CELT document G207009A

Aisling Tundail

 p.89

Aisling Tundail, or the Irish version of the Vision of Tundale, here edited for the first time, has come down to us in one manuscript only, which is found in H. 3. 18, a well-known codex in the library of Trinity College, Dublin. This codex, in quarto, written partly on vellum and partly on paper, is made up of a large number of separate MSS. of different age and origin, and of a great variety of contents. They are bound up in two volumes, and it is on pp. 771–809 of the second voluume that the paper MS. containing our text is found. It is a copy made by a careful scribe early in the 17th century, probably from the original itself. This I conclude from the fortunate circumstance that the scribe also copied the colophon which was subjoined to the original version. From this we learn that the Irish version was made in the second decade of the 16th century by Muirghes mac Paidin í Maoilchonaire or Maurice O'Mulconry. Of him the  p.90 Four Masters say under A.D. 1543, the year of his death: ‘Muirghes, the son of Paidin O'Mulconry, a man learned in history and poetry, a man of wealth and affluence, an excellent scribe, by whom many books had been transcribed, and by whom poems and lays had been composed, and who had kept schools studying and learning, many of which he had always kept in his own house, died, after having gained the victory over the Devil and the world.’ ((AFM 1543.12))

He belonged to a well-known Connaught family, which during the 15th and 16th centuries gave many poets, historians, scribes and ecclesiastics to Ireland, as a glance at the Index Nominum in O'Donovan's edition of the Four Masters will show. He was the author of the so-called Leabhar Fidhnacha or Book of Fenagh, which in 1516 he transcribed in narrative form from a collection of old poems relating to the rents, tributes, privileges and immunities of the Abbacy of Fenagh in the county of Leitrim. From this work no less than from his translation of the Vision it appears that he was a man well versed in the older language and literature of his country.

Though written at a period of the language which must be reckoned as Early Modern Irish, the Vision abounds in forms and vocables which belong to a much older stage of Gaelic. Indeed, there can be no doubt that the translator endeavoured to impart a strong archaic flavour to his rendering. Among much of the kind that might be mentioned I will only point out a few characteristic instances. He still uses the comparative of equality (equative), as cáilithir (8,1), métithir (8,1; 9,1), duibithir (13,5; 14,2). In the verb such forms as the reduplicated future démtais (9,4), the s-subjunctives dichis-si (3,4), co fiasmais (11,4), coinnista (8,3), ná caemsoth (8,5), caoemsadh (14,1) occur. Again, this archaic tendency is equally apparent in his choice of vocabulary,  p.91 as when he uses words like “hand”, asendoth “at last”, cudnodh “to hasten”, ban-chechroir “amatrix”, áedh “fire”. Among such ancient vocables the modern loan-words from English, such as bensi “benches”, damsa “dance”, fallsa “false”, prisún “prison”, prinnsa “prince”, serbhís “service”, sgiúrsadh “scourging” look very strange. The glossary which I have thought it desirable to append to my edition will give a good idea of this curious mixture of old and new materials.

The Latin original from which O'Mulconry translated seems to have been almost identical with the text printed by Wagner. The only difference worth mentioning is to be found in the headings of the various chapters, which are throughout given in Latin. The translation, which often abridges considerably, is on the whole both accurate and spirited. Yet it is not free from mistakes. The most ludicrous among them is the rendering of episcopum, ipsius predicti Malachiae fratrem uterinum by epscop ... Uterinus a ainm (26,2). Of omissions I note that of the introductory chapter on Ireland, and—a very characteristic one—that of the names of Fergus and Conall (7,2).

The scribe employed a curious mixture of Middle-Irish spelling with the ordinary orthography of the 17th century, familiar to the Irish student from the works of Keating and the Four Masters. To this I have faithfully adhered, but not to his division of words, which is sometimes based on pronunciation and sometimes arbitrary, nor to his punctuation.

In conclusion I should like to say a word as to the name of the hero of the Vision. I take it that the Irish name which Marcus latinised into Tnugdalus was Tnúthgal or Tnúdgal, a name which occurs in the Four Masters, A.D. 771 and in the Book of Leinster, pp. 323b, 324a 19; gen. Tnúthgaile, ib. 320d, 320e. The metathesis of the two medial spirants is quite common in Irish, where lub-gort is made into lugbort,  p.92 bidba into bibda, dethbir into debthir (BB. 316a 37), cráibdech into cráidbech, etc. That O'Mulconry should have adopted the late and corrupt form Tundal into his version shows that the story of the Munster knight Tnúthgal never obtained any currency in Ireland, and emphasizes the fact that of all countries Ireland, the original home of the Vision, was the last to translate the work of brother Marcus into the vernacular.

K. M.


Unknown author

Edited by Kuno Meyer

Aisling Tundail

 p.93

1.

[1] Da ardcathraich erccnæ adhamra atáit i nEirinn .i. in Macha n-aireagda budhtuáith et Caisel na riogh allatheas. Is isin Caisel soin rochin an fer n-amra iar trill, gerbha holc a beatha ó tús. Tunttal atacomnaicc. Ba huasal iar bfuil; bhá crodha ar ái ngnimha; bhá hettrocht ó churp, acht cená fa heisliodhach immo anmain. Deich ceciph no imrordaighfead Críst ina cedfaidh, nó ingreimeadh et nó míonoraigeadh go mór. Bá huathmor aingidhe imon ecclais, ar ní ̇fuilngeadh bochta in Coimdeth ina freacnairc. No ̇fodhladh gach ní fagaibedh ar adbclos ó doinibh et ar sotloi occus uallachos. Ba hilarda a caibne ⁊ a charoid.

[2] Dorala tria gabhra ar iris sainrethach d'fiachoibh ogo. Teit dia cuinngidh i cinn an aighé. Ua foilid a iris ⁊ a feichemh riamh. Anois tria hoidchi ina farrad. Siris a fiach asendoth. Atbert an feichemh na raibhe lais do i n-aigid. Rolonnoiged iaram occus rotriall imdiocht lá sodhain. Rogab a ceile ag a tlaoghadh ⁊ ronguidh imthomailt a túara sív no-imdigfed. Rosoad samh iaram ⁊ rotinnsgain a acnamodh do thocaithemh iaramh. Ho rohín a dæ chugæ, ní 'macumaing a feacad goa bheolu. Ro-éghestoir ca hartt et rontuaircc a uassu. Rontrasccradh a corp co talmain feivh bid marbh. Doriachtottor fidracha an ecca adochomm. Reithit a caraid chuicce ar gach leith, toccbuither na buird, eigid in teglach et an fertoighes. Sintear  p.94 an corp, togairmther an clíar. Ingantaighit an popul, buaidirther in cathair uile tria oibne a oidhedhai.

[3] On cethramhad uair dia cedáin cusan trath cédna don tsatharn robói amail gach marbh an oired sin. Acht chena norathaighidis lucht a minfechta teas biog il-leith clí an chuirp. As aire na rohadlaiced frissin. Iar suide roceimnigh a spirut co henirt inn. Ba hingnad la sochaidi anní íhin. Ro-oslaic a derco go hanḃfann. Rofochtodh de inarb ail do comain et sacrafaicc. Ro-ointoich a gapail cuige. Iar caithem cuirp Críst  772 et a fala rucc atlugud buidhe et moladh do Día occus dixit: “O a De! as mo do dilgud-sa et do trocuire inas mo ̇fpectho-sa, gidh am róipecthach. Dotaisiulbois mar do triboloitibh dhamh et dovccois a firdorchuto thalmhan inn.” La sodain fochétóir rofothoil gach ní fobúi lais do bochdaib an Fiatha. Ro-erb a sighnomachad d'airrde na cruche. Tobert l frisin mbethaidh riamh.

[4] Anno Domini .i. nói mbliadna et céd occus .xl. isin dara bliadain iar nuadhachad Iarusalem, Conradus fa righ Roman in tand soin, Eugenius fa papa isin Roimh, as í sin bliadain i tainig an papa sin on Gaillia go Roimh1, is i sin bliadain ina facuidh Tuntal an aisling si. Rotinnsgain anní adconnairc et roches do innisin iaram.

2. De aspectú demonis

[1] “O roching tra in anom om chorp ⁊ adconnairc gurbo am marbh, rogab mo chubhus uamun dimor tre aidhbhlibh mo chuil et ma phecad. ich nícon fes do cred dogenad. Ro-smuain  p.95 techt isin colaind ina frithing, acht ní conice. Rogab co hanbsaid utmall sanchán go cí et co toirsi, co n-eccla occus co ndercaoined. Doconnarc airvre dimaro di demhnaibh domh oigidh, gurralinsod in tegh et in garrdha ⁊ na sraittibh archenoi. Rotacmoingsetar an anmain dtróig et atbertsad:”

[2] “Gniemh cantoice don anmoin troigh si, oir is inghen don bás hé occus as namo do Día. Is teine domuchta hé. Ag so banchara in dorchuduis ⁊ bidbha na soillsi.” Ro-sgomsat a bfiacla chugo ⁊ radluichsiot a grúaidhe ⁊ a oinigh dia n-ingnibh ⁊ atbertadais: “Tair lasin popul rongoais itt biú baile a bfaigbe tene huthain a n-ifurn dot losccadh t bithu, a buimi na cendairrce, a banchechroir na himriosno, do bidh cen athchor(?) linne. Cd 2 imna dena an diumus gnáth anosa? Caithe in t-ettrad anḃfoild? Caidh in nert lar' triallois clodh na sochaide? Caithi in feiles fognithea ría sunn? Caidhe in gola nemhmesardoi? Cidh na dena in dercad espo anosai? Cidh na dena damsa frit cosaibh? Cidh ná sine do mer da fodord chaich? Caidhe in droch-tuscurnad menic et in droch-smuoined et moran día samhlaighthibh cheno?”

