino tepido odorifero mane; & hoc valet in Paralysi vesicae. Si coniuncta sit Paralysi virgae aut vesicae difficultas urinae …  559 Deinde balneetur in aqua maris … inungatur circa renes & pectinem, & perinaeum cum oleis calidis praedictis … Deinde fricetur, locus frequenter circa virgam, & renes, cum urina propria patientis calida, & post tergatur. Exin cum aqua vitae, & cum zinabrio circa occipitium; & cum axungia vulpis, & cum oleo laurino: & hoc modo quendam curavi qui per triennium non sensit erectionem virgae, & bibit de herba D. Ioannis quotidie contra maleficia cum aqua vitae … & dedi ei agaricum … semel in hebdomada peccante phlegmate …

45. Item lapis gagates aufert veneficia & incantationes …. 78r col 2 Quia tamen ista veniunt a mala credentia ut fide mala: ideo oportet timere talia. & ideo vir & mulier bene confiteantur: & ideo penthecostes vel pasche vel ascensionis communicentur. & tunc sacerdos benedicat eos & det marito hunc versum scriptum: Vox domini etc. Et mulieri istum versum: Confiteantur tibi etc. & istum: benedices tu rore ³⁵ anni etc. Et tunc vadant domum & sint in abstinentia a coitu per tres dies & noctes. & deinde colant & rogent Deum si placet sibi quod det eis prolem & generationem multam & bonam.

46.  83r col 1 Cause aborsus extrinsice sunt ut coitus nimius super impregnationem & casus & saltus retro seu tonitruum percussio fortis ventus septentrionalis post meridionalem carentia rei desiderate fumus candele extincte clamor cursus accidentia anime ut est ira tristitia timor: aut fecit flebotomiam aut habuit menstrua aut est valde extenuata: aut valde iuvenis: aut semen viri fuit exiguum: aut fluxus ventris aut accepit medicinam laxativam aut vomitivam aut provocantem menstrua aut propter apostema aut propter omnia fortiter commoventia. Cause intrinsice sunt ventositates aut humores aut debilitas matricis …

47. SIGNA fetus mortui in utero sunt dolor circa umbilicum mulier sibi timet ex omni causa. matricis frigiditas etiam ventris scilicet laterum & non ante, minoratio appetitus. fetor oris & ipsa sentit fetorem. ventris immobilitas cum moveretur antea ex se: …, oculus pregnantis gracilatur. albumina oculorum sunt fusca. nares frigide sunt & aures … venter assimilatur ventri idropicorum. & est in ventre gravitas ad modum sarcine. [… cum gracilitate mammillarum].

48.  83r col 2 CURA & preservatio ab aborsu est quod mulier que est plena sanguine plusquam embrio indigeat potest flebotomari ne menstrua fluant propter abundantiam illam: … Et in tali muliere ita abundante: & si menstrua fluant non oportet timere maxime si veniant propter causas extrinsicas matricis …. Deinde detur eis … ℞ … cassie fistule ʒ iij. pulverizentur & dentur cum vino vel cervisia vel aqua benedicta & statim pariet … Item crocus cum vino potatus fetum educit celeriter. Item cinamomum potatum est bonum valde nam alleviat accidentia & partum … bibatur cum vino vel cum aqua mellis … Item borax cum qua operantur aurifabri … data ad quantitatem nucis magne cum vino cum cervisia alleviat accidentia partus & accelerat eum sicut sum expertus. & illud & cortex cassie fistule mihi sufficiunt. Item si vis ut ista facilius fiant. ℞ polipodii & folia malvarum & decoquantur & calida supponantur. Deinde accipe artemisiam & decoquatur & ponatur super umbilicum usque ad muliebria & super crura & statim pariet. et tunc amoveatur ne matrix insequatur. vel porrorum folia torrefiant et super umbilicum pone & cito amoveantur … Idem dico de succo porri si ad quantitatem teste ovi potetur et istud educit secundinam.

