CELT document G201011

Betha Choluim Chille

unknown

Edited by Whitley Stokes

BETHA COLUIM CHILLE INCIPIT.

 29b-30a p.90

Exii de terra tua et de cognatione tua et de domo patris tui et vade in terram quam tibi monstravero. “Facaib do thir ⁊ do thalmain, do choibnes collaide. ⁊ t' athardu ̇n-diles erum-sa, ⁊ eirg isin tir faillsigfet-sa duit.”

IN Coimdid fen do-rat in comairle cairdemail-sea do chind na h-irsi forpthi ⁊ na cretmi comlani .i. do Abraam mac Tara co ro facbad a thir ⁊ a talmain fén .i. tír Chaldea ⁊ co tísad dia oilithre isin tír ro failisig Dia dó .i. Tír Tairngire.

Moysi immurro mac Amra tóisech Tuathi Dé in fer ro linad ó rath ⁊ deolaidacht in Spirta Nóeb is e ro scrib in coibige coisecarthasa thall h-i n-Genesis rechta, co ro marad do grés ic on eclais in chomairle cairdemail do-rat in Coimdiu fodessin do Abraam do erail ælithre fair, co n-epert friss: Exi de terra. “Facaib do thír ⁊ do thalmain erum-sa.”

Haec quidem istoria nota est. Abraham a Domino praeceptum fuisse ut terram Caldeorum desereret, et terram repromisionis adiret.  30a. IS scel airdirc isin scriptuir, in Coimdiu fén dia erail for Abraam facbail tíre Caldea rop athardu diles dó ⁊ tidecht dia oilithre i Tir Tarngeri, ar daig in maithiusa no biad dó fén de ocus dia cloind ⁊ dia ciniud tara n-essi.

ISte hautem Abraham caput fidei est et pater omnium fidelium sicut dicit apostolus. In fer immurro dia tarut Dia in chomairli-sea .i. Abram is esside airmither isin scriptuir ar athair dona h-uli iresechaib amal demniges in t-aspol co n-apair. Omnes qui sunt ex fide híí sunt p.92 filii Abrahæ. “IS iat meic Abraham iar fír” ar in t-aspol “na h-uli nós-inntamlaigend o iris forpthi.”

Quod hautem patri fidelium praecipitur, hoc omnibus filiis eius implendum relinquitur, ut terram suam deserant et carnalem patriam derelinquant. IN maith dino ro erail Dia sund for athair na n-iresech .i. for Abram. dlegar dia macu ina diaid. .i. dona h-uli iressachu a comalliud .i. a tír ⁊ a talmain. a n-indmas ⁊ a n-airfited sægulta do fhacbail ar in Coimdid na n-dúla, ⁊ dul a n-æletir forpthi iarna innsamail-sium.

Tres hautem sunt modi uocationum. O tri modaib immurro tho-cuirither na dóine co h-aichentus ⁊ co munterus in Choimded.

Primus ex Deo. Is e cétus in cétna mod .i. an gresacht ⁊ an adannad na n-dóine on rath diada co tecat do fhógnam don Choimdid iar n-desmirecht PóilAnntóin manaig ⁊ na manach n-iresach archena ro ̇fógnatar do Dia tall isin Egipt.

Secundus per hominem. To-cuirther dino na daine on mod thanaise tria duine .i. trés na proceptorib noemu pritchat in scriptuir ̇n-diada dona dóinib iar ̇n-desmirecht-sin Póil aspuil ro pritchan do gentib co nus-tuc tria line in t-s oscéla dochumm puirt bethad.

Tertius ex necessetate. To-curither dino na dóine on tres mod tria ecentaid .i. in tan chomécnigther fri fognum do Dia tria threblatib ⁊ tria gvassachtu bais, no tria deliugud frisna maithib aimserda i m-bit, iar n-desmberecht-sin popuil Israel ro chomthoi co menicc cosin Comdid h-o adrad h-ídal ⁊ arracht iarna comécnugud o na tréblatib ocus o na doccomla fuaratar o na cinedaib echtrandai amal indister isin scriptuir noem. Hinc Dabid dicit: conid dia forcell-sin at-beir in faith Dabid. Clamauerunt ad Dominum cum tribulabantur et de necessetatibus eorum liberauit eos. O fo-gebed popul Israel tréblati ocus guassachtu móra, no guided ⁊ no aitched in Comdid co ro særad iat dona doccomlaib-sin.

Abraam ergo diuina gratia instinctus mandatum quod fuerat ei imperatum a domino impleuit, et exit in Cárrán in qua mortuus est pater eius et inde transmigrauit in Terram Repromisionis. Abram dino cend na h-irsi forpthi ⁊ na cretmi comlani, o ro greised on rath diada ro chomaill in timna ro for-congrad on Chomdid fair .i. do-chuaid h-i tir Chaldea co Carrán airm i n-epilt a athair, ⁊ tanic as-side co Tír Thairngire.

Tribus hautem modis patria deseritur, uno inutili et duobus utilibus. Atát immurro trí h-ernaile ó ̇fácaib nech a athardai in tan p.94 teit in ælethir, ⁊ ata oen dib-side arna ̇fagabar fochraicc o Dia ⁊ a do ara fagabar. Aliquando enim patria corpore tantum relinquitur, nec mens a cárnalibus studiis alienátur, nec bona opera appetuntur .i. tan and fácbaid nech a athardai o churp namá ⁊ ni etarscarann a menma fri pecdaib ⁊ dualchib, ⁊ ni santaig sualchi na so-gním do dénam. IN tali ergo perigrinatione nihil nisi afflictio corporis fit, nullus uero anime perfectus. IN ælithre iarum do-gnither amlaid-sin ni fhásand di torad no tarbai don anmain, acht sæthar ⁊ imlvad cuirp co dímain, ar is svail a tharbai do neoch ergi a atharda mine dernai maith na h-ecmais. Nam et postquam Abraham corpore patria exivit tunc et Dominus dixit. Uair cid Abraham fen is iar ̇facbail do a thíre dílis ⁊ is iar n-etarscarad friss iar curp do-rat in Coimdiu in comarlise dó, co n-epert: Exi de terra tua. “Ben do cheill budesta do tír ⁊ do talmain, ⁊ ná bíd do menma ra h-impod ris doridise.” Acsi aperte  30b diceret. Carnalia uitia patriæ in qua fueras corpore, mente simul et corpore deuita. Amal bid ed at-berad Dia fein cu follus re h-Abraam: “Imgaib o churp ⁊ o anmain o súnd amach it ailithri pecdai ⁊ dualchi in tíre in ro atrebais inallana iar curp, vair is inann do neoch ⁊ no aittrebad inna atharda dia n-inntamlaiged besa a atharda ina ailithri.” Non enim in uia pedum sed in uia morum proximatur ad Dominum. “Uair nocon o set choss no o imluad cuirp choṁfocsiges nech do Dia, acht is tria denam so-bes ⁊ sualach.”