3.

[1]  773Iarna radha sin doibh et mórán día lethedibh atchi in anuim cuice soillsi móir fo indsamail retlan. Rofeg for in suildsi fodhaigh foiridhni d'fagbail. Ba hudmall enirt an dercoth sin. Ba he a aingel coimtechto-sum innsin. Rofailtig in t-aingel fria ⁊ atbert: “Fó a Día, a Tunntail!”

[2] O rochí Tunntul in macamh et rathaigis aga failtiuchad, atbert co nheclo et gairdechus: “Trúag soin, a tigerna! Rotimchellsiot galair ifirn mé et im a ngoisde an bhais.”  p.96 Dixit angelus: “m riam it farrad ⁊ ní rogairmis amne mé cusanos.” “A tigerno, cait a mbfacu mé riam no cait a cuala do son romilis?” “Do lenus in gach conair a ndechus riam ibh”, ar in t-aingel, “et nirbam cen acht(?) airibh .i. ó rochinebair.” Sinith a laimh cusin ndeilbh ba hetchi don tslúagh doirchi od ⁊ atbert: “Ag súd anní isa hairli danronais sechom-sa. Acht chena tigfidh dilgud ó Dia fort, cenip foairilli om ocht. Acht cheno bid egen det ruibhiochttoin begán do fpen isin már fodruilliu. Len misi,” ar in t-aingel, “⁊ cecip ní foillsighfithir daitt congaib co daiggen cuimnioch hé Deich soife i curp afrithisi.” Homnichis an anam og a clvais.

[3] O'ttchiatt na demain na conisatt anní rotriallsott do gnim ria, ro fecsatt for ecnach ⁊ imdergotth Chríst. Attbertadar: “Nach derna anní rotingell riamh .i. loch a gnima fein da cech æn.” Lasodhain rogabhsatt ag tuargain ⁊ ag truastadh a ceile, a na coniccsid olc frisin anoim. Ro-imdichset co ndimdo et tuirrsi iar bfagbail brento mair.

[4]  “Len misi, a anoim”, ar in t-aingel. “Truach sen, a tigerno. Romgeba in fairend sa im diuich, dia ndichis-si rom”, ar in anoim, “⁊ didiu fomcartfat isin teinidh suthain.” “Na huaimnigh, a anaim”, ar in t-aingel, “fobith ni tualaing íatt cor ínar n-agaid, ma atá Dia linn, amail adeir an psalm: Cadent a latere túo mille et decem millia a dextris tuis, oir biaidh mile dott clí ⁊ legion dott deis.”

4. De valle horribili et ponte angusto

[1] Ba fatta doib  774 ag siubail iaram i coimthicht araile. Dellrad et etach an aingil ba suilsi doibh. Rigit glenn uathmor dorchi iarna dorchuguth do chiaich an báis, 'arna linadh d'uiblibh tened ar lasad. Comloi iairn fris. Sé cubait a tighi.  p.97 Doroisce dona haoibhlibh ar bruth et lasadh. A bhreinibh ⁊ a mosur tra bá moa do fpein lasin anoim oldas gach pian fosfuair reme. Boi immorro airbre dermara di anmannuibh trocho ina suide for in comlaidh sin et siatt ag a losgud noco ndileghthai iatt amail crem oghin ag a gleodh.

[2] Pian ele ba doilche ina sin: dosithlaighthi 3 iatt tresin comloith n-ioirn amail ciaro t línanairte. Dohathnuiatthighthi iád aris ina n-oiblibh cétna dia n-athfpianadh. “Ag so pian na ndaine marbhus a n-aithre et a mbraithri ⁊ gach dainimarbhadh olchenai. Gé atai-si ad duinoirgnidh, nitcuirfider inn.”

5.

[1] Tiagait asa haithlebh sin hi sliabh adbul uathmur. Ba hingnadh a met. Andala taob de lán do raibh ⁊ brentus et tenidh ⁊ dorchudus. In tæbh n-aill snechto ⁊ goith gér athuathmur 'arna linadh. Lin dirime do deamnuibh hi suidhiu fri riagadh et pianadh caich. Gabhla iairn ar lasad leo occus trepéte gearbh. Ba heiccin dona hanmannaibh a n-imthecht. Fecht ann dobertis on tsnechta cusan tenidh iatt, a contrarda in fecht oile. “Ag súd”, bar an t-aingel, “fochaide ⁊ pían na droinge bhios faldsa cealcach.”

6.

[1] Tiagatt rompu asa haithli, in t-anum co heimilt omhnach a ndeoidh an aiggil. Rigid glenn mar lán do dorchu et morgudh. Búi dia domne co narbo hecno don anuim a ̇forcend. Gidheadh rochuala son na sruth et túth na raibhe et gair ⁊ egem na n-anmonn ann ag a pianadh. Do eirigh detach don glind et dona habaichibh troga doroisce cech pian da facuid  p.98 in t-anum riam. Attconnairc clar fotta 'arna sineth os cinn an glenna iter dá sliabh, fobith is eaturra bái an glenn. Milibh troiged a evdh et aon troigh a lethiutt. Ni laimhiuth nech a ascnamh, mine srengthái ar eigin ann hé.

[2] Attconnairc anam Tundail ainim ile ag tuitim don drochet so et ænsagart ag a imthecht go reith gin legad gin leonadh. Atbert an t-aingel o muth fortachta don anuim: “Nata-áighthir arái in droichitt. Acht chenai dogepa péin n-aill  775 iar trill.” Berir in anoim tarsin drochet cin nach ndograing iaram. “Acc so glenn fpionto na ndiumsach n-uallach”, ar in t-aingel fria.

7. De bestea monstruosa et terribili

[1] Iar ceimniochad an drochit doibidhe ricit t slichid ndorchu ndobheoil. Iar scis n-imda atchí an anmon trúag béist annsa anetorgnaid. Ba mo oldat na sleibhi riamh. A derca4 amail cnoca tenedh co nginail ursoilcthi, lé i tallfadh lección d'feraibh fo n-armaibh. Da aitheach forgranna ina béola, amhail bidh ina seasamh fobeitís, edon 5 buinn indala næ ag a dét n-ichtoir, a cennmullach ag a dét uachtarach. Araile a contrarda-sidheic. Siatt ámhail colúmnai in doimhliacc ina béola, gurba trí dorchlo a hail n-uadhaibh. Lasair dermhair o béola. Dobidis na hanuim ig á fordinge issin lasair sin cenip áil dáibh. Ticcedh morgath aduathmar óa gin. Doclos gaire et nuallgubhu ile inte iarmethón. Dethbhir sen, oir battor ilmile do dáinibh ina broin. Robatar airbri mora do demnaibh ag sraichledh na spirat trúag et ag á fordinge ina craos.

 p.99

[2] Itbert in anmain co himeclach6 risin aingel ic faircsi in torathair sin: “A tigerno, ceath fa tegi ina fogus sutt?” Dixit angelus: “Nir comlionadh ar ceilithe gon deachvin trempi. Deich ní mo nait daoine togaidi sechnait in péin ott. Achero a nomen. Is i 7 fordivclomos na santaigh, is i sluigius na srotha. Att menmarc 8 lé sruth Iardanen di snighi ina gin. Na hathaig itchi ina gincraos, ag sud an drong robui fallsa gan chogus isin tsaogal fecht riamh.”

[3] Tet iaram in t-aingel i focruibh di ⁊ lenuis an anaim he, gerba lesg léi. Tigit ina sesom ar belaibh na péisti. O roderc an anoim seichi, ní facaidh in aingel for nach leth. Roifagbad an anoim trúag a haonar. Robatar na deamna ag a timchellad amail arcono. Iarna sraigledh ⁊ sgiursadh rotarraingset léo hí co fairgaibhset i mbulcc na péisti. Ba haithenta ar in mbethaid frisar' impa a méd ropianadh annsin hí. Robatar 'dibh madraid accus leomain accus nadhracha neimhe ag a crinadh accus cognamh accus araile  776 anmanna anetargnaid archena. Na deamhno ag a sraighledh. Teas ag a dodh accus loscad, accus fuacht dímár béus. Tuth na raibhe ag a pianadh. Céo for a derca accus snighe dér. Crioth for a det accus araili piána examlæ.

[4] Lasothain dobí an anuim ig cosuid air budhne in gach ulc da ndernadh riemh go toirsi accus dercaineth, accus ag dlochtadh a oinigh diá ingnibh accus méraibh. Intan rocinn a damnadh, fosfuair é fein gan rathugoth allamoich dan bhéist. Iar mbeth eadh cian uaidhe oisluicc a ruscco go henirt accus atchí in aingel cetna. Gerbo sgidh imnedoch é, romolustar Diá co mór t faircsin an aingil. Togbaidh lais é accus tiagaitt rompo asendoth.