49.  80r col 2 7m principale fluxus menstruorum curatur cum medicinis stringentibus ventrem. Tamen hic nota quod menstrua fluunt qualibet lunatione semel. Et si durat minus quam per duos dies malum est si ultra quatuor nimis est. Variatur tempus menstruorum .s. secundum variationem etatis & complexionis: quia usque ad 25m annum mulieribus plus veniunt menstrua in prima quadra lune: sed in senioribus veniunt in 3º vel in 4º ipsius lune. Et ideo puellis in prima quadra, iuvenibus in secunda, senioribus post illud. Ex hoc possumus scire quod iuvenes debent flebotomari in nova luna & senes in antiqua …

50. Hic est notandum quod est proprium tempus menstruandi a 14º anno usque ad 40m vel 50m annum … Ulterius dico hic quod ante 12m annum vel 14m & post 50m & pregnantibus naturaliter menstrua retinentur: sed in aliis temporibus praeter naturam nisi quod secundum Aui. determinat … Et si veniant citius post unam menstruationem … nimis cito veniunt & debent stringi: quia ex eorum fluxu nimio. aliquando fit ethica. aliquando idropisis. aliquando febris … aliquando dolor dorsi. aliquando debilitas digestionis stomachi & ablatio appetitus. Et quia omni fluxui superfluo annexus est casus virtutis. ideo oportet festinare retentionem …

51.  80v CURA. Cura huius fluxus menstruorum est facienda quando mulier incipit esse discolorata & virtus debilis.

Reducuntur igitur omnes cause ad duas .s. ad nimiam frigiditatem aquosam subtilem indigestam: aut ad nimiam caliditatem subtilem acutam … Cura igitur est facienda cum diversione sanguis. 2º per evacuationem materie humoralis a corpore si fuerit ibi. 3º per sirupos constrictivos. 4º per electuaria. 5º per pulveres. 6º per emplastra. 70 per unguenta. 8º per iniectiones. 90 per fomentationes. 100 per balnea. 11º per suffumigationes. 12º per pessaria vel suppositoria. 13º per dietam.

52. Circa primum est sciendum quod diversio facienda est si corpus sit plectoricum & mulier tolerat per flebotomiam utriusque basilicae. deinde debent ventose poni sub mammillis. deinde ligentur brachia cum fortibus vittis. Deinde fricentur manus fortiter & super spatulas. Et ibi possunt similiter ventose apponi & alie super renes modicum deinde provocetur fluxus sanguinis narium.

53. 2º .s. evacuatio materie peccantis fit si causa sit colerica: quod cognoscitur per citrinitatem sanguinis: sic. ℞ rosarum .ʒ. iij. balaustiarum violarum mirabol. citrinorum ana .ʒ. i. zuccari  p.69 lib. 5. fiat sirupus cum aqua pluviali. Deinde post duos dies detur ista decoctio. ℞ aque ro. lib. 5. mirabol. citrinorum .ʒ. 5. dragantum. ʒ. i. ista pulvericentur & misceantur cum dicta aqua rosarum & decoquantur. & stet ibi decoctio sub divo. mane coletur & detur. Sed si causa sit flegma lubricans: tunc cum mirabolanis kebulis ustilatis cum aqua extinctionis ferri evacuetur & apponatur mel rosatum: sect in causa calida debet dulcorari cum zuccaro rosato.

54. 3º .s. sirupi constrictivi fiunt sic. ℞. plantagi. sanguinarie lanceolate virge pasto. pentafilonis celedonie agrestis. ana. M. i. corallorum ru. carabe. ana. ʒ. ij. rosarum .ʒ. i. fiat sirupus cum aqua pluviali vel cum aqua extinctionis ferri: & ponatur mellis rosati lib. i. Et si causa sit frigida: tunc appone cum istis consolidam maiorem olibanum & masticem. Item purum thus in vino coctum & datum est sine pari: sed in causa calida potest addi gummi arabicum dragantum spodium, cinamomum … Item alumen de plumma detur cum aqua ro. vel cum aqua pluviali vel cum aqua extinctionis ferri. unde ego vidi alumen illud quod ad pondus denarii unius datum est stringere: ubi omnia alia defecerunt.