Aliquando mente tantum patria relinquitur, et non corpore, sicut sunt quidam qui quamuis in patria peragunt uitam regione. Patriam tamen uiuendo carnaliter non norunt, sed iustis causis quibusdam cogentibus in suis locís manent habitantés quasi non habitantés. Fecht aile immurro fácaib nech a athardai ó duthracht cride ⁊ menman cen co fácaib o churp, amal do-cuirither dona h-ordnigib tóchathit a m-betha ina tírib fen co bás, ár nos-fastat tuatha ocus eclasi isna ferannaib i m-bit for mét a tarba do chách, ⁊ vair nách ar chollaidecht tairisit ina n-athardai, gebid a cain duthracht gréim n-oilithir dóib ic on Chomdid.

Aliquando mente ⁊ corpore, ut sunt hii quibus dicitur. Fecht aile tra fáccaib nech a athardai co comlán o churp ⁊ o anmain, amal for-ácsat ind apstail, ⁊ lucht na h-ailithri forpthi dia ro tharngir in Coimdiu mor maith isin soscéla, dia n-erbairt: Uos qui dereliquistis omnia p.96 propter me, patrem et matrem uxorem filios et filias agrum et omnia quae habere potuistis centuplum accipietis in hoc seculo, et uitam eternam in futuro. “Denaid airithe de seo” ol Ísu. “Uathad sochaide ro thrécsib form-sa bar tir ⁊ bar coibnes collaide, bar selb ⁊ bar n-oibnius sægulla co ̇fuidbi a cét coibes do maith vaim-sea i ̇fus isin t-sægul ⁊ isin bethaid suthain tall iar ̇fuigell bratha.”

Híí sunt ueri perigrini qui cum psalmista possunt dicere. IS iat-so lucht na h-oilithri cómláni iar fír, isa na persaind at-bert in faith ic comaidem ⁊ ic atlugud do Dia: Aduena sum apud te Domine et perigrinus sicut omnes per mundum. “Berim a buide ritt a ” ar in faith “is ailithri ⁊ is deoraidecht dam isin t-sægul iar n-inntsamail na sruthi remtechtach.”

Sochaide tra do mogadaib dilsi in Choimded etir petarlaicc ocus nu-̇fiadnaise ro chomaillset co forpthi in comairle cháin-tarbach-sa .i. for-acsat a tír ⁊ a talmain, a n-athardai ⁊ a coibnes collaide ar in Coimdid na na ̇n-dúla, ⁊ do-chotar i n-oilithri toltanaig i tírib ciana co manchuib. Feib ro chomaill ⁊ for-acaib a duchus talmain ar grad ⁊ vaman in Choimded, in t-ard-noem ⁊ in t-ard-ecnaid ⁊ in mac toga do Dia dia ta líth ⁊ foraithmet i n-ecmong inna ree-sea ⁊ na h-aimsire, id est sanctus prespiter Columba .i. vasal-sacart innse Goedel, in choer comraicc ro h-eccrad o thallnib ⁊ o dánaib examlu in Spirta Noem .i. intíí noem Cholum Cille mac Fédlimthe.

Is ann immurro celebrait na cristaide líth ⁊ sollamain a etsechta Coluim Cille h-i quint id Iuin arái lathi mis gréne cecha bliadne isin lathi-se indiu ⁊ rl.

INdisit immurro ecnaide na n-Goedel ind inbuid-sin cecha bliadne becan cumbair don ̇foilsiugud socheneoil ⁊ særchlandachta noim Choluim Cille, ⁊ dino dona fertaib ⁊ dona mirbulib díairmide do-roine in Coimdíu aire i ̇fus isin t-sægul, ⁊ don forbai ⁊ don forciund t-sainemail do-rat fa deoid for a rith m-bvadai .i. rochtain co a ̇fir-athardai ocus co a ̇fir-duchus fen .i. co h-attreb parrduis i frecnarcus De co sír.

 p.98

Uasal tra a cenél Choluim Cille i l-leth in t-soegail .i. do Chenél Conaill meic Néill ata-comnaic. Toich do rige n-Erenn iar cenél ⁊ tarcus do mi nas-leced fén vada ar Dia.

Follus dino cu m-bad mac toga do Dia h-e, vair batar sruthi Erenn oca thaircetul rena genemain.

Do-rarngert cétus sinnser sacart n-Erenn .i. sean-Mochtai Lugbaid inti  31a Colum Cille cét m-bliadan rena genemain. Vair fechtus do-lluid a choic Mochta, Mac Rith a ainm, ⁊ coad cno ina laim do, co n-erbairt Mochta friss: “Ni lem-sa” ol se “in ferann asa tuctha na cnoi sin, taisig iat co ti inti isa ferann.” “Cuin do-raga sin” ol in coicc. “I Cind cét m-bliadan” ar Mochta.

No gnathaiged dino Mochta a aiged fothuaid ac airnaigthe. Na fiarfaigitís a munter de cid ara n-denad sin, ut dixit friu:

  1. Macán gignither atuaid,
    la turcbail na m-bitho,
    torthigeid Eriu án breo
    ocus Alba dóinech dó.

Do-rarngert tra athair baitse ⁊ forcetail na n-Goedel .i. Patraic, dia m-boi oc bennachad Conaill i Síth Æda, in tan ro furim a dí láim for Conall ⁊ for a mac, for Fergus mac Conaill .i. a lám dess for cend Fergusa ⁊ a lám chle for cend Conaill. Ro machtnaig Conall sin, ⁊ ro iarfaig de cid ar ar sámaig a lámu amal siut. Ut dixit Patricius in rann-sa:

  1. Genfid maccán dia fine
    bid sui bid fáith bid file ⁊ rl.
    Bid súi ⁊ bid craibdech,
    bid abb la rig na rig-rath,
    bid bvan ⁊ bid bith-maith,
    rom-bia i m-bith-laith dia dídnad.

Do-rinchan tra Brigit co n-epert:

  1. Maccan Eithne toeḃfotai
    sech is bal is blathugud,
    Colum Cille can cen on
    nir' bo rom a rathugud.

 p.100

Do-rarngir tra espoc Eogain Arda Sratha dia n-epert:

  1. Mac bérthar do Fédlimid
    bid mínd for cech cleir,
    Fedlimid mac Fergusa,
    maic Conaill maic Néill.

Do-rarngir tra Bóite mac Brónaig i n-vair a etsechtai intíí Choluim Cille co n-epert fria muntir: “Ro genair isin óidche-se anocht mac án oirmitnech fia Dia ocus dáinib ⁊ do-raga sund i cind .xxx. bliadan onocht. Da ̇fer .x. dino bid h-e a lín, ⁊ is e foillsigfides mo ligi-sea ⁊ tórindfess mo relicc ocus biaid ar n-oentu h-i nim ⁊ i talmain.”

Amal ro terchanad iarum o sruthib Erenn gein Choluim Cille, is ámlaid ro fiugrad i ̇físib ⁊ i n-aislingib feib ro fiugrad isin táidb-sin tarfás dia máthair .i. andar lea bratt mor do thabairt di co rocht o Indsib Mod co Cær na m-Brocc, ⁊ ni boi do dhathaib dath na bói and. Co n-acca óclach in etach taitnemach co r-ruc uathi in brat isin ær ocus ba toirsech Ethne de-sin. ⁊ andar lee tanic in t-óclach cétna a d-dóchum dorídise co n-epert fria-si: “A ben maith” ar in t-óclach “ni rice a less toirse do dénam, acht is córu duit suba ⁊ forbáilti, uair in m-bratsa iss ed do-forne co m-bera-su mac ⁊ bid lán ÉriAlbu dia forcetul.”