8. De stagno tempestiuoso et ponte periculoso

[1] As iar suidhe atconncatar loch leathan lán ainfeadhach, co na facatar na nimhe uasaibh, bá si airde a tonngair. Lin dirimhe  p.100 hi suide di bhestibh uathmara examla, accus siád for denmnibh et dasacht ag togro fordivcluime na n-anmonn ttrúag. Bui drochat úathmar tarsin loch. Ba ilithir bas, 2000 troiged a fod. Roderscnaigh dan comainm riamh ar ulc. Robhatar tairinge 9 iairn iarna sadad inn. Tigtis ilpiasta an lochu do slugoth-cognom na n-anmonn noreimnighetis in drochat. Metigthir carpatt cach péist dibh. Cetho aodho ona 10 mbelaib. Indar lá haos a fairccsi go bfiuchfad an loch dan tenith sin.

[2] Atchi anam n-airidhe ag cí ⁊ golgaire et ag a cosaid feisin ó cairibh ile. Is amlaid robúi et oire 11 mar do dornanaibh cruithniochtto for a muin. Roforcongradh fair ar eigin in droichet d'imdecht amlaid. Gerba himegoil lais na tairnge, as mo ro-uamnaigh tuitim isin loch. “A tigerno, cd 12 he sutt?” bar Tundal. “As í sutt do fpian imairgide-siv”, ar in dagthechttoiriu, “et dott hinnsamhail olcheno nech doní fur no goitt di bhiucc már. Acht nibh cumo airillid 13 a pianoth. As i sutt as digal don cách berus ní a haitibh  792 coissercctha et go sonnradhoch in lucht crabhaidh diní sin.”

[3] “A Tunduil”, ar sé, “is eigin doitt-si dol tarsin ndrochet ott, et bo ainmín egceillidh ar chinn agat et a tabairt imlan dam-sa allatall de. Dethbhir sen, favith rogoidis bhoin ott caroid Crist.” “A tigerno, nachar aisiges an mboin sin fochétóir?” “Doronais, a Tundail, onar cumcuis a dicleth, et día coinnista, ní leigfithea ar lo. As aire sin rotpianfuidther ar ái do toile, cenip fo digail na toili et an gniomo.”

[4] Lasodhain fochétóir atconnairc an mboin n-egcennois for a bheola. Roglac hí ge nirb acabhor lais. Triallais dochum 14 an droichit o vilibh briocchaibh. Feaccoid na béiste for beicedaigh ag súr a n-airbir bith gnathaig feisin. Tet Tundal cusin droichit. Nirbo cennais an mboin dó. Intan nobidh Tundal ina sesamh,  p.101 notuited si. Intan nobidh in bó ina sesamh, notuited anam Tundail. Gachrafeacht doibh amlaid. Rigit il-leith an droichit. Is ann dorala fer na cruithnechta remerbartomar ina co(i)nne. Rogabh for guide Tundail gan tocht ní badh sía. Amlaid do Tundal ag a atach-somh im a leigedh secho. Rogabsad aráon ag cái ⁊ ag dibraccoid, ar ní cumaing neachtarath dibh soadh ina frithing.

[5] Is andsin atconnairc Tundal an t-aingel ina seasamh ar a oinigh, gerbó ina diaidh fosraccaibh. “Dia do betha, a Tundail”, ar é, “accus leig uaid festa in mboin sin. Na bidh do dethite impe ní is sía.” Rotaisealb Tundal a casa 'arna tolladh o bheraibh an droichit accus atbert na cæmsoth siubail ní badh mó. “Cuimnigh”, ar in t-aingeal, “utmoille na cos sin do dortadh fola, conidh aire sin tuirsi itt lenmoin.” Rofurthacht an t-aingel é iaramh. “A ticcerno, cait a raghom anoso?” “Atat tra”, ar in t-aingel, “cestunaich úathmara ag anadh frinn. As ingnadh an earnad(?) dogniatt. Ata a tegh osda loclan do oigedhaibh 15 accus ní lugaide cuingid tuille aoighedh 16.”

9. De furno flamino et eius descriptione

[1] Rogabsat ag imteacht tar aitibh dorche garbha. Fuaratar tegh adbulmór, metichthir sliabh a méd,  793 accus a airtte cruinn amail hsorn. Lasair mar ag tocht ass doloisged na hanmanna. 1000. troich uaide. Atbert Tundal frissin aingel: “moid i focraibh di dorclaib an bais. Cía saorfas an bochtán trúag so?” “Saorfatt-sa on lasair imeachtraich thu. Acht chena bidat eigen dola issin tsurn tenedh isteach.”

[2] Iar ndol doibh dochum an toighe atconncatar na basaire go mbealaib accus co n-ailtnibh berrtho accus spealaib ⁊ corránaibh  p.102 accus demsibh et picibh accus crománaibh ⁊ gach aidhmibh archena nofognadh fri goradh no ̇fennadh no diceannadh no gearradh, accus siad ina seasamh a n-etarmethon na richisi. “Guidim tú, a tighearna”, ar Tundal, “masa tol leibh, mo saoradh on pein si nama, accus atdamhaim ma chor in gach péin olchenæ.” “Is i so pian as mó dar' fechais”, ar an t-aingel. “Acht chena docife pían bus ville anás. Eirg co luath a coinnibh na péini si, oir atat coin dasachtacha 'gut furnaide acai 17.”

[3] Roguidh Tundal co n-eccla accus cumgo gan a chur isin pein si ⁊ nirbó tarba dó. Rotiodluicced dona demhnaibh iar sodhain. Rotimcellsiot é iaramh. Tugsad na haidhmi remhráite cuige, co ndernsat blothta becca de. Phuistrinis ba nomen don prinnsa robói for an teach-surn soin. Ba hilimda isin tigh sin cnedach accus osnadhach, iactach accus eghmhe, cái ⁊ crith fiacal ⁊ tene gur fri losgud na n-anmann. Ba himdha ocubur bidh ann ⁊ a nemfagbail, daigh is ann búi craos cin mesur, gan dighvodh t bhithiu. Ba himdha ann nathracha neimnecha ag ceimniughud i corpuibh læch ⁊ laiches ⁊ aosa crabhaid ann. Do attoimh anam Tundail gurb imchubaid an pian sin do tabairt do bvuidein. Fogeibh hé fein a n-egmois na péine sin ina huide18 a n-ionoth doirche ⁊ a sgaile an báis.

[4] Ticc an t-aingel cuga. “Truag sin, a tigerno, caide an briathar rocuala co minic? .i. Misericordia Domini plena est terra .i. ⁊ in talam lan do trocuire an tigerna.”  794 Atbert in t-aingel: “Do meall in mbreth si lion dirimhe do daoinibh. Gidh dulgudoch ma Rí-si”, ar in t-aingel, “is bes do in cóir do ghnimh. Diglaid morán et maithid ni as ville. A Tunnuil”, ar sé, “cecip pian roicesais-si, do badh cóir a fagbáil duit. Tabair atlugud do Día im do saorad o gach péin dá háidble da bfuaroiss cusanois. Oir da maithedh Día gach uili col, cidh imma mbiadh firian fon mbith? ⁊ menbat egail lá nech a pianadh, cidh fa bad eguil lais pecoth do gnimh? no  p.103 cd 19 ima clofad óa anmianaibh, et dono cidh ima ndemtais faoiside nó aithrige do denamh, menbad egail la cach Diá? Coicclidh Dia dona pecthachoiph co trocuirech, ceni denoid aithrighe ina corpuibh. Acht chena as egen a pianadh dia nglanadh. Togbaidh Día a maithius et a miana saogalta ona peacthoiph ina coraigh, accus tidlaicid an maith hsuthain doiph tall tria dilgud ⁊ trocuire.”

[5] “Maithid Día tra”, ar in t-aingel, “mor d'ulc ⁊ ni leig didu nach maith cin chennach ar a son. Ni bfuil tra nach n-aon cin pecadh et ní bfuilid naoidin bega abáin. Gideth chena saortar mor do maithib o péin cin faicsin ⁊ cin taidbsin fosgaidh an bhais doibh amain, gonadh aire sin berthar na fireoin da dechain na pian o saortar iátt abain, ardaigh conadh moide nolasfaidis a ngrad De ⁊ a molad a cruthaigtheora a faicsin ⁊ a saoradh forra.”

[6] “A contrarda sin tra berar na hanuim anbfechtnacha do fechain an flaithis huthain, fobith comad moide a ndoilges et a ndograing in glóir dosechnadar da ndeoin fein d'faicsin. Is aire sin rugad in sagart do remdecamar do dechain an droichitt, fodaigh comadh moide a gradh et molad ar Día a snadud orra iarna faicsi ⁊ a gairm iaram dochum na glóri suthaine tna soailchibh feisin, conusfuair coróin na bethad, amail rogeall Día fein do lucht a gradaighte. As coir duin cudnodh anos”, ar in t-aingel, “oir ní facumar na huile olca béus.”

10. De béstia altera et stangno congelato

[1] O roascnatar iar sothain an t-aingel hi remthos  795 et Tondal ina divith atconnairc diuh Tundal an mbesd n-angbaid dona facuidh samail riam. Da chois et dí sgiatha fuirri. Ba himdo a muin et a gulba, accus ingni iairn lé. Tiged ém lasair domuchta asa gincraos.

 p.104

[2] Is amlaidh robui, ina suide for loch oigre. Nosluiged sí na hanmanna ainbfeachdnacha et dono nodíleagodh iad gomadh villide a piana, accus nodothad isin loch oigre iad co n-athnúaidhighthi iad afrithisi .i. día pianodh. Ba torrach in béist sin o uiliph anmonnaibh co hinbaid a tusmedo, et siad ag a cnamh accus ag a cognam amail toirrcnius na herci slebi. Iarna tusmed immorro is ed is altrom et is leasugud doibh: tonna fuar na muire mairbhe arna techtodh ó oigri. Ba ina nathrachaib neime notuismighthi iád, accus nolindais ifern da nglaodhaib et beicethaigh accus nualla árda.