55.  78r col 2 MODO circa sterilitatem mulierum videndum quod sunt multa facienda. primo enim debet talis complexio mala totius corporis amoveri: & materia si qua fuerit digeri: sed debet leviter evacuari si oporteat. 3º. oportet mulierem confortare. 4º. matricem preparare. Circa quam preparationem sunt multa facienda. Debet enim primo confortari per stuphas & suffumigationes & iniectiones & potationes & comestiones & suppositiones. Deinde 2º debet mundificari si indigeat. & mundificatio illa est dependens a duobus. vel a mundificatione humorum viscosorum lubricantium: & a sanie apostemosa si ibi fuerit. & secundo debet mundificari a menstruis si retineantur. deinde si menstrua fluant nimis debent stringi. deinde si matrix precipitetur debet reduci. deinde si ascendet & suffocet debet deponi & deprimi. deinde matrix confortari debet cum infectionibus ut recipiat semen & illud appetat. deinde debet matrix rectificari & coequari. si sit stricta elargari. & si sit ampla constringi secundum variationem passionum. deinde debet variari dieta sicut oportet. & ideo in toto sunt .xi. facienda in generali …

56. Circa primum sciendum .s. circa malam complexionem mulierum. si sit calida … sed si venerit sterilitas in muliere propter causam frigidam & humidam tunc digeratur materia per hunc  p.71 modum. ℞. arthemisie rubee maioris … ideo potest poni in minori quantitate fol. menthe fol. absinthii summitatum origani & calamenthi ana .ʒ. ij. spice nardi ʒ. i. squinanti ʒ. ij. calami aroma. ʒ. iii. ana ʒ ameos peonie ʒ. 5. mellis ros. lib. ii fiat syrupus quo utatur mane & sero … non ponatur acetum in medicinis mulierum quando passio eorum est ratione matricis quia acetum nocet matrici …  78v … In causa frigida & humida purgetur mulier cum agarico & turbith cum zinzi. mirabolanis kebulis & si sit ibi frigiditas cum siccitate cum sene & polipodio & aniso debet purgari: sed non detur agaricus in impregnatione nec in fluxu menstruorum quia provocat menstrua & facit aborsum. Sed quando humores frigidi & viscosi grossi impediunt conceptionem: tunc potest dari pre manibus: sed in parva quantitate & raro. Unde clisteria plus valent mulieribus purgandis causa impregnationis faciende quam laxativa per os … Et est medius modus operandi hic quod accipiatur rubea maior arthemisia ysopus calamentum origanum & nepita & decoquantur & stent infuso per noctem agari. & turbith vel sene & mane clarificetur & detur. vel polipodium cum aniso & peonia potest poni in principio decoctionis & eodem modo fieri.

57. 3m .s. confortatio mulieris fit cum pulveribus & electuariis & medicinis simplicibus & cum cibis. Pulveres sunt tales. ℞. ligni al. ʒ. i. nucis mu. ʒ 5. sileris montani .ʒ. ij. cinamomi .ʒ. iij. macis. .ʒ. i. calami aro. ʒ. 5. fiat pulvis quo utatur in potagiis suis ad confortationem stomachi. Et si latera sint opilata ponatur anisum & ciminum & carui. Et si caput sit debile ponatur peonia. Et si matrix in se est opilata vel male se habens ponatur spica nardi … & potest poni succarum ad dulcorandum … Deinde utatur isto pulvere. ℞ testiculum verris dextrum si vult masculum: & sinistrum si vult feminam: desiccetur in umbra & pulverizetur. Tunc. ℞ limature eboris sisileos matricis leporis & coagulum leporis … fiat pulvis & utatur eo sero & mane cum brodio ciceris … aut cum vino albo aut liquir. zuccari … & iste pulvis optime fecundat …