IT-connarc tra an ben imtha-sin aislingthe .i. ethaite in æoir ocus in talman andar lea do breith in athir Ethne fo críchaib ErennAlban. Ruc tra Ethne fén breith for in aislinge-sin ⁊ is ed at-bert iarum: “Bérut-sa” or si “mac ⁊ ro-sia a forcetul fo crichaib ErennAlban.”

Amal ro terchanad tra o sruthib Erenn ⁊ amal it-cess i ̇físib ró genir Colum Cille ámlaid. Gortán dino ainm in luicc in ró génir, i sept id Decimbir tra arai lathi mís gréne ró génir. Dárdain dino arái lathi sechtmaine.

Amrá tra in mac ro genir and, mac rig nime ⁊ talman .i. Colum Cille mac Fedlimid meic Fergusa meic Conaill Gulbain meic Néill p.102 Nóigiallaig. A máthair tra do Chorprigiu Laigen .i. Ethne Ólmár ingen Díma meic Noee.

Rucad immurro iarna breith fo chétoir co ro baitsed Cruithnechan mac Cellachain in t-uasal-sacart. ⁊ ros-ail iar sin iarna rad do aingel ris.

O tanic tra aimser légind dó, luid in clérech co araile fáith bói isin tír dia iarfaigid dó cuin bud chóir tíndscetul don mac. O ra fég in fáith nem is ed at-bert: “Scríb dó innossa a apgiter.” Ro scríbad iar sin i m-bairgin ⁊ is amlaid do-romailt Colum Cille in bairgen .i. a leth fri usce anair ⁊ a leth fri usce aniar. At-bert in fáith tria rath ̇faitsine: “Is amlaid bias ferand in meic-seo .i. a leth fria muir anair .i. i n-Albain ⁊ a leth aile fri muir aniar .i. a n-Eirinn.”

Nir' bo cian iar sin, luid ⁊ a aite co Brugach mac n-Dega cusin epscop do ráthaib  31b Muige Enaig i Tír Énda. Ro h-erbad fria aiti-sium frisin clérech ord sacairt do dénam isin mendut-sin ar in sollamain. Ro gab tra imnári essium co ro fhemid in salm ranic dó do gabail. Misericordias Dei in salm-sin. Gabais tra mac in raith Colum Cille in salm do raith a aite, acht chena ni ro lég-som acht a apgiter namá remi-sin. Co ro mórad ainm Choluim Cille triasin mírbuil móir sin.

Fectus aile luid-sium do thórruma duine galair. Oc dul doib tria chollid tuslid coss in clerig forsin conair co n-epil de co h-opund. Tuc-som a chochall fo chend in clerig. Andar leis isin a chotlad boi, ⁊ gabaid for mébrugud a aicechta cu cualatar aroli caillecha a airlegend có a reclés. Is ed do-rímet eolaig mile co l-leith eturru, ⁊ no cluntí co menicc fogar a gotha-sum in oiret-sin. Ut dixit

  1. Son a gotha Choluim Cille,
    mor a binde vas cech cléir,
    co cend cóic cét déc cémend
    aidble réimend ead ba réill.

Tancutar na caillecha iarum ⁊ fuaratar in clérech marb for a cínd ⁊ at-bertsat frisium dúscad in chlérig dóib. Teit-sium fo chétoir do duscad in clerig. At-racht dino in clerech a bás la bréthir Coluim p.104 Cille amal bid ina chotlad no beth. Iar sin ró edbairt Colum Cille don Choimdid na n-dúla ⁊ conattaig teora itge vad .i. óge ⁊ ecna ocus oilithri. Do-rata dó a triur co comlán.

Celebrais iarum dia aite, ⁊ do-rat in t-aite cet ⁊ bennachtain dó co díchra.

Luid iarum do ̇fógluimm ecnai cusin uasal-epscop .i. co Findén Muigi Bile.

Fechtus and testa fín bairgen ol Findén on aiffriund. Bennachais Colum Cille in usce cor' soad h-i ̇fín co tartad isin coilech n-aiffrind. Ro morad ainm Choluim Cille de-sin.

Celebrais iarum do Finden, ⁊ luid co Gemmán Mágister.

Fectus do-sum ic denam a aicechta ic Gemán co n-acutar ingen a ̇n-dochumm for teichiud ria n-aroli duniorcnid co torchair ina ̇fiadnaise ⁊ co rus-marb in duidlid. Ro furim Colum Cille bréthir n-escaine fair co n-epil fo chétoir.

Celebrais iarum do Gemmán ⁊ luid co Findén Cluana Eraird. Ro iarfach-sum do Finden cia h-airm a n-dingned a boith. At-bert Findén: “Denad i n-dorus na cille.” Do-rigne-sium tra a boith ⁊ nir' bo in dorus na cille ind uair-sin. At-bert-sum chena ro bad h-e dorus na cathrach iartain. ⁊ ro comallad tra anní-sin.

Feis aidche no meled a broin cech fer arnuair dona h-apstalaib. Aingel De nime tra no meled do raith Choluim Cille. Ba h-i-sin onoir do-bered in Coimdíu do-som ara so-chenélchi sech cách.

Taidbsiu tarfas tan ele do Finden .i. da esca do turcabail o Cluain Eraird .i. escai ordaige ⁊ escai aile airgide. Luid in t-escai ordai i tuaiscert na h-indsi co ro las h-EriAlba de-sium. Luid in t-escai airgide co ro gab imon Sinaind co ro las h-Eri ar medon de. Colum Cille co n-ór a so-cheneoil ⁊ a ecnai. Et Ciaran mac in t-Shair ind airged co taitnem a shualach ⁊ a so-gním.

 p.106

Celebrais iarum Colum Cille do Finnén ⁊ luid co Glais Noiden, vair boi .l. ic fógluimm isin dú-sin ic Mo Bíi im Chaindech ⁊ im Chomgall ⁊ im Chiaran. A m-botha immurro fri usce aniar. Adaig and ocus ro benad in cloc im iarmergi. Luid Colum Cille don eclais. Lia mor isin oidche-sin isin abaind. Luid araide Colum Cille cona etach trethi. “Is calma tecair annsin anocht a ua Neill”, ol Mo Bíí. “Is tualngi Dia” ar Colum Cille “in sæthar do digbail dinne.” Oc tidecht doib asind eclais co n-accutar na botha fri h-usce anair, i coṁfochruib na h-eclasi.

Fectus ann do-ronad eclas mor la Mo Bíí, ⁊ batar na clerig ic aimrad cia lan bud mian la cach díb do beth occai isin eclais. “Ropad maith lem-sa” ol Ciaran “a l-lán do macu eclasi do athigid na trath.” “Ropad maith lem-sa” ol Caindech “a l-lan do lebrair dia fognam do macaib bethad.” “Ropad maith lem-sa” ol Comgall “a l-lan do sæth ⁊ galar do beth am churp uodessin dom træthad ⁊ dom timorcuin.” Do-roega tra Colum Cille a l-lan de or ⁊ argut do cúmtach mind ⁊ manistrech . At-bert Mo Bii na bad samail, acht ropad saidbriu  32a samad Choluim Cille oltás cech samad etir EirinnAlbain.