[3] Ní hiar nadúir nama notusmigthe an clann sin. Is cuma nobered iad ar a cléib et ar a gulbain, ar a lamhaib et ar a hingnibh, ina mbéistiph gan cenduibh ar lasad, co nguilbnibh iarnaide do dluighe et teasgad na haite o tangatar. Nobidh nuimir mor do deilgnibh iarnaidhe ar a losaibh amail dubanaigh aclaidi do phianadh na n-anmann ó tangatar riamh. O na cumgaidis na herpli delgnacha sin léo, dogabhdis gles da ngobaib iarnaide i curp na péiste, no co tochaithtis a nguibh amhlaidh sin. Doclos co nellaibh nime glaodbheicethoch na piast et an aigred ag a brised fothai accus gaire na n-anmonn ag a pianad. Batar leo dono tengtho béoa am-mudh nathrach et nocaithdis iatt conuige a sgoma ⁊ a n-airtre. Batar dono bandacht na mban et ferdachta na fer i ndeilbh nathroch nimhe, accus iátt ag tesgad ⁊ ac sgaoiled a mbrondann féin et ag srengad-tarroing a n-innedh eistiph fein.

[4] “Ag so, a Thundail”, ar in t-aiggel, “pian na manach ⁊ na canánach accus na caillech nduph et lochta na hegailsi archena dirinne breg ⁊ faill im Día accus na rocomuillsitt a riagail accus aga mbidis tengtho géra mar nathrachaibh accus nár'  796 caomhain siad a mboill ar dóailchib et drochoibrigthib. Ag so fos pían gach dreme truaillius iatt féin o druis ainmesarda.”

[5] Asa haithle sin tugsat na diabail sreng-tarroing ar Thundal onn aingel accus telgitt a nginoil na péisti iaram hé Iar bfulang et faircsi pian n-ilerdo da Thundal a mbulg na péisti, do taisiulbh an t-aingel hé fein dó “Lean misi hifechdsa,  p.105 a Thundail”, ar sé Rogabsat ag asgnamh t slighthib adhétgide et t gleandaibh cumgacho dorcha dobéoili amail dobethis ag dol do mullach sleibhe aird ré fanad accus gan do soillsi acu acht taithnemh an aingil. Do badar mó acach dercaoined an anmo ima chor i curp afrithisi gach doimhne turnadh sís isna glennuib sin.

11. De valle fabrorum naracio

[1] “Ga conair ragam anos, a tigernai?” ar an anom. Respondit angelus: “Ag so an conair ina tegaighthir 20 docom an báis.” Atbert Tundal: “Cd ele anrocualamar dogs? Lada et speciosa est via quae ducit ad mortem .i. as lethon socair in raon gabthar cusan mbas et is imdo nech gabhus hí. Ni faicmid-ni aonnech sunn acht sinn feisin.” “Ní hí so slige dar' labrad annsin”, ar in t-aingel, “acht is i slige anbfial anailcech an tsaogail tresa ttigther dochum na sliged so.”

[2] Iar scis aisdir ⁊ imdiochto doibh fri ré chian rigid iarsodain co glenn na ngoibnenn. Adconnairc cerdcha ile bhaile i raibe chái ⁊ golgaire mór. “Bolcán gaba,”, ar in t-aingel, “is prinnsa ar pianaib na n-anmann so. Dotuitetar morán tría a inntlecht et do cesad anmanna ili lais.” “A tigerno”, ar Tundal, “an techta damh fein ní don péin si d' fulang?” “Deimhin gurip teachta”, ar in t-aingel. Tet riamh iarsin. Lenaidh Tundal hé co cí et egmibh.

[3] Ticcid na cestunaig co tenchuiribh iairn et do glaccuttar fochétóir hé Nir' toirmisg an t-aingel anní sin. Focardsad i surn tenedh co nderglasad uaili i mbatar imad d' anmonnaibh oile. Rogabatar ag bolcairecht fotha amail nobeth iarn i tenluch, co ndeachudar for nemfni iar cein, co ndernad  797 uisge dibh. Dotogbad iatt asa haithle i tenchuirib iairn et do bas aga n-airle 21 ar indeoin, co ndernadh aon-mais dib fadeoidh.  p.106 Pian n-aill doroisci gach fphéin .i. siad ag sir-iarradh bháis ⁊ na fogboidis.

[4] Rofochtotar na gaibhniu día araile: “Nar' lor inní condergensiod d' urluidhe? 22” Friscoirsiot aos na cerdchu bha nesa: “Tailgid chuccainne iad colleg, co fiasmois in bad lor.” Dolleceth chucu ⁊ nosninnlestair a cele co ngaibhset i mbeolaib na tenchaire siú noleiccid for lar. Doronsad iaram friu gach ernail fpene fogniad an locht riamh. Gachrafecht doiph amlaid ag a mbithpianad dogs nogur' soad a croicne et a fethi et a cuislendo a n-uiblibh accus crithribh tenntidhe.

[5] Iar cen mair do Thundall ag a pianad ⁊ cesad co faca a abhcoidech adochum. Beris fair a hetirmethon na richisi et atbert: “Cia hinnas atáoi, a Thundail?” ar é “Nar' chutroma immorro do somblas ar colaibh et pecthoibh fecht riamh accus di heruocht23 intansa ar pianaib et riaghaibh ifrinn?” Nirbá fola som a fregra iarna enertniuchud dona hilpianaib.

[6] “Bí co nert mhór, a Thundail”, ar sé, “deigh is Día fadesne chuirius nech i bpianaibh et as é conicc a fortacht asendoth. Gid it ile aidhbhlibh let ar' cesais do pianaibh itrathsa, is mo an nuimir dibh arar' saoradh thú tre trocaire et dilgud an airttrich roncredbais it sethnach hsartalach riamh. Is amlaid da gach anmoin do remdeccais o conrancomar ag ithnaidhiu trocuire an Coimded. In drem immorro fail a n-ifirn ichtoroch chena donronadh a mbrethemhnas ria suntt ⁊ ní co ndercius colleicc an drong sin, a Thundail.” Atbert an t-aingel an mbrethir fa gsach lais .i. “Diá do betho, a Thundail!” Tet riamh et Tundal ina diuidh.

12.

[1] Roascnatar iaram rempu et siád ag imacollaim fria araill. Rogab tedm obontt iád asa haithli .i. crith adbhal ⁊ fuacht difulaing et brentaidh dodíchuir et dorchato dermair, triblóit et cumgach, co facatar slutraighe in talman ar chrith.

 p.107

[2] “A tigerno”, ar Tundal  798 frisin aingel, “ga teidm anetargnaid domfarraidh? daigh nim túalaing anadh im sesamh.” Dobenadh a ceimniugudh de fri homun iaram. Fechius for gach taobha de et ní facaidh an t-aingel. Et rogab dercained adbhalmór é “Trúag sin, a tigerna”, ar sé, “oir ní bfuil ecna na eolus na resun a n-ifirnd.” Is annsin adchualaidh eghiomh et gairfedoch na n-anmo dtrúag ⁊ toirnech adhetgidh nach fetfad aigned do thuigsin ⁊ nach fetfadh tenga a faisneis.

13.

[1] Rogabh ag dercoth cidh o tainig in toirnech sin. Atconnairc uaimh cetharochair annsin. Dethach et lasair morgaigthi eisti. Oencoloma ar a lar, a cenn isin aér. Robatar ilmile do demnaibh ⁊ anmannoibh ag erge lasin lasair frisin columan soin amail crithribh ag tuitim ina frithing aris a n-ichtor an tsuirn teindtighe.

[2] Rotriald Tundal soadh ⁊ nír' caomain a cosa ó talmain. Rofobair co minic et nícon ranaic. Rolinadh o dasacht iaram é Rogabh ag a ingreimm fein ⁊ ag snoide a gruaidhe dia ingnib. Eigis co hard ⁊ atbert: “Truag nach faghbuim bás ⁊ oididh. Et cd hí in miri domeall mé?”

[3] Ag a cloisdecht sin dona deamnaibh remraiti roeirgiud lasin lasair, tegoid ina tacmong cusna haidmibh día píandais na hanmonna. “O a anuim trúag”, ar siád, “rongoais pian et cesad, cait ó tangais annso? Ní facabair piána an inaid si fós, oir dogeba piana bus imchubaidh dot gnimaib riamh ó nach ternaife t bithe et ó nach fuigbe bás, óir bidit bithbéo 'gutt pianad dogs gan solás, gan solas, gan sgis, gan fortacht, co na bía do doigh a trocaire olchena. Tangois go doirsib an báis immorro et ní cían co mbía a fudomhoin ifirn. Rotmeall aní tuc sunna, et madh conicc, beredh ás tú; oir ní faicfe hé festa.”

[4] Robatar ag tabhairt achmusain dó “Cd an idnaidi fuil  p.108 forn?” ar na demhna. “Sreng-tairrngemitt in anmoin lind et idbram do Lucifer co rafordiucluma.”