58. 4m .s. preparatio matricis fit per stuphas & suffumigationes …  78v col 2 Deinde confortetur matrix cum stuphis factis de calendula arthemisia pulegio dipthamo nepita absinthio rutha ysopo calamento & celedonia. deinde mulier desiccetur … & tunc iterum suffumigetur … Item fiat sepe fomentum … Item fiat talis suffumigatio. ordeum myrrham nigellam crocum thus cape .s. farinam ordei: tunc mulier ex his bene suffumigetur. concipiet statim si cum  p.73 viro suo copuletur: sed detur in potu coagulum leporis … Item vir comedat de coagulo leporis masculi ad pondus ʒ iiii, & mulier de coagulo leporis femelle tantumdem & coeat & concipiet mulier. Oportet autem cavere a cibis acutis & calidis sicut sunt cepe alia & a balneis nimis calidis & unguentis nimium calidis … Deinde si adhuc oportet odoret mulier: & similiter vir & maxime mulier odorem buxi qui iuvat ad generationem … Item vulvam leporis assam tere & da cum vino mulieri bibere in balneo. & si coeat concipiet … Deinde cape fenugrecum & adipem anatis & suppone matrici & confortat multum ad concipiendum … Deinde vir & mulier comedant pulverem vulve leporis & concipietur masculus: si mulier post coitum supponat sibi testiculum dextrum vel post menstrua eum biberit … Deinde unguantur membra virilia & muliebria cum succo satirionis & aspergatur pulvere vulve leporis. hic enim facit sterilem concipere: …  79r Item si mulier sterilis sepe suffumigetur cum ligno al. concipiet … Item post menstrua supponat sibi mulier coagulum leporis & concipiet. Similiter nigella pulverizata in sacculo posita & supposita post menstrua matricem mundificat & preparat ad concipiendum: sed non debet diu manere quia lederet. Item facta purgatione matricis mulier balneetur & cum fuerit calefacta bibat duo ova plena de succo nepite cum vino albo. nec urinet nec assellet quousque cum viro coiverit & post coitum tranquilla permaneat sicut mulier post partum. Deinde potet mulier aquam decoctionis cicute mane & statim preparatur ad conceptum. sed non detur in impregnante quia vomeret & forte abhortiret ³⁶ Ista sunt secreta medicine. Ego enim posui multa quia ista cura est valde difficilis & rara. tamen cum quibusdam hic positis lucratus fui magnam pecuniam in multis locis. & idea quia tantum mihi valuit: ideo facio eam prolixiorem: nec oportet medicum alibi recurrere.

2. DE SCABIE

Rosa Anglica (Venice, 1502), Book II, chapter V

1. SCABIES est de morbis infectivis. Et dicitur scabies quasi squamosa labes: vel infectio in cute existens exterius utplurimum: … Cuius definitio est. Scabies est infectio satis pustulosa in exterioribus corporis utplurimum existens. aliquando magnam partem corporis occupans cum pruritu magno & insomnietate multa sicca vel cum humiditate extranea existens. squamas producens & alios inficiens. de flegmate salso vel colera adusta vel sanguine corrupto utplurimum generata partes patent ad sensum: nisi quod sit morbus alios inficiens. Istud enim patet per Auicen. primo can. fen. 2ª. c. 8. ubi ponit qui & quot sint morbi contagiosi. Et dicit quod sunt ex egritudinibus quedam que de uno ad alium transeunt: sicut lepra scabies variola pestilentialis febris apostemata putrida. & precipue cum domus stricte fuerint. & precipue cum vicinus fuit sub vento portante ab uno ad alium: sicut obtalmia & lippa in oculis: … Et sunt de inficientibus ptisis morphea tinea. Est enim tinea scabies in capite: & dicitur quasi caput tenens, & de quibusdam istorum sunt versus.

1. Febris acuta ptisis scabies pedicon sacer ignis.
   Antrax lippa lepra frenicis contagia prestant.
   Adiungas tineam vel ponas sub scabiosis.