At-bert Mo Bíí fria a daltaib dérgi ind inaid i m-batar, ar don-icfad téidm anaichnid ann .i. in Buide Chonaill. ⁊ at-bert beos fri Colum Cille na ro gabad ferand co ro deonaiged de-sium. Luid cach dib a lethi iar sin. Luid Colum Cille i Cenél Conaill ed do-cuaid dar in abaind dianad ainm Biur. Annsin at-bert-som bir fri fochainne, ⁊ nit horacht tra in téidm seca sin, ⁊ is firt bit-beo beos sin, vair cech teidm berthair taris ni len secha sin iar m-brethir Choluim Cille.

Luid Colum Cille iarum do Daire .i. rig-dún Æda meic Ainmirech. Ba rí Erenn esside in tan-sin. h-Idprais in ri in dún-sin do Colum Cille ⁊ opaid-sium fo bíth timmna Mo Bíí. IC tidecht tra do-sum asin dún imach con-dricc fria diis do munntir Mo Bii ⁊ criss Mo Bíí occai do-sam ⁊ deonugud feraind do gabail iar n-éc Mo Bíí. Ut dixit Colum Cille:

  1. Criss Mo Bíí
    niptar símne imm loa, p.108
    sech nir' oslaiced fri sáith
    ni ro h-iadad imm goa.

Gabais Colum Cille iar sin h-i ̇n-dún Æda ⁊ fothaigis eclais and co firtaib h-ile do dénam innte.

Fecht and foidid-sium a manchu isin coillid do buain choelaig do cúmtach eclasi accai i n-Daire. Is and ro boinged in coelach i ferund aroile óclaig boi i fochraib don reclés. Ba docrád tra do-sum in findach do buain ina ̇ferond cen deonugud do fodén. O 't-chuala tra Colum Cille innsin at-bert friá muntir: “Berid” ol se “lóg a ̇feda dó do grán eorna ⁊ curid isin talmain.” Do-chuaid immurro tar medón samraid in tan-sin. Rucad iarum in grán don óclach. Ro la-side isin talmain ocus ro ̇fás co m-ba h-abaid imm lugnasad iar sin.

Fect do-sum i n-Doire, do-bert lenam bec chuice dia baitsed. Ni boi tra usce i ̇fochraib do. Co tarut-sum sigin na crochi darsin carraic bói ina ̇fiadnais, co r-remuid topar usci esti ⁊ cor' baitsed in lenam ass iarum.

Tan aile dó-sam i n-Doire iarum, ⁊ nos-imraid dula do Roim ocus do Ierusalem.

Luid-sium fectus aile o Doire cu Torinis Martain co nus-tuc inso scéla boi for broinnib Mártain cét m-bliadan i talmain co nus-facaib i n-Doire.

Mor tra do fertaib ⁊ mirbulib do-rigne Dia for Colum Cille i n-Doire. Ro car-sum immurro co mor in cathraig-sin co n-epert:

  1. IS aire charaimm Doire,
    ara redi ara gloine,
    ar is lomnan aingel ̇find
    on chind conice aroile.

Fothaigis iar sin Colum Cille Rath m-Both. Innsin ro thóduscastar in sær a bas, iarna bathud i l-lind in mulind.

h-I Raith Both beous testa socc for á muntir-sium, co ros-bennachum lama in meic bicc boi ina ̇fail. Fergna a ainm-sium co n-dernaside in socc, ⁊ ba h-eolach goibnechta h-e o sin imach tria na bennachad-som.

Luid iarum for cuairt procepta co Rig Tethba .i. Æd mac Brenaind a ainm-sium, co tarut-sede do in inud h-ita Dermach indíu, co n-dernad p.110 recles aice-sium indsin. IN Dermuig dino tuctha ubla serua do-sam co rus-bennach iat comtar millsi. ⁊ is do Dermuig rucad uad-sum cloidem sénta do Cholman Mor mac Diarmuta. Is e rath boi for in cloidem co na h-aplad nech ina ̇frecnarcus, conaitchess iarum óraile duine bói i n-galur. ⁊ tucad do in claidem co m-bói occa. Bliadan tra, don claidem acca, sech nír' ba beo nír' ba marb in oiret-sin co ruccaa in claidem vad iarum ⁊ co n-epil fo chétoir. 'Ar sin tra ro bennach-sum Dermach ⁊ for-ácaib cométaid dia muntir ann .i. Cormac ua Liathan.

Luid-sium iarum co h-Æd Slani mac ̇n-Diarmata. Taraill cusin magin h-ita Cenandas indiú .i. dún rig Erenn h-esede in tan-sin, dun Diarmata meic Cerbaill. O ro fuirged tra Colum Cille in doras in duine ros-gab for tairchetul in neich no biad don baile iartain. co n-epert fri Becc mac Dead .i. rig-faith Diarmata meic Cerbaill:

  1. A Bicc indis-siu dam-sai
    Cenandus lethan fér-glan, 32b
    citne clerig no trefet,
    citne oic notn-deirget.

Ut dixit Bec

  1. Clere fila fora lar
    canta molta maic thigirnd,
    Scerdait a óicc fria tairsech,
    biaid aimser bas inill.

Torinnis iarum in cathraig-sin in mod o fil, ⁊ bennachais h-i do léir. ⁊ at-bert ropad h-i congbail bud ardi no biad accai isna talmantaib cen cobad innte no beth a esergi. ⁊ oc denam do-som na fatsine-sin do-rat a aiged siardess, ⁊ ro ̇fáitfestar co mor. Ro iarfaig Boithín fath na fáilte. “L. mac bethad”, ar Colum Cille “geinfess i n-oen-oidche don Cóimdid isind imorach-sa thiar” .i. Grafann Chille Scire ro thirchan-sum and sin feib ro comailled iartain.

 p.112

Dair mor tra fo raba Colum Cille cein bói isin maigin-sin ro marustar in dair-sin co cian d' aimseru co torchair tria deilm n-gáithe mori, co nus-ruc aroli fer ní da rúsc do-choirtged a chuaran. O ro gab tra uime a chuarana iarna coirtged, ro len claime o búnd co a bathis.

Luid iarum Colum Cille co h-Æd Slane co n-derna fátsine dó, co n-epert fris ropad sír-sæglach acht minbad ̇fingalach. Dia n-dernat immurro fingal ni biad acht cethri bliadna dia sægul.

Ro sénustar tra cochall dó, ⁊ at-bert ni gonfaide céin no beth in cochall sin imme. Da-róne immurro Æd Sláne finghal dar brethir Coluim Chille for Suibne mac Colmain. I Cind .íííí. m-bliadan iarum luid-sium for fecht. Dermatis a chochull. Marbthar isind ló-sin.

Fothaigis Colum Cille iar sin cella immda im m-Bregaib. Fácbais tra sruthi ⁊ minda h-ile inntib. Fácbais Ossine mac Cellaig i Cluain Mor Fer n-Arda. Luid iar sin do Manistir. Is andsin ros-ben a bachall-som frisin arrad ̇n-gloine fris ro ̇fresgab Búite dócumm nime, co clos a ̇fogur fón cíll uli, ⁊ ro ̇fóillsig lige m-Búite ⁊ do-roraind a chill amal do-rarngert Búite fodessin i l-lo a etsechta. Ar is mor do chellaib do-roraind-sium ⁊ do lebraib ro scrib. Ut dixit in file:

  1. Tri cét do-róraind cen mannair,
    do chellaib cainib is fír,
    is trí cét buadach trebon,
    lebor solas sær ro scríb.