[5]  799Robatar amlaid ag tomamaithem bais fair ⁊ a n-arma rinngéra fria. Ana duibithir uibhli na spirait demnacda sin, a suile amail lochairn lasamoin, a ndeta immorro dodeligsit ar gile don tsnechto, co losaibh nimhe amail nathracha. Ingnea iairnd forra ⁊ sgiatha iolair. Iarsin taisealbad an aingel é féin do, gur 'teichsiod na spirait doirchide vad la sodain. Roghabh an t-aingel ag a solásugud ⁊ atbert: “Dena forbfailtiuchud, a ingen na soillsi, oir dogentar trocuire gan brethemhnus ort. Atchifi mar do pianaib ⁊ ní himértar fort. Tar biocc co ttaisealbur escara an chinith daonna det.”

14.

[1] Tet riamh co doirsibh ifirn et atbert: “Bid a fis agat nach bfuil soillsi do biucc na már agan lucht so, acht chena dochifi-si iátt et ní ̇faicfid thú.” Teit an t-anam cusan dorus. Doconnairc uadha prinnsa in dorchuttois et iochtor ifirn. Da tochrad cét cenn fair et cét tengo in gach cinn, ní caoemsadh a faisneis ina facaidh di pianaibh ann.

[2] Atconnairc prinnsa na ndemon .i. péist adhetchidhe dona faca samail riamh. Ní caomnacair an anam barsamail24 do tabairt do chorp an prinnsi sin. Ba duibhithir fiach iter centt et cois. Ar cuma 'na corp ele, acht namá robatar lamo iomda lais et iarboll. Nír luga mile a mbái do lamaib lais. Cét cubat ina fatt, aile ina lethad no 'na remha. 200 cubat in gach laim don péist sin. Cét bas i fatt gach meoir dia méraibh, .íí. mbaso a reme gach meóir dí Ba sía et ba remhe a hingni iarnaide oldás laigen læchmiled. An urdan cétna for a cosaibh. Gob roicían róireamar lé, erball fata garbh lan do delgnibh rogéro a n-urcomair na n-anmonn.

[3] Is amlaid búi an péist adhúathmar sin, ana lighe for cleth iarnaide, a lan do crithribh teindtidhi fon cleth hisin. Builg  p.109 arna suidhechud for gach leth dí et lín diairme da demnaib ig a seidedh. I fail do deamhnaib ina timchell, ni bad aigned la haon co fetfaide a ngeinemain no a cruthugodh ó tús domain cusaníbh an nuimir sin.

[4] Is amlaid in péist sin  800. Ní fuil alt día altaib nachar' linad do geimlib iairn et umu. Intan rostir et loisgthir hé amlaidh sin, gabaid ferg ⁊ lonnus adhbhol hé, co n-impann on taoph co araile ⁊ gabaid a lan isna glacoibh gairbhremra sin dona hanmonnaibh, go melenn et go ngairbhfaiscend iad feibh nófaisccfed neach cæra fini etir a glacoibh ag tofasgadh fionoi eistibh, co nach terna anam diph nach bentar a cenn no a cosa a lamha de. Setid uadha na hanmanna día anáil, co nesredentt a fodrannaibh fo ifern iatt. Tig immorro lasair bren adhuathmar asin vamaidh lasin setedh hísin. Intan' diu súighius25 an péist ísin a hanál cuga afrithisi, tinoilidh cuige na huile anmonna cétna go a beola, co fordiuclonn et co sluigenn uile a n-aonfaball iád. Gach anam immorro nach roichit a lamha do tecluim chuige, gor' treigh lia a erball iad.

[5]  Is amlaidh sin an péist sin co suthain t bithu sír ag pianad na n-anmonn. Acht chena do só a phein-sium fein et doroisci da gach péin n-ifirn olchenai.

[6] “A Thundail”, ar in t-aingel, “is é sud attchi-si Lucifer, neach rocétcruthaig Día résna huile creatúiribh. Da bfuaslaigti ó gemlibh hé, is cuma nobuaiderfed iter nemh et talmain co hind ichtair ifirn. In slúag diairme atchí ina ̇fochuir, alaill dib d'ainglib an dorchutais, araill eli do cenel Adhaimh dno. Is amlaid atat a haithle a ndamanta ag fornaidhe na n-anmo eili re ndiultann Críst neoch doníd gnima saobha. Bidh a fis agad an drem is mó cumachta gurab iátt is mo pian antan atroillit, ut est: Potentes potenter tormenta pacientur .i. as acmoiggech fogeibid lucht na cemenn et na cumachta mor a pianadh intan na follamhnoigitt co maith na cumachta fogeibid ó Dia.”

[7] Atbert in an m frisin aingel: “Cidh im na tabair Día  p.110 cumachta dona daoinibh maithe, fodaigh co mbetis os cinn caigh?” Fregrais in t-aingel: “Ar dá adhbar”, ar sé “In cétadhbar do dighail ar na drochoglachuibh  801 .i. antan nach fiu iád follamnaghadh iar coir forra. Indara fath ar maith frisna dainibh maithi, fobith co mbadh ferrde a comet ara n-anmonnaibh feisin cin dethitti aile forra. In fer dochnaigh atchi-si .i. Lucifer, ní hair cumachtuiph raitir prinnsa fris, acht arái roderrscnaig da gach áon ar pein; ar gidh at móra na piana naill, is nemní iatt a farrad a pene somh.”

[8] “Is fir sin chena, a tigerna”, ar in t-ainim, “or as mo rombuaidir faircsi et brenta an inaid si ina gach pian rocessus co sunn. Conad aire sin guidim tú, a tigerna, masa tualoing tú, mo saoradh on phein si síu ná rompiantar ní bus mó Dochim sunna”, ar sé, “mor dom companuibh ⁊ dom coibnestuibh et dom charuid rop faoilidh limm d' faicsin isin tsaogal ⁊ as imeclach anbfailtech fria faircsi anosa. Tuigim co cinnte”, ar se, “nach mó dleghoid súd a pianad arái ngnima ina dodlighfinn, acht namá minamsaoradh trogaire.” “Tair lim-sa, a anuim chonaigh”, ar an t-aingel, “id ciunus budhéin, daig atá in Tigerno ar do hon et nittpianfaithir festa. Atconnarcais co so prisuna et escairde Crist. Atchife anos 26 gloir a caratt.”

15. De statu mediocriter 27 bonorum

[1] A haithle na n-ilpian sin rosoastar an t-aingel o doirsibh ifirn. Leanuis immorro an anam co laimthenach. Roimdigh an brenta sin uatha iar cen mair. Tainig soillsi dermair chucu iar n-athchur an dorchadais. Iar ndicor a n-ecla fuaratar millsi, ar n-athchur a tuirsi rosolasaigeth28 iátt. Ba machtodh mor lasin anam an claoechmadh utmall sin fósfuair. Atbert: “Ó a tigerna, cinnus rosolasaigiodh mar so mé?” “Nat-uamhnaighter”, ar an t-aingel, “daigh rodbennoiged, et bid innill do  p.111 slige budesta. Atlaigh a tidhlaicthi frisin Coimdid. Lean misi hifechtsa.”

[2] Ní cían iaram antan adconncutar  802 múr adbul ardmór et lin diairmhe di mnaibh ⁊ d' feraiph for a scath. Gaoth et ferthain aga todáil forro et a lordothain soillsi acu gan brentaidh. “Agso, a Thundail”, ar in t-aingel, “an lucht robad brechtnaigthi isin bith itir olc ⁊ maith et nach derna a maith 29 techta ar bhochtoiph De. Conid aire sin bidh écen doibh gaoth et ferthain co ngorta et iotaid dá ruiphiochtain amlaidh so fria ré cían. Acht chena tornoigfid cusan mbethaid suthain fa deoith.”

16.

[1] Iar n-imdiocht doiph a suide dono atconcatar foraois co ndorus ursailchthe. Tiagait innte iarsodain. Fuaratar magh mínalaind iaram lán do blath et do luibib dagboltanchaib. Ba hán aibhinn an magh, badar imdha fir et mna hi suide. Ni raibhe dorchu na oidhchi riam isin maigin sin. Tiopro glanusci innte.

[2] “Daine maithe émh aitreboitt sunn”, ar in t-aingel, “ge ní foilid i frecnarcus muintire neimhea golleic. Tipra na mBéo nomen na tipraite ód. Dethbir son, fodeich cecip nottblaisionn, ni beir bás t bhithiu.”

17.

[1] Ní cian roascnatar intan adconncudar lín diairmi di daoinibh ⁊ doconncutar cuid da n-aithentoib ann i cuma cáich.

[2] Atconncutar da righ Erenn etarro beos .i. Conchubar et Donnchad. Ba cocthach imresnach etarro sud ina mbethaid. “Cret dobeir maraon annso iet?” ar Tundal. “Doronsat cora ina mbethaid”, ar in t-aingel. “Conchobar immorro, do gab saoth ⁊ galar mór é, et dobert moitt, da tisedh on teidm  p.112 sin go mbiadh ina manach goa bás. Donnchad immorro robói ré hedh do bliadhnaib a cuibrech ria mbás, gur' scail a innmus ar bochtaib Erenn. A Thundail”, ar in t-aingel, “aithnim-si dit na nethe si d' innisin do lucht an cenntair.”

18.

[1] Adconncutar eadh cian do clochaibh uaisle ann, et dono ni raiphe fuinneog na dorus fair et ni lugaiti rosoiched gach aon lerb ail ann. Indar let nobetis grianán imda isin tigh sin fri met a dellraid. Ní raibe nach fundment fon tech sin. Is amlaid bai arna timchellod ó legaib logmaraibh.