2.  42r col 2 CAUSE istius morbi sunt multe … Causa igitur generalis huius scabiei est defectus virtutis digestive in membris & in cute virtutis expulsive eiusdem. Cause speciales sunt multe sicut humiditas mala acuta corrosiva que permiscetur sanguini & humoribus & humores grossi & mali. & ista est causa scabiei humida. Sed sicce scabiei causa est humor melancholicus plurimus cui humiditas acuta permiscetur. que expellitur ad cutem et corrumpit & corrodit … Generantur isti humores ab acceptione & a comestione salsorum amarorum acutorum & specierum acutarum pro condimento,  p.81 & a frigidis grossis siccis & aquosis cibis administratis. unde ista generant cibos malos acutos. Similiter dulcia generant pruritum & scabiem sicut ficus lac & mel & pinguia. quia ista opilant & materiam ad extra expellunt, & ideo comestio ficuum multiplicat pediculos. dicit Auicen.. Sed eadem est materia pediculorum scabiei pruritus tinee quam Auicen. vocat  42v saphati …

3. PROGNOSTICA …
 42v col 2 Item scabies feda multas partes corporis occupans ulcerosa fetida habens multam radicem, & est de egritudinibus malis auferentibus somnum: & est difficilis curationis. Si modicum de corpore occupet: nec aufert somnum nec multum angustiet: facile curatur …

4. CURA.
In cura scabiei & istarum infectionum multa sunt facienda. prima cura est melior cum qua est sufficientia. dicit Auicen. in 4º Can. fen. 2ª … est evacuatio cum eo quod educit humorum adustum vel acutum vel salsum flegma. & illud intellegendum est de evacuatione minorativa. 2º oportet cibum & dietam totam rectificare. 3º oportet materiam digerere. 4º oportet evacuare evacuatione eradicativa. 5º oportet balneare. 6º electuaria confortantia dare. 7º oportet unguenta applicare. Si tamen corpus non sit plectoricum unguenta in principio applicata & administrata curant.

5. (Circa primum est sciendum) … Item in sero aliquo decoquatur fumus terre: & tunc coletur & in colatura detur sene. ʒ. i. vel ij. iste sunt que longo usu curant & purgant purgatione minorativa. Si tamen non habeatur serum capiatur herba fumi terre & thimus & scabiosa cum capill. ven. & epatica in estate. & decoquatur & clarificetur: & cum sene vel epithimo detur. & est optimum & satis expertum a me.

6.  43r Circa secundum est sciendum quod scabiosus cavere debet ab omnibus salsis & frixis & ab omnibus que urunt sanguinem: sicut cepis & porris alliis pipere melle et similibus. Tamen mel in decoctione medicinali potest eis dari: sed non via cibi. Similiter omnia acuta nocent sicut grana paradisi & gariofili & diuretica statim post prandium. Caveat etiam ab omnibus cibis qui generant sanguinem melancholicum. sicut a carnibus vaccinis leporinis cervinis anserinis & anatinis & carbonatis adustis et caseo salito antiquo & similibus. Caveat a cena & a ientaculis & a dormitione diei & statim post cibum & a motu magno post cibum. Vitet etiam panem azimum & panem actualiter calidum & omnia  p.83 ventosa. Caveat a pinguibus & viscosis opilantibus & a fructibus de facili putrescibilibus & a lacte & ovis & a sanguine animalium & a cito convertibilibus in malum. Non igitur eis valent herbe crude nec fructus crudi sicut castanea pira et coctana cruda persica mespile nuces magne. nec poma nec pruna nec raffanus, Item caveat ab ira tristitia cogitatione immoderato exercitio & solicitudine & constipatione & a coitu multo & a repletione multa vel tarda vel frequenti & ab ebrietate & a similibus accidentibus anime & aliis superfluis. Utatur cibis facile digestibilibus & carnibus hedorum & porcellorum iuvenum & arietum & carnibus caponum & gallinarum & fasianorum perdicum: sed non parvarum avium nec lacunalium cum pedibus continuis & utatur boraginibus & boglosa viola malva & fragaria in potagiis. Item bibat vinum aromaticum bene limphatum non mustum nec cerevisiam novam nec acrem. & ista de dicta sufficiant …