Cipe lebor tra no scríbad a lám, cid fota no beth fo usci nís-baithed cid en-litter and.

Fothaigis eclais i r-Rachraind oirthir Breg ⁊ facbais Cólman deochain innte. Fectus bátar isin eclais sin .i. Colum CilleCómgallCaindech. As-bert Cómgall co n-dernad Colum Cille h-idpairt chuirp Crist ⁊ a ̇fola ina ̇fiadnaise. Do-róine Colum Cille umaloit dóib imme sin. Conid annsin at-connairc Caindech columa tentide os cind Coluim Cille cein boi ic on edpairt. Ro indis Caindech do Chomgall sin, ⁊ it-conncatar diblinaib iarum in colamain.

 p.114

Fothaigis eclais isin inad h-itá Sord indiú. Fácbais fer sruith diá muntir and .i. Finan Lobur. ⁊ facbais in soscéla ro scrib a lám fodessin. Tóirnis tra ann tipra dia n-ainm Sord .i. glan. ⁊ senais croiss. Vair ba bés do-sum crossa ⁊ polaire ⁊ tiaga lebor ⁊ aídme eclastacda do dénum. Ut dixit:

  1. Senais trí cét crossa buadach,
    trí cét tiprat doba dian,
    cét polaire an anathach,
    la cét bachall la cet tiag.

La n-oen boi Colum CilleCoindech for ur in mara. Boi anfud mor forsind fhairgi. At-bert Caindech: “Cid chanus in tond?” As-bert Colum Cille: “Do munter-siu bói i n-gabud anallana for sind ̇fairgi co n-epilt oen dib, ⁊ dos-bera in Coimdiu chucainde isin matain-se imbaruch cusin purt-sa h-itáum.”

Fechtus do Brigit oc imdecht Churrig Liffe. ⁊ o 't-connairc in n-og in mag n-alaind scoth-semrach ina fiadnaise, is ed at-bert-si ina menmain diamad lee comus in muigi conid berad don Choimdid na n-dula. Foillsigther sin tra do Colum Cille ⁊ se ina recles i Surd. Co n-epert ó guth mor: “Is maith ina tarla don noeb-óig, ar is inand di on Choimdid ⁊ co m-bad lee fein do diles in ferund ro idpair.”

 33a. Luid iar sin co Laignib co nus-fácaib cella immdai iarna ̇fothugud leo im Drúm Monach ⁊ im Moen ⁊ im aroli cella imdai aile.

Luid iar sin Colum Cille do Chluain Mac Nóis cusin ymmúnd do-rígne do Chiarán leis. Vair do-rígne-sium molta immdai do muntir . Ut dixit:

  1. Soer .lll. uasliu 'ná cach apstal,
    it lín ferta fér,
    aráill tria Latin dó ba soebail,
    araill tria Goedilg cáin in scél.

IS a Cluain tra do-lluid in mac bec a dóchumm-som co táll brodirne bec dia étach cen airiugud dó. Ro ̇follsig tra Dia do-sum aní-sin. Do-rarngert don mac co m-bad suí ⁊ co m-ba craibdech. Is esin p.116 Ernan Cluana Deochra indíu.

Luid Colum Cille iar sin i crícha Connacht for cuairt a procepta, cor ̇fothaig cella ⁊ congbala immda isin cóiced-sin im Ess mic Eircc ocus im Druimm Cliab.

Fácbais Mo Thoria i n-Druimm Cliab ⁊ fácbais occa bachaill do-rigne fessin.

Luid Colum Cille iarum dar Ess Rúaid ⁊ fothaigis cella h-ile la ConallEogan. Fothaigis Toraig ⁊ fácbais fer sruith dia muntir innti .i. Ernaine.

O Rolá dino Colum Cille cuairt n-Érenn uli ⁊ o ro shilustar ires ocus cretem, o ro baitsed le-sium slóig immdai, o ro ̇fothaig cella ⁊ congbala, o ro fácaib sruthi ⁊ minda ⁊ martire intib, tanic tra for a menmain an cinded ro chind o thós a bethad .i. tidecht i n-oilithri. Ro imráid iarum dula dar muir do procept bréthri De d' Albanchuib ⁊ do BretnaibSaxaib.

Teit tra for fecht .xlii. a áeis in tan do-chuaid .xxxiiii. do in Albain .lxxuii. m-bliadan a áes chómlan. ⁊ ba h-e immurro lín do-cuaid .i. xx. epscop. xl. sacart .xxx. deochaine .l. mac légind. Ut dixit:

  1. Cethrachai sacart a lín,
    fiche epscop uasal bríg,
    frisin salmcetul cen acht
    tricha deochain, coeca mac.

Luid iarum fo somenmain co roacht in inud dianad ainm H-Íí Colum Cille indíu. Adaig chengcísi tra ro-siacht. Tancutar dí epscop bátar isin tír do gabail a láma ass. Ro ̇follsig tra Dia do Colum Cille naptar epscuip iar fír, conid aire sin for-facsat an innsi lais o ro indis forru a tuirtechta ⁊ a tindrium ̇n-díles.

 p.118

At-bert Colum Cille indsin rá muntir: “Is maith dún ár ̇fréma do dul fó thalmain súnd.” ⁊ at-bert friu: “Is cet díb nech écin uaib do dul fo úir na h-innsi-se dia coisecrad.” At-racht suas Ódran erlattad. ⁊ is ed at-bert: “Dia nam-gabtha” ol se “is erlom lem sin.” “A Ódráin” ol Colum Cille, “rot-bia a lóg-sin .i. ni tiberthar a itghe do neoch icom lige-se mina fort-sa shirfes ar tús.” Luid iarum Odran docum nime.

Fothaigisium eclais H-Íía iarum, tri .l. ri teoir im manchaine aca-som innti, ⁊ lx. fri h-actail. Ut dixit:

  1. Amra ócbad bói in H-Íí,
    trí coecait im manchuníí,
    imma curchaib iar sin ler
    oc imram trí fichit fer.

O ro fhothaig Colum Cille h-Íí luid for cuairt a procepta fo AlbainBretnuSaxanchu, co nus-tuc dócum n-irsi ⁊ cretmi iar fertaib ilib do dénum do, iar todúscad marb a bás.

Bói tra isin tir aroli duine dia ro pritcastar Colum Cille co ro chreit cona múntir uli don Choimdid. Ba format la demun inni-sin, co ro ben-sede mac in duine ut o galar thromm, co n-epil de. Batar iarum na géntlide oc écnach CristCholuim Cille co n-derna-sum ernaigti ̇n-dichra co Dia co ro thódhuisc in mac marb a bás.

Dia m-bói tra Colum Cille i n-aroli lathi ic procept dona slogaib, luid aroli duine uadib darsin abaind bói i comfocus doib, na beth oc estecht fri bréthir ̇n-. Notm-benand in nathir h-e isin usci co rus-marb fo chétoir. Tuccad a chorp i ̇fiadnaise Choluim Cille, ⁊ dos-beir-sede croiss dia bachaill dara bruinde co nd-éracht fo chétoir.