[2] Iar sin adconnairc Tundal cathaoir ordaide  803 do leagaib logmaraibh cona folach do sida sainemail fuirri-sidhein, et rí sochraidh sochoisc innte sin. Cormac a nomen-sei. Étach lennmaisech laindérdoi fon righ sin dona fech logh cendach ar a ingnaithchi an innill sin. I mbatar ann iaramh co facatar drong dirimhe co moinibh ⁊ aisgedaibh leó don rig sin co n-urgairdechud ⁊ áne móir ndó

[3] Tet Tundal ina coṁfochraiph ⁊ rug aithne fair, daigh is é ba rí do riamh isin cenntar. A mbái ann béus co facaidh drong mar do saigertaibh ⁊ deocanaib dia saigid co timtachtaibh anetargnaidea do side ⁊ seric gacha datha, feiph nobetis ag rádh aifrinn. Rofoilgetar an tech d' etaigiph soinemlaib amail nóbiadh dáil righ chucu. Focerdsad cupa ⁊ cailice óir ⁊ argait et araile do soithigh ebair ar claruibh ⁊ froighthiph an toighe. Atar la nech nófeg for an tech sin, gin co mbeth glóir budh ville na innell ann, do bad lor d'aipnes nama soin.

[4] Dolegedh gach nech dibh ar a ngluinibh i fiadnaise an righ sin ar váir hé ⁊ is ed atberdis uile: “Labores manum tuarum manducabis, beatus es et bene tibi erit” .i. “bi sólasach, a tigerna, ⁊ caith saothar do lamh fein”. “Is machtnad limm”, ar Tundal, “a mét fail ac torrama ⁊ fersaidecht  p.113 don righ ⁊ gan aonnech diá muintir fein ann; daigh isam eolach-sa for a muintir

[5] “At e failet sunn”, ar in t-aingel, “bochtæ ⁊ oilithrigh an Coimded día tuc Corbmac fein a maith ar Día isin bhith. Conad tlamha na droinge sin toirberius Día in flaithius suthain do”. “A tigerno”, ar Tundal 30 “an bfuair mo tigerno Corbmac ernail peine riamh?” “Fuair dibh”, ar in t-aingel, “⁊ fogeba tuilled n-aile.”

[6] A mbái ann co faca an tegh aga comdorchugudh cu rotrasgradh an teglach co lár uile. Atconncutar an rí fein ag imdecht.  804 Lenais Tundal hé ⁊ atconnairc a mbái do daoinibh isin toigh ag togbáil a lamh docom nimhe ⁊ is ed adberdis: “Domine Deus omnipotens, sicut vis et sicut scis miserere servi tui .i. a Tigerno et a Dhe uilechumachtaigh, dena trocuire ar do mogh fein.”

[7] 'Ar bfechain secha do Thundal adconnairc an rí Cormac i tenid coa imlinn ⁊ inar sicilic óa imlinn súas uime. Is amlaid toimlius Cormac an lá co n-oidche .i. trí huaire isin tenid úd et uair ar fichit i soimnighe ⁊ ciunus. Is aire bis óa imlinn sis a tenid, air rothruaill a posad isin cenntar. Is de atá in cilic uime, ardaigh romarbh iarla ar comuirci Patraig et dobert guforgall béus. Acht chena romaithed na huile cair archena dó

19.

[1] Iarsin doib ag siubal co facatar mna ⁊ fir et senora 'arna n-etgudh ó sida et o gach cinel taithnemach aile dona facatar samail riamh. Indarlat ba grian ag taitnemh a midmedón31 lái agaidh gach aoin acu. A fuilt amail or; coroin ordaidi 'arna cumdach do legaiph logmaraibh impu. Bensi ordaide ar a mbelaib ⁊ libuir ordaide co litribh oir ⁊ atberdis uile Alleluia go molad et cainticibh nuaide. Gidbé nocluinn a bfogur aonuair, ní cuimnigfeth olc na imneth da bfagad riamh.

[2] “Ag so na naoimh”, ar in t-aingel, “docraidh a cuirp  p.114 ar son Dé ⁊ ro nighset a stoilei a fuil an uain nemeillnighthi et dorad a cul risan cenntur ⁊ ro crochsat a toile ag servis di Diá ina corpaibh.”

20.

[1] Lasodain atchi Tundal caistéoil ⁊ pailliuin imda do purpuir et bis, d' or et d' airget ⁊ sida et araile cumdaighe examla. Badar dibh orgána et timpana et clairsiocha ⁊ gach adbh ceóil ar cena ag a seinm inntib-sidhe.

[2] “Cred é sud?” ar Tundal. “Ag so ciunus na ndaoine crabaid”, ar in t-aiggel, “neoch rothreigset a tola fein ar Día ⁊ rotog umla ⁊  805 inisle sech úaill ⁊ dimus ⁊ rob umal dá n-uachtaran ⁊ fuair blas ar a spirtaltacht ⁊ rocuimrighid a tengtha ⁊ ní o ulc amain, air nirb ail léo labairt o maith, fobith comad tochtach.”

[3] “Dobad mian leam”, ar Tundal, “dul ina fochair súd astech, acht comad toil let-sa, a tigerno.” “Cedighim-si duit a n-éstecht ⁊ a faircsi,” ar an t-aingel, “acht chena ní raga ina tercumusc. Dethbir son, ar ní tét ina cenn acht ogha accus cech aon tet cucu ní sgar friu dogs ar belaibh na Trinoide samhaigitt tre bhithu.”

[4] Is iarsin atconncutar anmanda ban ⁊ fer co ndeallradh aingel, go mboltanugudh logmar, co bfogur mbinn os gach uile gloir da faca roimhe ⁊ gach uile adba ciuil.

21.

[1] Nir bó cian bfadeisin atconncutar mur mor ard lethan gan en-dorus air. Ba hairget uile an mur sin. Ní feas do Thundal ga conair a rachadh ann. Fechaid for gach leth de. Atconnairc cora naomh et as edh adbertis uile: “Gloria tibi sit Deus pater! Gloria tibi Deus fili Dei! Gloria tibi Spiritus  p.115 Sancte Deus” .i. “gloir duit, a fir-Dia et a athair. Gloir duit, a fir-Día ⁊ a maic. Gloir dit, a fír-Dia ⁊ a Spirut náem.”

[2] Ba finn uile an cora naomh sin con-etaighthiph examlaibh ⁊ siad lán do subha ⁊ failtechus oc sirmolad na Trínoidi. Deallrad a n-etach amhail tsnechta aonoidchi frisa taithnenn grián. Ba binne muisíca a bfogur, ba cuma rolinad iatt o soildsi ⁊ subachus et forbaoiltechus, o aoibhnes et taithnemh ⁊ sochraidecht, o slaine ⁊ saimhe ⁊ suthaine, o caoimhe ⁊ comaonta. Boltanugud an muighe forsa rabtar doderscnaig dona haromantaibh.

[3] “Ag so glóir na droinge comaillios a bposad ⁊ follamhnaigios a muintir doréir De et dono scáiles a maoine ar bochtaiph ⁊ eclais. As riu bhós 32 atbéra an Coimdi an bréthir sa a ló braith .i. “uenite benedicti patris méi, poisidete  806 regnum quod uobis paratum est ab origine mundi” .i. “tigid a lucht na mbennacht docum an flaithis ullmaigthair daibh o thosach domuin.””

[4] Roguidh Tundal an t-aingel im legadh comnaidhe do an dú sin ⁊ nir' bo tarba do. Nir' mhothaighsiot saothar na snimh, ger' mor a n-aisder ⁊ a n-imdecht, oir gachfad ro imdigetis, ba moide a menma ⁊ a solas ⁊ a nemsgith. Gach aon da tegmad friu ag a ngairm ina n-anmonnaibh dilsi. Siad ag tabairt gloire do Día. “Gloir det, a Tigerna ⁊ a Ri suthain na gloire, les nach ail bas an pecthaig, ar congbaid beó he dia filledh on pecadh ⁊ rosaorvis an t-anom so o phéin ifirnn ⁊ dono rocengluis ré cumann na naomh hé.”

22.

[1] Robatar iaram acc sibal tre oirechtaibh imda. Atconncutar mur ard eli fo cosmailes an cetmúir, acht nama ba hor uile an mur sin. Ba mo gairdechas in anma im faicsin in muir sin na im gach gloir da faca riamh go sin. 'Ar ndol doibh isin mur sin adconncutar lín dirimhe do cathairibh ordaide lan 33 do legaibh  p.116 logmaraib ⁊ gach cinel eli dona clochaibh uaisle 'arna cumdach ó nethibh examlaib .i. do margreg ⁊ siafir et ónasitus ⁊ topasius ⁊ sairdi ⁊ crisopasus ⁊ antistus ⁊ turcaid ⁊ granatus ⁊ a cosmaile archena. Nochelgad inntind caich fegad for a ndellrad.

[2] O rangatar fairsinge an muir adconncutar nethe nach faca suil a samail ⁊ nach cuala cluas et nar' smaoin croidhe .i. an gloir do ullmaig Día do lucht a gradhuigthi. Atconncutar nái n-uird ainglidhe ann ⁊ na naoimh ina tercumuscc. Rochualatar briathra domellda nach tualaing nech do radha et nach ceird do ...

[3] Atbert an t-aiggel fri hanam Tundail: “Est, a ingen, ⁊ claon do cluas ⁊ feg an gloir si ⁊ dermaid an popul  807 arabais, go taithne do maisi risin Righ. Is amlaid so as follus aoipne ⁊ millse, airdi ⁊ digniti, toigthi ⁊ suthaine gloir na naom ⁊ na n-aingel d' faicsin. Gloir eli as mo ina 34 gach gloir .i. arán na n-aingel et sasad na naomh d' faicsin .i. Isa milis trocuirech.”