7. De tertio notandum quod illa que digerunt coleram nigram & similia: etiam digerunt flegma salsum & humidum quod est in aduri que hic sunt necessaria & sufficientia. Si sit flegma salsum. ℞ radicum feniculi petros. apii raffani lapacii acuti. ana partem unam succorum boragi. fumi terre scabiose ana quart. i, sandalorum albo. & ru. semi. endivie melonum. ana ʒ. ij. rose. ʒ. 5. florum boragi ʒ. i. florum camomille violarum tamarisci .ana ʒ ij. anisi carui sileris montani. ana .ʒ. 5. liquiri. quartam unam cinamomi nucis musc. ana ʒ. ij. spice nardi .ʒ. 5. zuccari. quart. unam mellis rosa. lib. unam fiat potus ad pondus lib. vet quarte anglice: quod idem est. Sed si materia sit melancholica vel colera adusta & sit scabies sicca. Tunc. ℞ radicum celedonie raffani enule campane radi. feniculi lapacii ru. & acuti ana partem unam thimi camedreos scolopend. foliorum celedonie ana. M. unum succi fumi terre scabiose boraginis florum genestre. ana .ʒ. i. utrius stricados. ana .ʒ. 5. cuscute carui peonie. ana .ʒ. i. corticum genestre fraxini cinamomi ana .ʒ. 5. uvarum passarum mundatarum ab arillis quartam unam licori. quar. i. zuccari & mellis despumati .ana. lib. 5. vel ponatur mel tantum ad pondus lib. i. fiat potus ut prius. Si tamen sit colera adusta. ℞ radicum feniculi petros. brusci. ana partem unam endivie cicoree scolopendrie capill. vene. rostri porcini celidonie thimi cameadreos. ana .M. 5. succi fumi terre libr. i. succi absint. quartam .5. sandalorum utrorumque: semi. scariole lactuce melonum. ana .ʒ. 5. rose. florum boraginis viola. ana quartam .5. vel .ʒ. i. rasu. eboris .℈. 5. cinamomi .ʒ. i. spodii ʒ. i. uvarum passarum mundatarum quartam .5. liquiri. quartam .i. zuccari lib .5. fiat sicut prius.

8.  43v col 2 Item ad omne genus scabiei accipe lapacium acutum & involvatur in stuppis canapinis madefactis in aceto & coquatur sub cinere calido diu donec bene coquatur & postea bene teratur cum assungia porci vetustissima stuppis & corticibus exterioribus remotis: & postea ponatur tertia pars sulfuris & fuliginis que adheret camino vel tecto vel tegulis & parum argenti vivi. Deinde manibus cum saliva hominis ieiuni madefactis omnia commisceantur bene & incorporentur. & est probatissimum in omni genere scabiei imo sine argento vivo optime valet. Item unguentum factum de alliis minutissime tritis & diu cum assungia porci curat omnem scabiem in tribus appositionibus … Item cinis alliorum cum melle valet scabiei & impetigini. Item quando apium recens cum sale tunditur & ponitur in panno lineo & fricatur scabiosus in balneo valet. Communia & levia sunt lavare manus frequenter cum sero calido … & similiter lavare cum urina propria & cum lixivio facto  44r de cinere vitium est optimum.

@article{L600011,
  editor 	 = {Winifred Wulff},
  title 	 = {A mediaeval handbook of gynaecology and midwifery preceded by a section on the grades and on the treatment of wounds and some good counsel to the physician himself finishing with a discussion on the treatment of scabies},
  journal 	 = {Irish Texts},
  editor 	 = {J. Fraser and Paul Grosjean and J. G. O'Keeffe},
  address 	 = {London },
  publisher 	 = {Sheed and Ward, 31 Paternoster Row},
  date 	 = {1934},
  number 	 = {5 },
  pages 	 = {13–85}
}
 L600011.bib