Galar tromm tanic da thimthirid-sium, Diarmait a ainmm, co n-epil. Co n-derna-sum ernaigti leis ⁊ co ro tóduscad a bás h-e, ⁊ ni namá acht ro chuindig-sium sægul secht m-bliadan dó dia éis budéin.

Tan and tanic Caindech uad-som a h-Íí. Dermatis a bachall tair. In tan do-riacht ille fvair a bachall for a chind i ̇fus ⁊ léne Coluim p.120 Cille imalle fria .i. cuit Chaindig sin dia rechull-som, ⁊ is aire do-rígne-sium sin, uair ro-̇fitir co m-ba fochraib dia etsecht.

Laisse mor tanic do-sum fechtus in h-Íí. Fiarfacht de-sium fath na laissi. “Tene  33b De do nim” ol esium “tanic innossa for teora cathracha isin Etáil co ros-marb trí mile fer cenmotá mná ⁊ maic ⁊ ingena.”

Gairm ro-chuala-sum tan aile i purt h-Íía. Annsin at-bert-som:

  1. Bachlach fil isin purt
    cona bachaill ina chrub,
    to-adlibi m' adircín,
    ⁊ doirtfe mo dub.
  2. Toirnfid-sium sis
    d' indsaígid mo pax,
    is benfaid fri m' adaircín
    nos-faiceba fás.

Fect n-aill do Colum Cille for-̇facaib Boithín h-e ic funi mairt don methil. Bói athlæch d' feraib Erenn accu .i. Moel Uma mac Boetáin esium. Ro iarfaig Colum Cille de cia met a loingthi in tan ba h-oclæch. At-bert Moel Uma: “No chaithind mart meth im sáith in tan ropsam oclach.” For-congair Colum Cille fair-sium co ros-toímled a sháith. Da-roine Moel Uma airsium sin co n-duaid in mart uli. Tanic Boithin iar sin cor' iarfaig in ba h-erlam in essair. Ro for-congair tra Colum Cille for Moel Uma uli chnáma in mairt do thinol in oen-baile. ⁊ da-ronad amlaid. Bennachais Column Cille iarum na cnámu ⁊ bói a fheoil fen impu iar sin co r-ructha don methil.

Laa n-oen do Colum Cille i m-mís Mái, teit do ̇fis scél na n-airemun i túaiscert na h-índsi. Boi 'cá comdidnad ⁊ 'ca forcetul. “Maith tra” ol se “̇fon cáisc do-chuaid i m-mís Apreil, is annsin rop áil dam-sa techt dócumm nime. Acht nirb' ail dam brón na torsi dib-se iar bar sæthar conid aire sin ro anus ocaib-si da bar comdidnad o chaisc co cengcídis.”

O ra chualatar na manaig na briathra-sa roptar torsig co mor. Ro-shái tra iar sin a agad siar co ro bennach in Coimdhe na h-indsi cona h-aittrebthaib, ⁊ ros-indarb loscaind ⁊ nathracha esti.

O ro bennach tra a n-indsi tanic iarum dar ecles. ⁊ ni cian iar sin tancatar crícha na sabóti ⁊ tossach in domnaig, ⁊ o ro thocaib insin p.122 a rusca a n-árdi tanic laisse mor da gnúis ⁊ dia agaid, ⁊ it-concatar na braithri sin. Aingel dino tarrasar osa chind annsin.

Luid iar sin do bennachad in t-shabaill, ⁊ at-bert fria foss .i. Diarmait, co nd-escomlaifed adaig dómnaig docúm nime. Ro suid iar sin in senoir oirmitnech .i. Colum Cille for ur na conaire uair tanic scís dó ciar' bo gar auide .i. lxx .uíí. m-bliadan a æs in inbuid-sin. Do-luid annsin a dochum in gerrán no bid oc na manchaib isind inis ⁊ cííd inucht in clerig co ro fliuch a etach. Ro tríall in fos .i. Diarmait indarpud in gerrain vad. “Leic dó a Diarmait” ol Colum Cille “co n-derna a doethin dér ⁊ toirse icom choined-sa.”

IS lia tra tuirem ⁊ aisnés a n-do-rigne Dia do fertaib ⁊ mirbuli isna talmantaib for Colum Cille, ár ni fil nech co n-icfe a turim co leir, acht mine tissed a aingel fén no aingel nime dia n-aisnés. Conid lor dun so do thabairt dib for desmbírecht.

Ni ro genir tra do Goedelu gein bud uaisle na ba ecnaide na bad sho-cenelchiu oltas Colum Cille. Ni tanic dib aroli bud becda na bud umla na bud inisle. Mor tra a n-inisle do Colum Cille conid h-e fen no benad a n-iallachranda dia manchaib ⁊ no innlad doib. h-E no bered co menicc acuit arbai for a muin don muilend ⁊ no meled ⁊ nos-bered lais dia thig. h-E nís-gebed lín na oland fria chness. h-E na cotlad no cocomraiced a thoeb fri h-úir noicht. Is fo chind na bid acht corthi clochi do ̇frithadurt ⁊ ní dhenad do chotlad itir acht oiret no bid Diarmait a dalta ic gabail tri caibtel don biait. At-raiged suas iar sin ⁊ do-gníd gol ⁊ bascaire amal máthair baid oc cained a h-en-meic. No gebed na .lll. iar sin co matain in gainem na tragai. Ut dixit:

  1. Na trí coicait, tromm in t-aire isin oidche ba mor pian,
    isin liur fri toeb Alban risiu do-arcbad in grían.
    Glé frisleged uaisliu sæthu isin gainem, ba mor sæth,
    slicht a asna tria n-etach ba réill conid séted gæth.

 p.124

A monar aídche insin. Isin lo immurro iarum no athaiged na tratha. No h-idprad corp Crist ⁊ a fuil. No pritchad soscéla. No baitsed. No coisecrad. No cosmad. No iccad clamu ⁊ dalla ⁊ bacachu ⁊ æs cecha tedmma archena. no duisced marbu.

 34a. O thanic tra cusna dedenchu do Colum Cille ⁊ o ro benad clocc iairmergi aidche domnaig chengcedais, luid-sium ria cách dócumm na h-eclasi.,⁊ do-rígne slechtain ⁊ ernaigthi ̇n-díchra ic on altoir. Ró lín in tan-sin sollsi aingelta ind eclais imme da cech leth, ⁊ ro fháid indsin in sruith airmitnech a spírut dochumm nime, i suba ⁊ i ̇failte muntire nime cu coitchend.

Ata immurro a chorp i talmain h-i ̇fus co n-anoir ⁊ oirmitin o Dia ⁊ dáinib, co fertaib ⁊ mírbulib cech lathidib. ⁊ cid mor a anoir co l-léicc. Bid mo i n-dail bratha, in tan taitnigfes amal gréin nem-thrualnide {} a chuirp ⁊ a anma.

Is ann tra bess in mor-gloir-sin ⁊ in inócbail do-sum, i n-oentaid nói n-grad nime na tairmdechatar, i n-oentaid apstal ⁊ descipul Isu Crist, i n-oentaid deachta ⁊ doenachta meic , isin oentaid is uaisli cech oentaid i n-oentaid na noem-Trínóti uaisle oirmitnige uilecumachtaigi. Athair ⁊ Mac ⁊ Spirut Noem.