[4] Ni 35 nama atconncutar gach uile gloir isin inad sin, daigh atconncutar gach uile pian da facatar roimhe ann, amail ata sgriobtha: “Cernent terram amo (?) ⁊ longe” .i. dochifit an talmain a cein uathaib, oir gidhbe da ttabair Dia cumus a faicsina fein, is cuma dochi gach uile creatuir ar chena ⁊ as cutrama dochit ara cul ⁊ ara n-agaid, amail nobetis suile in gach aon-ball dibh. Mar an cétna o fis ⁊ o 36 egna imlain. Ní rofiarfaigh Tundal énní don aingel osin amach, ar tucad do fein fis gach neith rob ail do ó Diá.

23.

[1] O robúi Tundal amlaid sin, tarla a anmchara fein dó .i.  p.117 Ruadán. Ferais failte fri Tundal co ngairdechus mór: “cco cometa Dia do dola ⁊ do techt, a Thundail”, ar sé, “tré saogal na saogal! Misi Ruadán”, ar se “ .i. do patrún fein”

24.

[1] Feghais Tundal ttar a ais co faca Patraic ardapstal Erenn co ndroing móir epscop ina diaidh. Atconnairc cethrur dob aithne do eturra: Celestinus ardepscop ⁊ Malacias ⁊ cetera. Tig ina ndiaidh iaram.

[2] Roderscnaig a ngotha ar millsi ⁊ binness gach solas da fuair riamh. Dolabradis gan saothar ⁊ gan oslugadh béoil namá. Gach cinel ciuil rob ail doib fógnitis fochétóir. Rolas in t-aer día taithnemh. Batar immorro geimli asin ær sin, slatine argait 'arna fighe co hexamail asna geimlibh sin. Batar asda-sidhe copáin ⁊ cuirn ⁊ araile soithige examla d'or. Lin diairme d'ainglib eturra sin. Sgiathána oir forra. Dognitis fogur firbinn  808 frisna haidmibh hísin.

25.

[1] Int an rotriall Tundal {} 37 Lasodain adconnairc Tundal crann adbulmor co mbláith soinemail ⁊ gach uile cinel toraidh fair. Drong adbul d'enaibh co ndathaib examlaibh a mbarr an croinn sin. Ní raibhe didiu cinel ceóil na candais ar úair. Ní fes gné do luibibh boludhmaraibh nad bói imon mbile sin. Batar dono fon crand cétna dronga imda d'feruibh ⁊ mnaibh i fialaibh et sellaibh óir et argait et ebhair. Coróin óir im gach aoín dibh. Siád dogrés ag seinm et moladh an Righ máir ina tindluicther doiph. Slata óir ina lamhuibh. Inand dano etach doibh et dona manchaibh remraite.

[2] “In crann adchí-si, a Thundail”, ar in t-aingel, “ag  p.118 sud fotha ⁊ post na hecailsi naoibhe. In drem immorro failet fái, lucht cumdaigh ⁊ ditin na hecailsi iád-sidhe. Is iad rocengal a mbaidh et a mbraithres re cele t bethagud et tindluictibh na hecuilsi et tuc druim frisna haibidibh saogalla et rothócaith go craibdech a mbethaid.”

26.

[1] Ní cian uadha sin adconncutar múr árd sochraid taithnemach. Bái haille gach múr da facutar. Sé 'arna cumdach do nethibh ingnaithchi ⁊ do legaibh lochmaraibh uile.

[2] Atconnairc epscop annside. Vterinus a ainm, brathair side don Malachias roraidsimar. Fer genmnaid e-siom robúi a mbochta día deoin. Búi ann dono Nemias sagart et epscop Clúana, fer sen mesardo, dochuaidh os chach ar ecna ⁊ genmnaidecht. Roaithin Tundal iad-sidhe chena. Catháir cumdachta 'na ffarradside. Ní suidheth nech n-aon innti.“Cred í an chathair si ?” 38 ar Tundal. Frisgart Malacias: “Brathair duinne” ar sé, “fail ina churp béus, is e saidifius indti.” Intan emh rocoimlinadh Tundal do solás et gairdechus ó gach bfacaidh, tig an t-aingel cuige ⁊ atbert ó guth milis ris:

27.

[1]  809“Is mor do maith atchi-si, a Thundail.” “Is mór, a tigerno”, ar sé, “et guidhim tusa, masa tol let, leg damh comhnaidhe sunn.” “Is egen det sódh i curp, a Thundail”, ar sé “Et cuimnigh co maith a facuis ardaigh tarba do lucht in cenntuir.”

[2] Rocáoi in t-anam co trúag aga cloisdecht sin et atbert: “Ga holc dorighnes, a tigerno, intan is egen dam dol a curp  p.119 aris?” Frisgart an t-aingel: “Ní dingmala duine don gloir si acht ogha namá, neoch coimetuid a cuirp ó gach uile peacadh et rodemad a losgad siú rotruaillfitis a cuirp ar gradh De. O nar' creidis-si damh-sa itt churp, ní cuimge anadh sunn. Acht chena impo it churp ⁊ sechain na huile holc festa. Bet-sa fein 'gut furtacht et 'gut comairlechad go daingen.”

[3] Nír coimlinadh moment on imaccallaim sin an aingil, intan romothaig Tundal beth ina curp fein. Ro oslaic a súile co hanbann annsin, ro-iacht go hadbul et nir' labair. Atconnairc na cleirigh ina timchell. Rocaith corp Crist iaram co ngairdechus mor. Rofodail a maithes ar bochtaibh De. Rofulaing airdea na crochi do chur ina etan lasodain. Rotriall aithris gach neth adconnairc et rotegusc duine betha maith do beth againn. Rogab ag senmoir bréithre Dé co duthrachtach ecnaid, ger 'bo hainfesach riamh. Sinne immorro ní ̇fetmaid intsamlugud a bethaid, gidhet roerbamar a sgribad ar tarbai do lucht a legtha et a héstecht ardaigh co mbethis bennaigthi tall et abhus.FINIS

39

Document details

The TEI Header

File description

Title statement

Title (uniform): Aisling Tundail

Title (extended): [H. 3. 18, pp 771–809]

Editor: Kuno Meyer

Responsibility statement

Electronic edition compiled by: Beatrix Färber

Proof corrections by: Hilary Lavelle and Beatrix Färber

Funded by: the HEA via PRTLI 4 and the HEA via the LDT Project

Edition statement

1. First draft, revised and corrected.

Extent: 11576 words

Publication statement

Publisher: CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork

Address: College Road, Cork, Ireland

Date: 2009

Distributor: CELT online at University College, Cork, Ireland.

CELT document ID: G207009A

Availability: Available with prior consent of the CELT project for purposes of academic research and teaching.

Source description

Manuscript sources

  1. Dublin, Trinity College Library, H 3 18, bound up in two volumes. The text is in the second volume, pp. 771–809, and written on paper. The copy was made in the 17th century, possibly from the original itself, by a careful scribe who also copied the colophon, which tells us 'that the Irish version was made in the second decade of the 16th century by Muirghes mac Páidin í Maoilchonaire, or Maurice O'Mulconry.' (Meyer)
  2. Dublin, Royal Irish Academy, Stowe, MS C. II, 2; 16th century, a small vellum quarto; fo. 45a2–52a2 contain chapters 1–22, 'based on O'Mulconry's version, the archaisms of which it replaces by more modern words and turns.' (Meyer). Meyer edited this on pp 120–143.

Editions and translations

  1. Vision de Tondalus, récit mystique du XIIe siècle, mis en français pour la première fois, trad. fr. Octave Delpierre (Société des Bibliophiles de Mons, 5), 1837.
  2. Oscar Schade (ed.), Visio Tnugdali, in: Revue critique d'histoire et de littérature 7(2), Halle 1870, p. 56. * [partial translation].
  3. Albrecht Wagner (ed.): Visio Tnugdali. Lateinisch und Altdeutsch, Erlangen 1882.
  4. Victor-Henri Friedel & Kuno Meyer (ed. & tr.), La Vision de Tondale (Tnugdal). Textes français, anglo-norman et irlandais, Paris 1907. [Meyer edited both Irish versions mentioned under 'Manuscript souces'].
  5. Jean-Michel Picard et Yolande de Pontfarcy, The Vision of Tnugdal, Translated from Latin. With an Introduction, Dublin 1989 [repr.: 2000].