Ailimm trocaire ̇n- ulicumachtaig tria impide noem Choluim Cille, co rísam uli in oentaid sin. Ros-airillem, ros-aitrebam in sæcula. Amen.

Document details

The TEI Header

File description

Title statement

Title (uniform): Betha Choluim Chille

Title (extended): [LB pp. 29b–34a]

Author: unknown

Editor: Whitley Stokes

Responsibility statement

Electronic edition compiled by: Beatrix Färber , Elva Johnston , and Ruth Murphy

Funded by: University College, Cork and Professor Marianne McDonald via the CELT Project

Edition statement

2. Second draft.

Extent: 8440 words

Publication statement

Publisher: CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork

Address: College Road, Cork, Ireland—http:www.ucc.ie/celt

Date: 2001

Date: 2012

Distributor: CELT online at University College, Cork, Ireland.

CELT document ID: G201011

Availability: Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.

Source description

Manuscript sources

  • Dublin, Royal Irish Academy, MS 1230 (formerly 23 P 16 or Leabhar Breac) pp. 29b–34a.

Editions, Translations and Secondary Literature

  1. W. Maunsell Hennessy, The Old Irish life of St. Columba, being a discourse on his life and character delivered to the brethren on his festival. Translated from the original Irish text [with notes] by W. Maunsell Hennessey. In:William F. Skene: Celtic Scotland. Vol. II, App. 467–507. (Edinburgh 1877).
  2. Whitley Stokes, Three Middle-Irish Homilies on the lives of Saints Patrick, Brigit, and Columba. (Calcutta 1877).
  3. Whitley Stokes, Lives of Saints from the Book of Lismore. Edited with translation, notes and indices. (Oxford 1890).
  4. Whitley Stokes, Another Parallel. Revue Celtique 5 (1883) 393f.
  5. Rev. Richard Henebry, The Life of Columcille. [Ascr. to Magnus O'Donnell.] Text from Rawlinson B. 514, with translation, Zeitschrift für celtische Philologie 3–5 (1901–05).
  6. Sir John T. Gilbert, Facsimiles of National manuscripts of Ireland. Pt. III [Pl. LXVII Life of Saint Columba, compiled for Manus O'Donell, Lord of Tirconnell (A.D. 1532), Bodleian Libr. fol. 1. Gaelic Preface, text and translation]. (London 1879).
  7. Kuno Meyer, Anecdota from Irish MSS. VII. Colum Cille in Arann. Rawlinson B. 512, fo. 141a, with translation. Gaelic Journ. 4 (1892) 162.
  8. Joseph Vendryes, Une anecdote sur Saint Colomba. [Text of same from Paris MS. No. 1, fol. 56 v. with French translation.] Revue Celtique 33 (1912) 354–56.
  9. Paul Grosjean, The life of St. Columba from the Edinburgh MS. [XL. p. 13; Text and translation.] Scottish Gaelic Studies 2 (1928) 111–171; 3 (1929) 84f.
  10. A. O'Kelleher and Gertrude Schoepperle, Betha Colaim Chille. Life of Columcille compiled by Manus O'Donnell in 1532. Edited and translated from manuscript Rawl. B. 514 in the Bodleian Library, Oxford, with introduction, glossary, notes, and indices. Facs. pl. 78 + 516 pp., Irish Foundation Series of America No. 1 (Chicago 1918).
  11. A. O'Kelleher, Betha Coluimb Chille. The Life of Colum Chille [continued from Zeitschrift für celtische Philologie 5 (1905); ibid. 9 (1913) 242–287; 10 (1914) 228–265; 11 (1916) 114–147.]
  12. P. Walsh, Two Irish manuscripts. Studies 18 (1929) 292–306. [O'Donnell's Beatha Coluim Chille, Franciscan Convent, Dublin: A. 8, and Rawl. B. 514.]
  13. Paul Grosjean, A tale of doomsday Colum Cille should have left untold. Scottish Gaelic Studies 3 (1929) 73–85; (1931) 188–199. [Liber Flavus Fergusiorum I. f. 26 (77) b. Beg. 'Do luigh Colum Chille feacht naill agus Baithin do Ard Macha.' Text and translation.]
  14. Kuno Meyer, Corrigenda to 'A. O'Kelleher and Gertrude Schoepperle, Betha Colaim Chille. Zeitschrift für celtische Philologie 13 (1916) 383f.
  15. Paul Grosjean, Ascetic practices of Colum Cille. King's Inns No. 10, f. 32 v (Irish Texts IV, 1934, 98). Two quatrains (1) Gle no laighedh; (2) Teora bliadhna boi cen lés. [Amra Coluim Cille, LU 640–654, etc.]
  16. Paul Grosjean, Hagiographica celtica. 1. Narratiuncula de S. Columba Hiensi (Analecta Bollandiana 55 (1937) 96–108). LL 366, 369 marg. inf. 'Isé Sen Brenaind dorat in chomairli do Cholum Chilli.' Text and Latin translation.
  17. Paul Grosjean, S. Columba Hiensis cum Mongano heroe colloquium. Analecta Bollandiana 45 (1927) 75–83. 'Imacallam Coluim Cille ⁊ ind óclaig.' Ed. with Latin translation, from H. 2. 17, p. 178, Lec. 145 b, H. 3. 18, p. 555.
  18. B. Albers, Zu den beiden ersten Lebensbeschreibungen des Abtes Columba von Iona. Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktinerordens 33 (1912) 405–420.
  19. J. F. Kenney, The earliest life of St. Columcille. Catholic Historical Review N. S. 5 (1926) 636–644.
  20. Gertrud Brüning, Adamnans Vita Columbae und ihre Ableitungen. [8. Die irische Vita. 10. Die Vita von O'Donnell], Zeitschrift für celtische Philologie 11 (1915–1917) 213–304.
  21. H. Parlin, The book-owner in the Columban transcript legend. Irish Ecclesiastical Record 5 Ser. 28 (1926) 181–190.
  22. Paul Grosjean, La mort de S. Columba, celle de S. Donnán et le cycle pascal celtique. Analecta Bollandiana 63 (1945) 119–122. (Notes d'hagiographie celtique, no. 12).
  23. Joseph Szövérffy, The Well of the Holy Women; some St. Columba traditions in the west of Ireland. Journal of American Folklore 68 (1955) 111–122.
  24. Joseph Szövérffy, Manus O'Donnell and Irish folk tradition. Éigse 8 (1956/57) 108–132.
  25. Pádraig Ó Beirn, review of O'Kelleher/Schoepperle, Betha Colaim Chille, 1918 (2nd ed. Richard Best, 1956). Donegal Annual 4 (no. 1, 1958) 45–54.
  26. Ó Conmhaigh, an tAthair, Colmcille: Deoraíocht Cholmcille. Irisleabhar Mhá Nuad (1958) 25–32.
  27. Paul Grosjean, Pour la date de fondation d'Iona et celle de la mort de S. Coluim Cille. Analecta Bollandiana 78 (1960/61) 381–90.
  28. Vernam Hull: Amra Choluim Chille. Zeitschrift für celtische Philologie 28 (1960/61) 242–251.
  29. Alan Orr Anderson & Marjorie Ogilvie Anderson (eds.), Adomnan's Life of Columba. (London [etc.] Nelson 1961, 2nd ed. Oxford 1991).
  30. Francis John Byrne, Review of Anderson and Anderson. Scriptorium 16 (1962) 397–400.
  31. Daniel A. Binchy, Review of Anderson and Anderson. Studia Hibernica 3 (1963) 193–195.
  32. Ludwig Bieler, Review of Anderson and Anderson. Irish Historical Studies 13 (1962/63) 175–184.
  33. Tomás Ó Fiaich, Saint Colmcille in Ireland and Scotland. Irish Monks in the Golden Age, ed. John Ryan. (Dublin and London 1963) (Thomas Davis Lectures [1960]) 16–30.
  34. Daphne D. C. Pochin Mould: Naomh Colmcille. Irish Ecclesiastical Record 99 (1963) 381–391.
  35. Joseph Szövérffy, The Altus prosator and the discovery of America. Irish Ecclesiastical Record 100 (1963) 115–118.
  36. Marjorie O. Anderson, Columba and other Irish saints in Scotland. Historical Studies 5 (1965) 26–36.
  37. Francis John Byrne, The Ireland of St. Columba. Historical Studies 5 (1965) 37–58.
  38. K. W. Hughes, The Church in Early Irish Society (London 1966).
  39. Brian Ó Cuív (ed.), A Colam Cille dialogue. Éigse 12 (1967/68) 165–172. (Middle Irish Poem 'Mo-chean duit, a Colaim caidh'. Dipl. ed. from Book of Uí Mhaine; variants and 3 additional quatrains from British Museum. English translation, notes, relationship to BCC.)
  40. W. I. R. Finlay, Columba (London 1979).
  41. Máire Herbert, Iona, Kells and Derry: the history and hagiography of the monastic familia of Columba (Oxford 1988).
  42. Máire Herbert, The preface to 'Amra Coluim Cille'. In: D. Ó Corráin et al. (eds.), Sages, Saints and Storytellers (Maynooth 1989).
  43. Adomnán of Iona, Life of St Columba, translated by Richard Sharpe (London 1995).
  44. Richard Sharpe, Maghnus Ó Domhnaill's source for Adomnán's Vita S. Columbae and other vitae. Celtica 21 (1990) 604–607.
  45. Cormac Bourke (ed.), Studies in the Cult of Saint Columba (Dublin and Portland/Oregon 1997).
  46. Pádraig Ó Riain, A dictionary of Irish Saints (Dublin 2011), 211–214 (with bibliography).

The edition used in the digital edition

Stokes, Whitley, ed. (1877). Betha Choluim Chille. On the life of Saint Columba, Three Middle-Irish Homilies‍. 1st ed. Calcutta: (One hundred copies privately printed), 35 pp.

You can add this reference to your bibliographic database by copying or downloading the following:

@book{G201011,
  title 	 = {Betha Choluim Chille. On the life of Saint Columba, Three Middle-Irish Homilies},
  editor 	 = {Whitley Stokes},
  edition 	 = {1},
  pages 	 = {35 pp.},
  publisher 	 = { (One hundred copies privately printed)},
  address 	 = {Calcutta},
  date 	 = {1877}
}

 G201011.bib

Encoding description

Project description: CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling declarations

The present text represents pages 90–125 of the volume. All editorial introduction and translation have been omitted. The editorial addenda and corrigenda are integrated in the electronic edition.

Editorial declarations

Correction: Text proofread twice. Editorial corrections are tagged corr sic resp="WS"; text supplied by the editor is tagged sup resp="WS".

Normalization: The editor's divisions of words have been silently changed to bring them into accord with modern practice. All compound personal names are segmented in accordance with CELT practice. The editor's 'din' has been expanded to 'dino' throughout.

Quotation: Quotation marks are rendered Q in the prose text.

Hyphenation: Soft hyphens are silently removed. When a hypenated word (hard or soft) crosses a page-break or line-break, this break is marked after the completion of the hyphenated word.

Segmentation: div0=the whole text; div1=the individual saint's Life or religious text; page-breaks are marked. Folio numbers of the manuscript as rendered in the facsimile are marked. Paragraphs are marked. Passages in verse are marked by poem, stanza and line.

Standard values: Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.

Interpretation: Names of persons (given names and surnames) are tagged. Place names are tagged.

Reference declaration

The n attribute of each text in this corpus carries a unique identifying number for the whole text. The title of the text is held as the first Head element within each text. Div0 is reserved for the volume. Page-numbers of the printed text are tagged pb n="nn", and line-breaks of the printed text are tagged lb n="nn". A canonical reference can be made by counting the line-breaks and by counting the page-breaks as two separate series, expressed in the form xxx.yyyy.

Profile description

Creation: By one or more unknown authors in Irish monastic scriptoria. Middle Irish period

Language usage

  • The text is in Middle Irish. (ga)
  • Some phrases and formulae are in Latin. (la)

Keywords: religious; prose; medieval; Saint's Life

Revision description

(Most recent first)

  1. 2012-02-21: Addition made to bibliographic details. (ed. Beatrix Färber)
  2. 2010-04-30: Conversion script run, header updated; new wordcount made; file parsed; new SGML and HTML versions created. (ed. Beatrix Färber)
  3. 2008-09-30: Keywords added; file validated. (ed. Beatrix Färber)
  4. 2005-08-25: Normalised language codes and edited langUsage for XML conversion (ed. Julianne Nyhan)
  5. 2005-08-04T15:40:40+0100: Converted to XML (ed. Peter Flynn)
  6. 2001-11-27: Tagging of nomina sacra, quotes, dates, numbers; parsing of file using NSGMLS and creation of HTML file. (ed. Beatrix Färber)
  7. 2001-11-06: Second proofing of text; integration of addenda and corrigenda; completion of personal names markup. (ed. Ruth Murphy)
  8. 2001-05-08: Bibliography inserted. (ed. Beatrix Färber)
  9. 2001-05-03: Text converted to ASCII, provisional header created; file parsed using NSGMLS. (ed. Beatrix Färber)
  10. 1996-08: More structural markup applied, Stokes' din expanded to dino throughout, Stokes' (?) replaced by uncl; basic punctuation introduced. Markup of names begun. (ed. Elva B. Johnston)
  11. 1995-05: First proofing and structural markup of text. (ed. Mavis Cournane)
  12. 1995: Text capture. (ed. Project Staff at the CURIA/CELT Project)

Index to all documents

Standardisation of values

  • Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.

CELT Project Contacts

More…

Formatting

For details of the markup, see the Text Encoding Initiative (TEI)

page of the print edition

folio of the manuscript

numbered division

 999 line number of the print edition (in grey: interpolated)

underlining: text supplied, added, or expanded editorially

italics: foreign words; corrections (hover to view); document titles

bold: lemmata (hover for readings)

wavy underlining: scribal additions in another hand; hand shifts flagged with (hover to view)

TEI markup for which a representation has not yet been decided is shown in red: comments and suggestions are welcome.

Other languages

T201011: On the Life of St. Columba (in English Translation)

Source document

G201011.xml

Search CELT

    CELT

    2 Carrigside, College Road, Cork

    Top