Literature

  1. There is an extensive bibliography about the text on the Web: Arlima, archives de litterature DU MOYEN AGE, http://www.arlima.net/uz/vision_de_tondale.html.
  2. Adolfo Mussafia, 'Sulla visione di Tundalo', Sitzungsberichte der Königlichen Academie der Wissenschaften, philosophisch-historische Klasse 57 (Vienna 1871).
  3. Alessandro d'Ancona, I precursori di Dante (Florence 1874).
  4. Aleksander Brückner, 'Die Visio Tundali in böhmischer und russischer Übersetzung', Archiv für slavische Philologie 13 (1891) 199–212.
  5. Albrecht Wagner, Tundale: das mittelenglische Gedicht über die Vision des Tundalus (Halle/Saale 1893).
  6. Emil Peters, Die Vision des Tnugdalus. Ein Beitrag zur Kulturgeschichte des Mittelalters, Berlin, 1895.
  7. Alfred Jeanroy & Alphonse Vignaux, Voyage au Purgatoire de St Patrice: visions de Tindal et de St Paul, Textes languedociens du quinzième siècle (Toulouse 1903).
  8. Kuno Meyer, 'Miscellen', Zeitschrift für Celtische Philologie 4 (1903) 345–346.
  9. René Verdeyen, 'La date de la Vision de Tondale et les manuscrits français de ce texte', Revue Celtique 28 (1907) 411–412.
  10. Charles Stuart Boswell, An Irish Precursor of Dante, London 1908.
  11. René Verdeyen & Joseph Endepols (eds.), Tondalus' Visioen en St Patricius' Vagevuur, 2 vols. (Ghent 1914–7).
  12. A. G. van Hamel, 'Tondalus' Visioen en Patricius' Vagevuur', Neophilologus 4 (1919) 152–65.
  13. St John D. Seymour, 'The seven heavens in Irish literature', Zeitschrift für Celtische Philologie 14 (1923) 18–30.
  14. St John D. Seymour, 'The eschatology of the early Irish church', Zeitschrift für Celtische Philologie (1923), 179–211.
  15. René Verdeyen, 'A propos de la Vision de Tondale', Nuovi Studi Medievali, 1 (1923–4), 228–254.
  16. St. John D. Seymour, Studies in the Vision of Tundal, Proceedings of the Royal Irish Academy, 37, C, 1926, 87–106.
  17. Hugh Jackson Lawlor, 'The biblical text in Tundal's Vision', Proceedings of the Royal Irish Academy (C), 36 (1924) 351–375.
  18. St John D. Seymour, 'Studies in the Vision of Tundal', Proceedings of the Royal Irish Academy (C), 37 (1924–1927) 87–106.
  19. Joseph Vendryes, 'L'enfer glacé', Revue Celtique 46 (1929) 134–142.
  20. John Hennig, 'Irish saints in early German literature', Speculum 22 (1947) 358–374; repr. in Gisela Holfter & Hermann Rasche (eds.), Exil in Irland: John Hennigs Schriften zu deutsch-irischen Beziehungen (Trier 2002), 289–306.
  21. Herrad Spilling: Die Visio Tnugdali. Eigenart und Stellung in der mittelalterlichen Visionsliteratur bis zum Ende des 12. Jahrhunderts. München 1975.
  22. J. C. Douglas Marshall, 'The three problems in the Vision of Tundal', Medium Ævum 44 (1975) 14–22.
  23. Reinhard Krebs, 'Zu den Tundalusvisionen des Marcus und Alber', Mittellateinisches Jahrbuch, 12 (1977) 164–198.
  24. Peter Dinzelbacher, 'Die Visionen des Mittelalters: ein geschichtlicher Umriss', Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte 30 (1978) 116–128.
  25. Claude Carozzi, Structure et fonction de la Vision de Tnugdal, Faire croire. Modalités de la diffusion et de la réception des messages religieux du XIIe au XVe siècle (Rome 22-23 juin 1979) (Collection de l'École française de Rome, 25), Rome 1981, 223–234.
  26. Gérard Le Don, 'Structures et significations de l'imagerie médiévale de l'enfer', Cahiers de civilisation médiévale 22 (1979) 363–372.
  27. Giuseppe Gatto, 'Le voyage au paradis: la christianisation de traditions folkloriques au moyen âge?, Annales ESC 34 (1979) 929–942.
  28. Nigel F. Palmer, 'Visio Tnugdali': the German and Dutch translations and their circulation in the later middle ages, Münchener Texte & Untersuchungen zur deutschen Literatur des Mittelalters (Munich & Zurich 1982).
  29. Claude Carozzi, 'Structure et fonction de la Vision de Tnugdal', in A. Vauchez (ed.), Faire croire: modalités de la diffusion et de la réception des messages religieux du XII au XV siècle, Bibliothèque française de l'École française de Rome 51 (Rome 1981), 223–234.
  30. Peter Dinzelbacher, 'La littérature des révélations au moyen âge: un document historique', Rev Hist 275 (1986) 289–305.
  31. Marie-Odile Garrigues, 'L'auteur de la 'Visio Tnugdali'', Studia Monastica 29 (1987) 19–62.
  32. Eileen Gardiner, Visions of Heaven and Hell before Dante, trad. engl. New York 1989, 149–195.
  33. Mattia Cavagna, La Visione di Tungdal e la scoperta dell'Inferno, Studi Celtici 3, 2004, 207–260.

The edition used in the digital edition

Friedel, V. H. and Kuno Meyer (1907). Aisling Tundail‍. 1st ed. xx + 155 pages. Paris: Librairie Honoré Champion.

You can add this reference to your bibliographic database by copying or downloading the following:

@book{G207009A,
  title 	 = {Aisling Tundail},
  author 	 = {V. H. Friedel and Kuno Meyer},
  edition 	 = {1},
  note 	 = {xx + 155 pages},
  publisher 	 = {Librairie Honoré Champion},
  address 	 = {Paris},
  date 	 = {1907}
}

 G207009A.bib

Encoding description

Project description: CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling declarations

The electronic text covers pages 89–119.

Editorial declarations

Correction: Text has been proof-read twice.

Normalization: The electronic text represents the edited text, except that v written for u was replaced by u; and v writen for b, bh was replaced b, bh. The editor's introduction is retained. Selected annotations by the editor are integrated into the markup.

Quotation: Quotations are rendered q.

Hyphenation: When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, the page-break is marked after the completion of the hyphenated word (and punctuation).

Segmentation: div0=the tale (vision); div1=the section; the editor's paragraphs are numbered; page-breaks are marked pb n=""/; manuscript foliation is marked mls unit="MS page" n="".

Interpretation: Names of persons (given names) and places are not tagged.

Reference declaration

A canonical reference to a location in this text should be made using “section”, eg section 1.

Profile description

Creation: Translated into Irish by Muirghes mac Paidín í Maoilchonaire 1510-1519

Language usage

  • The text is in Irish. (ga)
  • Many words and phrases are in Latin. (la)
  • English appears in the introduction and editor's notes. (en)

Keywords: religious; prose; medieval ; vision; translation

Revision description

(Most recent first)

  1. 2019-06-05: Changes made to div0 type. (ed. Beatrix Färber)
  2. 2016-02-12: Minor update made. (ed. Beatrix Färber)
  3. 2009-12-01: SGML and HTML files created. (ed. Beatrix Färber)
  4. 2009-11-18: File proof-read (2); more structural and content encoding added; selected annotations integrated; colophon added; file parsed. (ed. Beatrix Färber)
  5. 2009-11-16: Header created; XML encoding modified according to CELT practice; introduction typed in and marked up. (ed. Beatrix Färber)
  6. 2006-08: File proofed (1). (ed. Hilary Lavelle)
  7. 2005-10: Text captured and XML encoding applied. (data capture Data capture company)

Index to all documents

CELT Project Contacts

More…

Formatting

For details of the markup, see the Text Encoding Initiative (TEI)

page of the print edition

folio of the manuscript

numbered division

 999 line number of the print edition (in grey: interpolated)

underlining: text supplied, added, or expanded editorially

italics: foreign words; corrections (hover to view); document titles

bold: lemmata (hover for readings)

wavy underlining: scribal additions in another hand; hand shifts flagged with (hover to view)

TEI markup for which a representation has not yet been decided is shown in red: comments and suggestions are welcome.

Source document

G207009A.xml

Search CELT

  1. The sentence from as í sin to go Roimh was at first omitted by the scribe who was misled by the homoioteleuton. He then added it in the upper margin with marks of insertion. 🢀

  2. perhaps ci🢀

  3. sithlaidhthi 🢀

  4. der🢀

  5. et on 🢀

  6. himh-lach 🢀

  7. in, the n half erased. 🢀

  8. menmair, the i half erased. 🢀

  9. better tairnge. 🢀

  10. oma 🢀

  11. oirea (end of line). 🢀

  12. perhaps cid. 🢀

  13. A mark of aspiration over the d seems blotted out. 🢀

  14. do chvim, the i half erased. 🢀

  15. oidibh 🢀

  16. aoidhedh 🢀

  17. altered from aca. 🢀

  18. The original has sedebat tamen in tenebris🢀

  19. perhaps cid. 🢀

  20. t-aighthir 🢀

  21. n-le 🢀

  22. vrluidhea 🢀

  23. heruoss 🢀

  24. perhaps barsemail 🢀

  25. súidhius 🢀

  26. anosa, the second a seems half erased. 🢀

  27. metiocriter 🢀

  28. perhaps solasaighet. 🢀

  29. inserted over the line. 🢀

  30. in taingel 🢀

  31. midm.i. 🢀

  32. bhos or bhvs, the o or v blotted. 🢀

  33. lean with punctum delens under e. 🢀

  34. ina inserted above the line. 🢀

  35. Ini, the I blotted out. 🢀

  36. inserted above the line. 🢀

  37. Something omitted here. The Latin text has: Cum igitur anima his delectata visionibus vellet ibidem stare, dixit ei angelus: Respice. 🢀

  38. The ch has disappeared with the edge of the page. 🢀

  39. Aois intigerno intan do cur Muirges mac Paidin i Maoilchonuire inaislingsi Tundail angaidilcc accus mag bethadh do tairbir do hi alaidin .i. Semus mac Aodha 151 ... 🢀

CELT

2 Carrigside, College Road, Cork

Top